Суғурта ташкилоти молияси

Суғурта ташкилоти молияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

140.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Суғурта ташкилотининг даромадлари ва уларнинг гуруҳланиши. 2. Суғурта ташкилотининг харажатлари ва уларнинг таркиби. 3. Суғурта ташкилотларида молиявий натижани шаклланиши.

www.arxiv.uz 1. Суғурта ташкилоти ҳаётни суғурта қилиш борасида тузилган ҳар бир шартномада турли даражадаги суғурта тарифини қўллаши ёки даромадлилик меъёрини ҳар бир шартнома бўйича мустақил равишда ҳисоблаб чиқиши ва белгилаши мумкин. Ҳ аётни суғурта қилиш класслари бўйича даромадлилик меъёрлари қатъий белгиланган бўлиши, унинг тариф ставкаларига ўзгаришлар киритиш эса, давлатнинг ваколатли органи билан келишилган ҳолда амалга оширилиши лозим. Cуғурта ташкилотлар ида асосий даромад ва харажатлар ҳисоби ўзига хослиги билан фарқ қилади. Суғуртани амалга ошириш, қонунчиликда ман этилмаган бошқа фаолият билан шуғулланиш натижасида ҳисоб рақамига келиб тушган пул маблағларининг жами унинг даромади ҳисобланади. Суғурта ташкилоти даромадларини гуруҳлашнинг турли вариантлари мавжуд. Улар ичида манбаларга кўра, олинган даромадларни уч гуруҳга бўлишга асосланган вариант кенг қўлланилади ( 1 -чизма): а) суғурта фаолиятидан олинган даромадлар. Суғурта операцияларини амалга оширишдан олинган даромадлар суғуртачи даромадларининг асосий манбаи ҳисобланади. Бу даромадларнинг асосий қисми суғурта шартномалари бўйича ундирилган мукофот лар ҳисобига шакллантирилади. Суғурта ташкилотининг мукофот тушумлари ҳажмига суғурта мажбуриятлари портфелининг таркиби ва тузилиши, тариф сиёсати, маркетинг стратегияси ҳамда бошқа қатор омиллар ўзаро боғлиқликда таъсир этади. Масалан, ишлаб чиқилган маркетинг стратегиясини унга мос бўлган тариф сиёсатисиз амалга ошириб бўлмайди, ўз навбатида, мув а ффақиятли амалга оширилган маркетинг стратегияси суғурта портфели баланслашувини таъминлайди ва аксинча.

www.arxiv.uz 1-чизма Суғурта ташкилотлари даромадларининг манбалари ва таркиби Суғурта ташкилотининг мукофот тушумларига бозор конъюнктураси, инфляция суръати, меъёрий қонунчилик базаси, амалдаги солиққа тортиш тизими, суғурта бозорининг монополлашганлик даражаси, кредит фоизи динамикаси, мамлакатдаги ижтимоий ҳимоянинг ҳолати ва бошқа қатор омиллар ҳам ўз таъсирини кўрсатади. Юқорида санаб ўтилган омиллар таъсирининг қандайлигидан қатъий назар амалиётда суғурта ташкилотининг мукофот тушумлари оқими ортишиСу ғ урта ташкилотлари даромадларининг манбалари ва таркиби Бош қ а фаолиятдан даромадСуғурта билан боғлиқ фаолиятдан даромад Суғурта билан боғлиқ бўлмаган фаолиятдан даромад Суғурта захирасининг қ айтим суммаси Депо мукофотлари б ў йича тушум Регресс тартибида олинган суммалар Асосий фондларни сотишдан фойда Мулкни ижарага беришдан даромад Ўқ итиш, масла ғ ат беришдан даромадИнвестиция фаолиятидан даромадСу ғ урта фаолиятидан даромад Суғурта мукофотлари суммаси Қ айта c у ғ урталаш б ў йича зарарларни қ оплаш суммаси Комиссион ва брокерлик ра ғ батлантируви суммаси С у ғ урта мукофотлари Биргаликда су ғ урталаш мукофотлари қ айта су ғ урталаш мукофотлари К ў чмас мулк Низом жам ғ арма- сидаги улушларБанк депозитлари Қ имматли қ о ғ озлар Кредитлар Бош қ а инвестициялар

