logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Valyuta bozoridagi munosabatlar

Valyuta bozoridagi munosabatlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB
Скачать
Valyuta bozoridagi munosabatlar Bu asosiy mavzuni qarab chiqishda biz almashtirish kurslariga taaluqli bir necha muhim shartnomalarni ko‘rib chiqamiz. Birinchi bo‘lib chet el valyutasini sotib olish va sotish o‘rtasidagi farqni mohiyatini, biznesmen va sarmoyadorlar faoliyatiga ushbu farqlarni ta’sir etish omillari o‘rganiladi. Xulosada, valyuta fpyuchers bozor va ularning funksiyalari mohiyati tushuntiriladi. Spot valyuta kurslari. Vaqt o‘tishi bilan almashtirish kurslari o‘zgarib turishi sababli valyuta almashtirish shartnomalarida almashtirish kuni va vaqti ko‘rsatib qo‘yiladi. Yaqingacha valyuta almashtirish zudlik bilan amalga oshirilmas edi, valyuta operatsiyasini o‘tkazish uchun kamida ikki ish kuni talab etilar edi. Hozirda ko‘plab ko‘p milliy banklar o‘zining boy, yirik mijozlariga, ularning xohishlariga qarab, bank ta’minotidagi elektron vositalar yordamida valyuta konvertatsiyasini almashtirish kursi amalga oshirilmoqda Spot valyuta kursi degan tushuncha – bu valyutani zudlik bilan almashtirish narxiga tegishlidir. Bunday bitimlar naqd valyuta bozorini tashkil etadi. Valyuta kursining taklif va talablari. Oldingi mavzuda chet el valyutasini bir xil narxda sotish va sotib olish holati ko‘rilgan edi. Bunday taklif tovar va xizmat ko‘rsatish narxlarini tahlil qilishda qo‘llaniladi. Lekin iste’molchilar har doim tovarni ularni sotishdan kelishi mumkin bo‘lgan foydadan ko‘ra ko‘proq to‘lashga to‘g‘ri keladi. Tovarlarni sotish va olish narxlarni o‘rtasidagi farq operatsiya ustamasi yoki marjani tashkil etadi; xuddi shu tasnif ulgurji va chakana savdoni vujudga keltiruvchi omil hisoblanadi. Shu holat chet el valyutasini almashtirish vaqtida ham yuzaga keladi. Agar biz bank yoki dillerdan valyuta sotib olmoqchi bo‘lsak, xuddi shu bank yoki dillerga valyuta sotishimiz mumkin bo‘lgan narxga nisbatan qimmatroq narhda sotib olamiz. Valyuta almashtirish vaqtidagi diler xaridor kurslari - bu dillerning chet el valyutasi uchun to‘lashga tayyor bahosidir. Sotuvchi kurslari yoki taklif kurslari - bu dillerning chet el valyutasini sotishga tayyor bahosidir. Masalan, agar halqaro aeroport xududida ishlovchi chet el valyutasi dilleri Rossiya rublini sotib oluvchiga 0,033 dollar narx qo‘ygan bo‘lsa, unda biz unga 0,036 dollardan 1 rublni sotishimiz mumkin. Agar diller rublni sotish narxini 0,036 dollar deb belgilagan bo‘lsa, unda biz undan 1 rublni 0,036 dollardan sotib olishimiz mumkin. «Sotuvchi kursi» yoki «taklif kursi» terminlari sinonimlardir. Birinchi termini valyuta bozorlarida, ayniqsa Londonda qo‘llash keng tarqalgan. Ammo terminlarning bunday aralashtirib qo‘llanilishi amerikaliklarda tushunmovchiliklarga olib keladi, chunki «taklif» termini «sotib olish taklifi» deb tushuniladi. Shuning uchun valyuta sotish uchun