Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar - Экономика - Рефераты

Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar

Загружено в:

16.11.2022

Скачано:

0

Размер:

127.0009765625 KB

Sanoat tarmoq tuzilmasi va tarkibiy siljishlar Reja: 1. Tarkibiy siyosat, uning mohiyati va ahamiyati 2. Ijtimoiy mehnat taqsimoti va sanoat tarmog’ining shakllanishi 3. Sanoat tarmoq tuzilmasi va uni belgilovchi omillar 4. O’zbekiston sanoatining tarmoq tuzilmasi xususiyatlari 5. Tarmoq tuzilmasi o’zgarishining asosiy tendensiyasi

1. Tarkibiy siyosat, uning mohiyati va ahamiyati Tarkibiy siyosat haqida mulohaza yuritishdan oldin, tarkib (tuzilma)ning o’zi nima ekanligini bilib olishimiz zarur. Tarkib narsalar tarkibiy qismlarining o’zaro bog’liq ravishda joylashish, tuzilishini bildiradi. Tarkibiy siyosatning mohiyati sohalarning tuzilmaviy jihatlarini belgilab berish, yo’lga solib turishdan iboratdir. Islohotlarning o’tgan davri uchun mo’ljallangan iqtisodiy siyosatning yo’nalishi va xususiyatlari doirasida belgilangan milliy iqtisodiyot tarkibida progressiv o’zgarishlarni amalga oshirish, tarmoqlararo va tarmoq ichki nisbatlarini takomillashtirish, fan-texnika taraqqiyotini belgilovchi tarmoqlarni ustuvor rivojlantirishni davom ettirish vazifasi muhim ahamiyatga molikdir. Davlat strategiyasiga muvofiq ijtimoiy ishlab chiqarish jumladan, sanoat tarkibini rejali tarzda takomillashtirish ko’z ilg’aydigan istiqbolda: - iqtisodiyot va uning yetakchi tarmog’i bo’lgan sanoatni balanslashtirilgan tarzda va izchil rivojlantirish; - iqtisodiyotni, xususan, sanoatni asosan intensiv rivojlantirish yo’liga o’tkazish, uning samaradorligini oshirish, moddiy mehnat va moliyaviy resurslarni iste’mol qilishni ratsionallashtirishni, ularni har tomonlama tejash; - iqtisodiyotning, jumladan, sanoatning ijtimoiy yo’nalishini yanada kuchaytirish, milliy iqtisodiyotning aholi faravonligini oshirish bilan bog’liq bo’lgan xilma xil vazifalar tomon yanada chuqurroq burilishini ta’minlash lozim. Bir butun qismlarning muayyan o’zaro aloqasi, bir biriga nisbatan joylashuvi bo’lgan tarkibni proporsiyalar (mutanosibliklar) juda ham aniq tarzda ifodalaydi. Iqtisodiy jarayonlarning mohiyatini chuqur bilib olish va ularni rejalar, prognozlar va loyihalarda tatbiq etish, ijtimoiy va shaxsiy iste’molni, fan-texnika taraqqiyotining, milliy iqtisodiyotning tegishli ishlab chiqarishlari va tarmoqlari rivoji istiqbollarini sinchkovlik bilan hisobga olish, rejalarni zarur rezervlar bilan mustahkamlash rejalashtirish texnologiyasining eng muhim tarkibiy, tuzilmaviy qismlari bo’lib, ularga qat’iy rioya qilish vazifalarining proporsionalligi,

balanslashtirilganligi, realligi, qo’yilgan maqsadlarga erishishdagi ishonchliligi, ta’sirchanligining shartidir. O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy strategiyasida iqtisodiyot tarkibini takomillashtirish, uning tarmoqlarini rivojlantirish yuzasidan muhim topshiriqlar hamda iqtisodiyot tarmoqlarining marralari batafsil belgilab berilgan. Takror ishlab chiqarishning hozirgi sharoitlarida iqtisodiy o’sish iqtisodiyot ko’lamining o’sishi bilangina emas, balki iste’molda ham, ishlab chiqarishda ham tarkibiy siljishlar, ularning tezligi va samaradorligi bilan aniqlanadi. Tarkibni aniqlovchi siyosatni shakllantirish iqtisodiyotdagi tarkibiy o’zgarishlarni sifat jahatdan baholashni aniqlashning muhim xususiyati iqtisodiyotning o’sish sur’ati ko’rsatkichlarining salbiy tomonga o’zgarishi yuz berishi muammosini hal etishi zarurligidir, chunki ayni bir sur’atning o’zi bir necha tarmoqlarning turli o’sish sur’atlarida ifodalanishi mumkin, bu bir xil bo’lmagan iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarga olib keladi. Bu muammo oqibatda u yoki bu sohaga ustuvorlik (afzallik) berish tizimini yaratishni taqozo etadi. Masalan, fan-texnika taraqqiyotida to’liq aks etadigan sohalar ajralib turadi: yoqilg’i-energetika, elektronika, mashinasozlik, Kimyo. Shuning uchun bu tarmoqlar o’sish sur’atlari bo’yicha sanoat o’sishidan yuqori turishi kerak. Mashinasozlikning tarmoq tarkibida ham jiddiy o’zgarishlar yuz berishi zarur. Kimyoda biotexnologiyani qo’llab, nozik organik sintez mahsulotlarini ishlab chiqarish jadal sur’atlarda rivojlanishi zarur. Tarkibiy o’zgarishlarning yo’nalishi, ularning jadalligi va ko’lamini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni vaqtda iqtisodiy darajasi bir xil bo’lgan yoki iqtisodiyotidagi tarkibiy yo’nalishlari o’zgarishi o’xshash bo’lgan mamlakatlar guruhi bo’yicha tarmoqlararo komplekslar va ayrim tarmoqlar ishlab chiqarishi va iste’molining rivojlanishidagi umumiy qonuniyatlarni aniqlash – bu barcha analitik materiallar istiqbolni rejalashtirishning muhim zamini hisoblanadi. Shu bilan birga tarkibiy yo’nalishlar o’zaro muvofiqlashtirilishi kerak, chunki rivojlanish strategiyasiga muvofiq tarmoqlararo komplekslar va tarmoqlarni rivojlantirish uyg’unlashtirilishi zarur.

Yangi asrning dastlabki yillaridagi taraqqiyot strategiyasi, jamiyatni yangilash, barcha sohadagi islohotlarni yanada chuqurlashtirish borasidagi faoliyat 6 ta ustuvor yo’nalish vositasidan iborat. Birinchi ustuvor yo’nalish – aholini yanada kuchli ijtimoiy himoya qilish, ikkinchi ustuvor yo’nalish – mamlakat siyosiy va iqtisodiy hayotini, davlat va jamiyat qurilishini yanada jadallashtirish, uchinchi ustuvor yo’nalish – jamiyat ma’naviyatini yanada yuksaltirish, to’rtinchi ustuvor yo’nalish – kadrlar tayyorlash, beshinchi ustuvor yo’nalish – iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash, oltinchi ustuvor yo’nalish – jamiyatdagi barqarorlik, tinchlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni, sarhadlarimiz daxlsizligini, mamlakatimiz hududiy yaxlitligini ta’minlashdan iborat 1 2 . Aholi va tadbirkorlarni o’ylantirayotgan dolzarb masalalarni har tomonlama o’rganish, amaldagi qonunchilik, huquqni qo’llash amaliyoti va ilg’or xorijiy tajribani tahlil qilish, shuningdek keng jamoatchilik muhokamasi natijasida ishlab chiqilgan hamda quyida-gilarni nazarda tutadigan 2017—2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasining 3 2. bandida tarkibiy o’zgarishlarni chuqurlashtirish masalalari qayd etilgan. Xususan, ushbu hujjatda tarkibiy o’zgartirishlarni chuqurlashtirish, milliy iqtisodiyotning ye takchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish hisobiga uning raqobatbardoshligini oshirish masalalari quyidagilarni amalga oshirish evaziga erishilishi rejalashtirilgandir: milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida sanoat, xizmat ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini ko’paytirish; ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish; yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qo’shimcha qiymatli tayyor 1 Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 07.02.2017 йилдаги ПФ- 2 -сон Фармони 3 O’sha yerda

mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirishga qaratilgan sifat jihatidan yangi bosqichga o’tkazish orqali sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya qilish; iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish; muhim jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini o’zlashtirish, shu asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini ta’minlash; ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni rag’batlantirish siyosatini davom ettirish hamda, eng avvalo, iste’mol tovarlar va butlovchi buyumlar importining o’rnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish; iqtisodiyotda energiya va resurslar sarfini kamaytirish, ishlab chiqarishga energiya tejaydigan texnologiyalarni keng joriy etish, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni kengaytirish, iqtisodiyot tarmoqlarida mehnat unumdorligini oshirish; faoliyat ko’rsatayotgan erkin iqtisodiy zonalar, texnoparklar va kichik sanoat zonalari samaradorligini oshirish, yangilarini tashkil etish; xizmat ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish, ko’rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, ularning zamonaviy yuqori texnologik turlari hisobiga tubdan o’zgartirish; turizm industriyasini jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda uning roli va ulushini oshirish, turistik xizmatlarni diversifikatsiya qilish va sifatini yaxshilash, turizm infratuzilmasini kengaytirish; eksport faoliyatini liberallashtirish va soddalashtirish, eksport tarkibini va geografiyasini diversifikatsiya qilish, iqtisodiyot tarmoqlari va hududlarning eksport salohiyatini kengaytirish va safarbar etish; yo’l-transport infratuzilmasini yanada rivojlantirish, iqtisodiyot, ijtimoiy soha, boshqaruv tizimiga axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish. Ana shu ustuvor yo’nalishlardan biri iqtisodiyotda, shu jumladan, sanoatda ham tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish bo’lib, sanoat boshqaruvi tuzilmasini yaxshilashdan tortib korxonalarni yangilash va texnik jihatdan qayta jihozlashga, mamlakatning boy tabiiy va mineral xomashyo salohiyatidan to’la, samarali