www.arxiv.uz ёки камайиши ҳодисаси кузатилади. Ўзаро келишув шартномасига мувофиқ суғурта ташкилоти суғурта рискининг маълум улуши бўйича масъулиятни ўз зиммасига олади. Бу жараёнда у суғурта операцияларини биргаликда суғурталаш механизми орқали суғурта мукофот ининг мос бўлган қисми ўз ҳисобига ўтказилишидан ҳам даромад олиши мумкин. Суғурта ташкилотининг яна бир даромад манбаи қайта суғурта тизимида қатнаш иш орқали мукофот лар улушини ундиришдир. Бу улушнинг қандай катталикда бўлиши қайта суғурталашнинг ривожланганлик даражаси, унга бўлган талаб, қайта суғурталовчиларнинг касбий етуклиги каби омиллар ҳамда бирламчи суғурта бозори кўлами, суғурта рискларининг ҳажми кабиларнинг таъсирига боғлиқликда кечади. Суғурта ташкилоти қайта суғурталашни амалга ошириш ҳуқуқига эга бўлса, у суғурта ҳодисаси юз берганда шартнома шартларига биноан қайта суғурталашга ўтказилган рисклар бўйича зарар қопламасидаги улушини ҳам ундириб олади. Суғурта ташкилоти воситачилик вазифасини ҳам бажариши мумкин. Масалан, рискни қайта суғурталашга ўтказиш жараёнида суғуртачи воситачилик ҳақини ундириб олади. Суғурта ташкилоти айрим ҳолатларга кўра, рискни бошқа суғуртачига сийлов этиши орқали воситачилик ва брокерлик рағбатлантиришларини олишдан ҳам даромад кўриши мумкин. Тенг улушдаги қайта суғурталаш шартномасида қайта суғуртачига тантьем тўловлари ҳам назарда тутилиши суғуртачининг қайта суғурталовчининг фойдасида ўз улушига эга бўлиши шаклидир. Б) инвестиция жойлаштирилувидан олинган даромадлар. Суғурта ташкилотининг ушбу фаолияти тўғридан-тўғри суғурта фаолияти билан боғлиқ эмас. Суғуртачининг инвестиция жойлаштириш имконияти суғурта мукофот лари ҳисобидан юзага келади. Одатда, суғурта мукофот лари маълум вақт оралиғида суғуртачи ихтиёрида бўлиши даврида амалдаги меъёрий қоидаларга асосланиб, даромад активларига жойлаштирилиши унга

www.arxiv.uz инвестиция даромадларини келтиради. Инвестиция имкониятлари бўйича узоқ муддатга ҳаётни суғурталаш захиралари кўпроқ манфаатлидир. Суғурта ташкилотининг инвестиция фаолиятидан оладиган даромадлари таркиби: - банк жамғармалари фоизлари; - акциялардан дивиденд фоизлари; - қимматли қоғозлардан даромадлар; - кўчмас мулкдан олинган даромадлар кабилардан иборат бўлади. Бу фаолиятнинг аҳамиятли жиҳати шундаки, суғуртачи ўз мижозларига бонус тўловларини айнан инвестиция жойлаштирилувидан оладиган манбалари ҳисобидан тўлайди. Инвестиция бозорлари ривожланган мамлакатларда ушбу фаолиятдан суғуртачининг олган даромадлари айрим суғурталаш турлари бўйича суғурта операцияларини амалга оширишда юзага келган зарарларни қоплаш имкониятини бермоқда. Шу нуқтаи назардан суғурта ташкилоти инвестиция фаолиятини самарали олиб бориши унинг даромад манбалари таркибида муҳим аҳамият касб этади. В) суғурта ташкилотининг бошқа даромадлари. Суғуртачи суғурта операцияларини амалга ошириши ва инвестиция жойлаштирилувидан ташқари бошқа фаолиятдан ҳам даромад олиши мумкин. Бундай даромаднинг манбалари: - депо мукофотлар ҳисобига ўтказилган фоиз суммалари; - регресс тартибида олинган суммалар; - асосий фондлар, моддий бойликлар ва бошқа активларни сотишдан олинган фойда; - ижарачилик фаолиятидан олинган даромадлар; - суғурта захираларининг қайтим суммалари; - ўқитиш, маслаҳат ишларини олиб бориш бўйича ундирилган тўловлар ҳисобланади.