taklif qilinayotgan narx, faqat sotish uchun deb yuritilishi lozim. Valyuta almashtirish dilerlari o‘z haridorlarini valyuta sotmoqchi yoki olmoqchi ekanliklarini oldindan bila olmaganliklari uchun sotish va olish juft holatda belgilanadi. Masalan, agar bank Ingliz funtini 1,8810 – 1,8845 deb belgilagan bo‘lsa, demak u 1 funt uchun 1,8810 to‘lamoqchi va 1,8845 ga sotmoqchi. Bundan yuqorisi bu dillerning sotish narxi, pastki esa, olish narxi ekanligi ko‘rinib turibdi. Bu qoidadan istisno tarzida sotuvchi kursi oluvchi kursidan baland bo‘lgan holatni ko‘raylik. Bu holat almashtirish kurslari qarama – qarshi tomonga belgilanganda sodir bo‘ladi, masalan AQSH da ingliz funtidan tashqari barcha valyutalarga shunday kurs belgilanadi. Bir dollarga 125 yyendan katirovka qilingan Yapon yyennini sotib olish kursi, 1 dollar uchun 120 yyendan kayta kotirovka qilingan sotuvchi kursidan doim yuqori bo‘lishini osongina anglash mumkin. Ammo bu umumiy qoidaga istisno tarzida qo‘llanadi, chunki teskari kotirovka to‘g‘ri kotirovkaga teskari miqdor sifatida hisoblanadi, ya’ni qachonki yyen to‘g‘ri kotirovkaga ega bo‘lsa, sotuvchi kursi 1 yyenga (1\125) = 0,0083 dollar, oluvchi kursi esa (1\120) = 0,0080 dollarga teng bo‘ladi. Spred - bu oluvchi o‘rtasidagi kotirovka farqi, ya’ni sotuvchi narxiga nisbatan hisoblangan yoki foizlarda quyidagicha hisoblanadi. {(sotuvchi narxi) – (oluvchi narxi) }\ (sotuvchi narxi) = Spred Masalan, agar qozoq tengasi, $ 0,0064 – 0,0067 deb belgilangan (kotirovka qilingan) bo‘lsa, u holda spred quyidagicha hisoblanadi: {(0,0067) – (0,0064) }\ (0,0065) = 0,046, ya’ni 4,6% Spredni valyuta almashtirish dillerlari valyuta sotib olish vaqtida tushiradigan kamaytirish (skidka) kursi deb qarash mumkin. Shuningdek, spred valyuta konvertatsiyasi paytida xaridorning operatsiyasiga taaluqli sarf – harajatlaridir. Spredlar keng miqyosida, nafaqat chet el valyutasi, balki turli dillerlar almashtirayotgan aynan bir xil valyuta uchun kam ahamiyat kasb etadi. Spred o‘lchovi aniq bir valyuta bilan ishlayotgan dillerlar o‘rtasidagi raqobat, ularning tavakkalchiligi (xavf - xatar) va sarf – harajatlariga bog‘liq. Chet – el valyutasini sotuvchilar uchun ham, oluvchilar uchun ham keng spredning oddiy spredga qaraganda nafi kamroq, chunki oddiy spredga qaraganda taklif qilinayotgan narx yuqori, xarid narxi esa past. Dillerlar, odatda o‘z foydasini ko‘zlab sotish narxini xarid narxidan baland yoki aksini qila olmaydilar, chunki baland narx xaridorni qochiradi, past narx esa o‘ziga zarar. Ohir oqibatda xarid buyurtmasi va sotish buyurtmasi o‘rtasida nomutanosiblik vujudga keladi va dillerlardan valyuta sotib olib o‘zining zaxirasini tiklashga yoki ularga o‘zining ortiqcha valyutasini sotishga majbur qiladi. Ba’zida nafsiz spredlar ham foydadan holi emas, chunki ularni o‘zgarish sabablarini bilish ancha qulayroq kotirovkalarni tanlashga yordam beradi. Halqaro mexmonxona, aeroportlarda ishlaydigan asosan