Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish - Экономика - Рефераты

Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish Reja: 1. Tijorat banklari faoliyatini rivojlantirishni strategik rejalashtirish. 2. Tijorat banki moliyaviy resurslarini boshqarishda ichki va tashqi muhitning ta’siri.

Tijorat banklari faoliyatini rivojlantirishni strategik rejalashtirish Bozor munosabatlari sharoitida tijorat banklari tarmoqlarini kengaytirish ular o‘rtasida depozitlar, banklararo kredit va boshqa kreditorlarning mablag‘larini jalb etish uchun raqobatni yuzaga keltiradi. Shunday ekan, banklardan istiqbolni oldindan ko‘ra bilish, kutiladigan o‘zgarishlar va tashqi ta’sirlarni o‘z vaqtida aniqlay olish talab etiladi. Bunda bank faoliyatini strategik rejalashtirish katta ahamiyatga ega. Strategiya deganda, tub ma’noda, olib borilayotgan faoliyatni mujassamlashgan rejalashtirish siyosati tuShuniladi. Strategik boshqarish inson salohiyatiga tayanib, faoliyatni mijozlar talablariga muvofiqlashtirishni ko‘zda tutadi, raqobatda ustunlikni ta’minlaydigan o‘zgarishlarni o‘z vaqtida amalga oshiradi. Bank faoliyatida esa, bankning aniq maqsadlarga erishishiga imkon berib, uning uzoq muddat davomida faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi. Tijorat banklari moliyaviy resurslarini strategik boshqarish - bu omonatchilar va boshqa kreditorlarning mablag‘larini jalb etish va mazkur bank uchun mablag‘lar manbalarining tegishli kombinatsiyalarini belgilash bilan bog‘liq faoliyat bo‘lib hisoblanadi. Tijorat banklari faoliyatini rivojlantirish hamda moliyaviy resurslar boshqarilishini strategik rejalashtirish, umuman olganda, quyidagicha bosqichlarda amalga oshirilishi mumkin: 1. Bankning missiyasi hamda uzoq muddatli maqsadlarini belgilash; 2. Muhit hamda omillar tahlili; 3. Bankning kuchli va kuchsiz tomonlari hamda imkoniyat va xavf-xatarlar tahlili; 4. Bankning qisqa muddatli maqsadlarining belgilanishi; 5. Muqobil strategiyalar ishlab chiqib, ular ichidan eng maqbulini tanlash; 6. Strategiyani amalga oshirilishi; 7. Strategiyani bajarilishiga baho berish va nazorat olib borish. Yuqorida keltirilgan bosqichlar ideal ko‘rinish sifatida qabul qilinmasligi lozim, chunki vaziyatga qarab ularning tarkibi va ketma-ketligi farqli bo‘lishi tabiiydir. Turli adabiyotlarda ham bu bosqichlar turlicha berilishini kuzatishimiz mukin. Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, muvoffaqiyatli strategiyaning tanlanishi,