www.arxiv.uz Суғуртачининг суғурта хизматларини сотувидан ташқари олган даромадлари асосан ўз филиалларига иш қоғозларини (ҳисобот бланклари ва шу кабиларни) тайёрлаб бериш, уларнинг янги «маҳсулот»ини реклама қилиш кабилар ҳисобига олинади. Айрим ҳолларда улар ижара муносабатлари орқали ҳам шакллантирилади. Суғуртачининг сотувдан ташқари даромадларини ҳажми суғурта ташкилотининг катталигига боғлиқдир. Сотувдан ташқари даромадларни олиш учун амалга оширилган харажатларни суғурта фаолиятига ёки суғуртадан бошқа фаолиятга тааллуқли эканлиги ни аниқлаш мураккаб кечади. Шунингдек, суғурта ташкилоти маълум бир суғурта тури бўйича суғурталашни амалга оширмаётган бўлса-да, уни йўлга қўйиш юзасидан харажатларни сотувдан ташқари даромадлари ҳисобига бажаради. Маълумки, суғуртада рисклар трансформацияси жараёнида ҳамда бош ташкилот ва филиаллар (якуний молиявий натижа баланси ёки ҳисоб рақамига эгалигига кўра) ўртасида масъулият тақсимотининг механизми турличадир. Суғурта фаолияти – суғурта ҳодисаси юз бериши оқибатида суғурталанувчининг зарарини қоплаш билан боғлиқ бўлган ўзига хос иқтисодий фаолият туридир. Суғурта ҳодисаси юз бериш и ёки бермаслигига кўра қоплама тўлашнинг илмий асосланганлик (ўрганилган, ҳисобланган, аниқланган) меъёрини белгилаш ва кўрилган зарарни суғурта ташкилотининг захира фондидан тўлаш мақсадга мувофиқдир. Суғурта ҳодисасининг йиллар бўйича юз бериши эҳтимоллиги турличадир. Айрим аниқ бир йилда бу ҳодисаларнинг сони кўп бўлиши ҳам мумкин. Айнан шу йил бўйича суғурта ташкилотининг фаолияти зарар билан тугаши мумкин. Захира фондининг маблағи етишмаслиги ҳолатида суғурта ташкилотида қолган даромад ҳисобидан унинг ҳар йилги захира фондига ажратма меъёрини қайта кўриб чиқиш зарур. Статистик маълумотларга асосланиб, қайд этиш керакки, суғуртанинг кўп турлари бўйича амалга

