Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини бошқариш. - Экономика - Рефераты

Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини бошқариш.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80 KB

Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини бошқариш. Режа: 1. Муомала ҳаражатларини таркиби ва уларни ташкил топишига таъсир этувчи омиллар. 2. Муомала ҳаражатларини режалаштириш. 3. Муомала ҳаражатларини минималлаштириш. 4. Савдо корхоналари муомала ҳаражатларини таҳлили.

1. Муомала ҳаражатларини таркиби ва уларни ташкил топишига таъсир этувчи омиллар. Савдо корхонасининг фаолияти унинг тузилиш вақтидан бошлаб меҳнат, материал ва молиявий ресурсларнинг турли ҳаражатлари билан боғлиқ. Ўз табиатида бу ҳаражатлар икки асосий турга ажратилади -жорий ва узоқ муддатли ҳаражатлар. Савдо корхонасининг жорий ҳаражатлари корхонанинг товарларни сотиб олиш, олиб келиш, саклаш ва сотишга, материал-техник базага хизмат кўрсатиш; ходимларни сақлаш ва шу каби хўжалик фаолиятида ечиладиган масалалар билан боғлиқ ҳаражатларидир. Узоқ муддатли ҳаражатлар эса (инвестициялар) қурилиш, таъмирлаш ёки янги савдо биноларини сотиб олиш, янги турдаги машина, механизм ва ускуналар сотиб олиш, турли номатериал активлар сотиб олиш, қимматли қоғозларнинг узоқ муддатли портфелини пгаюшантириш каби стратегик масалаларни ҳал этиш ҳаражатларидир, Савдо корхонасининг жорий ҳаражатлари, асосан, унинг муомала ҳаражатлари билан ифодаланади, Муомала ҳаражатлари деганда корхона, муассаса ёки ташкилотнинг савдо-ишлаб чицариш фаолияти учун сарфланган меҳнат, материал ва молиявий ресурсларнинг пул шаклидаги ифодаси тушунилади, Яъни товарларни ишлаб чиқаришдан то истеъмолчиларга етказишгача бўладиган жараёнларга сарфланадиган ҳаражатлар муомала ҳаражатларини ташкил этади. Юк ташиш, меҳнат ҳақи, ижтимоий суғурта, мажбурий мол-мулк суғуртаси, асосий фонд амортизацияси, санитария кийимлари, сочиқ, дастурхон, арзон баҳо ва тез эскирувчан буюмларнинг эскириши, ошхона идишлари ва овқатланиш анжомлари учун, ишлаб чиқариш учун сарфланадиган газ ва электр қуввати,

товарларни саклаш, қайта ишлаш, саралаш ва жойлаштириш, реклама, иморатларни сақлаш, ремонт қилиш ва ижара ҳаражатлари, товарларни сотиш жараёнидаги нобудгарчиликлар идиш ҳаражатлари ва шу каби қатор ҳаражатлар киритилади. Чакана савдо ташкилотларининг муомала ҳаражатлари - аҳолига юқори сифатли маданий хизмат қилиб, уларнинг кун сайин ўсиб бораётган талаб ва эҳтиёжларини имкон қадар тўлароқ қондириш учун товарларни истеъмолга етказиб бсриш учун қилинадиган зарурий ҳаражатлардаи иборат бўлади. Шу боисдан ҳам чакана савдода муомала ҳаражатлари миқдорини камайтириш учун мавжуд ва фойдаланмасдан етган имкониятларни аниқлаш ва ишга тадбиқ қилиш иқтисодиётнинг муҳим вазифаларидандир. Савдо корхонасининг муомала ҳаражатларининг абсолют суммаси, савдо фаолияти ҳаражатлилик даражаси, ҳаражатлар самарадорлига даражаси, муомала ҳаражатларининг рентабеллик даражаси каби кўрсаткичлар билан ифодаланади. а) Савдо корхонаси муомала ҳаражатларининг абсолют суммаси савдо корхонасининг жорий ҳаражатлари ҳажми ҳақида умумий тасаввурни шакллантиради, лекин ушбу ҳаражатларнинг самарадорлик даражаси ҳақида маълумот бермайди. б) Савдо фаолиятининг ҳаражатлилик даражаси муомала ҳаражатлари суммасининг товар айланиши суммасига нисбатининг фоиздаги ифодаси сифатида аниқланиб, товарларнинг сотилиш нархида савдо корхонасининг жорий ҳаражатлари улушини кўрсатган ҳолда корхона хўжалик фаолиятининг тежамкорлиги ҳақидаги энг муҳим сифат кўрсаткичи ҳисобланади. в) Савдодаги муомала ҳаражатлари самарадорлик даражаси ҳаражатлилик даражасига тескари кўрсаткич бўлиб, у корхонанинг муомала

