Суғуртанинг иқтисодий мохияти ва ахамияти - Экономика - Рефераты

Суғуртанинг иқтисодий мохияти ва ахамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

58 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Су ғ уртанинг и қ тисодий мохияти ва функциялари. 2. Су ғ урта ни туркумлаштириш асослари. 3. Су ғ урта бозори ва унинг таркибий т у зилиши

www.arxiv.uz 1. Су ғ уртанинг и қ тисодий мохияти ва функциялари. Су ғ уртани ижтимоий муносабатлар тарихий категорияларидан биридир. У жамият қурилишининг илк даврларидан юзага келиб, аста-секин ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ажралмас хамрохига айланди. Суғурта иборасининг бирламчи маъноси "қ ў рқув" ("страх") сўзи билан боғлиқдир. Мулк эгалари бир-бирлари билан ишлаб чиқариш муносабатларига киришар эканлар, мулкнинг сақланишига, табиий офатлар, ёнғин, ў ғирлик ва ижтимоий хаётнинг бошқа кўзда тутилмаган хавф хатарлари натижасида яксон б ў лиши ёки йўқотилишига нисбатан қ ў рқув хис этганлар. Ижтимоий ишлаб чиқаришнинг таваккалчилик характери бу мулк эгаси ва товар ишлаб чиқарувчининг моддий фаровонлиги учун хавотирланишнинг асосий сабабчисидир. Шу асосда моддий зарарни манфаатдор мулк эгалари ўртасида биргаликда қоплаш ғояси юзага келди. Ривожланган жамият шароитида суғурта мулкчиликнинг барча шаклларини, корхоналар, ташкилотлар, фуқаролар даромадлари ва бошқа манфаатлари химоясининг асосий воситасига айланди. Суғурта - ишлаб чиқариш муносабатларининг зарурий элементидир. У ижтимоий ишлаб чиқариш жараёнидаги моддий зарарларни қоплаш билан боғлиқдир. Нормал ишлаб чиқариш жараёнининг мухим шарти унинг узлуксизлиги ва т ў хтовсизлиги хисобланади. Ишлаб чиқаришнинг доимо янгиланиб бориши инсонларнинг барча ижтимоий- иқтисодий формацияларда, шу жумладан ривожланган жамиятда хам мавжуд эхтиёжларини қондириш учун зарурдир. Агарда ижтимоий ишлаб чиқариш жараёни табиий офатлар ёки бошқа фавқулотда ходисаларнинг салбий оқибатлари таъсирида тўхтаса ёки бузилса, у холда жамият аввало турли хил олдини олиш каратилган тадбирларини амалга оширишга, мабодо улар кўзланган натижани бермаса, у холда етказилган моддий зарарни қоплашга, иш кучини ишлаб чиқаришнинг нормал шароитларини қайта тиклашга мажбур бўлади.

www.arxiv.uz Инсон ва табиат ўртасидаги қарама қаршилик билан асосланган ижтимоий ишлаб чиқаришнинг таваккалчилик характери, биринчи навбатда, табиий ва бошқа офатларнинг салбий оқибатларини олдини олиш, бартараф қилиш хамда етказилган зарарни юзага келтиради. Бу объектив муносабатлар инсонларнинг эришган хаёт даражасини сақлаб қолишга бўлган реал ва мавжуд эхтиёжини акс эттиради. Мазкўр муносабатларни алохида хусусиятлар ажратиб туради ва уларнинг йиғиндиси ижтимоий ишлаб чиқаришнинг суғуртавий химоялаш иқтисодий категориясини ташқил этади. Суғурта иқтисодий категория сифатида молия категориясининг таркибий қисми хисобланади. Аммо, молия тўлалигича даромадларни тақсимлаш билан боғлиқ бўлса, суғурта эса фақатгина қайта тақсимлаш муносабатларигина қамраб олади. Суғуртанинг хусусиятларини олиб борувчи белгиларни қуйидагича келтиришимиз мумкин: 1. Суғуртада тўсатдан, олдиндан кўзда тутилмаган ва ёзиб бўлмайдиган холатлар, яъни суғурта ходисалари эхтимоли мавжудлиги билан асосланувчи қайта тақсимлаш пул муносабатлари юзага келади: 2. Суғуртада к ў рилган зарарни суғурта иштирокчилари, яъни суғурталанувчилар ўртасида қоплаш амалга оширилади. Зарарни бундай қоплаш усули зарар кўрувчи х ў жаликлар сони суғурта иштирокчилари сонидан кам б ў лиши эхтимоллигига асосланади, айниқса иштирокчилар сони етарли бўлганда. Зарарни бундай қоплашни ташқил қилиш учун мақсадли йўналтирилган суғурта фонди ташқил қилинади. Бу фонд суғурта иштирокчиларининг базалари хисобидан шакллантирилади. Суғурта фондининг маблағлари фақатгина уни ташқил қилганлар ўртасида ишлатилади, суғурта базасининг хажми эса хар бир қатнашчининг зарарни қоплашдаги улушини билдиради. Шунинг учун, суғурта қатнашчиларининг доираси қанчалик кенг бўлса, суғурта базасининг хажми шунча оз ва суғурта хам самарали бўлади.