foydalanishga, eksportga moslangan va import o’rnini bosuvchi mahsulot ishlab chiqaradigan quvvatlarni barpo etishga qaratilmog’i darkor. Iqtisodiyotni tarkibiy o’zgartirish jarayonida, ayniqsa, investitsiya dasturini amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu borada mamlakatda samarali ishlar amalga oshirilmoqda. O’zbekiston mustaqillikka erishganidan buyon mamlakatga kiritilgan sarmoyalarning hajmi 8 mlrd. AQSh dollaridan oshib ketdi. Xorijiy sarmoyalarning aksariyat qismi (95-96%) iqtisodiyotning real ishlab chiqarish sohalariga, jumladan, 64 foizi sanoatga kiritilmoqda. Ana shu investitsiyalar asosida yangidan yangi korxonalarning barcha viloyatlarda qurilayotganligi nafaqat hududlarning sanoat tizimini , balki ularning qiyofasini ham tubdan o’zgartirib yubormoqda. Respublika iqtisodiyotida, shu jumladan, sanoatda tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash natijasida davlatning qudratini yanada orttirish, mamlakat mustaqilligini mustahkamlash, yurtni obod etish va xalqning farovonligini yuqori darajaga ko’tarish mumkin bo’ladi. 2. Ijtimoiy mehnat taqsimoti va sanoat tarmog’ining shakllanishi Ijtimoiy mehnat taqsimoti ma’lum buyum va mahsulotlar ishlab chiqarish hajmining o’sishi va fan-texnika taraqqiyoti natijasidir. Ishlab chiqarish ko’lamining kengayishi esa ixtisoslashgan ishlab chiqarishning konsentratsiyalashuvi va kichiklashuvi, yangi sanoat tarmoqlarining tashkil topishi va ilgari bunyod etilganlarni takomillashtirishni taqozo etadi. Ijtimoiy mehnat taqsimotining mohiyati va ahamiyati to’g’risida so’z borganda, shuni aytish kerakki, u tufayli xo’jalik rivojlanishi natijasida sanoatning ayrim va mustaqil tarmoqlari ko’payadi, bu rivojlanish tendensiyasi ayrim mahsulotni chiqarishni, mahsulotning ayrim qismini ishlab chiqarishni emas, balki mahsulotni iste’mol qilishga tayyorlashdagi ayrim ishlarni ham sanoatning alohida tarmog’iga aylantirishdan iborat. Ijtimoiy mehnat taqsimoti uch shaklda: umumiy, xususiy va ayrim, birlamchi shaklda namoyon bo’ladi. Iqtisodiyotning yirik tarmoqlari, ya’ni sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport va aloqaning vujudga kelishi umumiy mehnat

taqsimotining mahsulidir. Bu tarmoqlarning har birida sohalarning mustaqil ravishda ajralib chiqishi xususiy mehnat taqsimoti natijasidir. Birlamchi mehnat taqsimoti esa ishlab chiqarishni korxona ichida – sexlar, uchastkalar va yangi ish joylarni tashkil etish bilan bog’liqdir. Bunday turkumlarga ajratish va uning mahsulini 2-chizmada ko’rish mumkin. Xususiy va ayrim hollarda birlamchi mehnat taqsimotining ta’siri bilan O’zbekiston sanoatida ham tarmoqlar va ishlab chiqarishlar soni uzluksiz ko’payib bormoqda. 2000 yilning oxiriga kelib respublikada sanoatning 175 ga yaqin tarmog’i va ishlab chiqarish sohalari faoliyat ko’rsatmoqda. U yoki bu ishlab chiqarish faqat ma’lum texnik – iqtisodiy asos (zamin) yaratilgandagina alohida sanoat tarmog’iga aylanishi mumkin. Buning uchun eng avvalo bir necha turdosh korxonalar bo’lishi lozim. Ular aniq mustaqil sanoat tarmog’iga birlashtirish imkoniyatini beradigan ma’lum belgiga ega bo’lishi kerak. Sanoat tarmog’i ishlab chiqarish uyushmalari, kombinatlari va korxona (firma)lari yig’indisidir. Tarmoq hosil etish uchun korxonalar bir necha umumiy xususiyatlarga ega bo’lishlari kerak: • ishlab chiqariladigan mahsulot iqtisodiy mazmunining bir xilligi; • ishlatiladigan xomashyo va asosiy materiallarning o’xshashligi; • ishlab chiqarishning texnik bazasi va texnologik jarayonlarining umumiyligi; • ma’lum kasbdagi kadrlar tarkibining umumiyligi; • ijtimoiy mehnatni tashkil etish darajasi va shakllarining bir biriga o’xshashligi va hokazolar.

2-chizma. Milliy iqtisodiyot, jumladan, sanoatning tarmoqlarga bo’linishi. Sanoat ishlab chiqarishni ilmiy jihatdan asoslangan ravishda tahlil etish va rejalashtirish, uning samaradorligini aniqlash va boshqarish uchun tarmoqlarni tasniflash, ya’ni ma’lum guruhlarga ajratish lozim. Sanoat tarmoqlarini guruhlashda asosiy e’tibor tayyorlanadigan mahsulotning iqtisodiy mazmuniga qaratiladi. Mahsulotning iqtisodiy jihatdan bir maqsadga javob berishi belgisiga qarab, sanoat ikki yirik guruhga bo’linadi: Ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqaruvchi (“A“ guruh), iste’mol buyumlari ishlab chiqaruvchi (“B“ guruh) turlarga bo’linadi. Ma’lumki, deyarli barcha sanoat tarmoqlarida ham ishlab chiqarish vositalari, ham iste’mol buyumlari sifatida foydalanish mumkin bo’lgan mahsulotlar tayyorlanadi. Shu sababli rejalashtirish va hisob-kitob yuritishda ba’zi bir sanoat tarmoqlari “A“ yoki “B“ guruhga kiritilishi mumkin. Mehnat vositalarning mehnat buyumlariga ta’sir ko’rsatishiga qarab sanoat qazib oluvchi va ishlov beruvchi tarmoqlarga bo’linadi. Sanoatning bunday ikki qismga bo’linishi ishlab chiqarish aloqalarini ko’rsatishga, material va yoqilg’i-energetika resurslarini, ishlab chiqaruvchi va iste’mol qiluvchi tarmoqlar o’rtasidagi nisbatlarni asoslab berishga imkon yaratib beradi. Milliy iqtisodiyot Umumiy mehnat taqsimoti Xususiy mehnat taqsimoti Tarmoqlar Sanoat Qishloq xo’jalig i Quri lish va h.k ва ҳ . к . Tarmoqlar Tarmoqlar Birlamchi mehnat taqsimoti Korxona, sex, uchastka, brigada va ish joylaridagi mehnat taqsimoti

Ishlab chiqariladigan mahsulotning funksional vazifasiga binoan ham tarmoqlarni guruhlash mumkin. Bunda alohida guruhlar, bir qator tarmoqlar, masalan, yoqilg’i ishlab chiqaruvchi – yoqilg’i sanoati, oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlovchi – oziq- ovqat sanoatiga birlashishi mumkin. 3. Sanoat tarmoq tuzilmasi va uni belgilovchi omillar Tarmoq tuzilmasi deganda, uning tarkibi, tarmoqlar o’rtasidagi nisbatlar va o’zaro bog’liqlik tushuniladi. Tarmoq tuzilmasi sanoat taraqqiyoti darajasini belgilaydi hamda unda yuz bergan va yuz beradigan o’zgarishlarni aks ettiradi. Tarmoq tuzilmasiga binoan quyidagi jihatlarni aniqlash mumkin bo’ladi: • ijtimoiy mehnat taqsimoti va kooperatsiyaning darajasini; • mamlakatning iqtisodiy jihatdan mustaqil ekanligini; • sanoat va butun iqtisodiyotning ilmiy-texnika salohiyatini; • mamlakat va uning viloyatlari sanoatining rivojlanish darajasini; • sanoat tarmog’ining “A“ guruhi bilan “B“ guruhi o’rtasidagi ishlab chiqarish aloqadorligini; • ijtimoiy mehnat unumdorligi yoki ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligining darajasini; • mehnatkashlarning moddiy faravonligi va madaniy darajasi o’sganligini. Sanoat tarmoqlari tuzilmasini tavsiflash uchun ayrim tarmoqlar o’rtasidagi ma’lum ishlab chiqarish aloqadorligini ifodalovchi miqdoriy nisbatlarni aniqlab olish kerak. Bu muammoni hal etish uchun bir qator ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Ulardan biri tarmoqlar o’rtasidagi nisbatlarni ifodalasa, ikkinchisi ma’lum davr ichidagi tuzilmaviy o’zgarishlarni, uchinchisi esa ishlab chiqarish aloqalarini ifodalaydi. Tarmoq tuzilmasini ifodalovchi ko’rsatkichlar jumlasiga quyidagilar kiradi: - mustaqil sanoat tarmoqlarining soni; - tarmoqlarning sanoat ishlab chiqarish umumiy hajmidagi salmog’i; - tarmoq rivojining sur’ati; - tarmoqning ilgarilab ketish koeffitsiyenti.

Mustaqil sanoat tarmoqlarining soni mamlakat industrial taraqqiyoti, uning iqtisodiy va ilmiy-texnik salohiyati, iqtisodiy jihatdan mustaqilligini ifodalaydi. Tarmoqning yalpi mahsulot sanoat ishlab chiqarishi umumiy hajmidagi ulushi, ishchilar soni va asosiy fondlar qiymatidagi salmog’i ko’rsatkichlari bilan o’lchanadi. Tarmoqning rivojlanish sur’atini quyidagicha ifodalash mumkin: 100* П C = , Х bu yerda C – tarmoqning rivojlanish sur’ati; П – tarmoq rivojlanishining rejali darajasi; X – tarmoq rivojining hisobot davridagi darajasi. Tarmoqning rivojlanish koeffitsiyenti tarmoqlar tarkibidagi miqdor o’zgarishlarni ifodalaydi va ma’lum davrdagi sanoat tarmoq tuzilmasidagi siljishlarni ko’rsatib beradi. Bu koeffitsiyent quyidagi formula yordamida aniqlanadi: Тр * с К = , Ср * с bu yerda Tr * c – tarmoqning rivojlanish sur’ati; Sr * c – sanoatning rivojlanish sur’ati. Sanoat tarmoqlari orasidagi yuzaga kelgan mutanosibliklar va ularning o’zgarishiga ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi hamda boshqa bir qator omillar ta’sir etadi. Sanoat ishlab chiqarish tarmoq tuzilmasini belgilovchi asosiy omillarga quyidagilar kiradi: - fan-texnika taraqqiyoti va uning yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etish; - material va yoqilg’i, energetika resurslarini iqtisodiy tejashni kuchaytirish; - ijtimoiy mehnat taqsimoti, ixtisoslashtirish va kooperativ- lashtirishning darajasi; - sanoat ishlab chiqarishning o’sish sur’atlari;

- aholining moddiy va madaniy darajasi o’sishi; - ijtimoiy-tarixiy sharoitlar; - mamlakatning tabiiy resurslari va ularni o’zlashtirish darajasi; - mamalakatning xalqaro mehnat taqsimotida tutgan o’rni va uning boshqa mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorligi. Sanoat tarmoq tuzilmasi o’zgarishiga eng kuchli ta’sir ko’rsatuvchi omillardan biri ilmiy-texnika taraqqiyotidir. Fan- texnika taraqqiyoti eng avvalo, yangi mehnat vositalari va mahsulotning yangi turlarini yaratish, mavjud asbob-uskunalar va texnologiya jarayonlarini takomillashtirish, yangilarini joriy etish bilan bog’liqdir. Bu esa mavjud sanoat tarmoqlaridan yangidan yangi sohalarning ajralib chiqishiga va shakllanishiga turtki beradi. Natijada progressiv hisoblangan, ya’ni avtomobilsozlik, asbobsozlik, radiotexnika va elektronika, lazer texnologiyasi tez sur’atlar bilan rivojlanadi. Bundan tashqari, fan-texnika taraqqiyoti tufayli yangi progressiv xomashyo, materiallar, yoqilg’i, energiya turlaridan foydalanish sanoatda ishlab chiqarish xarakterini o’zgartiradi. Yuqori tejamkorlikka ega bo’lgan xomashyo, material, yarim fabrikatlar va yoqilg’i ishlab chiqaradigan tarmoqlar iste’molchi tarmoqlarga yetkazib borishni kengaytirishlari natijasida iqtisodiyotning boshqa tarmoq mahsulotlariga bo’lgan ehtiyoji nisbatan kamayadi. Masalan, sun’iy va sintetik tolani ishlab chiqarishning taraqqiy etishi to’qimachilik sanoatida bir so’mlik mahsulot uchun sarflanadigan tabiiy tola sarfini qisqartiradi. Natijada mahsulotning materialtalabligi kamayadi va sanoat bilan qishloq xo’jaligi, sanoatning qazib oluvchi tarmog’i bilan ishlov beruvchi tarmog’i o’rtasidagi nisbat o’zgaradi. Sanoat tuzilmasining o’zgarishiga ishlab chiqarishni tashkil etishning ijtimoiy shakllari – konsentratsiyalash, ixtisoslashtirish va kombinatlashtirish juda katta ta’sir ko’rsatadi. Ishlab chiqarishda kichik korxonalarning ko’payishi tarmoq taraqqiyotini tezlashtirgani holda uning umumsanoat mahsulotidagi miqyosini oshirishga olib keladi. Ixtisoslashtirish ijtimoiy mehnat taqsimoti jarayonini ifodalagani holda ayrim mahsulotlar yoki mahsulot qismlarini mustaqil ishlab chiqarishga, tayyorlashga, yangi sanoat tarmoqlari tashkil qilinishiga sabab bo’ladi.