ҳаражатлари бирлигига тўғри келадигап товар айланиши ҳажмини ифодалайди. г) Муомала ҳаражатларининг рентабеллилик даражаси фойда суммасининг муомала ҳаражатлари суммасига нисбатининг фоиздаги ифодаси, яъни жорий ҳаражатлар самарадорлигининг асосий кўрсаткичларидан биридир. Савдо корхонасининг жорий ҳаражатларининг тежамкорлик шарти, унинг савдо фаолияти ҳаражатлилиги даражасини тушуришга интилиши билан ҳарактерланади. Ҳаражатларни пасайтириш умуман савдо фаолиятининг фойда миқдори, рентабеллик даражаси, иқтисодий рағбатлантириш фондларига ажратмаларнинг юксалиб бориши; рақобат устунликларининг кўлга киритилиши, яъни савдони эркинроқ олиб борилиши ва бошқа тенг эҳтимолли вазиятларда каттароқ фойдага эришишга қўлга киритилишига шароит яратилишидан иборат. Савдо корхоналарида меҳнатни механизациялаш воситаларини жорий этиш билан, хусусан товарни қадоқлаш воситалари билан жиҳозланиш орқали ҳаражатлар даражаси пасайтирилади, Аммо, шуни ҳам эсда тўтиш лозимки, чакана савдода муомала ҳаражатлари миқдорини камайтириш, хизмат кўрсатиш сифатини ошириш, алоҳида ҳаражат талаб этувчи товарлар сотувини йўлга қўйиб бориш билан, жорий йилдаги қисқа муддатли иқтисодий фойда учун стратегик ривожлантириш масалаларини ҳал этиб бориш билан бир қаторда олиб борилиши керак бўлган фаолиятдир. Яъни муомала ҳаражатлари суммасини фойда миқдорига нисбатан камайтириш корхонанинг вазифаси, лекин мақсади эмаслиги кўзда тутилиши керак. Муомала ҳаражатлари иқтисодий таркиби, мазмуни ва ҳаражатлар йўналишига кўра бир қанча белгилари бўйича тасниф қилинади. Биринчи гуруҳга кирадиган ҳаражатлар товарларни сотиш билан

