Сут ва сутни кимёвий таркиби озуқавий қиммати - Экономика - Рефераты

Сут ва сутни кимёвий таркиби озуқавий қиммати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74 KB

Сут ва сутни кимёвий таркиби озуқавий қиммати Р е ж а 1.Сигир ва бошқа ҳайвонлар сути 2. Сутни кимёвий таркиби 3. Сутни жойлаштириш ва сақлаш

Сут-сут эъмизувчи ҳайвонларни ёш аъзони озиқлантириш учун сут безлари ҳосил қилган маҳсулотидир. Ҳайвонлар сутни асосан ёш болаларни эмизиш даврида ишлаб чиқаради. Бу даврни лактацион давр деб аталади. Уй ҳайвонларида лактацион давр 10-11,5 ойга тенг. Турли наслли сигирларни лактацион давр ичидаги сут бериш қобилияти 2500 дан 600 л гача, қўй 64-120 л, эчки 120-250 л, буғу 800-2500 л ни ташкил қилади. Сутни таркибида инсонни нормал ҳаёти ва ўсиши учун керак бўлган моддалар бор: оқсил, ёғлар, сут қанди, ферментлар, гармонлар, иммун: жисм, газлар, пигментлар, минерал тузлар, сув, органик кислоталар ва бошқалар. Сут овқат ҳазм қилиш безларини ишини яхшилайди, иштаҳа йўқлигида овқат ҳазм қилиш ширасини ажралишига ёрдам беради: энг кам ошқозон шираси сарф бўлган ҳолда 98-99% ҳазм бўлади. Кунига 0,5 л сут ичилса инсонни ҳайвон оқсилига бўлган эҳтиёжини 35% ни, фосфолипидга бўлган эҳтиёжини 6,3% ни қондиради. 100 г сутни қувват қиммати 272 кЖ ни ташкил қилади. Сутни физик-кимёвий хусусиятлари. Сутни умумий нордонлиги грудус Тернерда (Т) ифодаланади ва 100 мг сутни фенолфталеин иштирокида 0,1 н ишқор эритмаси билан титрлаганда кетган миқдори билан аниқланади. Янги соғилган сутнинг нордонлиги 16-18 0 Т ни ташкил қилади. Сутнинг зичлиги 1027/1032 кг/м 3 бўлади. Сутга сув қўшганда уни зичлиги пасаяди, бундан сохталаштирилганлигини билиш мумкин. Сутни қайнаш ҳарорати 100,2 0 С, яъни сувни қайнаш ҳароратидан юқори. Юқори бўлишига сабаб уни таркибида тузлар ва қандини борлигидир. Сутни оқувчанлиги 1,75*10 -3 Па*С ни ташкил этади. Пастеризация ва стерилизация қилинган сутнинг сифатини шаклланиши. Сут соғилгандан кейин тезлик билан 4-8 0 С гача совутилади ва заводга жўнатилади. Сутни совутиш бактериал бузилишдан асрайди. Заводда сутни қабул қилиб олишда уни органолептик кўрсаткичлари, ҳарорати, механик ифлосланиши, нордонлиги ва ёғини

миқдори текшириб кўрилади. Қабул қилинган сутни механик заррачалардан сут тозалагич ёрдамида тозаланади ва қайта ишлашга узатилади. Сутга ишлов беришдан олдин қандай ассортимент тайёрланаётганлигига қараб ёғини норма ҳолга келтирилади, яъни ёғсизлинтирилади ёки қамоқ қўшиб ёғини оширилади. Сутни сақланганда қаймоғи юзасига еғилиб қолмаслиги учун гомогенизация қилинади. Гомогенизация қилиш натижасида ёғ эмульцияси десперсик даражаси кўтарилади. Сутни гомогенизация қилиш учун махсус қурилма гомогенизатор ишлатилади. Сутни 60-65 0 С да, 15-20 мПа босимда гомогенизация қилинади. Гомогенизация қилинган сут термик ишлов беришга узатилади. Сутга термик ишлов берилганда бактерияни вегататив формаси, споралари ҳалок бўлади. Сут бактерияни ривожланиш жараёни учун яхши озиқланиш муҳити ҳисобланади. Шунинг учун сут хом ашёсига термик ишлов бериш зарур бўлган технологик жараёнлардан ҳисобланади. Термик ишлов бериш 2 хил бўлади: пастеризация ва стерилизация 100 0 С гача ҳарорати термик ишлов беришни пестерилизация ва 100 0 С дан юқори ҳароратдагисини стерилизация дейилади. Пастерилизация қилишдан мақсад сутни озуқалик ва биологик қимматини максимал сақлаган ҳолда вегетатив ва потоген микрофлораларни ўлдиришдан иборат. Саноатда пастерилизациян бир неча усуллари ишлатилади. Суринкали пастерилизация 63-65 0 С ҳароратда 30 минут ушланади; қисқа муддатли 72- 75 0 С да 15-20 0 С ушланади; бир зумда 65 0 ҳароратда ва ундан юқорида ушлаб турмасдан.