www.arxiv.uz 3. Суғурта зарарни қоплашни худудий бирлик ва маълум вақт давомида амалга оширишни кўзда тутади. Бунда йил давомида суғурталанувчилар ўртасида суғурта фондини худудлар б ў йича самарали қайта тақсимлаш учун етарли катта худуд ва суғурталашга тегишли объектлар талаб қилинади. Суғуртанинг иқтисодий мохиятига унинг функциялари мос келади. Суғуртанинг т ў ртта фунцияси мавжуд: 1. Таваккалчилик 2. Олдини олиш 3. Жамғариш 4. Назорат Таваккалчилик функциясининг амал қилиши давомида суғурта иштирокчилари ўртасида бўлиши мумкин бўлган суғурта ходисалари оқибатлари боғлиқ пул шаклидаги қийматнинг қайта тақсимланиши р ў й беради. Олдини олиш функцияси суғурта фонди маблағларининг бир қисми хисобидан суғурта таваккалчилигини камайтириш б ў йича тадбирларни молиялаштиришга йўналтирилган камайтириш б ў йича тадбирларни молиялаштиришга йўналтирилган. Хаёт суғуртасида суғурта категорияси кредит категорияси билан хаётни маълум муддатгача суғурталаш шартномалари б ў йича маблағларни жамғаришда анча яқинлашади. Хаёт суғуртаси орқали пул маблағларини жамғариш оилавий шароитида суғуртавий химояга бўлган эхтиёж билан боғлиқдир. Суғуртанинг назорат функцияси суғурта фондининг каътий мақсадли шакллантирилиши ва унинг маблағларидан туғри фойдаланишидан иборат. Мазкўр функция юқоридаги ўз-ўзига хос функциялардан келиб чиқади ва конкрет суғурта муносабатларда улар билан бирга намоён бўлади. Суғурта ихтисослаштирилган суғурта ташкилотлари томонидан амалга оширилади. Уларнинг фаолият доираси ички, ташқи ёки аралаш суғурта бозорларини қамраб олган б ў лиши мумкин. Шу билан бирга ривожланган суғурта бозори шароитида хам давлат ичкарисида, хам четда амалга оширилиши мумкин.

www.arxiv.uz Бу суғуртанинг ташқилий туркумланишидир. Аммо, суғурта муносабатларининг мазмуни суғурта объекти ва хавф-хатари турлари б ў йича туркумланиши ёрдамида намоён бўлади. Суғурта суғурталанувчиларнинг турли тоифаларини қамраб олади. Унинг шартлари суғурта масъулиятининг хажмлари б ў йича фарқ қилади: у қонун кучида ва ихтиёрий равишда амалга оширилиши мумкин. 2. Суғурта туркумлаштириш асослари. Суғурта муносабатларининг турличалигининг тартибга солиш ва ўзаро боғлиқ ягона тизимини шакллантириш учун суғуртани туркумлаш зарурдир. Суғуртани сохаларга б ў лиш асосида уларнинг объектлари б ў йича фарқланиши ётади. Бу омилга мос равишда барча суғурта муносабатлари йиғиндисини т ў ртта тармоқга б ў лиш мумкин. 1. Мулкий суғурта 2. Шахсий суғурта 3. Жавобгарлик суғурта 4. Тадбиркорлик таваккалчиликлари суғуртаси. Мулкий суғурта объекти б ў либ моддий қийматликлар хисобланади. Шахсий суғуртада- фуқароларнинг хаёти, соғлиги, мехнат қобилияти. Жавобгарлик суғуртасида - объект б ў либ суғурталанувчиларнинг турли жавобгарликлари, маъсулиятлари хисобланади. Тадбиркорлик таваккалчиликлари суғуртасида эса, объект вазифасини тадбиркорлик ишлари б ў йича турли таваккалчиликлар бажаради. Суғурталанувчиларни суғурталовчилар билан суғурта муносабатларига кириши ва суғурталанувчиларга қулайлик яратиш мақсадида суғурта тармоқларини конкрет суғурта турларига б ў лиш зарурати пайдо бўлади. Шахсий суғурта б ў йича суғуртанинг қуйидаги турлари амалга оширилади: хаётни аралаш суғуртаси, ў лим холати ва мехнатга лаёқатсизликни суғурталаш, болалар суғуртаси, қ ў шимча пенсия суғуртаси, бахтсиз