www.arxiv.uz оширилган суғурта қопламаси ундирилган мукофотлари суммасига нисбатан паст фоизларни ташкил этади. Шунга асосланиб, тарифларни ошириш эмас, балки унинг таркибини ўзгартириш мантиқан тўғри бўлади. Қайта суғурталаш шартномасини тузишда қайта суғурталовчи (халқаро терминда «цедент») қайта суғурталаш мукофотининг маълум қисмини ёки ҳаммасини депонентга ўтказиши назарда тутилиши мумкин. У шартнома даври тугаши ҳамда суғурта ҳодисаси юз бермаган тақдирда мазкур мукофотлар ҳисобидан олинган депо фоизлари билан биргаликда қайта суғурталовчи ҳисобига ўтказилади. Унинг ҳажми (фоизда) шартномада қайд этилган бўлади. Шундай кафолат берилиши қайта суғурталаш мукофотларини молиявий захира сифатида ишлатиш имкониятини оширади. Фуқаролик қонунчилигига биноан суғурта ташкилоти ўз мижози манфаатларини ҳимоя қилувчи вакил сифатида суғурта ҳодисасига сабабчи бўлган айбдор шахсга регресс даъво қилиш ҳуқуқига ҳам эгадир. Одатда регресс тартибидаги сумма суғуртачи ўз кафиллигини бажариб бўлганидан кейин ундирилади. Бундай фаолият натижасида ундирилган сумма суғурта ташкилотининг суғурта таъминоти тўловлари бўйича харажатларини қоплаш учун манба ҳисобланади. Суғурта ташкилоти хўжалик юритувчи субъект сифатида ўз фаолиятида фойдаланилаётган асосий фондларини сотиш ҳуқуқига эгадир. Шунда фаолият бўйича суғуртачининг фойдаси асосий фондни сотишдан олган тушум суммаси билан мулкнинг баланс (қолдиқ) баҳосида ҳисобдан чиқариш суммаси ўртасидаги фарқ сифатида аниқланади. Суғурта ташкилотининг мулки ижарага берилиши мумкин. Масалан, кўчмас мулк объектлари ҳамда асосий фондлардан айрим ҳолларда ижара объекти сифатида фойдаланилади. Бу фаолият натижасида ундирилган ижара тўлови ҳам суғуртачининг даромади ҳисобланади. Суғурта ташкилотининг яна бир даромад манбаи ўқитиш, маслаҳат ишлари учун ундирилган тўловлар суммаси, шунингдек, риск-менежмент

www.arxiv.uz бўйича хизматлар кўрсатиши, дастур «маҳсулот»ларини ўрнатиб бериши кабилар ҳисобланади. Бу даромадлар суғуртага тўғридан-тўғри дахлдор бўлмаса-да, аммо у билан узвий боғлиқликда шаклланади. Суғурта ташкилоти даромадининг шаклланиш механизми, таркиби ва тузилишини ўрганиш унинг ўзига хос фаолият тури эканлигини намоён этади. 2. Суғуртачининг жами маблағлар сарфи суғурта «маҳсулот» и таннархини ташкил этади. У амалдаги меъёрий ҳужжатлар асосида тартибга солинади ҳамда суғуртачи харажатларнинг таркибини белгилаши учун асос ҳисобланади. Солиққа тортиш базасини аниқлашда суғуртачининг жами харажатлари ва уларнинг таркибини аниқлаштириш ҳам талаб этилади. Суғурта ташкилоти харажатларининг таркиби ҳам хилма-хилдир ( 2 - чизма). Суғурта ташкилотининг харажатлари саккиз турдан иборат бўлиб, ҳар бир тур ўз навбатида, асосий ва мақсадли фаолият ҳамда харажатларнинг амалга оширилиши вақтига қараб гуруҳланади. Суғурта ташкилоти харажатларининг турларига тўхталадиган бўлсак, улар ўз аҳамиятига кўра қуйидаги гуруҳларга бўлинади: а) суғуртани амалга ошириш харажатлари. Бу харажатлар суғуртачи фаолиятини молиялаштириш учун амалга оширилади. Суғурта ташкилоти фаолиятини таҳлил этишда мазкур харажатлар таркибини маълум белгиларига кўра гуруҳлаш мақсадга мувофиқдир. Суғуртачининг фаолияти жараёнида маблағлар сарф этилиши юзасидан белгиланган вазифаларга кўра, суғурта ташкилоти даромади ва зарарлари ҳақидаги ҳисоботига мос равишда суғурта ишини юритиш харажатлари таркибини қуйидагича гуруҳлаш мумкин: - шартномаларни тузиш ва бажариш харажатлари; - инвестиция фаолияти бўйича харажатлар; - бошқарув харажатлари. Б) суғурта ишини юритиш харажатлари сарфланишига кўра