Ичишга мўлжалланган сутни қисқа муддатли пастерилизация қилинади. Стерилизация қилганда вегетатив микрофлоралари ва уни споралари ҳам ҳалок бўлади. Стерилизация қилишнинг усуллари қуйидагилар: тинимсиз усулида 135-150 0 С да 2-4 минут ушланади, бутилкага қадоқланган, герметик ёпилган сутни 104 0 С да 45 минут, 100 0 С да 30 минут ва 120 0 С да 20 минут. Сутнинг асссортиментлари. Пастерилизацияланган қаймоғи олинмаган сутни ёғи 2,5, 3,2, 4,0 ва 60% ли қилиб ишлаб чиқарилади Витамин С ёки А, Сва Д 2 билан витаминлаштирилган бўлиши мумкин. Нордонлиги 21 0 Т дан ошмаслиги керак. Пастерилизацияланган сутни янги ёки тикланган сутдан тайёрланади. Оқсиллик сутни ёғи 2,5 ва 1,0% ли қуруқ ёғсизлантирилган моддасини 10,5% ли қилиб тайёрланади. Ёғсизлантирилган сутдан ёғсиз сут тайёрланади. Пастерилизацияланган сутни қанд ва какао тўлдириб ёғини 3,2 ва 0,7% кофе билан 3,2% ва ёғсиз қилиб тайёрланади. Секин қайнатилган сутни ёки қайнатилган сутни ёғи 4 ва 6% ли қилиб тайёрланади. Бундай сутни 95 0 С ҳароратда 3 соат термик ишлов бериб тайёрланади, шунинг учун унинг ранги оч жигарранг, мазаси ҳам юқори ҳароратда ишлов берилганлигидаги таъм бўлади. Сутни фляга, шиша бутилкалар, ички полеэтилен билан қопланган қоғоз пакетларга, пластмасса пакетларга қадоқланади. Сут сотитгунга қадар 8 0 С дан юқори бўлмаган ҳароратда сақланади. Стерелизация қилинган сутнинг ёғини 3,2% қилиб бутилкаларга солиб корнен пробкалар билан герметик ёпиб ва полеэтилен билан қоғоз пакетларга қадоқлаб чиқарилади. Виталат-Дм-аёлларни сути таркибига яқинлаштирилган, ёш болаларга мўлжалланган сут. Сутни 200 мл ли бутилкачаларга қадоқлаб кронен-пробка билан герметик ёпиб қадоқланади. Бутилкачаларни стерилизация қилиб сўнг совутилади.

Сутнинг нуқсонлари. Сутнинг мазаси ваҳидидаги нуқсонлари унинг сифатини бузади. Ҳайвон озиқасидаги турли ҳид ва мазалар сутга ўтиши мумкин. Нордон маза сутда сут кислотаси бактерияларини ривожланишини ҳосил қилади. Аччиқ маза сутни узоқ вақт совутилган ҳолда сақлаганда турли микрофлораларни ривожланишида пайдо бўлади. Металл мазаси сутни сиртидаги қопламалари кўчип кетган металл идишларда сақланганда металл эриб чиқади. Бегона маза ва ҳидлар сутни ҳиди бўлган маҳсулотлар (пиёз, нефть маҳсулотлари, химикатлар) билан бирга ташилганда ўтиб қолади. Сутнинг кимёвий таркиби. Сут, таркибида 100 дан ортиқ кимёвий ва биологик моддаларни сақлайдиган мураккаб кўп дисчперсли тизимдир. Сув (83-89%) дисперс муҳит ҳисобланса, ёғ, оқсил ва бошқа компонентлари (11- 17%) дисперс фазани ташкил қилади. Оқсил моддалари сутда коллоид эритма ҳолда, сут ёғи эса сут плазмасидаги микроскопик ёғ доналари кўринишида эмульсияни ҳосил қилади. Сутни кимёвий таркиби доимо бирдай бўлмайди (5-жадвал). У ҳайвон наслига, лектация даврига, озиқланиш уни таркиби ва шароитига ва бошқа омилларга боғлиқ бўлади. Сутни қуруқ моддаси баҳор ойларида камроқ ва кузда юқорироқ бўлади. 5-Жадвал. Сутни компонентлари Массадаги умумий % да ўртача ўзгарувчан чегаралари Сув 87 83-89 Сут ёғи 3,8 2,7-6,0 Азотли моддалар: казеин 2,7 2,2-4,0 Альбумин 0,4 0,2-0,6 Глобулин ва бошқа оқсиллар 0,12 0,05-0,2 Оқсил бўлмаган азотли моддалар 0,05 0,02-0,08