Masalan, ixtisoslashtirishning taraqqiy etishi natijasida mashinasozlikda komplektlovchi (butlovchi) buyumlar sanoati, asbob-uskuna sanoati, priborsozlik, elektronika va boshqa sanoat sohalari tashkil topadi. Kooperativlashtirish va kombinatlashtirish tarmoqlar o’rtasidagi aloqadorlikni kengaytiradi va tarmoq tarkibini murakkablashtiradi. Kishilar moddiy va ma’naviy farovonligining o’sishi ham sanoat tarmoqlari tuzilmasining o’zgarishiga muhim ta’sir ko’rsatadi. Bu omil ta’siri ostida yengil va oziq-ovqat sanoatlarida chiqariladigan mahsulotlar nomenklaturasi va assortimenti o’zgaradi, shuningdek, madaniy-maishiy buyumlar – televizor, soat, fotoapparat, kir yuvish mashinasi, motosikl, motoroller va boshqalar ishlab chiqaradigan maxsus tarmoqlar tashkil topadi. Sanoat tarmoqlari tuzilmasiga ta’sir ko’rsatuvchi eng muhim omillardan yana biri, mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi o’rni hisoblanadi. Hozirgi davrda iqtisodiy integratsiyaga kiruvchi har bir mamlakatda ayrim tarmoqlar taraqqiyoti uchun qulay iqtisodiy, ijtimoiy va tabiiy sharoitlar borligi tufayli iqtisodiy integratsiya dasturlari tuzilgan. Ulardagi sanoat o’z mamlakatining ehtiyojlarinigina emas, balki boshqa davlatlar ehtiyojlarini ham hisobga olgan holda rivojlanmoqda. Mustaqillik yillarida sanoat tarmoq tuzilmasida g’oyat muhim o’zgarishlar ro’y bermoqda. Buni 5-jadval ma’lumotlaridan ham ko’rish mumkin.

5-jadval O’zbekiston sanoatida 1900-2014 yillar mobaynida yalpi mahsulot ishlab chiqarishning tarmoqlar tuzilmasi dinamikasi (yakuniga nisbatan foiz hisobida) Tarmoq 19 00 19 40 1991 2000 200 5 201 0 201 1 201 2 201 3 2014 Butun sanoat 10 0 10 0 100 100 100 100 100 100 100 100 Shu jumladan: Elektroenergetika - - 2,8 9,1 11,3 8,1 7,9 7,7 7,1 7,3 Yoqilg’i sanoati - - 3,7 15,0 16,2 19,8 17,3 18,0 15,0 13,3 Qora metallurgiya - - 0,7 1,2 19,4 2,4 2,6 2,6 2,3 11,6 Rangi metallurgiya - - 9,7 10,1 10,9 10,4 10 9 Kimyo va neft kimyo - 0,5 4,3 5,5 * 5,1 5,7 5,5 5,4 * Mashinasozlik va metalni qayta ishlash 0,5 8,8 11,6 9,2 13,0 16,1 16,2 17,5 18,8 19,2 Qurilish materiallari sanoati 0, 5 1, 8 5,2 5,3 3,6 4,9 5,3 5,5 6,5 6,4 O’rmon, yog’och va qog’oz sanoati - 1, 4 1,2 1,4 * 1 1,2 1,3 1,4 * Yengil sanoat 85 58 ,8 39,9 19,0 16, 6 13, 3 13, 4 12, 9 13, 2 14,1 Oziq-ovqat sanoati 12 25 ,1 14,7 14,1 8,2 12, 8 14, 1 13, 2 15, 7 15,1 Boshqa tarmoqlar 2, 0 2, 1 6,2 9,6 11, 7 5,6 5,9 5,8 5,6 13 * - ma’lumot yo’q O’zbekiston sanoatining 1900-2014 yillardagi tarmoq tuzilmasining iqtisodiy tahlili hozirgi sharoitda O’zbekiston sanoat ishlab chiqarishida fantexnika taraqqiyotini jadallashtirishni ta’minlaydigan tarmoqlar rivojining yuqori sur’atlar va keng ko’lami taqozo qilgan progressiv o’zgarishlar ro’y berayotganidan dalolat beradi.

4. O ’ zbekiston sanoatining tarmoq tuzilmasi xususiyatlari XXTUT - Xalq xo ’ jaligi tarmoqlarining umumdavlat tasniflagichi , hukumat qarorlari asosida ishlab chiqilgandir . XXTUTning maqsadi - xalq xo ’ jaligini boshqarishda axborotni qayta ishlash , hamda boshqaruvning har qanday darajasida har qanday vazifani yechish va axborot bilan ta ’ minlashdir . XXTUT funksiyalar xarakterlariga binoan tarmoqlar bo ’ yicha faoliyat turlarining guruhlari rolini bajaradi , bu rol ijtimoiy mehnat taqsimoti tizimida amalga oshiriladi . Klassifikator yordamida kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida shakllanadigan iqtisodiyot tarkibi o ’ zlashtiriladi , jamiyatning ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanish darajasi , ijtimoiy mehnat taqsimotini rivojlanish darajasi xarkterlanadi . XXTUT xalq xo ’ jaligi rivojida tarmoqlararo aloqalar va mutanosibliklarni ilmiy tahlilini taqdim etish , ijtimoiy ishlab chiqarish natijadorligi va ijtimoiy mehnatning foydalilik koeffitsiyentini qiyoslash , hamda mamlakat iqtisodiyoti rivojlanishini tasniflovchi rejadagi va hisobot ko ’ rsatkichlarini muvofiqlashtirish maqsadida korxonalar va tashkilotlarni tarmoqlar bo ’ yicha guruhlashuvini ta ’ minlaydi . Ijtimoiy mehnat taqsimotiga asoslanib shakllanadigan iqtisodiyotning yirik tarmoqlarida bir tipdagi mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar jamlanmasini tashkil etuvchi yoki ma ’ lum bir ijtimoiy funksiyalarni bajarishga mujassamlashgan qo ’ shma muassasalarni birlashtiruvchi mayda tarmoqchalar paydo bo ’ ladi . Mustaqil balansga ega tashkilot yoki muassasa tarmoqning tasnifiy birligi hisoblanadi. Har bir tashkilot birligi asosiy faoliyat turi xarakteridan kelib chiqib iqtisodiyotning u yoki bu tarmog’iga biriktirilishi mumkin. Xalq xo’jaligi tarmoqlarining umumdavlat tasniflagichiga binoan sanoat quyidagi yirik tarmoqlarga bo’linadi: • Yoqilg’i-energetika • Metallurgiya • Kimyo va neft-kimyo sanoati • Mashinasozlik va metallga ishlov berish

• O’rmon, yog’ochni qayta ishlash va Selluloza-qog’oz sanoati • Qurilish materiallari sanoati • Yengil sanoat • Oziq-ovqat sanoati O ’ z navbatida ushbu tarmoqlar tarkibida quyidagi kichik tarmoqlar mavjud : • Yoqilg’i-energetika  elektroenergetika  yoqilg’i sanoati  ko’mir sanoati • Metallurgiya  qora metallurgiya  rangli metallurgiya • Kimyo va neft-kimyo sanoati  kimyo sanoati  neft-kimyo sanoati • Mashinasozlik va metallga ishlov berish  mashinasozlik  dastgohsozlik va asbobsozlik sanoati  traktor va qishloq xo’jalik mashinasozligi  qurilish, yo’l va kommunal mashinasozlik  engil va oziq-ovqat sanoati mashinasozligi hamda maishiy priborlar ishlab chiqarish  metall konstruksiya va buyumlar sanoati  mashina va uskunalarni ta’mirlash • O’rmon, yog’ochni qayta ishlash va Selluloza-qog’oz sanoati  Yog’och tayyorlash sanoati  Yog’ochni qayta ishlash sanoati  Selluloza-qog’oz sanoati  O’rmon-kimyo sanoati • Qurilish materiallari sanoati

 Sement sanoati  Yig’ma temir-beton va beton konstruksiyalari hamda buyumlari sanoati  Devor materiallari sanoati  Noruda qurilish materiallar sanoati  Tabiiy toshni qazib olish va undan qoplama materiallar tayyorlash • Yengil sanoat  To’qimachilik sanoati  Tikuvchilik sanoati  Charm, mo’yna va poyafzal sanoati  Oziq-ovqat sanoati  Oziq-ovqat sanoati  Go’sht va sut sanoati  Baliqchilik sanoati  Mikrobiologiya sanoati  Un, yorma va kombikorm (aralash ozuqa) ishlab chiqarish sanoati Quyida har bir tarmoq ichidagi kichik tarmoqlar va ularning tarkibiga kiruvchi kichik tarmoqchalar va ular tarkibidagi korxonalar funksiyalari yoritilgan: Tarmoqlar I z o h ELEKTROENERGETIKA Issiqlik elektr stansiyalari qattiq, suyuq va gaz yoqilg’ilarida ishlaydigan bug’ turbinali, gaz turbinali, dizel va boshqa elektr stansiyalar Atom elektr stansiyalari Atom elektr stansiyalari ularga tegishli barcha inshootlari bilan birgalikda Gidroelektr stansiyalari Gidroelektr stansiyalari – barcha tegishli inshootlari bilan birgalikda Boshqa elektr stansiyalar Shamol, quyosh, geotermal va boshqa elektr stansiyalar Elektr tarmoqlari Mustaqil elektr tarmoqlari (mustaqil balansda turuvchi elektr uzatish liniyalari va energetika tizimidagi elektr taqsimlash stansiyalari, boshqa elektr tarmoqlar)