боғлиқ бўлган, транспорт, аммортизацион, реклама, товарларнинг нобудгарчиликлари, идиш-қоплама, суғурта, хавфсизлик, маркетинг ва бошқа ҳаражатлардир. Иккинчи гуруҳ бу бошқарув ҳаражатлари бўлиб, маъмурий ва бошқарув ходимлари иш ҳақи, ижтимоий суғурта, ижара ва асраб-сақлаш, таъмирлаш, амортизация (асосий фондлардан) ҳисоби, ажратмалар, мажбурий суғурта, хизмат сафарлари ва шу каби ҳаражатлардан иборат. Учинчи гуруҳ эса бошқа операцион ҳаражатлар, яъни ходимлар тайёрлаш. Маслаҳат-консултация, аудиторлик ишлари, қўшимча таътил, бепул товар тарқатиш (ходимларга), қўшимча нафақа, банк хизмати, мажбурий бюджет тўловлари, жарималар ва суд ҳаражатлари, айбдор шахслар аниқланмаган вақтдаги зарарни қоплаш ва бошқа ҳаражатлардир. 3. Муомала харажатларини минималлаштириш. Муомала ҳаражатларини камайтиришда меҳнат упумдорлигини ошириш, меҳнат ва молиявий рссурслардан фойдаланишда иқтисодий тсжамкорликка риоя қилиш ҳамда ҳисоб ва иқтисодий таҳлилнинг тўғри йўлга қўйилиши муҳим аҳамиятга эга. Шунинг учун савдо корхонасида муомала ҳаражатларини бошқаришнинг асосий мақсади бўлиб, кўзда тутилган товар айланиши ва фойда ҳажмипи таъминлайдиган даражада улар суммаси ва даражасини мақбуллаштириш ҳисобланади. Савдо корхонаси муомала ҳаражатларини самарали бошқариш учун уларнинг классификацияси ишлаб чиқилган бўлиб, бу классификация муомала ҳаражатларини ҳисоблаш, таҳлил қилиш, режалаштириш ва назорат қилиш жараёнида ишлатилади ва қуйидаги асосий белгилар бўйича олиб борилади. Муомала ҳаражатларини камайтиришда иқтисодий тежамкорлик,

ҳисоб ва иқтисодий таҳлилнинг тўғри йўлга қўйилиши муҳим аҳамиятга эга. Таҳлилнинг вазифалари жорий давр режаларини текшириш ва баҳолаш, тежалган ва ортиқча сарфланган маблағлар суммасини ҳисоблаш, ҳаражатларнинг бир неча йиллар мобайнидаги ўзгариш динамикасини белгилаш, режадан фарқ қилиш сабабларини ўрганиш, муомала ҳаражатларига таъсир кўрсатувчи барча омилларни аииклаш, муомала ҳаражатларини камайтириш учун имкониятларни топиш, келгуси давр режасини ишлаб чиқишда таҳлил материалларидан фойдаланиш кабилардан иборат. Таҳлил жараёнида муомала ҳаражатларини ўрганишга доир аналитик ишлар маълум изчилликда ўтказилади: аввало, умуман савдо корхонаси бўйича муомала ҳаражатлари режасининг бажарилиши текширилиб, умумий баҳо берилади, кейин муомала ҳаражатлари даражаси товар айланиши ҳажмига нисбатан белгиланади, савдо корхоналари иш сифатининг муҳим кўрсаткичларидан бири бўлиб, фойда билан чамбарчас боғликдир. Муомала ҳаражатлари даражаси қанчалик кам бўлса, бошқа тенг шароитларда фойда шунчалик юқори бўлади. Сўнгра таҳлилни янада чуқурроқ ўтказиш учун ҳаражатларни ҳар бир моддаси бўйича таҳлил қилишга ўтилади. Таҳлилда муомала ҳаражатлари мутлақ суммасининг ўзгаришига таъсир кўрсатувчи омиллар ҳам аниқлаб олинади. Бу омилларни умумий қилиб икки йирик омилга бўлиш мумкин: товар айланиши ҳажмининг ўзгариши ва муомала ҳаражатлари ўртача даражасининг ўзгариши. Товар айланиши ҳажми ўзгаришининг муомала ҳаражатлари суммасига таъсирини аниқлаш учун ҳисобот давридаги товар айланиши ҳажмини режадагидан фарқини режадаги муомала ҳаражатларининг ўртача даражасига кўпайтириб юзга бўлинади. Муомала ҳаражатлари ўртача даражасининг ўзгаришини муомала