Сут қанди 4,7 4,0-5,6 Кули 0,7 0,6-0,85 Сут ёғи катталиги 2-3 мкм га тенг бўлган ёғ доналарини эмульсияси кўринишида бўлади. Сут ёғи паст эриш ҳароратига (27-34 0 С) эга бўлиб, асосан аралаш уч глицеридлардан ташкил топган. Уларни ҳосил қилишда 150 та ёғ кислоталари қатнашади, кўпроғини (68-75%) тўйинган ёғ кислоталари ташкил қилади. Ёғ билан бирга липоидлар ҳам бўлади. Липоидлар фосфатидлар (лецетин ва кефалин) ва стеринлардан иборат. Оқсил моддалар казеин, альбумин ва глабулиндан ташкил топган. Оқсиллар тўлиқ қимматли бўлиб, таркибида ҳамма алмаштириб бўлмайдиган амонокислоталарни сақлайди. Оқсиллар сутда калоид ҳолда бўлади. Казеин мураккаб оқсил фасфорпротеид бўлиб, сутда параказеинатфосфат комплекси кўринишида бўлади. Иккта молекула казеин ўртасида кальций кўприк ролини ўйнайди. Сутни ивитилган ҳосил бўлган сут кислотаси казеин молекуласидаги кальцийни ажратиб ташлайди, бунинг натижасида дреин казеин кислотаси чўкмага тушади ва сут кислотали қуюқ масса ҳосил бўлади. Казеин пастеризация ҳароратига чидамли бўлиб, ширдон ферменти таъсирида ивиб қолади. Альбумин-оддий оқсил, молекуласида фосфор бўлмайди, азотни миқдори кам, олтингугурт икки марта кўп. Сувда эрийди, кучсиз кислота ва ишқорда 75-80 0 С гача қиздирилганда чўкмага тушади. Ширдон ферменти таъсирида чўкмага тушмайди. Глобулин зардоб оқсили бўлиб, пастеризация қилганда чўкмага тушади. Углеводлар асосан сут қанди-локтоза кўринишида бўлади. Бу глюкоза ва галлактозадан ташкил топган дисахариддир; фруктозага нисбатан ширинлиги 5-6 матра кам бўлиб, гидролизи секинроқ кетади. Қиздирганда локтоза оқсил амин гуруҳларга ва эркин ҳолда амонокислоталар билан реакцияга киришиб

сутга жигарранг тус берадиган млонойидларни ҳосил қилади. Локтоза сут кислотали, спиртли, пропион кислотани ачиши натижасида сут кислотаси, спирт углекислота, мой ва лимон кислоталари ҳосил бўлади. Минерал моддалар сутда фосфор, лимон, хлорид ва органик кислоталари осон ҳазм қилувчи эриган ҳолдаги тузлар кўринишида бўлади. Сутда Менделеев даврий тизимини 80 тача элементлари бор. Сут таркибида кўпгина миқдорда Р, К, Са, Ci , Na , Co , Mg бўлади. Микроэлементлардан марганец, мис, темир, кобальт, йод, цинк, қўрғошин, ванадий, кумуш, никель ва бошқалар бор. Минерал моддалар инсон ҳаёт фаолиятида катта аҳамиятга эга. Феремнтлар сутга сут безларидан ўтади. Феремнтларда липаза, редуктоза ва протоза бўлади. Липаза ёғ глицеридларини ёҳ кислотаси ва глицеринга парчалайди. Липаза ферменти 75-80 0 С да парчаланиб кетади. Фосфатаза ферменти фосфор кислотаси эфирларини гидролиз қилади. Пероксидаза актив кислород ҳосил қилиб переокисидни парчалайди. Переоксидаза 80-82 0 С да парчаланиб кетади. Сутни яхши пастеритлазация қилинганлигини преоксидаза ативлиги орқали аниқланади. Каталаза ферменти водород переоксиди сувга ва молекуляр кислородга парчалайди. Каталаза мастит касали бўлган ҳайвон сутида кўп бўлади. Редуктоза-қайтарувчи феремент бўлиб, унинг миқдори бўйича сутни бактериал зарраланганлиги аниқланади. Протеазалар оқсилни парчалаш хусусиятига эга. Лактаза локтозани глюкоза ва галлактозага парчалайди. Сутда озроқ миқдорда бўлса ҳам витаминларни деярли ҳаммасидан бўлади, мг % да: А-0,03; В 1 -0,04; В 2 -0,0; В 12 -0,004; С-2,0; Д 3 -0,00005; Н-0,0032; Е-0,15; РР-0,15. Иммун жисм (қарши жисм) сутда шакли ўзгарган псевдоглобулиндан иборатдир. Улар бактерияни ривожланишига йўл қўймайди, лекин сутни пастеризация қилганда ва сақлаганда парчаланиб