www.arxiv.uz қуйидагича бўлиш мумкин: - иш ҳақи тўловлари; - давлат фондларига ажратмалар, ходимларни тайёрлаш харажатлари, реклама ҳамда маркетинг харажатлари, хўжалик харажатлари ва бошқалар; Суғурта ишини юритиш харажатларининг юзага келиши даврига кўра, уларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин:

www.arxiv.uz 2 -чизма Суғурта ташкилоти харажатларининг турлари ва уларнинг таснифланиши т/р Харажат Турлари Харажатларнинг таснифи Асосий фаолият бўйича Мақсадли фаолият бўйича Амалга оширилиш вақтига кўра 1 Маъмурий- хўжалик юритиш харажатлари Суғурталаш билан тўғридан тўғри боғлиқ бўлмаган харажатлар Шартномани амалга ошириш харажатлари Шартномани амалга ошириш жараёнида 2 Воситачилик тақдирлашла рини ундириш харажатлари Суғурта операцияларини амалга ошириш харажатлари Шартномани тайёрлаш ва тузиш харажатлари Шартномани амалга ошириш жараёнида 3 Реклама ва маркетинг хизмати харажатлари Суғурталаш билан тўғридан - тўғри боғлиқ бўлмаган харажатлар Шартномани тайёрлаш ва тузиш харажатлари Шартнома ни тузи ш га қадар 4 Махсус иш қоғозларини тайёрлаш харажатлари Суғурта операцияларини амалга ошириш харажатлари Шартномани тайёрлаш ва тузиш харажатлари Шартнома ни тузи ш га қадар 5 Суғурта захираларига ажратмалар Суғурта операцияларини амалга ошириш харажатлари Шартномани бажариш харажатлари Шартномани амалга ошириш жараёнида 6 Қайта суғурталаш Суғурта операцияларини Шартномани бажариш Шартномани амалга

www.arxiv.uz харажатлар и амалга ошириш харажатлари харажатлари ошириш жараёнида 7 Инвестиция жойлаштирилу ви харажатлари Суғурталаш билан тўғридан - тўғри боғлиқ бўлмаган харажатлар Шартномани бажариш харажатлари Шартномани амалга ошириш жараёнида 8 Суғурта қопламаси харажатлари Суғурта операцияларини амалга ошириш харажатлари Шартномани бажариш харажатлари Суғурта ҳодисаси юз берганда - суғурта шартномасини тузиш учун олдиндан қилинган (иш қоғозларини тайёрлаш, статистик маълумотларни йиғиш, тариф ҳисоб- китоблари ва шу каби) харажатлар; - суғурта шартномаси тузиш даврида қилинган (халқаро терминда «acquisition») харажатлар; - суғурта шартномаси амал қилиш даврида қилинган (масалан, рискни қайта суғурталашга ўтказиш бўйича) харажатлар; - суғурта ҳодисаси юз берганда (сабабларини ўрганиш ва унинг оқибатларини тугатиш учун) қилинадиган харажатлар. Суғурта ишини юритиш харажатларини, шунингдек, айрим суғурта тури ёки шартномасига дахлдор бўлган ўзгарувчан ва барча тузилган суғурта шартномалари портфелига алоқадор бўлган доимий каби гуруҳларга ҳам бўлиш мумкин 1 . Халқаро амалиётда суғурта ташкилотининг харажатлари аквизиция (оммавий-ташкилий комплекс тадбирлар), инкассация (суғуртанинг айрим турлари бўйича мукофотларнинг нақд пулларда қабул қилиниши), ликвидация (суғурта ҳодисаси юз берганлиги юзасидан суғурталанувчи аризасида баён қилинган талабларнинг қондирилиши) ва бошқарувга оид 1 Қаранг: Дубровина Т.А., Сухов В.А., Шеремет А.Д. Аудиторская деятельность в страховании. Учебное пособие под ред. проф. Шеремета А.Д.-М.: ИНФРА-М, 1997. с. 160.