o‘tkinchi yo‘lovchilarga xizmat ko‘rsatadigan valyuta almashtiruvchi dillerlar eng baland spredni belgilaydilar. Bunday hollarda dillerga nisbatan katta sarf – harajat, uncha katta bo‘lmagan hajmda bitim va yuqori xavf – xatarga ega bo‘ladi. Dillerning bunday sarf – xarajatlari doimo o‘zida turli valyutalarni turli hil miqdorda bo‘lishiga qaratilgan. Har bir bitimda u ma’lum miqdorda valyutasini zudlik bilan almashtirishni xohlovchi alohida xaridor bilan ish olib boradi, aloqada bo‘ladi. Diller, har doim o‘zida turli xil valyutalar zaxirasini olib yurishi zarur bo‘lganligi uchun unda zaxirasini to‘ldirish uchun valyuta sotib olish va uni sotish orasidagi vaqt oralig‘ida valyutaga bozor narxi o‘zgarib qolish xavfi bo‘ldi. Bundan tashqari, bunday hollarda dillerlar ishida raqobat odatda chegaralangan, chunki mexmonxona kutish zallarida valyuta almashtirayotgan xaridorni ko‘proq foyda emas, balki qulay va tezroq xizmat ko‘rsatish qiziqtiradi. Banklararo bozorda esa, spred juda tordir. Bu yerda banklar katta miqdordagi valyutalarni elektron vositalar xizmati yordamida almashtirib beradi va shuning uchun ham, valyuta zaxirasi ularga kerak emas. Bank o‘ziga tegishli bo‘lmagan valyutani sotishi va keyingi xariddan olgan qarzini to‘ldirishi mumkin. Bunday amaliyot «pasaytirish» o‘yinida zudlik bitimlar bo‘yicha majburiyatlarni qoplash uchun xarid deb ataladi. Bitimlar zudlik bilan amalga oshiriladi va bu holda valyutalarni siljitishni talab qilmaydi. Banklar ogohlantirmagan holda tez - tez kotirovkalarni o‘zgartirib turishlari mumkin. Bundan tashqari har bir bitimda katta miqdorda valyuta almashtiriladi va uncha katta bo‘lmagan spred ham sezilarli foyda keltiradi. Masalan, yuzdan bir foizli spred, yuz million dollarli bitimda 10 000 dollar ham foyda keltiradi. Valyuta almashtirish bozorlarida spred razmerini nazorat qilishda xududiy arbitrajlar ham rolp o‘ynaydi. Tasavvur qilaylik, qandaydir ko‘p millatli kompaniyaning valyuta almashtiruvchi menejeri aniqlashicha, bir vaqtning o‘zida London bankida angliya funtini sotib olish narxi 1,9360 dollar, Npyu – Yorkda 1 funtga 1,9310 dollar narx belgilangan. Bu holda u 1 million angliya funtini Npyu – Yorkda 1,9310 dollar narxda sotib olib, shu vaqtni o‘zida 1,9360 dollar narxda Londonda sotishi mumkin. Uning korporatsiyasi shu xududiy arbitrajda (1 mln) ($ 0,0050) = S 5000 foyda ko‘rishi mumkin. Agar bir joyda valyuta sotib oluvchi narxni boshqa joyda uni sotish narxidan yuqori bo‘lsa, kompaniya va banklar xohlagan paytda xududiy arbitrajdan foyda ko‘rishi mumkin. Agar arbitrajlar pastroq narxda bo‘lgan valyutaga talabni forvard almashtirish bo‘yicha tuzilgan shartnomani o‘z vaqtida bajarvasa, bitim amalga oshmagan eksportyor kabi bank ham almashtirish kurslaridagi xavfga uchraydilar. Agar spotli bitimda valyuta almashtirish zudlik bilan amalga oshirilsa, Forvard operatsiyalarida ikki tomon kelishilgan vaqtda ma’lum miqdorda valyuta almashtirishni o‘z