ҳаражатлари суммасининг ўзгаришига таъсирини аниқлаш учун ҳисобот давридаги муомала ҳаражатларининг ўртача даражаси фарқини ҳисобот давридаги товар айланиши ҳажмига кўпайтириб, юзга бўлинади. Юқорида айтилган омиллардан ташқари муомала ҳаражатлари даражасига қуйидаги омиллар ҳам таъсир кўрсатади. Товар ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган омиллар.(яъни товар сифати ва талабга мослиги). Товар нархи ўзгаришининг товар айланишига таъсири омили. Товарларни транспортга ортиш-тушириш билан боғлиқ бўлган омиллар. Товарларни марказлаштирилган тартибда, контейнерлардан фойдаланган ҳолда етказиб бериш улар билан боғлиқ ҳаражатларни анча камайтиради. Савдо жараёни билаи боғлиқ бўлган омиллар. Бу омилларга товар айланиши ҳажми ва тузилиши, хизмат кўрсатишнинг илғор шаклларини ва савдода илгор тажрибалардан фойдаланишни киритиш мумкин. Таҳлил жараёнида ҳисобот йилидаги кўрсаткичлар ўтган йилги ҳисобот кўрсаткичлари билан ҳамда режадаги кўрсаткичлар билан таққосланиб, ортиқча сарфланган ва тежалган миқдор аниқланади. Муомала ҳаражатларининг ўзгаришига таъсир қилувчи омиллар аниқлангандан сўнг чораклар ва бўлимлар бўйича муомала ҳаражатларининг бажарилиши таҳлил қилинади. Бундай таҳлилнинг моҳияти шундан иборатки, чораклар ва бўлимлар бўйича муомала ҳаражатлари даражасининг пасайиши ёки кўпайиши ҳисобига ҳисобот давридаги товар айланиш ҳажмига иисбатан нисбий тежалган ёки нисбий ортиқча сарфланган муомала ҳаражатлари суммасини аниқлашга имконият яратиб беради. Нисбий тежалган ёки нисбий ортиқча сарфланган муомала ҳаражатлари суммасини топиш учун ҳисобот давридаги

товар айланиши ҳажми муомала ҳаражатларининг ўртача даражаси бўйича фарқига кўпайтирилиб, 100га бўлинади. Таҳлил жараёнида муомала ҳаражатлари ўртача даражасининг ўзгаришига таъсир кўрсатувчи омиллар ҳам аниқланади. Муомала ҳаражатлари ўртача даражасининг ўзгаришига товар айланиш ҳажмининг таркибий тузилишини ўзгариши ҳам таъсир кўрсатади. Буни аниқлаш учун товар гуруҳлари бўйича товар айланишини улуши фарқи режалаштирилган муомала ҳаражатларининг ўртача даражасига кўпайтирилиб фоиз ҳисобидаги сонларнинг йиғиндиси 100га бўлиниб, ҳисобот давридаги товар айланиши ҳажмига кўпайтирилади. Муомала ҳаражатлари даражасининг ўзгаришига юқорида айтиб ўтганимиздек яна қуйидаги омиллар таъсир кўрсатиши мумкин; товарларга қўйиладиган чакана баҳоларнинг ўзгариши, савдо шахобчаларидаги, омбордаги ва йўлдаги товарларнинг тез айланиши, савдо корхоналарига ташқаридан жалб қилинадигаи ишлар учун белгиланган тариф даражаларининг ўзгариши, илғор шаклларни қўллаш, майда савдо корхоналарини йириклаштириш каби тадбирлар ўз навбатида муомала ҳаражатларини пасайтиришга олиб келади. 4.Савдо корхоналарининг муомала харажатлари таҳлили. Савдо корхоналари бўйича муомала ҳаражатларини ўрганиш ҳаражатларнинг қайси моддаси ва тури ҳисобига тсжамкорликка эришилган ёки ортиқча ҳаражатлар қилинганлигини аниқлаш имконини бермайди, шу туфайли муомала ҳаражатлари режасининг бажарилиши ҳаражатларнинг ҳар бир моддаси, моддалар ичида эса ҳаражат турлари бўйича таҳлил қилинади. Моддалар бўйича ҳаражатлар таҳлили жадвалларда ҳисоблаб чиқилади. Таҳлилни чуқурлаштириш учун товар айланиш ҳажми ўзгаришининг ва бошқа омилларнинг моддалар бўйича ҳаражат миқдорига