avvalambor, muhit hamda bank faoliyatiga ta’sir qiluvchi ichki va tashqi omillarning tahlili sifatiga bog‘liq. Tijorat banki moliyaviy resurslarini boshqarishda ichki va tashqi muhitning ta’siri,ularning ta’sirini kamaytirish orqali moliyaviy resurslarni boshqarish Tijorat banklari o‘z faoliyatini samarali asosda tashkil qilishi uchun muhit, ichki va tashqi omil tahlilini amalga oshirib borishi va uning salbiy ta’sirini kamaytirish choralarini ko‘rishi lozim. Bank faoliyatida shakllangan muhit uning moliyaviy resurslarini boshqarish darajasiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Bank tomonidan boshqarilishi yoki ta’sir ko‘rsatilishi mumkin bo‘lgan omillarga ichki omil, bankka bog‘liq bo‘lmaganlarga esa tashqi omillar deyiladi. Moliyaviy resurs manbalarini boshqarishda muhim ahamiyat kasb etadigan omillarga quyidagilarni keltirib o‘tish mumkin: Tijorat banki moliyaviy resurslarini boshqarishga ta’sir o‘tkazuvchi ba’zi ichki va tashqi omillar. Ichki omillar Tashqi omillar • YAngi axborot texnologiyalardan foydalanish darajasi; • Boshqaruvchilar va xodimlar malakasi, ularning ishga munosabati;  Boshqaruv tizimi, tashkiliy tuzilishi;  Bank holati (bank obro‘si, kapital hajmi, aktivlar sifati va bq.);  Boshqalar. • Iqtisodiy vaziyat; • Siyosiy jarayonlar; • Qonunchilik; • Aholining bankka ishonchi; • Aholi daromadlari, mintaqaning rivojlanganlik darajasi; • Infrastrukturaning shakllanganlik darajasi; • Markaziy bank siyosati; • MB tomonidan tijorat banklari faoliyatiga qo‘yiladigan talablar; • Inflyasiya, foiz stavkasidagi kutilmagan o‘zgarishlar yoki nobarqarorlik;  Boshqalar.

Bunda tijorat banklari operatsiyalarining avtomatlashtirishi moliyaviy resurslarni boshqarishga ko‘p tomonlama ta’sir ko‘rsatadi. Birinchidan , moliyaviy resurslar holati to‘g‘risidagi axborotni boshqaruvchilar yoki boshqa aloqador shaxslar tomonidan istalgan paytda olish imkoniyati tug‘iladi. Bu esa samarali qarorlar chiqarish imkoniyatini yaratadi. Ikkinchidan , moliyaviy resurslarni jalb qilish bo‘yicha yangi imkoniyatlar paydo bo‘ladi. Bunga turli xil haqlarni avtomatik ravishda o‘tkazilishi, aholiga internet orqali xizmatlar ko‘rsatish kabilarni keltirib o‘tishimiz mumkin. Uchinchidan , uzoq muddatli davrda bankning operatsion xarajatlari kamaytirilishiga erishiladi. Boshqaruvchilar va boshqa xodimlarning bilim darajasi va malakasi ham juda muhim omil hisoblanadi. Agarda xodimlar etarlicha bilim va malakaga ega bo‘lishmasa faoliyat samaradorligi pasayadi, yangiliklarning amaliyotga tezlik bilan joriy qilinishiga to‘sqinlik qiladi. Shuning uchun ham, bank xodimlari eng so‘nggi bank operatsiyalari, texnologiyalari bilan tanishtirib borilishi yo‘lga qo‘yilishi, ular bilimlarining zamon talablariga moslab borilishi ta’minlanishi lozim. Bu masalaning birinchi tomoni, boshqa muhim tomoni esa xodimlarning yaxshi ishlashi uchun turli motivatsion choralar ko‘rib borilishi lozim. Agar bankda bu borada sustkashlikka yo‘l qo‘yilsa, malakali kadrlarning ham ish samaradorligi, tabiiyki, pasayadi. Samaradorlikni oshirish uchun xodimlar ish haqi ko‘rinishida rag‘batlantirib borilishi, lovozim darajalari ham oshirilib borilishi va boshqa choralar ko‘rilishi talab etiladi. Bunda individual maqsadlarning ham amalga oshishi ta’minlanishi lozim. Tijorat banki moliyaviy resurslarini boshqarishda ichki va tashqi muhitning ta’siri. Bankning tashkiliy strukturasi va boshqaruv tizimi Shunday tuzilishi kerakki, unda barcha jarayonlarning o‘zaro muvofiqligi ta’minlanishi lozim. Boshqacha aytganda, barcha tarkibiy bo‘limlar umumiy maqsadga erishish yo‘lida xizmat qilishi lozim. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan omillar bank tomonidan o‘rganilib, vujudga keladigan muammolar qisman yoki to‘laligicha bartaraf qilinishi mumkin.