zimmalariga oladilar. Agar spot almashtirish kursi – bu zudlik bilan almashtirish kursi bo‘lsa, forvard kursi – bu tez orada almashtirish kursi hisoblanadi. Quyidagi tahlil qilingan sabablarga ko‘ra, spot kursi bir xil valyutalarga nisbatan forvard kursidan baland yoki past bo‘lishi mumkin. Forvard almashtirish bozorlari, almashtirish kurslaridagi oldindan aytish o‘yimi bo‘lgan o‘zgarishlardagi noaniqliklarni kamaytiradi. Amerikalik taxta eksportyorining qiyinchiliklarini ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik u Yaponiyaga 130 milliard yyenlik taxta yetkazib berish uchun shartnoma zudlik bilan amalga oshirish bitimi bilan tuzilgan bo‘lsa, eksportyor yyenlarni dollarga spot almashtirish kursi bo‘yicha konvertatsiya qiladi. Agar shartnoma to‘lovni 90 kundan keyin amalga oshirishni nazarda tutgan bo‘lsa, unda eksportyor sotgan mahsulotidan tushgan pul qay holatda bo‘lishini bila olmaydi, chunki oxirgi yil mobaynida Yapon yyeni dollarga nisbatan 3 oy ichida 30% ga ko‘tarilib yoki pasayib turdi. Bunday xavf ko‘plab eksportyorlarni bitimni rad etishga olib kelishi mumkin. Lekin ular bunday xavfni oldini olib, asosiy bitim bilan birga 3 oydan so‘ng 130 million yyenni forvard almashtirish yo‘li bilan sotishga shartnoma tuzadilar. Odatda, banklar dollar bilan boshqa asosiy valyutalar o‘rtasidagi spot va forvard almashtirish kurslarining belgilangan narxini berishga tayyor bo‘ladilar. Qoida bo‘yicha banklar 1 oy, 2 oy, 3 oy, 6 oy va 1 yillik bitimlar uchun forvard almashtirish kurslarini belgilaydi. Ko‘pgina yirik banklar, uncha tarqalmagan valyutalar uchun ham forvard bitimlar tuzadi. Ba’zi bir banklar 7 yildan so‘ng amalga oshiriladigan bitimlarga ham forvard shartnomalar tuzadilar. Bank va dillerlar ba’zan yillik spot kurslaridagi ustama va chegirmaga qarab forvard almashtirishlarni belgilaydilar. Faraz qilaylik, ingliz funti uchun 1,919 dollar 30 kunlik forvard kursi va 1,900 dollar spot kursi belgilangan. Forvard kursi spot kursidan qanchagacha oshganini quyidagicha aniqlashimiz mumkin. {(Forvard kursi) – (Spot kursi) }\ (Spot kursi) = (% o‘zgarishi); Yuqorida misol uchun esa: (1,919) – (!,900) } \ (1,900) = 0,01 bu bir oylik ustamani tashkil etadi. Yil 12 oydan iborat bo‘lganligi uchun, yillik qo‘shimcha 12% ga teng. Agar spot kursi forvard kursidan baland bo‘lsa, hisoblangan ulush manfiy bo‘ladi va chegirma deyiladi. Ba’zi biznes turlari va jismoniy shaxslar uchun forvard shartnomalar har doim ham to‘g‘ri kelmaydi. Taxta sotuvchi eksportyor misolida Yaponiya importyorlari o‘z vazifalarini bajarmasliklari mumkin. Lekin shunday bo‘lishiga qaramay, eksportyor valyuta almashtirish bo‘yicha zimmasiga olgan vazifani bajarishi shart, buni bajarishi uchun esa bitimdagi ishlar unda yo‘q. Bank bilan tuzilgan shartnomadagi vazifani bajarish uchun, eksportyor, spot kursi bo‘yicha yyen sotib olib forvard kursi bo‘yicha bankga sotishi kerak, bu holda spot kursi va forvard orasidagi farqi bo‘yicha