кетади. Газлар сутни 1л да 50-80 мг бўлиб, 27-58 мг ни углекислота ва 11-16 мг ни азот ташкил этади. Сутни жойлаштириш ва сақлаш. Қуюлтирилган сут консерваларини оғирлиги 400 г ва бундан ортиқ қилиб, герметик тиқинланган тунука банкаларга жойланади. Ҳар қайси банкада чиройли қилиб безатилган қоғоз ёрлиқ бўлиб, унда вазирликнинг ва маҳсулот тайёрлаган корхонанинг номи, маҳсулотнинг номи, соф оғирлиги, чакана нархи, стандарт номери ва қисқа кимёвий таркиби кўрсатилиши керак. Тунука банканинг тубида ва қопқоғида литографик усулда шифр (шартли белгилар) бўрттириб босилиши керак. Масалан, қуюлтирилган қандли қаймоқ банкаси қопқоғидаги 208В87 белгиси қуйидагиларни билдиради: 2- смена номери (завод бир сменада ишлайдиган бўлса бу рақам қўйилмайди); 08 - маҳсулот тайёрланган кун; В - маҳсулот тайёрланган ой (ҳарфлар алфавит таркибида қўйилади: А - январ, Б - февраль, В - март, 3 рақами билан адаштириш мумкин бўлгани учун З ҳарфи қўйилмайди); 87 - қандли қуюлтирилган қаймоқнинг ассортимент номери (76 - қандли қуюлтирилган соф сут; 77 - қуюлтирилган сутли ва қандли табиий кофе; 80 - стерилизацияланган қуюлтирилган сут). Банканинг тубидаги М232 белгиси шунда ёйиб ўқилади: М - сут ёки гўшт консерва (Р - балиқ, К - сабзавот, мева ва ҳ.к.); 23 - тайёрлаган завод номери; 2 - консерванинг чиқарилган йили (шифрдаги сўнгги белги). Қандли қуюлтирилган сут 1 дан 0 0 С гача бўлган ҳаролратда 12 ой сақланади. Ҳозирги вақтда қуритилган простокваша ва қуритилган сметана ҳам чиқарилади. Қуритилган простокваша ацидофиль ва болгар таёқчалардан (бактериялардан) ҳамда термофил стрептококдан иборрат томизғи солиб ачитилган сутни пуркагич қурилмаларда қуритиб олинади.

Фойдаланилган адабиётлар 1.И.А. Каримов Ҳозирги босқичда демократик ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг муҳим вазифалари. Т.: Ўзбекистон 1996 й 2.И.А. Каримов Ўзбекистоннинг тараққиёт йўли. Т.: Ўзбекистон 1998 й 3.Справочник товароведа I , II , III М.: Экономика 1998 й 4.Л.Г. Елизарова, Т.В. Стардубцева Товароведение с основной стандартизации. М.: Агропромиздот 1990 й 5. М.И. Дмитриченко Экспертиза качества и обраружения фалсификации продовольственных товаров. Москва, 2003 6. И.П. Чепурной Идентификация и фалсификация продовольственных товаров. Учебник. Москва, 2002 7. Е.В. Жиряева Товароведение. Учебник. СПб.: 2002

Похожие

Пулнинг айланиши ва унинг таркиби

Пул тизими ва унинг таркиби

Агросаноат мажмуасининг моҳияти ва таркиби

Озиқ овқат товарлар сифатини аниқлаш усуллари

Суғурта фаолияти классификатори ва унинг таркиби