www.arxiv.uz каби турлардан иборатдир 1 . Суғурта ташкилоти даромад ва харажатларини суғурта фаолиятини амалга ошириш жараёнидаги ўрни ва ролига қараб таснифлаш кўпроқ мақсадга мувофиқдир. Улар қуйидагичадир: - суғурта ҳимоясини таъминлаш билан боғлиқ бўлган (суғурта операциялари ҳамда инвестиция жойлаштирилуви бўйича) даромад ва харажатлар; - суғурта ҳимояси билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлмаган бошқа даромад ва харажатлар. Суғурта ташкилотининг даромад ва харажатлари таркиби ҳамда уларни ҳисоблаш кўп жиҳатдан миллий суғурта қонунчилиги меъёрларига ҳам боғлиқдир. Шунингдек, суғурта ташкилотининг даромад ва харажатларига амалдаги солиқ қонунчилигига биноан тўланадиган даромад(фойда) солиғининг солиқ базасини аниқлаш услубияти ҳамда ставкалари даражаси ҳам таъсир этади. 3. Суғурта ташкилотининг даромад ва харажатлари таркиби бўйича юқорида билдирилган фикр-мулоҳазаларга асосланиб, уни аниқ - лаш бўйича қуйидаги услубиятни таклиф этамиз: С М = С М с + С М қс + Ў М Зў (1), Бу ерда: С М - ишлаб топилган суғурта мукофот лари суммаси; С М с – бевосита суғурталаш бўйича суғурта мукофот лари суммаси; С М қс – қайта суғурталаш бўйича суғурта мукофот лари суммаси; Ў М Зў – ўзлаштирилмаган мукофот лар захирасининг ўзгариши. УНз = Нз + Нвт (2), Бу ерда : УНз – кўрилган зарарнинг умумий нетто қисми; 1 Қаранг: Страховое дело. Учебник. Под ред. Рейтмана Л.И.-М.: Банковский и биржевой научно-консультационный центр, 1992. с. 333.

www.arxiv.uz Нз – кўрилган зарарнинг нетто қисми; Нвт – қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловларининг нетто қисми. Нз = С М – СҚс – (СҚқс –СҚқсқ ) (2.1), Бу ерда: СҚс – тўланган суғурта қопламалари; СҚқс – қайта суғурталаш бўйича тўланган суғурта қопламалари; ТСҚқсқ – қайта суғурталаш шартномаларига кўра, қайта суғурталовчилар томонидан тўланган суғурта қопламалари. Нвт = ВТқс + ВСқс (2.2), Бу ерда : ВТқс – қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловлари; ВСқс – қайта суғурталаш бўйича воситачилик сийловлари. Тсх = УНз –(Юк+С М қсрр+СҚс+ВТқс+Зм+СҚқс) (3) Бу ерда : Тсх – суғурта хизматларининг таннархи. Юк – суғурта ишини юритиш харажатлари; С М қсрр – қайта суғурталаш ва ретроцессияга ўтказилган рисклар бўйича ҳисобланган суғурта мукофот лари; ВТқс- воситачилик тўловлари ва брокерлик сийловлари, қайта суғурталаш тантьемлари ва йиғимлари; Зм – захира фондига ўтказилган маблағлар. ЯД(З) = Д(З)аф + Д(З)бф (4), Бу ерда : ЯД(З) – ялпи даромад ёки зарар (солиқ тўлангунга қадар бўлган даромад ёки зарар); Д(З)аф- асосий фаолиятдан олинган даромад ёки зарар; Д(З)бф – бошқа фаолиятдан даромад ёки зарар.