таъсири юзасидан ҳисоблар ўтказилади. Савдода барча муомала ҳаражатлари ҳаражат моддалари ва турларига қараб таснифланади. Муомала ҳаражатларини моддалар бўйича тасниф қилиш ҳаражатлар тузилишини кўплаб ҳаражатлар талаб қиладиган моддаларни аниқлашга имкон беради. Шундай қилиб, муомала ҳаражатларини товар айланиши ҳажмига боғлиқ ва боғлиқ бўлмаган дсб икки гуруҳга: шартли - ўзгарувчан ва шартли ўзгармасга ажратиш мумкин. Булар таҳлилидан мақсад ҳар иккала кўрсаткичлар бўйича мутлақ ва нисбий фарқларни аниқлашдан иборат. Шартли ўзгарувчан муомала ҳаражатлари нисбий фарқи режадаги шу ҳаражатлар товар айланиши режасининг бажарилган фоизига кўпайтирилиб 100га бўлинади, режадаги шартли ўзгармас муомала ҳаражатлари қўшилиб ҳисобот давридаги муомала ҳаражатлари билан таққосланади. Савдо корхоналарининг янги тизимида муомала ҳаражатларининг моддалари бўйича режалаштирилиши корхона томонидан ишлаб чиқилади. Шартли ўзгарувчан ва шартли ўзгармас муомала ҳаражатларини бошқача услуб билан ҳам, яъни нисбий фарқни ҳисоблаш (корхона бўйича) орқали ҳам аниқлаш мумкин. Меҳнатга ҳақ тўлаш фонди штатни аниқлашни ифодаловчи хўжалик фаолиятининг энг муҳим кўрсаткичларидан биридир. Меҳнатга ҳақ тўлаш фондидан фойдаланишни таҳлил қилишда, дастлаб фонднинг тсжалишига ёки ортиқча ҳаражат қилинганлигига баҳо берилади. Бундай бахо четланишларнинг сабабини аниқлашга, меҳнат ҳақи фондидан фойдаланишда юз берган камчиликларни бартараф қилиш тадбирларини ишлаб чиқишга имкон беради. Бундай таҳлилдан фонднинг тўғри сарфи, фонд бўйича мутлақ ва нисбий тежам ва ошиқча сарфни аниқлаш, фонд тежами ёки ортиқча сарфини ҳисоблаб уларга таъсир кўрсатувчи омилларни

аниқлаш мақсадида фойдаланилади. Таҳлилда меҳнат ҳақи фондида меҳнат ҳақини ҳисоблаш қайдномалари, статистик ҳисобот ва режа маълумотлари фондни таҳлил қилиш материаллари бўлиб ҳизмат қилади. Тахлил материаллар танлаш ва тайёрлаш, зарурий ҳисоб-китобларни ўтказиш, таҳлил кўрсаткичларини ўрганиш, савдо корхонаси бўйича фонднинг айрим элементлари бўйича сарфланаётган маблағларга баҳо бериш ва хулоса чиқариб олиш каби жараёнларни ўз ичига олади. Шуни эслатиб ўтиш керакки, товар айланиши режасининг бажарилиши, асосан сотувчиларга боғлиқ бўлгани учун, меҳнат ҳақи фондининг (сотувчиларники) мутлақ фарқини аниқлаш билан бирга нисбий фарқни аниқлаш ҳам керак. Режа бўйича сотувчилар меҳнат ҳақи фонди товар айлалиши режасининг бажарилиш фоизига кўпайтириб юзга бўлинади ва ҳисобланган кўрсаткич ҳақиқатда сотувчиларнинг меҳнат ҳақи фонди билан таққосланади. Чиққан натижа фонд бўйича нисбий ёки ортиқча сарфни кўрсатади. Меҳнат ҳақи фондининг ўзгариши қуйидаги омилларга боғлиқ. 1. Товар айланиши ҳажмининг ўзгариши. Бу омилнинг таъсирини аниклаш режа бўйича белгиланган меҳнат ҳақи фонди товар айланиш режасининг ортиқча ёки кам бажарилган фоизига кўпайтирилиб, 100га бўлинади. 2. Сотувчилар сони бўйича нисбий фарқнинг ўзгариши. Иккинчи омил сотувчилар сонининг нисбий фарқи, бу учун эса режадаги сотувчилар сонини товар айланиши режасининг бажарилиш фоизига кўпайтириб, юзга бўлинади, кейин чиққан натижани ҳақиқатда ишлаган сотувчилар сони билан таққосланади.