Bank faoliyati davomida kuzatiladigan tashqi omillarning hamda yuzaga keladigan tashqi muhitning bankka ta’sirini to‘laligicha bartaraf qilinishi juda qiyin masala, chunki bu omillar bankning boshqaruv imkoniyatidan tashqaridadir. Bu kabi tashqi muhitning bank faoliyatiga ta’siri, faqatgina, kamaytirilishi mumkin xolos. Misol uchun, banklarda inflyasiya darajasi va foiz stavkasidagi o‘zgarishlarning ta’sirini kamaytirish uchun turli derevativ qurollar hamda aktiv/passivlarni boshqarish texnologiyalaridan foydalaniladi. Bank faoliyatini rejalashtirishda, ichki va tashqi muhit hamda bankning ularni salbiy ta’sirini kamaytirishdagi imkoniyatlari o‘rganilgach, bankning maqsadlari aniq qilib belgilab olinishi lozim. Keyingi bosqichda esa qo‘yilgan maqsadlar miqdorlarda ifodalanishi kerak. Bu jarayonda bank boshqaruvining barcha darajalari qatnashishi, ularning muammolari etiborga olinishi lozim. Bu orqali asosli maqsadlar o‘rnatilishi, uning barchaga birdek tuShunarli bo‘lishi hamda turli bo‘limlar faoliyatidagi muvofiqlik ta’minlanadi. Keyingi bosqichda esa faoliyatni o‘zida batafsil ifoda etuvchi biznes rejalarning tuzilishi bank operatsiyalari ustidan ichki nazorat olib borish imkoniyatini yaratadi. Bundan farqli o‘laroq, strategik rejalashtirishda uzoq muddatli davrda bankning maqsadlariga erishishiga ta’sir qilishi mumkin bo‘lgan ichki va tashqi muhitlirni o‘rganishga (prognozlashga) harakat qilinadi. Strategik rejalashtirish o‘z tabiatiga ko‘ra mexaniq emas, balki yaratuvchan, o‘zgarishlarni o‘zida ifodalab borish xususiyatigi ega. Qisqa muddatlarga tuziladigan biznes rejalar xarajatlar samaradorligini ta’minlashga qaratilsa, strategik rejalar esa bankning bosh maqsadlariga erishish samaradorligini oshirishga qaratiladi. Shunday bo‘lsada ular o‘rtasidagi muvofiqlik ta’minlanishi lozim. Xulosa qilib Shuni aytish mumkinki, kuchli raqobat sharoitida barcha darajadagi rejalarning ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi talab etiladi. Banklarda har tomonlama asosli va real rejalar ishlab chiqilmas ekan, ularning inqirozga yuz tutishi riski boshqa banklarga qaraganda oshib ketadi.

Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish Ichki va tashqi muhitlar va omillarning ta’sirini kamaytirish orqali boshqarish. Resurslar negizi bank faoliyati uchun birinchi darajali ahamiyatiga ega. Biz bilamizki, tijorat banklari aktiv operatsiyalarini o‘zlarida mavjud bo‘lgan hamda jalb etilgan pul mablag‘lari manbalari doirasidagina amalga oshira oladilar. Binobarin, ayni passiv operatsiyalar aktiv operatsiyalarini xajmi va miqyosini belgilaydi. Bank passivlarini shakllantirish va maqbullashtirish jarayoni, tijorat banklarining resurs salohiyatini tashkil etadigan pul mablag‘larining barcha manbalarini boshqarish sifatini kasb etadi. Banklarning barqaror resurslar negizi uning aktiv operatsiyalar barcha turlarini muvaffaqiyatli ravishda o‘tkazish imkonini beradi. Shu sababli, har bir tijorat banki o‘z resurslari negizlarini oshirib borishga intiladi. Tijorat banklari qarz mablag‘larini keng jalb etmoqdalar. Qarz mablag‘lari hisobiga aktivlar jami miqdorining 80%dan ko‘prog‘i shakllanadi. Bank operatsiyalaridan olinadigan nisbatan Yuqori bo‘lmagan foyda arzongina qarz mablag‘laridan, Shu jumladan depozitlardan foydalanish, pirovard natijada aksiyadorlarning maqbul daromad olishlarini ta’minlaydigan miqdorga etishi kerak. Tijorat banklarning likvidligini boshqarish siyosatini rivojlantiradigan va to‘ldiradigan passivlarni boshqarish nazariyasi quyidagi ikki asosga ega. Birinchisi- tijorat banki likvidlik muammosini qo‘shimcha pul mablag‘larini kapital bozorida sotib olgan holda jalb etish yo‘li bilan hal qilish mumkin. Real tarzda ushbu fikr-mulohaza g‘arb mamlakatlarida amalda ruyobga chiqqan. Ikkinchisi- tijorat banki o‘z likvidligini Markaziy bankdagi keng miqyosda qarzga beraladigan pul mablag‘laridan yoki banklaridan qarzga olinadigan, Shuningdek, evro valyutalar bozoridan olinadigan qarzlardan foydalanib ta’minlashi mumkin. Tor ma’noda, passiv operatsiyalarini boshqarish deganda zaruriyatga ko‘ra qarz mablag‘larini faol ravishda topish yo‘li bilan likvidlikka bo‘lgan extiyojni

qondirishga qaratilgan harakatlar tuShuniladi. Depozit sertifikatlarini joylashtira olishi, xamda evrodollar yoki boshqa mablag‘larni Markaziy bankdan qarzga olishi mumkinligi bankning kam daromadli ikklamchi zaxira aktivlariga kamroq darajada qaram bo‘lishiga imkon beradi. Bu esa, uning foyda olish imkoniyatlarini kengaytiradi. Lekin bu operatsiyalar tavakkalchilik bilan bog‘liqdir. Passiv operatsiyalarini boshqarishda ushbu qo‘shimcha tavakkalchilikni va bundan tashqari, mablag‘larni jalb etish xarajatlari bilan ushbu mablag‘larni qarzlar va qimmatli qog‘ozlarga joylashtirishdan olinishi mumkin bo‘lgan daromad o‘rtasidagi nisbatni e’tiborga olishi kerak. Binobarin, aktiv va passiv operatsiyalarini boshqarish o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar bankning foyda ko‘rishi uchun hal qiluvchi ahamiyatga egadir Qisqa muddatli davrda passivlarni boshqarish quyidagi qoidalarga rioya etishni nazarda tutadi: - aktivlar va passivlarni kamaytirish muddatlaridagi uzilishlar yoki turli vaqt oraliqlaridagi foizlarga sezgir aktivlar va passivlarning hajmlari o‘rtasidagi nomuvofiqliklarni sinchkovlik bilan kuzatib borish. Foiz stavkalari dinimikasi xisob-kitob stavkasidan farqli bo‘lsa, likvidlikning susayishi xavfi oshadi; - fondlashtirish manbalari bo‘yicha tavakkalchiliklarni diversifikatsiyalash va resurslarni to‘ldirishning muqobil tarzdagi xilma-xil manbalarini topish. Tijorat banklari resurslarini strategik boshqarish usullari Keyingi yillarda banklar o‘z likidliklarini ta’minlash uchun keng miqyosida qarz olishdan foydalanmoqdalar. Qarz mablag‘laridan foydalanish ko‘lamini kengaytirish keyingi yillarda bank kreditlariga talab oshganligi va talab qilinguncha omonatlar nisbatan sekin ko‘payayotganligi bilan belgila-nadi. Iqtisodiy faollik kuchayishi va inflyasiya sur’ati oshishi xo‘jalik firmalarning kreditlarga bo‘lgan ehtiyojlarni oshishini anglatadi. Bundan tashqari, firmalar ham, yakka shaxsllar xam foiz stavkalarga nisbatan sezgirroq bo‘lib qolganlarini kuzatish mumkin. Buning natijasida Yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, “talab qilinguncha” omonat turining ko‘payishi sekinlashadi. Buning oqibatida banklarning mablag‘larga ehtiyoji vaqti-vaqti bilan oshadi. Banklar ushbu