u ko‘proq dollar to‘lash xavfi bor. Bank ham xavfli vaziyatda turibdi. Lekin banklar yutkazgan mablag‘larini boshqa forvard shartnomalar yoki keyingi boblarda ko‘rib chiqamiz, qisqa muddatli mablag‘lar halqaro bozorlarida xedjirlash yo‘li bilan to‘ldiradi. Buning natijaida banklar tomonidan, agar u katta koorporatsiya yoki barqaror kredit reytingi bank bo‘lmasa forvard almashtirishlariga tuzilgan shartnomalarni ta’minlashni talab qiladilar. Aksariyat, ko‘p hollarda banklar jismoniy shaxslar bilan forvard almashtirishlariga ta’minlanmagan shartnomalar tuzishni rad qiladilar. Aynan shuning uchun biznesning ko‘p turlari va ko‘pchilik jismoniy shaxslar forvard almashtirish shartnomalariga muqobil variantlarni qidirishlariga to‘g‘ri keladi. Forvard almashtirish shartnoamlariga muqobillardan biri – valyutali fpyuchers shartnomalaridir. Forvard shartnomalari singari fpyucherslarda ham kelgusida kelishilgan vaqtda belgilanganmiqdorda ikki valyutani almashtirish amalga oshirishni nazarda tutiladi. Biroq valyutali fpyucherslarni ko‘p oshirishni nazarda tutiladi. Biroq valyutali fpyucherslarni ko‘p turdagi biznes va jismoniy shaxslar sotib olishlari va sotishlari mumkin. Bundan tashqari, jismoniy shaxslar ham, kompaniyalar ham o‘zlarining fpyucherli valyuta shartnomalarini fpyuchers bozorlarida osongina sotishlari mumkin ana shuning uchun bunday shartnomalarni vaqti tugagunchasalashga zarurat bo‘lmaydi. AQSH da sotilayotgan valyutali fpyuchers shartnomalari ularni egalari belgilangan miqdordagi chet el valyutalariga ko‘rsatilgan vaqtda dollar bahosida to‘lashni ko‘zda tutadi. Agar dollarda hisoblangan chet el valyutasining narxi ko‘tarilayotgan bo‘lsa, fpyuchers bozorida shartnomalar narxi ham ko‘tarilib boradi, bu bilan shartnoma egasi narxlar o‘rtasidagi farqlar zarar ko‘rmaydi. Masalan, agar shartnoma egasi 125 ming rubl 0,033 dollarda yetkazib berishni ko‘zlagan bo‘lsa, rubl narxi 0,034 dollarga, ko‘tarilgan bo‘lsa, shartnoma narxi ham (0,01)(125000) = 1250 dollarga ko‘tariladi. Forvard almashtirish kurslari va valyutani fpyuchers shartnomalari o‘rtasidagi farq qaysidir darajada bank qarzi va qisqa muddatli tijorat veksellari yoki obligatsiyalari o‘rtasidagi farqqa o‘xshashdir. Bank qarzlari bu qarzga oluvchi va bank o‘rtasida muzokara yo‘li bilan aniqlangan shartlar bo‘yicha tuzilgan shartnomadir. Agar qarzga oluvchi belgilangan vaqtdan oldin qarzni to‘lamoqchi bo‘lsa, u holda to‘lov shartini bank belgilaydi. Forvard almashtirish kurslari shartnomalari uchun ham bu shart qo‘llaniladi. Shartlar o‘zaro kelishiladi, lekin mijoz shartnomani belgilangan muddati kelgunga qadar bekor qilishni istasa, bank rozi bo‘lishi kerak. Boshqa tomonidan, agar qarz oluvchi qisqa muddatli tijorat veksellari yoki obligatsiyalarni sotsa, qarz shartlari muzokara predmeti hisoblanmaydi. Kreditorlar bu qog‘ozlarni sotib olishlari ham sotib olmasliklari ham mumkin. Har bir tomoni ikkilamchi bozorda qimmatbaho qog‘ozlarni