Issiqlik tarmoqlari Mustaqil Issiqlik tarmoqlari (mustaqil balansda turuvchi tuman energotizimi tarmoqlari va boshqa Issiqlik tarmoqlari) Mustaqil qozonxonalar Mustaqil balansda turuvchi tuman qozonxonalari va boshqalar YOQILG’I SANOATI Neft qazib olish sanoati Neft va yo’ldosh gaz qazib olish korxonalari, ozokerit qazib oluvchi korxonalar Neftni qayta ishlash sanoati Neftni qayta ishlash va neft mahsulotlari ishlab chiqarish korxonalari Gaz sanoati Tabiiy gaz qazib olish Tabiiy gaz ( yoqilg ’ i ) va gaz kondensati qazib olish korxonalari Tabiiy gazni qayta ishlash Tabiiy gaz ( yoqilg ’ i ) ni qayta ishlash Tarmoqlar I z o h korxonalari, geliy ishlab chiqarish korxonalari Neftga yo’ldosh gazni qayta ishlash Neftga yo’ldosh gazni qayta ishlash korxonalari (gaz-benzin zavodlari ham shunga kiradi) KO’MIR SANOATI Ko’mir qazib olish Ochiq usulda ko’mir qazib olish Ochiq usulda ko’mir qazib olish korxonalari Yopiq usulda ko’mir qazib olish Yopiq usulda ko’mir qazib olish korxonalari Ko’mir boyitish Ko’mir boyitish korxonalari Ko’mir briketlari ishlab chiqarish Ko’mir briketlarini ishlab chiqarish korxonalari Slanets sanoati Slanets qazib olish, boyitish va qayta ishlash korxonalari TORF SANOATI Torf qazib olish Torf qazib olish korxonalari

Torf briketlari ishlab chiqarish Torf briketlari va yarim briketlar ishlab chiqarish korxonalari QORA METALLURGIYA qora metallurgiya uchun ruda qazib olish va qayta ishlash qora metall rudalarini yopiq usulda qazib olish Temir, marganets va xromit rudalarini yopiq usulda qazib olish va ularni boyitish korxonalari qora metall rudalarini ochiq usulda qazib olish Temir, marganets va xromit rudalarini ochiq usulda qazib olish va ularni boyitish korxonalari qora metallurgiya uchun noruda xomashyosini qazib olish va boyitish qora metallurgiya uchun flyus ohaklar, o’tga chidamli tuproq, dolomit, kvarsit, magnezit, qum va boshqa noruda xomashyolarini qazib olish korxonalari qora metall ishlab chiqarish Cho’yan, domna ferroquymalari, po’lat, qora metall prokati, qora metall kukuni va buyumlar ishlab chiqarish korxonalari quvur ishlab chiqarish Po’lat va cho’yan quvurlar (bosimli suv quvurlari) va ularga xos fasonlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Tarmoqlar I z o h Elektroferroquymalar ishlab chiqarish Elektroferroquymalar ishlab chiqarish korxonalari Koks Kimyosi sanoati Koks, koks gazi va koks Kimyosi mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonalari O’tga chidamli mahsulotlar ishlab chiqarish Shamotli, dinasli, xromomagnezitli va boshqa o’tga chidamli g’ishtlar, boshqa o’tga chidamli buyumlarhamda kukunlarni ishlab chiqarish korxonalari Ikkilamchi qora metallni qayta ishlash qora metall lom va chiqindilarini maydalash zavodlari

Ishlab chiqarishga mo’ljallangan metall buyumlarni ishlab chiqarish Po’lat va oddiy simlar, toblanmagan po’lat tasmalar, po’lat arqonlar, sim mixlar, mahkamlovchi vositalar (bolt va gaykalar, shuruplar, vintlar va b.), payvandlovchi elektrodlar, metall to’rlar, boshqalarni ishlab chiqarish korxonalari RANGLI METALLURGIYA Aluminiy sanoati Xomashyo qazib olish va boyitish Boksit va boshqa tarkibida aluminiy mavjud xom ashyoni, shuningdek erituvchi shpatni qazish va boyitish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Aluminiy , aluminiy oksidi (glinozem) va ftorli tuzlar ishlab chiqarish Aluminiy , aluminiy oksidi (glinozem) va ftorli tuzlar ishlab chiqarish korxonalari Mis sanoati Ruda qazish va boyitish Ruda qazish va boyitish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Mis ishlab chiqarish Sof va tozalanmagan mis ishlab chiqarish korxonalari (mis eritish, oltingugurt-mis va mis elektrolit korxonalari) qo’rg’oshin-rux sanoati Ruda qazish va boyitish Ruda qazish va boyitish korxonalari qo’rg’oshin va rux ishlab chiqarish qo’rg’oshin va rux ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Nikel-kobalt sanoati Ruda qazish va boyitish Ruda qazish va boyitish korxonalari Tarmoqlar I z o h (oltingugurt kolchedani, bariy va mishyakni qo’shgan holda) Nikel va kobalt ishlab chiqarish Nikel va kobalt ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Titan-magniy sanoati

Xom ashyo qazish va boyitish Xom ashyo qazish va boyitish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Titan va magniy ishlab chiqarish Titan va magniy ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Volfram-molibden sanoati Volfram-molibden rudasini qazish va boyitish bilan shug’ullanuvchi korxonalar qalay sanoati Ruda qazish va boyitish Ruda qazish va boyitish korxonalari qalay ishlab chiqarish qalay ishlab chiqarish korxonalari Surma-simob sanoati Ruda qazish va boyitish Surma va simob rudasini qazish va boyitish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Surma va simob ishlab chiqarish Surma, simob va uning birikmalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Nodir metallar va yarimo’tkazgichlar sanoati Nodir metallar rudasini qazib olish va boyitish Nodir metallar rudasini qazib olish va boyitish, tabiiy p’ezokvarsni qazish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Nodir metallar ishlab chiqarish Nodir metallar ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Yarimo’tkazgich materiallar ishlab chiqarish Yarimo’tkazgich materiallar ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar qimmatbaho metallar va olmos sanoati qimmatbaho metallarni qazib olish Tarkibida qimmatbaho metallar bo ’ lgan ruda va qumlarni qazish hamda qayta ishlash bilan shug ’ ullanuvchi korxonalar qimmatbaho metallar va quymalar ishlab chiqarish qimmatbaho metallar va quymalar ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar. Affinaj zavodlari Tarmoqlar I z o h

Olmos qazib olish Tarkibida olmos bo ’ lgan xom ashyoni qazish va boyitish bilan shug ’ ullanuvchi korxonalar Rangli metallarga ishlov berish Rangli metallar va quymalarga ishlov berish (engil metallar prokatisiz) Rangli metallar va qo’ymalarga ishlov berish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Aluminiy , magniy va titan prokati ishlab chiqarish Aluminiy , magniy va titan prokati ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Ikkilamchi rangli metallar ishlab chiqarish Rangli metall chiqindilariga dastlabki ishlov berish va ikkilamchi rangli metallarni eritib quyish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Elektrod sanoati Ko ’ mir va grafitli elektrod mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalar qattiq qotishmalar, qiyin eriydigan va issiqlikka chidamli metallar sanoati qattiq qotishmalar, qiyin eriydigan va kukunli materiallar ishlab chiqaruvchi korxonalar KIMYO VA NEFT-KIMYO SANOATI KIMYO SANOATI Tog’-kimyo sanoati Apatit-nefelin va fosforit rudasini, tabiiy kaliy tuzi, tarkibida oltingugurt, bor, mishyak va barit mavjud bo’lgan tabiiy rudalarni qazish va boyitish korxonalari Asosiy kimyo Azot sanoati Sun’iy ammiak, azot kislotasi, azotli o’g’itlar hamda tabiiy va koks gazini kompleks qayta ishlash natijasida olinadigan boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Fosfatli o ’ g ’ itlar va boshqa Fosfatli o ’ g ’ itlar , fosfor va fosfat tuzlari ,

noorganik kimyo mahsulotlari ishlab chiqarish oltingugurt va fosfor kislotasi , xrom birikmalari va boshqa noorganik kimyo mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Soda sanoati Kalsiy sodasi, natriy bikarbonat, Tarmoqlar I z o h kimyoviy usul bilan kaustik soda va natriy sulfati ishlab chiqaruvchi korxonalar Xlor sanoati Elektroliz usuli bilan kaustik soda ishlab chiqaruvchi, xlor ishlab chiqaruvchi, xlor- organik sintez mahsulotlari va atsetilen asosida organik mahsulotlar, o’simliklarni kimyoviy himoyalash vositalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Yod-brom sanoati Yod, brom va ulardan tayyorlana-digan mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Asosiy kimyoning boshqa mahsulotlarini ishlab chiqarish Kislorod, vodorod, argon, kripton, ksenon gazlarini siqilgan va suyultirilgan holda ishlab chiqaruvchi korxonalar. Kaliyli o’g’itlar va boshqa kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar. Aftogen korxonalari. Tola va kimyoviy ip sanoati Tola va kimyoviy ip ishlab chiqaruvchi hamda kimyoviy ipdan kord gazlamalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Sun’iy smola va plastik massa sanoati Sun’iy smola va plastik massa ishlab chiqarishga ixtisoslashgan maxsus korxonalar Plastmassa buyumlari, shisha tolali materiallar, shishaplastiklar va shishaplastik buyumlar sanoati

Plastmassa buyumlar ishlab chiqarish (gramplastinkalar, magnitofon kassetala-ri va kompakt-disklar kirmaydi) Presslash, quyish, pnevmatik va vakuum bilan shakl berish asosida turli plastmassa buyumlari, jumladan madaniy-maishiy va xo’jalik buyumlari, shuningdek presslash usuli bilan qatlamli plastiklar ishlab chiqaruvchi korxonalar Polimer plyonka, quvur va listlar ishlab chiqarish Poliolefin, polixlorvinil, poliamid, lavsan, polistirol va boshqa termoplastlardan polimer plyonka, quvur va listlar ishlab chiqaruvchi Tarmoqlar I z o h korxonalar Uzluksiz shisha tola va uning mahsulotlarini ishlab chiqarish Uzluksiz shisha tola va uning mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar (bir yo’nalishli shisha tola, shisha ip, shisha jgut, eshilgan va eshilmagan shisha ip, shisha lenta, barcha turdagi shisha tolali gazlamalar, xolstlar, optik shisha tolasi) Shishaplastiklar va uning mahsulotlarini ishlab chiqarish Shishaplastiklar va uning mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar («AG- 4», «Prepregi», «Premiks» turidagi press material va boshqa quyma va press materiallar, listlar, profillar,quvurlar, ularni o’rash, kesish, vakuum shakl berish va ulash orqali olinadigan buyumlar) Gramplastinka, magnitofon kassetalari va kompakt-disklar ishlab chiqarish Gramplastinka, magnitofon kassetalari va kompakt-disklar ishlab chiqaruvchi korxonalar