vaqtinchalik ehtiyojni xalqaro amaliyotda banklararo kreditlar, zaxira fondlari, REPO bitimlari yoki evrodollarlar bozoridan qarz olish yordamida qondiriladi. Banklar resurslarini boshqarishning asosiy konsepsiyalaridan biri va juda keng tarqalgan banklararo kreditlar nazariyasi hisoblanadi. Banklararo kreditlar nazariyasi Markaziy bank yoki vakil bankdan qarz olish zahiralarning (binobarin, likvidlikning ham) holatini tuzatish uchun mablag‘larini safarbar etishning “xisob oynasi” (diskount window) deb nomlanadigan bir usulidir. Zahiralarni baravarlashtirib borishning ushbu usuli keng tarqalmagan bo‘lsada, bunday qarzlar Markaziy bank tomonidan nazorat qilinadi. Kredit resurslarining o‘rnini qoplash muddatlari turlicha. Halqaro amaliyotda 1,3 va 6 oy muddatdagi depozitlar, bir kundan toki bir necha yilgacha eng Yuqori muddatlilari ko‘proq tarqalgan. Banklararo kredit jalb etish ikkita usulda: mustaqil ravishda, to‘g‘ridan to‘g‘ri muzokaralar yo‘li bilan yoki moliyaviy vositachilar orqali amalga oshiriladi. Banklarning o‘zlari banklararo kredit to‘g‘risida kelishilgan taqdirda ularning munosabatlarning maxsus shartnoma bilan rasmiylashtiradi. Bo‘sh resurslarni jalb etish to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotuvchi-xaridor o‘rtasida emas, balki vositachi ishtirokida kechadi. Banklarning o‘zlari, brokerlik idoralari, fond birjalari, moliya uylari, kredit do‘konlari yo‘sinida qatnashishlari mumkin. Evrodollarlar bozoridan qarz olish nazariyasi. Evrodollarlar bozoridagi qarz olish yirik tijorat banklari uchun iloji bo‘lgan passivlarini boshqarish instrumentidir. Undan chet elda filiallari bo‘lgan banklar ham, bunday filiallari bo‘lmagan banklar ham foydalanadilar. Evrodollarlar- AQSH dollarida ifodalangan va AQSHdan tashqaridagi tijorat banklarida, Shu jumladan, Amerika banklarining filiallarida saqlanadigan qo‘yilmlar. Evrodollarlar AQSH bankning amerakalik yoki chet ellik omonatchisi chet eldagi bankka yoki Amerika bankining filialiga mablag’ o‘tkazganida yuzaga keladi. Ushbu operatsiya o‘tkazilishi natijasida AQSH dollarlaridagi yangi depozit majburiyati yuzaga keladi. Mazkur holda AQSH dollarlaridagi qoplanishi shart