www.arxiv.uz Д(З)аф = Нс + Нз + Нвт + Юк – ДХ (4.1), Бу ерда : Нс – суғурта мукофотларининг нетто қисми; ДХ – давр харажатлари. Д(З)бф =Дбф-Хбф (4.2), Бу ерда : Дбф – бошқа фаолиятдан даромадлар; Хбф – бошқа фаолиятни амалга ошириш учун қилинган харажатлар . Суғурта ташкилоти даромади(фойдаси)ни аниқлашнинг келтирилган услубиятини жорий этиш масаласига (7-жадвал) тўхталадиган бўлсак, бу борада суғурта ишини амалга ошириш харажатларига киритилган суғурта хизматларни ташкил этиш ва сотиш харажатлари таркиби ҳамда молиявий натижаларни шакллантириш тартиби тўғрисидаги янги Низомни ишлаб чиқиш зарурияти юзага келади. Т аклиф этилаётган услубиятга кўра, келтирилган маълумотларда ишлаб топилган суғурта мукофот лари суммаси 1232223,0 бўлган бўлса, шундан 910786,8 бевосита суғурталаш мукофотлари, 6741,1 қайта суғурталаш бўйича мукофотлари ва ниҳоят, 314695,1 сўмини ўзлаштирилмаган мукофотлар суммаси ташкил этган. Тўланган суғурта қопламалари 1188750,1 қайта суғурталаш шартномаларига биноан қоплама тўловлари бўйича зарарлар 506,3; кўрилган зарарларнинг нетто қисми 1189256,4; қайта суғурталашга қабул қилинган шартномалар бўйича ҳисобланган воситачилик тўловлари 840,8; қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловларнинг нетто қисми 840,8; суғурта ишини юритиш харажатлари 5136,5; ҳисобланган воситачилик ҳамда брокерлар сийловлари, қайта суғурталаш тант ь емлари ва йиғимлари 321,4; зарарларни қоплаш захирасига ўтказилган маблағлар 1153961,8 минг сўмни ташкил қилган.

www.arxiv.uz Келтирилган маълумотларга асосланган ҳолда суғурта хизматини кўрсатишдан тушган ялпи фойдани аниқлаш учун ишлаб топилган мукофот ларнинг нетто қисми (1232223), кўрилган зарарларнинг нетто қисми (1189256,4), қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловларнинг

www.arxiv.uz 1 -жадвал Суғурта ташкилотлари даромад ва харажатларини ҳисоблаш : (сўм ҳисобида) (+) Бевосита суғурталаш бўйича ҳисобланган суғурта мукофот лари 910786. 8 (+) Қайта суғурталаш шартномалари бўйича суғурта мукофот лари 6741.1 (+) Ўзлаштирилмаган мукофот лар и захирасини ўзгартириш 314695. 1 (=) Ишлаб топилган мукофот лар 1232223 (-) Тўланган суғуртавий қопламалар 1188750 .1 (-) Қайта суғурталаш шартномаларига биноан қилинган қоплама тўловлари бўйича зарарлар 506.3 (+) Қайта суғурталашга тақдим этилган шартномаларга кўра, қайта суғурталовчилар томонидан қилинган қопламалар бўйича зарарлар - (=) Кўрилган зарарларнинг нетто қисми 1189256 .4 (+) Қайта суғурталашга тақдим этилган шартномаларга кўра ҳисобланган қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловлари - (+) Қайта суғурталашга қабул қилинган шартномалар бўйича ҳисобланган воситачилик тўловлари 840.8 (=) Қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловлар и нинг нетто қисми 840.8 (-) Суғурта ишини юритиш харажатлари 5136.5 (-) Қайта суғурталаш ва ретроцессияга ўтказилган рисклар бўйича ҳисобланган суғурта мукофотлари - (-) Бевосита суғурталаш бўйича суғуртавий тўловлари (суғурта қопламалари) - (-) Ҳ исобланган воситачилик ва брокерлар сийловлари. Қайта суғурталаш тантьемлари ва йиғимлари 321.4 (-) Зарарларни қоплаш захирасига ўтказилган маблағлар 1153961