Polimer transport taralari ishlab chiqarish Plastmassadan yashiklar, qoplar, bochka va lotoklar ishlab chiqaruvchi korxonalar Lak-bo’yoq sanoati Lak, bo’yoq (poligrafiya bo’yoqlari) va ular uchun mineral pigmentlar ishlab chiqarish Kimyoviy reaktivlar va alohida sof moddalar sanoati Kimyoviy reaktivlar va alohida sof moddalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Sun’iy bo’yoqlar sanoati Sun’iy bo’yoqlar, ularga yarim mahsulotlar, to’qima-yordamchi moddalar, kauchuk, rezina va plastik massalar uchun kimyoviy qo’shimchalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Kimyo-fotografiya sanoati Kino-foto plyonkalar, fotoqog’ozlar, fotojelatin, magnit lentasi va boshqa fotokimyo buyumlari (hisoblash texnikasi uchun magnitli texnik axborot tarqatuvchilar ishlab chiqarish kirmaydi) ishlab chiqaruvchi korxonalar Maishiy kimyo sanoati Gazlamalarni oqartirish, ohorlash Tarmoqlar I z o h vositalari, dog’ ketkazish, tozalash va sayqal berish vositalari, charm va zamsh buyumlarga foydalaniladigan vositalar, yelim vositalari va boshqa vositalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Kimyo sanoatining boshqa tarmoqlari Boshqa kimyo mahsulotlari (faollashtirilgan ko’mir, karburizator, kimyoviy yutuvchilar, kremniy-organik birikmalar) ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar NEFT-KIMYO SANOATI

Sun’iy kauchuk ishlab chiqarish Sun’iy kauchuklar va ular uchun monometrlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Asosiy organik sintez mahsulotlari ishlab chiqarish Sun’iy spirt, fenol, atseton, organik kislotalar, aldegidlar, ketonlar, sun’iy yuvish vositalari va uning yarim mahsulotlari hamda uglevodorod xomashyosidan organik sintez asosida boshqa mahsulotlar olish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Texnik uglerod ishlab chiqarish Texnik uglerod ishlab chiqaruvchi korxonalar Shina sanoati Shina ishlab chiqarish Avtomobil, traktor, motosikl, velosiped va boshqa mashinalar uchun shina ishlab chiqaruvchi korxonalar Shina ta’mirlash sanoati Shinalarni ta’mirlash korxonalari Rezina-asbest sanoati Rezino-texnik buyumlar sanoati Avtomobillar, traktorlar va boshqa qishloq xo’jalik mashinalari uchun yenglar, tasmalar, trancportyor tasmasi, plastinalar, detallar va boshqa rezinotexnika buyumlari, rezinalashgan gazlamalar va ulardan buyumlar, lateks va regeneratdan tayyorlangan buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Asbest-texnik buyumlar sanoati Paronit, gazmol, arqon, asbest listlari, qog’oz, karton, prokladka, filtr matosi, Tarmoqlar I z o h tasma va boshqa asbest-texnik mahsulotlar ishlab chiqaruvchi korxonalar

Rezina poyafzal ishlab chiqarish Rezina poyafzal ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Rezinadan keng iste’mol mollari ishlab chiqarish Rezinadan madaniy-maishiy (sport jihozlari, o’yinchoqlar va b.), sanitariya va gigiyena, tibbiy va boshqa buyumlar ishlab chiqaruvchi maxsus korxonalar MASHINASOZLIK VA METALLGA ISHLOV BERISH MASHINASOZLIK Og’ir, energetika va transport mashinasozligi Energetika mashinasozligi Turbinasozlik Bug’, gidravlik va gaz turbinalari hamda turbinaga yordamchi vositalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Qozonsozlik Bug’ qozonlari, energetik atom reaktorlari va qozonxonalarga yordamchi vositalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Dizelsozlik Dizellar, dizel-generatorlar, temir yo’lda yuruvchi dizel-elektr stansiyalari va boshqa ichki yonuv dvigatellari (avtomobil, traktor, kombayn va aviatsiyaga xoslari bunga kirmaydi) ishlab chiqaruvchi korxonalar Metallurgiya mashinasozligi Domnalar va po’lat eritish uchun texnologik uskuna va mexanizmlar ishlab chiqaruvchi, qora metallurgiya uchun prokat va quvur stanlari ishlab chiqaruvchi, aglomeratsion va boshqa ishlab chiqarish korxonalari Kon-shaxta va kon-ruda mashinasozligi Mexanizatsiyalashgan mustahkamlovchilar, qazish kompleks va agregatlari, shaxta elektrovozlari, vagonetkalari, shaxta

ko’tarma Tarmoqlar I z o h mashinalari, tozalash va o’tish ishlari uchun kombaynlar, ko’mir qazish uchun qirib olish uskunalari va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Ko’tarish-transport mashinasozligi Kranlar ishlab chiqarish (qurilish kranlarisiz) Umumiy foydalaniladigan ko’priksimon elektr kranlar, metallurgiya uchun maxsus kranlar, portalli kranlar, konteyner kranlari, temir yo’lda yuruvchi bir to’sinli kranlar, kranshtabeler, konsol kranlar va ko’priksimon qo’lda yurgiziladigan kranlar ishlab chiqaruvchi korxonalar qurilish kranlari ishlab chiqarish Avtomobilga, pnevmog’ildirakka, zanjirli yurishga o’rnatilgan kranlar, minorali kranlar, ko’tarma machtali kranlar va yuk- passajir kranlari, konveyerlar, tasmali lebedkalar, qurilish yuklagichlari va boshqalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Uzluksiz transport uskunalari ishlab chiqarish Umumiy foydalaniladigan lentali statsionar konveyerlar, osma yuk tashuvchi, tortib boruvchi, tirkama, quyma eltuvchi, plastinkasimon, vibratsion, umumiy foydalanishga mo’ljallangan vintli, yuklovchi qisqichli konveyerlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Lift ishlab chiqarish Yo’lovchi, yuk va maxsus tibbiy liftlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Avto va elektr yuklagichlar ishlab Avto va elektr yuklagichlar, avtokaralar

chiqarish ishlab chiqaruvchi korxonalar Boshqa turdagi ko’tarishtashish, yuklash-tushirish va omborbop uskunalar ishlab chiqarish Vagon ag’dargich, ruda va ko’mirni ko’priksimon qayta yuklagichlari, sanoq- tarali yuk omborlari ishini mexanizatsiyalash uskunalari, elektr va qo’lda ishlatiladigan tallar, tirnoq(koshka)lar va boshqalar ishlab Tarmoqlar I z o h chiqaruvchi korxonalar Temiryo’l mashinasozligi Temiryo’l transporti uchun lokomotivlar va boshqa harakat sostavlari (magistralga, manevrga va sanoatga mo’ljallangan elektrovoz va teplovozlar, yuk, yo’lovchi tashish va sanoatga mo’ljallangan vagonlar va boshqalar), elektr poyezdlar va dizel poyezdlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Elektrotexnika sanoati Elektrotexnik mashinalar, uskunalar, apparatura va ishlab chiqarishga mo’ljallangan buyumlar ishlab chiqarish Elektr dvigatellari va elektr generatorlari, elektr o’zgartiruvchi qurilmalar (transformatorlar, motorgeneratorlar, kuch o’zgartirgichlar), yuqori kuchlanishli va past kuchlanishli elektr apparaturalari, kondensatorlar, elektr uskuna va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Kabel sanoati Kuchli va kuchsiz tok uchun kabel va uzatgichlar, o’ramli uzatgichlar, shnurlar va boshqa turdagi kabel mahsulotlari Elektrolampa sanoati Yorituvchi oddiy elektr lampalari, lyuminessentli, simob-kvarsli lampalar va maxsus elektr lampalari ishlab chiqaruvchi

korxonalar Elektroizolatsiya sanoati Elektroizolatsiya buyumlari (mikanit va sludinitlar, qatlamli elektroizolatsiya matolari, elektroizolatsion lak-matolar va b.), elektrotexnik chinni, sopol va shisha izolatorlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Akkumulator va element sanoati qo’rg’oshinli va ishqorli akkumulatorlar, galvanik elementlar va batareyalar, elektr- ko’mir buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Elektr payvandlash uskunalarini ishlab chiqarish Payvandlov qismlari va buyumlarini tayyorlashda yig’ish-payvandlash ishlarini bajarish uchun avtomat, yarim avtomat va mexanizatsiyalashgan potok Tarmoqlar I z o h liniyalarini, universal va elektr payvandlash uskunalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Kimyo va neft mashinasozligi Kimyo mashinasozligi Kimyo sanoati uchun hamda boshqa sanoat tarmoqlaridagi kimyoviy jarayonlar uchun texnologik uskuna va apparaturalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Polimer mashinasozligi Rezina, plastmassa va boshqa polimer materiallarni qayta ishlovchi uskunalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Neft qazish va geologiyaqidiruv, burg’ulash uskunalari ishlab chiqarish Neft qazish, geologiya-qidiruv, burg’ulash uskunalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Neft va gazni qayta ishlovchi uskunalar ishlab chiqarish Neft va gazni qayta ishlovchi uskunalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Selluloza-qog’oz sanoati Selluloza, qog’oz va karton ishlab

uskunalarini ishlab chiqarish chiqaruvchi uskunalar (bu ishlab chiqarish uchun kimyoviy uskunalar kirmaydi) hamda yog’och omborlari uchun uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Kompressor mashinasozligi Kompressor uskunalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Sovitgichlar mashinasozligi Sovitish uskunalari(maishiy sovitgichlar kirmaydi) ishlab chiqaruvchi korxonalar Vakuumli nasos va agregatlar ishlab chiqarish Vakuumli nasos va agregatlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Kislorod va kriogen mashinasozligi Kislorod va kriogen uskunalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Metallarga gaz alangasida ishlov berish va buyumlarni metallashtirish uskunalari ishlab chiqarish Metallarga gaz alangasida ishlov berish va buyumlarni metallashtirish uskunalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Nasoslar ishlab chiqarish Umumsanoatda qo’llaniladigan bug’ porshenli, markazdan qochma hamda Tarmoqlar I z o h uzatmali nasoslar ishlab chiqaruvchi korxonalar