bo‘lgan bank qo‘yilmalari o‘zgarmasdan qoladi. Lekin chet elda AQSH dollaridagi yangi depozit majburiyati-evrodollarlar paydo bo‘ladi. Banklar resurslarini boshqarishning konsepsiyalaridan yana biri- zaxira fondlarini olish nazariyasi hisoblanadi. Zaxira fondlarini olish nazariyasi. Zaxira fondlarini olish – likvidlikni ta’minlash maqadida kreditdan foydalanishning keng tarqalgan usullaridan biridir. Ushbu fondlar Markaziy bankdagi hisobvaraqlarda saqlanadigan depozit qoldiqlaridir. Kutilmaganda qo‘yilmalar oqimi kela boshlagan yoki ssudalar qisqargan taqdirda tijorat banklarida ortiqcha zahiralar yuzaga kelishi mumkin. Bu mablag‘lar daromad keltirmasligi sababli, banklar ularni qisqa fursatga boshqa banklarga foydalanish uchun berib qo‘yadilar. Zaxiralar majburiy hajmini tiklash yoki aktivlar sotib olish uchun mablag‘ga muhtoj bo‘lgan banklar ushbu ortiqcha mablag‘larini bajonidil sotib oladilar. Zaxira fondlariga oid bir kunlik operatsiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra, ssudalar bilan ta’minlanmagan bo‘ladi. Ba’zan banklarning biri boshqasiga davlatning qimmatli qog‘ozlarini sotadigan bo‘lsa, bitim qaytarib sotib olish to‘g‘risidagi bitim shaklini kasb etadi. Bunday bitimlar, odatda bir kunlik muddatga mo‘ljallanadi. Lekin, ayrim bitimlar, odatda bir kunlik muddati bir hafta yoki hatto, bir necha haftani tashkil etishi mumkin. Qaytarib sotib olish to‘g‘risidagi bitimlar nazariyasi. Zahira fondlariga oid banklararo operatsiyalarga, qo‘shimcha ravishda banklar bilan davlat qimmatli qog‘ozlari bo‘yicha dillerlar hamda boshqa investorlar o‘rtasida Shularga o‘xshash bitimlar amalga oshiriladi. Bu bitimlar qaytarib sotib olish to‘g‘risidagi bitimlar (repurchase agreements) yoki “peno” deb nomlanadi. Bunday bitimlar aktivlarni sotish, qaytarib sotib olish narxida amalga oshiriladi. Bunday bitimlar vaqtincha bo‘sh mablag‘lar uchun muhim kanal bo‘lib qolgan. CHunki, ularni ikkala tomonning ehtiyojlariga moslashtirish oson. Ular bir kundan bir necha oygacha muddatga tuziladi. CHunki “repo” bitimlari-bank aktivlarni qaytarib sotib olish majburiyatini olgan holda, naqdsiz yo‘l bilan sotganida to‘lov

xaridorning depozit xisobvarag‘ini debetlash yo‘li yoki boshqa bankka yozib berilgan chek orqali amalga oshiriladi. Passivlarni boshqarishda bank xizmatlari bozorini tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Bunday tahlil ushbu mintaqadagi boshqa banklarning qo‘yilmalarini jalb etish shart-sharoitlari to‘g‘risida axborot beradi. Bank quyidagilarni: - qo‘yilmalarga oid manfaatliroq shart-sharoitlarni - Y a ngi moliyaviy mahsulotlarni - qo‘shimcha xizmatlarni (masalan, bozor to‘g‘risidagi axborotni va boshqa kredit muassasalari foiz stavkalarining taqqoslanishi). - Xizmat ko‘rsatishning Yuqoriroq darajasini taklif etsa, raqobatbardoshligi oshadi. Shundan qilib, tijorat banklarining passivlarini boshqarish kredit muassasasi faoliyatining juda muhim yo‘nalishi sanaladi.

Адабиётлар : 1. Финансы Подредакцией В.М. Родиновой. М.: Финансы и статистика, 1995. 2. Д. Шим и Д. Сигел. Финансовый менеджмент. М.,1996. 3. Д. Шим и Д. Сигел. Методы управления стоимостью и анализа затрат. М., 1995. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Кичик ва ўрта тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга оид қўшимча чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, (1997. 31 январь). Солиқ ва божхона хабарлари, 1997 й. 6 - 12 январ. 7 - сон. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг "Банк тизимини янада эркинлаштириш ва ислоҳ қилиш борасидаги чора - тадбирлар тўғрисида"ги Фармони, Халқ сўзи. 2000 й. 21 март.

Похожие

Tijorat banklari resurslarini boshqarish fanining predmeti metodi va vazifalari

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish

Tijorat banklari kredit portfelini boshqarish usullari

Tijorat banklari risklari va ularni boshqarish usullari

Tijorat banklari resurslarini boshqarishda deposit siyosati va uni takomillashtirish