Товарларни стандартлаш стандартлашнинг илмий техникавий асослари. - Экономика - Рефераты

Товарларни стандартлаш стандартлашнинг илмий техникавий асослари.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59 KB

Товарларни с тандартлаш стандартлашнинг илмий техникавий асослари. Р е ж а 1.Мақсад ва вази фалари. 2.Стандартлаш фан техникавий асослари. 3.Халқаро стандартлаштириш уюшмалари, категория ва турлари. 4. Норматив - техник хужжа тларнинг категориялари ва турлари.

Стандартлаш халқ хўжалигини режа-дустур асосида ривожлантиришни асоси хисобланади. Янги товарларни ишлаб чиқариш, прогрессив технологияни тадбиқ этиш, назоратни услублари, товарларни ташиш, сақлаш ва бошқалар норматив- техник хужжатларга қонуний ёндошган ҳолда риоя қилинганда амалга оширилади. Стандартлаштириш орқали, фан-техника ютуқларини жамлайди ва уларни халқ хўжалигига фойдали тарафларини аниқлайди, норматив хужжатларни ишлаб чиқаради ва малиётга йўналтиради. Ҳозирги пайтда инсон фаолиятини ҳеч бир соҳаси қолмадики у соҳани стандартлаштириш билан алоқаси бўлмаса. Бу ишлаш ўз навбатида ишлаб чиқаришни такомиллаштиради ва фан-техникани ривожлантиришга имкон яратади. Стандартлаштириш деганда-фан техникада, иқтисодиётда, халқ хўжалигида норматив-техник хужжатларни олий даражада системага солиш ва улар устидан назорат олиб боришдир. Стандартлаш ва сифатни бошқариш фаннинг мустақил тармоғи хисобланади. Стандартлаш фаннинг бир қисми сифатида ўз назариясига ва шу жумладан умумий ва ўзига хос назарияга эгадир. Барча ижтимоий жараёнларга хос бўлган, режалилик, тармоқлилик ва иқтисодий самарадорлик стандартлашга ҳам тегишлидир. Булардан ташқари, стандартлашнинг қуйидаги ўзига хос принциплари бор: Оптималлик. Бу принцип товарларнинг сифат ва морфологик кўрсаткичлари норматив-техник хужжатларда меъёр даражасида нормаланишини тақозо этади. Масалан 15.001-73 номерли давлат стандартида айтиладики, янги ўзлаштирилаётган товарлар сифати жахон стандартларидан қолишмаслиги керак дейилган.

Динамиклик. Бу стандартларда маҳсулот сифати ва ассортиментига қўйилган талабларни вақти-вақти билан қайта кўриб чиқишдир. Бу масалада қайта кўриб чиқилган стандарт нормативлари тегишли журнал ва ахборотномаларда эълон қилиб турилади. Прогрессивлик. Бу маҳсулот сифатига ва ассортиментига қўйиладиган талаблар оширилишини, фан ва техника тараққиётига ҳамоханг поғонама- поғона режалаштирилиши принципларидир. Комплекслилик. Бу маҳсулот сифатига ва унинг ҳом-ашёларига қўйиладиган талаблар ўзаро боғлиқлиги асосида мунтазам ёндошиш принципларидир. Баъзи стандартлар турли министрликлар томонидан ишлаб чиқилгани учун хом ашё ва маҳсулот сифатига бир-бирига номувофиқ талаблар қўйилади. Масалан, Самарқанд совутгичига компрессори бошқа заводдан совутгич хонаси бошқа заводдан келтирилади ва уни сифатига завод жавоб реда.и Директивлик. Бу принцип стандартлари барча ташкилот ва корхоналар учун мулкга эгалигини билдиради. Стандартга бўйсунмаслик қонун тарафидан назорат қилинади. Давлат стандарти хат-хужжатлари қўлланмалар, типографияларда босмаланди ва алоҳида фойдаланиш учун тайёрланган машинкада олинган нусхалари асосий хужжат хисобланмайди. Норматив техник хужжатларни ишлаб чиқиш. Норматив техник хужжатларни ишлаб чиқиш 6 босқичдан иборат (НТХ): 1.НТХ-лойиҳасини тайёрлаш. НТХни ишлаб чиқиш бош министрликларга ва давлат режа қўмиталарига ёки қурилиш ишлари бўйича давлат режа қўмиталарига топширилади. НТХ ишлаб чиқиш техник топшириғи Савдо Министрлиги ва қўмиталари билан келишилган бўлиши лозим. Норматив техник хужжатлар таҳрири ўз соҳасини бошқарма ва институтларига тақриз учун юборилади ва ижобий тақриз лойиҳани келгуси поғонага ўтказади.