Sanoatbop quvurli o’tkazgich armaturasi ishlab chiqarish Rangli metallardan, kulrang va toblangan cho’yandan, po’latdan, nometall materiallardan sanoatbopquvurli o’tkazgich armaturasi ishlab chiqaruvchi (kemasozlik uchun zarur armatura ham kiradi, ammo sanitariya- texniklarsiz) korxonalar. qolipda payvandlangan surma qopqoqlar(zadvijkalar) ishlab chiqaruvchi korxonalar Gaz tozalash va chang tutish uskuna va apparaturalari ishlab chiqarish Gaz tozalash va chang tutish uskunalari, sanoat chiqindilarini tozalash armatura va apparaturalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Bo’yash uskunalari ishlab chiqarish Mashinasozlik va ishlov berilgan metall buyumlarga lak-bo’yoq qoplamalari berish uskunalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar DASTGOHSOZLIK VA ASBOBSOZLIK SANOATI Metall qirquvchi dastgohlar ishlab chiqarish Barcha turdagi metall qirquvchi dastgohlar, mashinasozlik va metallga ishlov berish hamda dastgohsozlikda me’yorlashgan qism va detallarni ishlab chiqarish uchun avtomat va yarim avtomat liniyalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’ochni qayta ishlovchi uskunalar ishlab chiqarish Yog’ochni qayta ishlash dastgohlari, yog’och kesish romlari, yog’ochni qayta ishlash sanoati uchun avtomatlashgan va yarim avtomat liniyalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Temirchilik-presslash uskunalari ishlab chiqarish Temirchilik-presslash mashinalari (presslar, bolg’alar, avtomatlar, toblovchi mashina va

vallar, to’g’rilovchi va eguvchi mashinalar, qaychilar), metallarga bosim ostida ishlov beruvchi avtomat va yarim Tarmoqlar I z o h avtomat liniyalar, avtomatlashtirish vositalari va h.k. ishlab chiqaruvchi korxonalar quyuv uskunalari ishlab chiqarish Aralashma tayyorlovchi, qoliplovchi va o’zakli, tozalovchi va chiqaruvchi mashinalar, avtomat va yarim avtomat potok liniyalar, quyuv mashinalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Metall va yog’ochga ishlov beruvchi asboblarni ishlab chiqarish Metallga ishlov beruvchi asboblar (metall qirquv, o’lchov, slesar-montaj, qisqich), arralar va yog’ochga ishlov beruvchi mashina-asboblar ishlab chiqaruvchi korxonalar Texnologik jihozlar ishlab chiqarish Mashinasozlik va metallga ishlov berishga texnologik jihozlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Sun’iy olmos, abraziv materiallar va ulardan asboblar ishlab chiqarish sanoati Elektrokorund, kremniy karbidi, sun’iy olmoslar, o’ta qattiq moddalar va boshqa olmos-abraziv materiallar hamda ulardan asboblar ishlab chiqaruvchi korxonalar, defibrer toshlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Mexanik payvandlash uskunalari ishlab chiqarish Payvandlash konstruksiyalarini o’rnatish va aylantirish uchun, payvandlash uskunalarini, apparatlar va payvandchilarni siljitib turish uchun, ishqalanish asosida payvandlash va press payvandlash uchun

mexanik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Tarmoqlararo ishlab chiqarish sanoati Yarim tayyor mahsulotlar ishlab chiqarish Mashinasozlik uchun qoliplar va payvandlash konstruksiyalari, o’rovchi quyilmalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Umummashinasozlikda qo’llaniladigan buyumlar ishlab chiqarish Umummashinasozlikda qo’llaniladigan qism va detallar (reduktorlar, gidroprivodlar va gidroavtomatika, pnevmo-uskuna va pnevmo-apparatura, moylash uskunalari, filtrlash uskunalari, Tarmoqlar I z o h tishli g ’ ildiraklar va b .) ishlab chiqaruvchi korxonalar qora va rangli metalldan fasonli quymalar tayyorlash uchun qolip materiallari ishlab chiqarish qoliplovchi qum (jumladan quruq boyitilgani), bentonit loyi (jumladan kukun holida), qoliplovchi loy (jumladan kukunda), tabiiy va sun’iy changsimon shamot va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Priborsozlik (aviatsiya, mudofaa, elektron, kemasozlik sanoatlari va radio sanoatining maxsus priborsozlik zavodlari) Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va sozlash priborlari ishlab chiqarish Haroratni, bosimni, siyraklikni, suyuqlik va gazlar darajasi va harajatini, moddalar tarkibi va xususiyatini, ikkilamchi priborlarni, sozlovchi va ijro etuvchi mexanizmlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar

Elektr o’lchov priborlari ishlab chiqarish Tok fazasini, kuchlanishini, qarshilikni, quvvatni, chastotani o’lchash uchun shitga, laboratoriya hamda ko’chirib yurishga mo’ljallangan elektr o’lchov priborlari ishlab chiqaruvchi korxonalar. Raqamli priborlar va o’xshash raqamli o’zgartirgichlar, o’lchov qurilmalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Radio o’lchov priborlari ishlab chiqarish Tokni, kuchlanishni, quvvatni, chastotani o’lchovchi radioo’lchov priborlari, o’lchov generatorlari, signal va spektr shakllarini tekshirish, parametrlarini o’lchash priborlari, elektrovakuumli va yarimo’tkazgichli priborlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Optik va optik-mexanik priborlar va apparatlarni ishlab chiqarish Nazorat-o’lchov, geodezik va astronomik priborlarni ishlab chiqaruvchi, fotoapparatura, fotokino obyektivlar, kinoapparaturalar ishlab chiqaruvchi, moddalar tarkibi va Tarmoqlar I z o h xususiyatlarini o’rganishga oid optik va optik-mexanik priborlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Mexanik kattaliklarni o’lchash priborlarini ishlab chiqarish Materiallarning mexanik xususiyatlarini aniqlash, kuch va deformatsiyani o’lchash uchun mashina va priborlar, buyum va materiallarni buzmagan holda nazorat qilish priborlari, vibrometriya, harakat parametrlarini o’lchov priborlari ishlab

chiqaruvchi korxonalar Vaqt priborlari ishlab chiqarish Maishiy, texnik va maxsus mo’ljallangan soatlar (birlamchi va ikkilamchi elektr soatlari ham kiradi) soat mexanizmlari, soat sanoati uchun priborlar, texnik va soat toshlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Muhandislik va boshqaruv mehnatini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlash-tirish priborlari ishlab chiqarish Matnli hujjatlar tuzish vositalari (jumladan yozuv mashinkalari, avtoruchkalar, mexanik qalamlar),hujjatlardan nusxa olish va ko’paytirish vositalari, hujjatlarni saqlash va qidirish vositalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Tabiiy kuzatuvlar uchun priborlar ishlab chiqarish Meteorologik, aerologik, gidrologik, geofizik va geologik pribor va apparaturalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Tibbiyot, fiziologiya va biologiyaga oid priborlar ishlab chiqarish Tibbiyot, fiziologiya va biologiyaga, boshqa ilmiy tekshirishlarga oid priborlar ishlab chiqaruvchi korxona-lar (jumladan elektrokardiograflar, tibbiy termometrlar, ko’zoynak linzalari va opravalari) Hisoblash vositalari sanoati Hisoblash texnikalari va ularga ehtiyot qismlar ishlab chiqarish Hisoblash komplekslari va mashi-nalari, ularning markaziy va perife-riya qurilmalarini, tarmoqlararo aloqa qurilmalarini, o’xshash va o’xshash- Tarmoqlar I z o h

raqamli qurilma va mashinalarni, dasturda boshqariladigan qurilma-larni, servis qurilmalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Texnik eltuvchilar (nositel) ishlab chiqarish Texnik ma’lumot eltuvchilar (nositel) ishlab chiqaruvchi korxonalar Dastur vositalari ishlab chiqarish Dastur vositalari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Avtomobil sanoati Avtomobil, avtobus, trolleybuslar hamda avtomobil va traktorlarga tirkama (pritsep)lar ishlab chiqarish Barcha turdagi avtomobillar (jumladan yengil va maxsus), avtobuslar, avtotortuvchilar (tyagach), avtomobil va traktor tirkamalari, treylerlar, trolleybuslar ishlab chiqaruvchi korxonalar. Kichik litrajli avtomobil va qayiq dvigatellari, agregatlar va karbyuratorlar Motosikl va velosiped ishlab chiqarish Motosikllar, motoaravachalar, motorollerlar, mopedlar, velosipedlar, motosikl va motovelosiped dvigatellari, ularga zarur agregatlar, karbyuratorlar, qism va ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Avtomobil va traktorlar uchun elektr uskunalari va priborlar ishlab chiqarish Avtomobil, motosikl va traktorlar uchun elektr uskunalari va priborlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Boshqa uskuna va asboblarni ishlab chiqarish Garajlar uchun uskunalar (yuvish, nazorat- sinov, optik va boshqa stendlar), qo’l domkratlari va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Podshipnik sanoati Sharikli va rolikli podshipniklar hamda ularga detallar ishlab chiqaruvchi korxonalar

TRAKTOR VA QISHLOQ XO’JALIK MASHINASOZLIGI Traktor mashinasozligi Barcha turdagi traktorlar, traktor va kombayn dvigatellari, agregatlari, Tarmoqlar I z o h qismlari hamda traktor va dvigatellar uchun ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchi korxonalar qishloq xo’jalik mashinasozligi Tuproqqa ishlov beruvchi va ekish mashinalari (jumladan go’ng sochuvchi), hosilni yig’ib olish, quritish va yig’ilgan donni qayta ishlash mashinalari, texnika ekinlari uchun mashinalar, agregatlar, qismlar, detallar, ehtiyot qismlar, texnologik jihozlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Chorvachilik va ozuqa yetishtirish mashinasozligi Chorvachilik va parrandachilikni mexanizatsiyalashtirish, ozuqa tayyorlash, va ozuqa ishlab chiqarish uchun uskuna va mashinalar, qism, detal va ehtiyot qismlar ishlab chiqaruvchi korxonalar QURILISH, YO’L VA KOMMUNAL MASHINASOZLIK Yo’l-qurilish mashinasozligi Yo’lsozlik va yer qazish mashinasozligi Ekskavatorlar, kanal qazgichlar, greyderlar, tuproq tortgichlar (zemlesos)lar, buldozerlar, skreperlar, qor yuklovchi mashinalar, yo’l yotqizgichlar, quvur yotqizish uchun maxsus mashinalar

(quvur tashuvchi mashinalar, quvur yotqizish mashinalari) ishlab chiqaruvchi korxonalar qurilish mashinalari ishlab chiqarish Beton va qorishma aralashtiruvchi mashinalar, qorishma nasoslari, shag’al yuvgichlar, shibalovchi mashinalar, qurilish-pardozlash mashinalari, qo’ldagi va mexanizatsiyalashgan qurilish asboblari ishlab chiqaruvchi korxonalar Qurilish materiallari sanoati uchun uskunalar ishlab chiqarish Sement va ohak sanoati korxonalari (yig’ma temir-beton buyumi zavodlari, asbosement mahsuloti zavodlari, Tarmoqlar I z o h Issiqlik izolatsiyasi matolari zavodlari) uchun texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Melioratsiya ishlari, o’rmon va torf sanoati uchun uskunalar ishlab chiqarish Yog’och tayyorlash sanoati va melioratsiya ishlari uchun uskunalar ishlab chiqarish O’rmon kesish, yog’och tashish, chig’irlarga taxlash uskunalari, yog’och teruvchilar va yog’och oqizishning dastlabki taxlamlarini mexanizatsiyalashtirish bo’yicha texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Torf sanoati uchun uskunalar ishlab chiqarish Torflarni briketlash, maydonlar va quritish tarmoqlarini ta’mirlash, shuningdek torfni frezerlash, titish, to’plash kabi ishlar uchun uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Kommunal mashinasozlik