olayotib yoki sotayotib, o‘z majburiyatlarini bajarishdan chetlatishlari mumkin. Bu ma’noda fpyucherslar «himoyalangan» «forvard shartnomalari» hisoblanadi, yoki boshqacha qilib aytganda qimmatbaho qog‘ozlar xususiyatiga ega bo‘lgan, ya’ni qisqa muddatli tijorat veksellari yoki obligatsiyalarga o‘xshab qoladi. Ularning shartlari muzokara olib borishni talab qilmaydi va har ikkala tomon ham shartnoma bo‘yicha o‘z majburiyatlarini bajarmasliklari va ularni ikkilamchi bozorda sotishlari yoki sotib olishlari mumkin. 1919 yildan buyon faoliyat ko‘rsatib kelayotgan Chikago tovar birjasi (CHTB), 1972 yili valyutali fpyuchers shartnomalari bo‘yicha halqaro valyuta bozorini (XVB) tashkil etdi. Bu sarmoyador va kompaniyalarga o‘zlarining fpyuchers shartnomalarini bajarish muddati kelguncha tezlik bilan sotish yoki olish imkoniyatini yaratish uchun qilinadi. Valyutali fpyucherslar bozorining muvaffaqiyatli faoliyati shartnomalarini standartlashtirish va ularni bajarishni kafolatlash orqali ta’minlanadi. Forvard shartnomalari har ikki tomon o‘z majburiyatlarini qay darajada bajarishiga qarab baholansa, fpyuchers shartnomalarini ikkala tomon bajarishlari uchun CHTB kafil bo‘ladi. Aslida, fpyuchers shartnomalarini sotuvchisi uchun ham oluvchisi uchun ham bir – birining ishonchligigidan xavotirlanishga asos yo‘q. Ularni fikricha, ular faqat CHTB bilan ish olib borishmoqda. Bu holda CHTB o‘zini xavfdan saqlash uchun u, fpyuchers shartnomalari ham ularni sotuvchilar ham ish davomida o‘zlarining vositachilari bilan minimal kafillik bozorlariga rioya qilishlari kerak. Bu mijozlar tomonidan kiritiladigan naqd depozitlardir. CHTB har kuni fpyuchers kontraktlarining bozor narxidagi foyda va zararini hisoblab chiqadi va uning natijasidan kelib chiqib, bu depozitning miqdorini kamaytiradi. Agar talab etilayotgan badal miqdori belgilangan darajadan past bo‘lsa, u holda sarmoyador shartnomani saqlab qolish uchun ma’lum summani qo‘shishi kerak. Sarmoyador fikricha yoki biznes turiga ko‘ra fpyuchers shartnomalari forvard shartnomalariga qaraganda ishonchliroq, chunki unda boshqa tomonni majburiyatni bajarmaslik xavfi bo‘lmaydi. Bundan tashqari, talab qilinayotgan kafillik badallari, forvard shartnomalarini tuzayotgan talab qilinayotgan summani juda oz qismini tashkil qiladi. Fpyuchers shartnomalarining kamchiligi shundaki, kunlik zarar naqd pul bilan to‘lab borilishi kerak, forvard shartnomalarida esa zararni qoplash shartnoma muddati tugagunga qadar qoldirilishi mumkin. Masalan, sizda kelishilgan narxda yyen sotib olish uchun forvard shartnomasi bo‘lsa va yyenni bozor narxi tushib ketishidan siz xavotirlanmasligingiz mumkin, chunki shartnoma muddatini bajarish vaqti kelganda siz yyenni yana ham yuqoriroq forvard narxlarda sotib olishingiz mumkin. Agar sizda fpyuchers shartnomasi bo‘lsa, yyen narxi tushishi bilan shartnoma narxi ham pasayib boradi va minimal kafillik badallarini qo‘llab turish uchun siz keltirilgan