www.arxiv.uz ходисалар суғурталаш ва бошқалар. Жавобгарлик суғуртаси б ў йича кредитни ёки бошқа қарзларни қайтара олмасликдан суғурталаш, юқори хавф-хатар манбалари эгаларининг фуқаролик жавобгарлиги суғуртаси ва бошқалар. Тадбиркорлик таваккалчиликлари суғуртаси дастгохларни т ў хтаб қолиши, савдодаги т ў хталишлар натижасида зарар к ў риш ёки фойда олмаслик суғуртаси, яъни техника техналогияларни қ ў ллаш таваккалчиликлари суғуртаси каби турларга бўлинади. Мажбурий суғурта турлари, шартлари ва уни амалга ошириш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси томонидан белгиланади. Томонларнинг хохиш-иродасига мувофиқ амалга ошириладиган суғурта ихтиёрий суғурта хисобланади. Ихтиёрий суғуртанинг шартлари томонларнинг келушивига асосан белгиланади. Суғурталанувчи ва суғурталовчининг хуқуқлари хамда бурчлари, шунингдек хар бир суғурта турларининг шартлари тегишли суғурта шартномалари билан белгилаб к ў йилади. 3. Су ғ урта бозори ва унинг таркибий т у зилиши Суғурта бозори - бу суғурта холатлари р ў й берганда жисмоний ва хуқуқий шахсларни мулкий манфаатларини суғурталанувчиларнинг пул маблағлари хисобидан химоя қилишда акс этувчи суғурта хизматлари олди- сотдиси б ў йича иқтисодий муносабатлар йиғиндиси. Суғурта бозорини амал қилишининг асосий шартли суғурта хизматларига эхтиёж (талаб) ва бу эхтиёжларни қондиришга лаёқатли суғурталовчиларнинг мавжудлигидир. Суғурта бозори таркибий жихатдан ташқилий-хуқуқий ва худудий жихатлари б ў йича б ў линиши мумкин. Ташқилий-хуқуқий жихатдан акционер, биргаликдаги, хусусий ва давлат суғурта ташкилотларидан иборат бўлади. Худудий жихатдан эса миллий, минтақавий ва халқаро суғурта бозорларига бўлинади. Миллий суғурта бозори бирдан-бир мамлакат худудидаги суғурта компанияларини ва уларнинг фаолиятини қамраб олади. Бунга Ўзбекистон суғурта бозорини мисол қилиб олишимиз мумкин. Хозирги кунда миллий суғурта бозоримизда кўплаб суғурта ташкилотлари

www.arxiv.uz фаолият кўрсатмоқда. Улардан энг йириклари давлат мулки давлат мулки иштирокидаги суғурта компаниялари б ў либ, улар "Ўзагросуғурта" ДАСК, "Кафолат" ДАСК, "Ўзбекинвест" ЭИСМК, ва "Мадад" суғурта агентликларидир. Жахондаги ривожланган мамлакатларда йиғиладиган суғурта тушумларининг қарийб қирқ фоизидан АКШ хиссасига туғри келади. Минтақавий суғурта бозори деганда, савдо-иқтисодий ва бошқа жихатлардан ўзаро ёнғин муносабатда бўлган бир нечта мамлакатлар худудларини қамраб олувчи бозор тушинилади. Халқаро суғурта бозори сифатида дунё миқёсида суғурта фаолиятини олиб борувчи мамлакатларнинг суғурта бозори тушинилади. Суғурта бозори бозор муносабатлари субъектларининг мустақиллигини, уларнинг суғурта хизматлари олди- сотдиси б ў йича тенг хуқуқли хам-корлигини кўзда тутади. Суғурта бозорининг субъектлари қуйидагилардан иборат. 1. Ўз манфаатларидан келиб чиқиб суғурта химояси б ў йича хизматларни сотиб олувчилар (суғурталанувчилар). 2. Бундай хизматларни ишлаб чиқарувчи ва сотувчилар (суғурталовчилар). 3. Мазкўр шахслар ўртасидаги воситалар (суғурта агентлари ва брокерлар). 4. Суғурталанган шахслар 5. Манфаатдор шахслар (наф олувчилар) 6. Учинчи шахслар. Ички суғурта бозорини молиявий таркибини суғурта ташкилотларининг моддий ва молиявий ресурслари ташқил қилади. Суғурта бозорининг асосий вазифаси суғурта хизматларига талабни шакллантириш (маркетинг, реклама), шартномалар тузиш ва суғурта полисларини сотиш, мақсадга мувофиқ ва эгилувчан тариф сиёсатини олиб бориш, ўз инфра-тузилмасини тартибга солиш хисобланди.

www.arxiv.uz Асосий адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси Тошкент 1992 й. 2. Ўзбекистон Республикаси «Суғурта фаолияти хақида»ги қонуни Тошкент 2002 й. 3. И.А.Каримов. «Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлида» Т-«Ўзбекистон» 1995 йил. 4. И.А.Каримов «Ўзбекистон буюк келажак сари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 5. И.А.Каримов «Ўзбекистон бозор муносабатларига ўтишининг ўзига хос йўллари» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 6. И.А.Каримов «Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиёт йўли» Т-«Ўзбекистон» 1998 йил. 7. Х.Р.Собиров «Суғурта 100 савол ва жавоб» Т-«Мехнат» 1998 йил. 8. www.ziyonet.uz

Похожие

Кредитнинг зарурлиги, мохияти ва ахамияти

Лизинг операциялари мохияти ва ахамияти

Хисоботнинг мохияти, ахамияти даврий ва йиллик хисобот

Инвестицияни ташкил этиш ва молиялаштириш фанининг предмети, мохияти, ахамияти

Шахсий суғуртанинг мазмуни ва турлари