2.Экспертиза. НТХлар тасдиқланишидан аввал давлат илмий тадқиқот институтлари томонидан ҳар томонлама экспертизадан ўтказилади. НТХдаги талаблар фан- техника тараққиёти эришган ютуқларга таққослаб кўрилади ва шу НТХ билан ишлаб чиқариладиган товар жахон бозорида рақобатга бардош бера олиши лозимлиги ҳақида экспертлар хулосаси олинади. Эксперт қилинадиган товар таркибади чет эл патенти бўлган маҳсулот ёки детал ихтироси бўлиши мумкин эмас акс ҳолда бундай товар учун давлат катта жарима тўлашига тўғри келади. 3.Тасдиқлаш. Ҳар қандай НТХлар асосида тайинланган ГОСТлар давлат стандартлаштириш қўмитаси томонидан тасдиқланади. Баъзи бир қурилиш материаллари ва маҳаллий аҳамиятга эга бўлган товарлар Министрлик ва бошқа давлат қўмиталари томонидан тасдиқланиши мумкин. 4.Рўйҳатга олиш. НТХ рўйҳатга олишда аввал олдинги босқичларлар хужжатлари ГОСТ, ОСТ, РСТ ва ҳар бир соҳа бўйича келишилганлиги ҳақидаги имзо ва хулосалар текшириб чиқилади. Ҳозирги пайтла кўплаб норматив хужжатлар янгиланиб такомиллашиб бормоқда. Бу масалада давлат ҳуқуқ, тарғибот қўмиталари ва далват патент буйролари ҳам бевосита иштирок этаяпти. Рўйҳатга олинмаган НТХ юридик кучга эга бўлмайди. Бундан истесно ҳолда, тажриба учун ишлаб чиқилган ва ёдгорлик хисобланган буюмлар учун НТХ рўйҳатга олинмайди. 5.Нашр этиш ва тахъминлаш. Нашр этиш алоҳида давлат корхонасида амалга оширилади ва у керакли савдо тармоқлари орқали тарқатилади. Савдо ташкилотлари НТХларни янгиланиши ва ундаги ўзгаришлардан ўз вақтида хабардор қилиб турилади. Ҳар бир ўзгариш 1 ой давомида хабардор қилиб турилади.

6.НТХлар тўғрисида ахборот бериб туриш. НТХлар янгиланиб, ўзгариб туриши туфайли Давлат стандарлаштириш қўмитасини махсус журнали чиқариб турилади. «Давлат стандартлари кўрсаткичлари» ва «Тармоқ ва республика стандартлар кўрсаткичи» деган ном билан чиқарилади. НТХлар тўғрисида ахборотлар бериб туриш учун ноҳиялар стандартлар ва метрология қошида стандартлар фонди ташкил қилинган. Халқаро стандартлаштириш уюшмалари. Ҳозирда республикамизда турли қўшма корхоналар, янги технологиялар ва хом-ашёларни экспорт қилиш муносабати билан Давлат стандарти қўмитаси хорижий халқаро қўмита ва уюшмалар билан бевосита алоқға ўрнатиб иш кўрмоқдалар. Шу билан бир қаторда халқаро стандартлаштириш уюшмалари ҳам мавжуд. (ХСУ). Бу уюшмаларга Австрия, Бельгия, Бразилия, Буюк Британия, Венгрия, Ҳиндистон, Канада, Польша, Руминия, АҚШ, Франция ва бошқа давлатлар киради. Бу уюшмаларни асосий вазифалари ўз таркибларидаги халқаро экспертлар ва мутахассислар иштирокида стандартларни текшириб чиқиш ва турли тавсия ва таклифларни ўз журналлари ва ахборотномаларида тарқатиб борадилар. Бу уюшмага ўз навбатида халқаро электртехник қўмита, халқаро иқтисодиёт қўмитаси ва халқаро метрология хизмати уюшмалари киради. Европада халқаро журнал чоп этилади унинг номи «сифатни назорат қилиш» деб аталади. Бу ҳафтада бир маротада чиқувчи журнал бўлиб, ҳар сонида алоҳида мавзуни ёритишга бағишланади ва бу асосан маҳсулот сифати ва фан-техника ютуқлари асосида бўлади. Сифат бўйича Роттердамда халқаро қўмита тузилган бўлиб, унинг асосий вазифаси сифат қўмитаси ишини такомиллаштириш ва товралар сифатини кафолати устидаги фикр ва мулоҳазалар таҳлил қилинади ва у ҳақида ўз