www.arxiv.uz .8 (-) Қайта суғурталашга қабул қилинган рисклар бўйича қилинган қоплама тўловларнинг улуши - Бунда суғурта хизматини кўрсатиш(сотиш)дан тушган ялпи фойда қуйидагича ҳисобланади: (=) Ишлаб топилган мукофот лар и нинг нетто қисми 1232223 (+) Кўрилган зарарларнинг нетто қисми 1189256 .4 (+) Қайта суғурталаш бўйича воситачилик тўловларнинг нетто қисми 840.8 (-) Суғурта ишини юритиш харажатлари 5136.5 (-) Давр харажатлари 226235. 7 (-) Хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш ва хўжалик харажатлари - (=) Асосий фаолиятдан олинган фойда 189246. 4 (+) Операцион. Инвестицион ва молиявий фаолиятдан олинган даромад 214343. 3 (+) Операцион. Инвестицион ва молиявий фаолият учун қилинган харажат - (=) Солиқ тўлангунга қадар бўлган даромад(фойда) ёки зарар 25096.9 Манба: «Ўзагросуғурта» ДАСКнинг 2002 йил кўрсаткичлари асосида муаллиф томонидан ҳисоблаб чиқилган. нетто қисми (840,8) йиғиндисидан суғурта ишини юритиш харажатлари (5136,5), давр харажатлари (226235,7), хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш ва хўжалик харажатлари жамисини ай и риш орқали асосий фаолиятдан олинган фойда (189246,4 минг сўм) ҳисоблаб топилади. Шундан сўнг, инвестицион- молиявий фаолиятдан олинган даромад ва харажатлар йиғиндисини қўшиш орқали баланс даги (25096,9 минг сўм) фойда суммаси аниқланади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Шеннаев Х.М. Суғурта сизга нима беради. –Т.: “Фан ва технологиялар маркази” нашриёти, 2003 йил.-106 б. 2. Шахов В.В. Страхование.Учебник для вузов.-М.«ЮНИТИ», 2001. 311 с. 3. Страховое дело: Учебник. В 2 т. (пер. с нем. О.И. Крюгер и Т.А. Федоровой). - т.1: Основы страхования / под ред. О.И. Крюгер. - М.: Экономист, 2004. - 447 с.

www.arxiv.uz 4. Климова М.А. Страхование: Учеб. пособие. - М.: Издательство РИОР, 2004. - 137 с. 5. Сербиновский Б.Ю., Гарькуша В.Н. Страховое дело: Учебное пособие для вузов. Изд-е 2-е перераб. и доп. - Ростов н/Д.: "Феникс", 2003. - 384 с. - серия "Высшее образование"6. Хван Л.Б. Солиқ ҳуқуқи. - Т.: Консаудитинформ, 2001. 432 б. 7 7 Ахвлед иани Ю.Т. Иму щественное страхование 2001й Рос.Экон. Акад.им:.Г.В.Плеханова 8. Маҳмудова Л. Суғурта иши. Ўқув қўлланма.-Т.: ТАҚИ, 2004 й. 7 7 Собиров Ҳ . Суғурта: 100 савол ва жавоб. - Т.: «Меҳнат», 1998. - 160 б 10. Хўжаев Й. Ташқи иқтисодий фаолиятда суғурта. Ўқув қўлланма.-Т.: Солиқ академияси, 2005.

Похожие

Давлат молияси

Корхоналар молияси

Ижтимоий таъминот молияси

Корхона ва ташкилотлар молияси.

Хужалик юритувчи субъектлар молияси