3. Битта сотувчига тўғри келадиган ўртача йиллик меҳнат ҳақи миқдорининг ўзгариши. Бу омилнинг таъсирини аниқлаш учун битта сотувчига тўғри келадиган ўртача йиллик меҳнат ҳақидаги фарқни ҳисобот давридаги сотувчилар сонига кўпайтирилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. Ўзбекистон иқтисодиётида хусусий секторнинг улуши ва аҳамиятини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида. «Халқ сўзи», 2003 йил 28 январь. №23, (3135). 2.И.А.Каримов «Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон хаёт приовард максадимиз» Т.: «Узбекистон» 2000. 3. Бланк И.А. «Торговый менеджмент», «Украинско-финский институт менеджмента и бизнеса». Киев 1997 г. 4 Лукашевич В.В. «Основы менеджмента в торговле», Москва, «Экономика» 1998 г. 5. Хисрик Р., Джексон Р. «Торговля и менеджмент», Москва, «Филин» 1995 г. 6. Гревнов А.И. и др. «Совершенствование управления торговлей», Москва, «Экономика» 1990 г. 7. Торговое дело: Экономика, маркетинг, организация. М.: Инфра-М, 2002, С.560 8. Том Хопкинс. Исскуство торговать. М.:2002, С.416 9. Петров П.В., Соломатин А.Н.Экономика товарного обращения. М.: Инфа-М, 2001, С.220 10. Поведение потребителя. Практикум. Минск. Новое знание, 2002, С.123 11. Коммерческо-посредническая деятельность на товарном рынке. Учебник под ред. Проф. А.В.Зверьянова. Екатеринбург,2002, С.560 12. Юлдашев Н.К., Козоков О.С. Менежмент. Т.: Фан, 2004, С.213 13. Вергилес Э.В. Менеджмент (практические навыки): Учеб. пособие – М. 2004.-80с.

14. Воронина Э.М. Менеджмент предприятия и организации: Учебно- практ. пособ. - М.: 2004.-256 с. 1 5 .Босчаева З. Н. Управление экономическим ростом. М.: ЗАО « Экономикс», 2004 1 6 .Развитие организации и Н R -менеджмент. М.: Независимая фирма «Класс», 2004 1 7 .Майкл У. 50 Методик менеджмента. 2004 18 .Волгин В.В. Тор говые операции. М.: 2004 19 .Ласкина Н.В. Международное торговое дело. М.: Экономика, 2004 20. www . edu . ru 21. www . economics . ru 22. www.torg.uz 23. www.uzbussines.unitech.uz 24. www.cer.uz

Похожие

Савдо корхоналари хўжалик таваккалчилигини бошқариш

Савдо корхоналари хўжалик таваккал-чилигини бошқариш

Савдо корхоналари рентабеллик даражасини бошқариш ва таҳлил қилиш.

Савдо корхонаси муомала харажатлари

Савдо корхоналарида фойдани бошқариш.