zararni xar kuni naqd pul bilan to‘lab borishingiz kerak. Bir xil shartnomalar bilan yetarli miqdorda uzluksiz operatsiyalar olib borishni ta’minlash uchun, CHTB fpyuchers shartnomalarini bajarilish muddati bo‘yicha va chet el valyutalarini miqdoriga qarab standartlashtiradi. AQSH dagi barcha fpyuchers shartnomalarini xaridorlar faqat dollarga sotib olishga majbur. Bu holat chet el valyutasini yetkazib berishga qaratilgan. Valyutali fpyucherslarni hisob – kitob qilish mart, iyun, sentabr va dekabr oylarining uchinchi chorshanbasiga to‘g‘ri keladi. Valyuta miqdori uning turiga bog‘liq. Masalan, oddiy fpyucherslar quyidagi shartnomalar bilan ish olib borishni ko‘zda tutadi: 62500 ingliz funti, 100 000 Kanada dollari, 12500000 yapon yyeni. Bundlay shartnomalarning har biri minglab dollarni tashkil etsa ham, xaridorlardan ham talab etilayotgan kafillik badallari 2000 dollardan oshmaydi. Fpyucherslarni standartlashtirish, uzluksiz ular bilan savdo qilish va sarmoyador, korxonalarni kelishilgan valyuta miqdorini ko‘rsatilgan kunga yetkazib berishga to‘g‘ri kelganda, bir xilda shartnomalar miqdori qo‘l keladi. Forvard shartnomalarida esa, valyuta miqdori va yetkazib berish muddati yakka tartibda tuzish ko‘zda tutiladi. Lekin mijozlar bunday qulaylik uchun to‘lashlari lozim forvard bozorlaridagi sotuvchi va oluvchilar o‘rtasidagi narx komissionga qaraganda sezilarli darajada ko‘proq va deyarli fpyuchers bozoridagi narxlarga o‘xshashdir. Fpyuchers shartnomalarini sotib olishda to‘g‘ri keladigan narxlar o‘rtasidagi farq, shartnoma muddatigacha sotilgan narxlarda ham o‘zgarishsiz qoladi. Haqiqatdan ham, juda kam miqdorda shartnomalar muddati tugagunga qadar sotilmay qoladi. Ikkinchi tomondan, forvard shartnoma egasi, shartnomani bajarish muddatidan oldin sotmoqchi bo‘lsa yoki bekor qilmoqchi bo‘lsa katta spred to‘lashi lozim. Shuning uchun ham bunday shartnomalar odatda muddati tugagunga qadar saqlab qolinadi. Valyutali fpyucherslar bilan savdo qilish. Fpyuchers shartnomalari faqat chet el valyuta savdosi (kodisotti) bilan bog‘liq operatsiyalarni aks ettargani uchun, sarmoyador va korxonalar ular bilan savdo qilishni xohlasalar, bitimlarda ko‘tarilish va (pasayish) tushish o‘yinlaridagi tezkor vaziyatlarni anglab bilishlari lozim. Masalan Siz Fpyuchers shartnomasini sotib olayotganingizda siz ko‘tarilish o‘yinida sodir bo‘ladigan, tezkor vaziyatni egallaysiz. Fpyuchers shartnomasini sotmoqchi bo‘lsangiz pasayish o‘yinidagi tezkor vaziyatni egallaysiz. Fpyuchers birjasi bir kechada barcha vaziyatlar bo‘yicha kliringni amalga oshiradi, unda har ikkala tomon bir-biriga to‘lovlarni ijro etadi. Masalan, agar siz savdo kuni yakuniga 10 fpyuchers shartnoma sotib olib, 6 ta sotgan bo‘lsangiz, yangi kunni 4 ta shartnoma bo‘yicha ko‘tarilishi o‘yini vaziyatida boshlaysiz. Agar sotilgan shartnoma olingan shartnomadan ko‘proq bo‘lsa, yangi kunni pasayish o‘yini vaziyatidan boshlaysiz. Valyuta narxi ko‘tariladi