аъзоларини мунтазам хабардор қилиб турилади. Бу ерда халқаро экспертлар тайёрлаш ҳам йўлга қўйилган. Норматив - техник хужжа тларнинг категориялари ва турлари. Давлат стандарти (ГОСТ) бир товарлар гуруҳига умумий қоида ва талаблар ўрнатади ёки стандартлар ва товарларнинг муҳим турларига аниқ талаблар белгилайди. Тармоқ стандартлари (ТС) етакчи вазирлик ва идораларга бириктирилган товарлар ишлаб чиқариш учун ва улар қайси идорага қарашли бўлишидан қатъий назар шу товарни ишлаб чиқарадиган ва сотадиган барча корхона, ташкилот ҳамда муассасаларга нисбатан қонуний кучга эга хужжат ҳисобланади. Республика стандартлари номенклатурасига кирувчи миллий ва маҳаллий аҳамиятга эга бўлган товарлар учун ишлаб чиқарилган айрим стандартлар киради. Техник шартлар, тажриба сифатида ишлаб чиқариладиган маҳсулотлар ёки стандарт талабларига жавоб берадиган айрим товарларни пардозлаш ёки ташқи кўринишини сезиларли даражада бежаш учун техник шартлар талаб қилинади. Кўпинча енгил саноат маҳсулотлари ва тузилиши содда товарлар учун умумий техник шартлар стандарти ишлаб чиқарилиб, уларнинг айрим турлари учун техник тасвир ишлаб чиқарилади. Стандарт тури – унда таърифланаётган маҳсулот тўғрисидаги маълумот хажмини билдиради. Товарлар стандартларининг асосий турлари 10 тадир: 1.Умумий-техник шартномалар (ОТУ); 2. Умумий-техник талаблар стандарти (ОТТ) ; 3.Терминлар ва уларни т аърифловчи стандартлари; 4.Параметр ва размерлар стандарти; 5.Турлар ва асосий кўрсаткичлар стан дарти; 6.Қабул қилиш қоидалари стандарти;

7.Текшириш усуллари стандартлари; 8.Навларга ажратиш стандартлари; 9.Тамғалаш, ўраш, ташиш ва сақлаш стандартлари; 10.Ишлатиш истеъмол қоидалари стандартлари. Ҳозирги кунда энг нуфузли халқаро стандартлаштириш қўмита ҳисобланган ИСО 1946 йилда ташкил топган бўлиб, унинг таркибига 100 дан ортиқ мамлакатлар аъзо бўлиб кирган ва ҳамкорликда иш олиб борадиган 200 дан ортиқ техник-комитетлар мавжуд. Бу комитетларда турли давлатлар вакиллари раҳбарлик қиладилар. Бу ташкилот халқаро бозорларда сотиладиган товарлар учун стандартлар ишлаб чиқарадилар. Ҳозирги кунда 10 мингдан ортиқ товар халқаро ИСО стандарти билан ишлаб чиқарилмоқда. Ўзаро иқтисодиёт ёрдам кенгашининг стандартлаш соҳасидаги ҳамкорлик бўйича доимий қўмитаси – бу ташкилот 1962-йилда ташкил топган. Бу ташкилот бир неча минглаб стандартларни жорий қилган ва фаолият кўрсатиб келаяпти. Бизнинг республикамизда 1923-йил Тошкент шаҳрида Ўрта Осиёда ягона ўлчов ва тошларнинг текшириш қўмитаси очилди. Бу қўмита Ўрта Осиёда стандарт тизимининг илк намунаси бўлиб ҳисобланади. Ҳозирда Ўзстандарт агентлиги номи билан фаолият кўрсатиб келаётган бу ташкилот истеъмолчилар ҳақ-ҳуқуқларини ҳимояси устида тинимсиз меҳнат қилиб келаяпти.

Похожие

Бошқарувнинг илмий асослари

Халқаро илмий-техникавий ва иктисодий интеграция ривожланишида кишлок хўжалиги масалалари

Товарларни классификациялаш ва кодлаштириш.

Халқаро ва регионал стандартлаштириш

Узбекистон Республикаси давлат стандартлаш системаси