deb hisoblangan birja o‘yinchilari valyutali fpyucherslarni sotib olib, ko‘tarilish o‘yini vaziyatida bo‘ladilar, chunki valyuta narxi ko‘tarilshi bilan shartnoma narxi ham ko‘tarilib boradi. Agar ular valyuta narxi tushishini kutayotgan bo‘lsalar, fpyuchers shartnomalarni sotib, pasayish o‘yini vaziyatida bo‘ladilar. Ko‘p sarmoyadorlar pasayish o‘yinini yaxshi tushunmaganliklari sababli quyidagi misolda pasayish o‘yinidagi valyutali fpyuchers sotuvchilarining holatini ko‘rib chiqamiz. 2002 yil yanvar oyi boshidagi sarmoyador harakatini ko‘rib chiqadigan bo‘lsak, uning fikricha dollar hisobida 1 ingliz funti kelgusi 3 oy ichida 1,60 dollarga tushadi, «Uoll strit djornal» dagi valyutali fpyucherslar tahlili shuni ko‘rsatadiki, mart oyining fpyuchers shartnomalari bir ingliz funti uchun 1,9050 dollar etib belgilangan. Sarmoyador vositachi martning fpyuchers shartnomasini tushuntirib, 62500 ingliz funtini martning uchinchi chorshanbasiga yetkazib berishni talab etadi. Sarmoyadordan talab etilayotgan kafillik badali 2000 dollarni tashkil etadi, shartnomani qo‘shimcha ta’minlash miqdori esa – 1500 dollarga teng. Bizning sarmoyador ingliz funtini narxini pasayishini nazarda tutib, fpyuchers shartnomalarini sotishda foyda olishni kutishi mumkin. Agar u funt narxini ko‘tarilishi deb hisoblasa, u shartnomalarni sotib olar edi. Shuning uchun sarmoyador 2000 dollar boshlang‘ich kafillik badalini to‘lab, o‘z vositachisini pastlash o‘yinida tezkor vaziyatni egallab 1 martning fpyuchers shartnomasini 1 funt uchun, 1,9040 dollardan va iloji bo‘lsa undan yuqori narxda sotish kerakligini uqtiradi. Chunki bu muddatda qoplashsiz sotish, ya’ni sotish paytida sotuvchi shartnoma yo‘qligini uchun bir funtni 1,9040 dollardan sotish tushunchasi shuni anglatadiki; vositachi fpyuchersni faqatgina funt 1,9040 yoki undan ortiq narxga kirganda sotishi mumkin. Sarmoyador valyutachisi 15 dollar miqdorida komission oladi va XVB valyutachisiga bitta fpyuchers shartnomasini sotishni tushuntiradi va u shartnomani bahosini 1 funt uchun 1,9048 dollardan sotib olishga tayyor xaridorni topadi. Fraz qilaylik, kun oxirida so‘nggi funt fpyucherslari bitimi 1 funt uchun 1,9030 dollar narxda kelishiladi. XVB hisob palatasi kabi harakat qiladi va barcha fpyuchers shartnomalarini o‘tkinchi narxlarga tayangan holda qayta baholab chiqadi. Elektron vositalar yordamida sarmoyadorlarning hamma shartnomalari yangi, 1,9030 dollar narxga o‘zgartirib chiqiladi. Bizning sarmoyador pastlash o‘yinidagi egallab turgan vaziyatni bir funt 1,9048 dollar narx, yangi 1,9030 narxga o‘zgardi va XVB sarmoyador hisobiga har bir 62500 ingliz funtiga 0,0018 dollardan qo‘shadi yoki (0,0018) (62500) = 112,50 dollarni tashkil qiladi. Agar sarmoyador hoxlasa, keyingi kunda tushgan foydani o‘z hisobidan chiqarib olishi mumkin.

Похожие

Хalqaro valyuta-moliya va krеdit munosabatlar
Valyuta munosabatlari va valyuta tizimi
Valyuta kursi
Valyuta birjalari
Valyuta bozori