Kommunal xo’jalik uchun uskunalar ishlab chiqarish Yong’inga qarshi kurashish uskunalari (jumladan o’t o’chirish avtomobillari, avtomexanik shotilar), shahar va kommunal xo’jalik uchun mashinalar (shaharlarni sanitar tozalash uchun zarur mashina va uskunalar) ishlab chiqaruvchi korxonalar Maishiy xizmat korxonalari uchun uskunalar ishlab chiqarish Kimyoviy tozalash va bo’yash korxonalari, kir yuvish, maishiy xizmatning boshqa korxonalari uchun uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar YENGIL VA OZIQ-OVQAT SANOATI MASHINASOZ- LIGI HAMDA MAISHIY PRIBORLAR ISHLAB CHIQARISH Yengil sanoat uchun uskunalar ishlab chiqarish To’qimachilik sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish To’qimachilik, to’qimachilik-attorlik, kigiz-namat sanoati uchun texnologik uskunalar (jumladan paxta tozalash, Tarmoqlar I z o h bo ’ yash - pardozlash uskunalari ) ishlab chiqaruvchi korxonalar Tikuvchilik va to’qimachilik sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Tikuvchilik va to’qimachilik sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar.Tikuvchilik va to’qimachilik sanoati uchun ignalar va boshqa detallarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Poyafzal, charm, mo’yna va Poyafzal, charm, mo’yna va

charm-galantereya sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish charmgalantereya sanoati uchun texnolo- gik uskunalar ishlab chiqaruvchi, ushbu sohalar uchun zarur bo’lgan ignalar va boshqa detallarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxona-lar Kimyoviy tolalar ishlab chiqarish uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Kimyoviy tolalar ishlab chiqarish uchun texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Oziq-ovqat va omuxta yem sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Oziq-ovqat (baliq va go’sht-sut sanoatini qo’shgan holda) va omuxta yem sanoati uchun texnologik uskunalar, potok liniyalari, tegirmon, elevatorlar va don omborlari uchun uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Savdo va umumiy ovqatlanish korxonalari (kasalxonalar, sanatoriylar, dam olish uylari va boshqalarning ovqatlanish bloklarini qo’shgan holda) uchun texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Poligrafiya sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Poligrafiya sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Maishiy pribor va mashinalar ishlab chiqarish Tikuv va maishiy elektr mashinalari va priborlari ishlab chiqarish (maishiy sovutgich va muzlatgichlar kirmaydi) Tikuv va maishiy elektr mashinalari va priborlari (kir yuvish mashinalari, elektr pol artgichlar, changyutgichlar, elektr isitish priborlari va b.) ishlab chiqaruvchi korxonalar Tarmoqlar I z o h

Maishiy sovutgich va muzlatgichlar ishlab chiqarish Maishiy sovutgich va muzlatgichlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Sanitar-texnik va gaz uskunalari hamda buyumlari ishlab chiqarish Sanitar-texnik uskunalari ishlab chiqarish Isitish qozonlari, priborlari (radiatorlar, qovurg’ali quvurlar, isitish panellari), isitish-ventilyatsiya uskunalari (umumiy ventilyatorlar, kaloriferlar, gaz agregatlardan tashqari), uysozlik predmetlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Gaz uskunasi va apparaturalari ishlab chiqarish Avtomatlashgan sanoat gaz yoqish qurilmalari, gaz kaloriferlari, rekuperatorlar, turli isitgichlar, sanoat gorelkalarini damlash vositalari, muvozanatlovchilar, maishiy plitalar, gazda suv isitish uskunalari ishlab chiqaruvchi korxonalar Aviatsiya sanoati Aviatsiya texnikasi ishlab chiqaruvchi korxonalar Mudofaa sanoati Mudofaa texnikasi ishlab chiqaruvchi korxonalar Kemasozlik sanoati Barcha turdagi kemalarni, sport kemalari, yaxta va qayiqlarni ishlab chiqaruvchi korxona va tashkilotlar Radiosanoat Ishlab chiqarish uchun mo’ljallangan radioapparaturalar ishlab chiqaruvchi korxona va tashkilotlar Aloqa vositalari sanoati Turli maqsadlarga mo’ljallangan aloqa vositalari ishlab chiqaruvchi korxona va tashkilotlar. Madaniy-maishiy maqsadlarga mo’ljallangan radioapparaturalar ishlab chiqaruvchi korxonalar: keng eshittiruvchi

radiopriyomniklar, radiolalar, televizorlar, magnitofonlar, elektrofon va b. Elektronika sanoati Elektronika sanoati (maxsus Elektron texnika mahsulot va buyumlari Tarmoqlar I z o h texnologik uskunalar ishlab chiqarish kirmaydi) (integral mikrosxemalar, vakuumli va yarim o’tkazgichli priborlar, sun’iy p’ezokvars va undan yasalgan buyumlar, radiodetallar va radiokomponentlar)ishlab chiqaruvchi korxonalar Maxsus texnologik uskunalar ishlab chiqarish(nazorat-sinov uskunalari qo’shilgan holda) Elektronika sanoatining maxsus texnologik uskunalarini (jumladan nazorat-sinov uskunalari) ishlab chiqaruvchi korxonalar Mashinasozlikning boshqa tarmoqlari Ishlab chiqarishga mo’ljallangan uskunalar ishlab chiqarish (arava-ulov va oyna sanoati uskunalari kirmaydi) Texnika havfsizligi uskunalari, tibbiy asboblar, veterinariya uchun apparatlar va uskunalar ishlab chiqarishga mo’ljallangan boshqa uskunalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Montaj qilinadigan yarim mahsulotlar, qism va detallar ishlab chiqarish quvur tarmoqlari uchun qismlar, elektromontaj, sanitariya-texnik yarim mahsulotlar, shuningdek nazorato’lchov priborlari va avtomatlashtirish uchun montaj buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Oyna sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarish Oyna sanoati uchun texnologik uskunalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan maxsus korxonalar Ulov-arava ishlab chiqarish Ot aravalarning yurish qismlari, kuzovlari, aravalar, chanalar, yuk va yo’lovchi

tashishga mo’ljallangan barcha turdagi ulov vositalari (aravaulovlar uchun yog’ochdan ishlangan detallar kirmaydi) ishlab chiqaruvchi korxonalar METALL KONSTRUKSIYA VA BUYUMLAR SANOATI Metall konstruksiyalar ishlab chiqarish Qurilishga po’lat konstruksiyalar ishlab chiqarish Bino va inshootlar, ko’priklar, angarlar, elektr uzatish tarmoqlari va boshqa qurilishlar uchun po’lat, metall Tarmoqlar I z o h konstruksiyalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Yengil metall konstruksiyalari ishlab chiqarish Uch o’lchamli fazoviy tarkibli va romli konstruksiyalar, binolarning qoplama va karkaslarini ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Aluminiy va aluminiyli qotishmalardan qurilish konstruksiya va buyumlari ishlab chiqarish Aluminiy va aluminiyli qotishmalardan qurilish konstruksiya va buyum-lari ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Konteyner va yig’ma binoxonalar ishlab chiqarish Konteyner hamda ishlab chiqarish-ga, ma’muriy boshqaruvga, madaniymaishiy, uy-joy va jamoat-chilikka mo’ljallangan yig’ma bino, imorat va xonalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Ishlab chiqarishga mo’ljallangan metall buyumlar ishlab chiqarish sanoati (qora metallurgiyada ishlab chiqarilgan metall buyumlar kirmaydi)

Qurilish metall buyumlari ishlab chiqarish qurilish uchun metall buyumlar (temir va cho’yan panjara, pillapoya tutqichi, pog’onalar, eshiklar, ayvon(naves)lar) va boshqalar ishlab chiqaruvchi korxonalar qishloq xo’jaligi va tomorqa asbob-uskunalari ishlab chiqarish qo’lda ishlatiladigan qishloq xo’jaligi, bog’ va tomorqa uchun asbob-uskunalar (belkurak, kirka, ketmon, o’roq, beshlik, chalg’i va b.) ishlab chiqaruvchi korxonalar Metall transport taralari ishlab chiqarish Metalldan yashik, bochka, baraban va flagalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Boshqa metall buyumlar ishlab chiqarish Metall bankalar, gaz ballonlari, quticha va boshqa tunuka idishlar, etikdo’zlik asboblari, metall polotno va to’rlar, mebellar uchun sim prujinalar, texnik va xo’jalik zanjirlari, langarlar, metall furnituralar ishlab chiqaruvchi korxonalar Tarmoqlar I z o h Ishlab chiqarishga mo’ljallanmagan metall buyumlar sanoati Xo’jalik idishlari va oshxona anjomlari ishlab chiqarish Metall xo’jalik idishlari (jumladan sut idishlari), oshxona anjomlari, metall qoshiqlar, samovar, choynak, qaynatgichlar va boshqa suv isitish priborlari, termoslar (elektr termoslar kirmaydi), pichoq, sanchqi va boshqalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Shaxsiy foydalaniladigan predmetlar ishlab chiqarish qaychi, ustara, havfsiz ustaralar uchun tig’lar (lezviya), soch olish mashinkalari,

va boshqa pichoqbuyumlar, metall krovatlar, bolalar aravachalari, metall galantereya, sovundonlar, sartaroshlik anjomlari va boshqalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Jismoniy tarbiya va sport uchun metall inventarlar ishlab chiqarish MASHINA VA USKUNALARNI TA’MIRLASH Jismoniy tarbiya va sport uchun metalldan buyum va jihozlar (qurollar, baliq ovi anjomlari, ovchilik anjomlari, konkilar) ishlab chiqaruvchi, bolalar maydonchalari uchun uskunalar (pillapoyalar, karusellar, belanchaklar va b.) ishlab chiqaruvchi korxonalar Metall qirqish va yog’ochni qayta ishlash dastgohlarini, temirchilik- presslash va quyma uskunalarini ta’mirlash Barcha turdagi metall qirqish va yog’ochga ishlov berish dastgohlarini, yog’och tilish ramlarini, temirchilikpresslash va quyuv uskunalarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Sanoatning boshqa uskuna va priborlarini ta’mirlash Barcha sanoat tarmoqlaridagi kuch beruvchi va ishlab chiqarish uskunalarini (metall qirqish va yog’ochga ishlov berish dastgohlarini, yog’och tilish ramlarini, temirchilik- Tarmoqlar I z o h presslash va quyuv uskunalaridan tashqari) ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar O’lchov priborlarini ta’mirlash O’lchov priborlarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar

Temir yo’llar xarakatdagi tarkibini ta’mirlash Lokomotivlar, vagonlar va boshqa temir yo’l xarakatdagi tarkibi hamda yo’l mashinalarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Kemalarni ta’mirlash Dengiz, ko’l, daryo kemalarini, kemalarning uskunalarini, mexanizm va priborlarini, masxus kemalarni ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Yuk avtomobillari va avtobuslarni ta’mirlash Yuk avtomobillari va avtobuslarni ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Yengil avtomobillarni ta’mirlash va texnikqarovi (aholi buyurtmasi bo’yicha ta’mirlash kirmaydi) Yengil avtomobillar, motosikllar, motorollerlar va boshqalarni ta’mirlash hamda texnik qarovdan o’tkazishga ixtisoslashgan korxonalar Aholi buyurtmasiga ko’ra yengil avtomobillar va boshqa transport vositalarini ta’mirlash hamda texnik qarovini o’tkazish Aholi buyurtmasiga ko’ra yengil avtomobillar, motosikllar, motorollerlar va boshqalarni ta’mirlash hamda texnik qarovdan o’tkazishga ixtisoslashgan korxonalar Traktorlar va qishloq xo’jalik mashinalarini ta’mirlash Traktorlar, qishloq xo’jalik mashinalari va inventarlarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Yo’lsozlik va qurilish mashinalarini ta’mirlash Yo’lsozlik va qurilish mashinalarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Tramvaylar, metro vagonlari va trolleybuslarni ta’mirlash Tramvaylar, metro vagonlari va trolleybuslarni ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Fuqaro samolyotlari, vertolyotlari, ularning uskuna va dvigatellarini ta’mirlash Fuqaro samolyotlari, vertolyotlari, ularning uskuna va dvigatellarini ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Hisoblash texnikalarini ta’mirlash va markazlashgan holda xizmat ko’rsatish Hisoblash texnikasini ta’mirlash, foydalanishga topshirish (o’rnatishyurgizish ishlari) va ularning

texnik xizmati hamda dasturiy ta’minotini markazlashgan holda amalga oshiruvchi Tarmoqlar I z o h korxonalar Turli ishlab chiqarish uskunalarini ta’mirlash Savdo va yong’inga qarshi uskunalarni, boshqa ishlab chiqarishga oid uskunalarni ta’mirlash, aloqa uskunalari, transport vositalarini (yuqorida qayd etilganlardan tashqari) va boshqalarni ta’mirlashga ixtisoslashgan korxonalar Turli noishlab chiqarish uskunalarini ta’mirlash Tibbiy va maktab uskunalarini, kinoustanovkalar, kommunal uskunalar va boshqa madaniy-maishiy uskunalarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan korxonalar Ishlab chiqarish-texnik, savdotexnik xizmatlar va radioelektron apparaturalarni, maishiy mashinalar, priborlar va metall buyumlarni ta’mirlash Radioelektron apparaturalarni, maishiy mashinalar, priborlar, va xo’jalikbop metall buyumlarni (radiopriyomniklar, televizorlar, magnitofonlar va b.) ta’mirlash va ishlab-chiqarish texnik hamda savdo- texnik xizmat ko’rsatishga ixtisoslashgan korxonalar O’RMON, YOG’OCHNI QAYTA ISHLASH VA SELLULOZA-QOG’OZ SANOATI Yog’och tayyorlash sanoati Yog’och tayyorlash sanoati, smola va yelim olish bilan shug’ullanadigan korxonalar Yog’ochni qayta ishlash sanoati Yog’och tilish Yog’och tilish va shpallar ishlab chiqaruvchi korxonalar

Standart uylar ishlab chiqarish Mahalliy qurilish materiallaridan devorli standart uylar uchun standart yog’och uylar va detallar to’plami ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’ochdan qurilish detallari va plitalar ishlab chiqarish qurilish detallari (eshik, deraza, parket va boshqalar) yog’och tolali, yog’och qirindili va yog’och-sement plitalar, duradgorchilik mahsulotlari va yog’och konstruksiyalar ishlab chiqaruvchi Tarmoqlar I z o h korxonalar Yog’och konteynerli, tayyor va yig’ma holdagi bino va uylar ishlab chiqarish Ishlab chiqarish, ma’muriy, madaniymaishiy, uy-joy va kommunal maqsadlarga mo’ljallangan yog’och konteynerli, tayyor yig’ilgan holdagi, yig’iladigan bino va uylarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Fanera ishlab chiqarish Barcha turdagi faneralar, egib yelimlangan detallar va shpon ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’och taralarni ishlab chiqarish va ta’mirlash Yog’och taralarni (yashik, bochka, savat, korobka va b.) ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Mebel sanoati Mebel ishlab chiqarish (aholi buyurtmasiga ko’ra ishlab chiqarish kirmaydi) Mebel (novdadan to’qilganlari ham kiradi), mebel detallari, prujinali matraslar, metall karkasli mebellar, maktab va bolalar mebeli, kutubxonalar, muzey va dorixonalar uchun maxsus mebellar ishlab chiqaruvchi korxonalar Mebelni ta’mirlash (aholi Mebellarni ta’mirlash va tiklash bilan

buyurtmasiga ko’ra mebel ta’mirlash kirmaydi) shug’ullanuvchi korxonalar Aholi buyurtmasiga ko’ra mebel tayyorlash va ta’mirlash Aholi buyurtmasiga ko’ra mebel tayyorlash va ta’mirlash bilan shug’ullanuvchi maxsus korxonalar Gugurt ishlab chiqarish Gugurt ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’ochga ishlov berishning boshqa sohalari Mashinasozlik uchun yog’och detallar va g’iloflar, yog’och kukuni, parnik uchun romlar, asalari uyalari, ulov aravasozlik detallari ishlab chiqaruvchi hamda yog’ochni antiseptiklash(shpal va boshqa yog’och materiallariga shimdirish) bilan shug’ullanuvchi korxonalar Selluloza-qog’oz sanoati Selluloza, yog’och massasi, qog’oz va karton ishlab chiqarish Selluloza, yarim selluloza, yog’och massasi, qog’oz va karton, sellulozaqog’oz sanoatining boshqa ikkilamchi mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi Tarmoqlar I z o h korxonalar Qog’oz va karton idish(tara)lar ishlab chiqarish Barcha turdagi qog’oz va karton idish(tara)lar ishlab chiqaruvchi korxonalar Qog’oz va karton buyumlar ishlab chiqarish qog’oz va kartondan ishlab chiqarishga mo’ljallangan turli buyumlar (kalka, pergament, fibra, poyafzallar uchun karton va b.), shuningdek gulqog’oz(oboy), daftar, albomlar va boshqa qog’oz mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar O’rmon-kimyo sanoati Yog’ochni quruq haydash korxonalari, kanifol zavodlari va o’rmon-kimyo ishlab chiqarishining yo’ldosh va ikkilamchi

mahsulotlarini qayta ishlovchi korxonalar qurilish materiallari sanoati Sement sanoati Sement xom ashyosini qazib olish Sement xom ashyosini qazib oluvchi karyerlar Sement ishlab chiqarish Sement ishlab chiqaruvchi korxonalar, maydalash qurilmalari Asbosement buyumlari ishlab chiqarish Asbosement listlar (shifer), konstruktiv elementlar va detallar, asbosement quvurlar va boshqa asbosement buyumlar ishlab chiqaruvchi korxonalar Yumshoq tomyopgich va gidroizolatsiya matolar sanoati Barcha turdagi yumshoq tomyopgichlar (ruberoid, pergamin, tol va b.) hamda gidroizolatsion matolar(poroizol, izol va b.) ishlab chiqaruvchi korxonalar Yig’ma temir-beton va beton konstruksiyalari hamda buyumlari (devor materiallarisiz) sanoati Yig’ma temir-beton va beton konstruksiyalar (armaturalangani ham), sementli hamda sementsiz beton buyumlari (devor materiallari kirmaydi) ishlab chiqaruvchi korxonalar Devor materiallari sanoati Devor bloklari ishlab chiqarish Uyachali va zich silikatli betondan yirik bloklar ishlab chiqaruvchi, yirik va mayda devorbop beton bloklar, shlakobeton bloklar, tabiiy tosh bloklar Tarmoqlar I z o h ( chig ’ anoqtosh , tuf va b .) ishlab chiqaruvchi korxonalar G’isht va sopol cherepitsa ishlab chiqarish Pishirilgan va silikatli g’ishtlar, sopol bloklar va panellar, g’ishtdan blok va panellar, sopol cherepitsalar ishlab chiqaruvchi korxonalar

qurilish sopolchiligi (keramika) Sopol xom-ashyosini qazib olish Sopol xom-ashyosini qazib olish va dastlabki ishlov berish bilan shug’ullanuvchi korxonalar Qurilishbop sopol ishlab chiqarish Pol uchun sopol plitalar ishlab chiqaruvchi, sirlangan qoplama plitalar, binolar fasadini qoplash uchun sopol buyumlar, kanalizatsiya va drenaj uchun sopol quvurlar, kislotaga bardoshli sopol buyumlar va boshqalar ishlab chiqaruvchi korxonalar Qurilishbop va texnik chinni, fayans va yarim chinni mahsulotlar ishlab chiqarish Chinni, fayans va yarim chinni xomashyosidan qurilish va santexnika, maishiy-sanitariya va texnik chinni va fayans mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Polimer xom ashyosidan qurilish mate-riallari va buyumlari ishlab chiqarish Linoleumning turli xillarini, ularni yopishtirish uchun mastika, penopolistirol buyumlar va qurilishga mo’ljallangan boshqa polimer mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Noruda qurilish materiallar sanoati Tosh, shag’al, qum, qum-shag’al aralashmalarini qazib olish, maydalash va boyitish korxonalari Tabiiy toshni qazib olish va undan qoplama materiallar tayyorlash Qoplama materiallar uchun tabiiy toshlarni qazib olish Tabiiy toshlar (granit, marmar, ohaktosh va b.)ni qazib olish karyerlari Tabiiy toshdan qoplovchi materiallar ishlab chiqarish Tabiiy toshdan qoplovchi materiallar ishlab chiqaruvchi korxonalar G’ovakli to’ldiruvchilar

Tarmoqlar I z o h sanoati Tabiiy va sun ’ iy g ’ ovakli to ’ ldiruvchilar uchun xom ashyo qazib olish Tabiiy va sun ’ iy g ’ ovakli to ’ ldiruvchilar ishlab chiqarish uchun xom - ashyo qazib olish G ’ ovakli to ’ ldiruvchilarni sun ’ iysini ishlab chiqarish va tabiiysini qayta ishlash Sun ’ iy g ’ ovakli to ’ ldiruvchilar : keramzit , agloporit , shishirilgan perlit , shungizit , chiqindidan tayyorlangan pemzalar , shishirilgan vermikulit , dashqol , vulqon chiqindilarining maydalangan toshlari va qumlari , termozitni ishlab chiqaruvchi va tabiiysini qayta ishlovchi korxonalar Ohakli, gipsli va mahalliy bog’lovchi materiallar va ulardan mahsulotlar ishlab chiqarish sanoati Ohakli va gipsli toshlarni qazib olish Ohakli va gipsli toshlarni va shag’allarni qazib oluvchi korxonalar Ohakli, gips va mahalliy bog’lovchi materiallarni va mahsulotlarni ishlab chiqarish Ohak, gips, gipsli quruq suvoq materiali, gipsbetonli to’siq panellarini va shu kabilarni, ohak-putssolanli, ohak-shag’alli sementlarni va mahalliy bog’lovchi materiallarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Ohak va dolomit kukunini ishlab chiqarish sanoati Ohak va dolomit kukunini, maydalangan gips xom ashyosi va ozuqabop bo’r ishlab chiqaruvchi korxonalar Issiqlik izolatsiyasi materiallari sanoati Mineral momiq va undan tayyorlangan mahsulotlarni, diatom, sovelit, vulkanit, vermakulit, perlit, ohaktosh materiallaridan tayyorlangan va boshqa issiqlik va ovoz izolatsion buyumlarini ishlab chiqaruvchi

korxonalar Asbest (toshpaxta) sanoati Asbest (toshpaxta) rudasini qazib oluvchi va asbest (toshpaxta) ishlab chiqaruvchi korxonalar Nometall rudalar sanoati Nometall rudalarni qazib olish Kaolin, talk, pegmatit va slyuda xom ashyosini qazib oluvchi va ularni Tarmoqlar I z o h boyituvchi korxonalar Nometall rudalardan mahsulot ishlab chiqarish Sluda buyumlarini, shipan sludasi, sludaplast va boshqalar, andezit shag’ali, andezit kukuni va andezitdan tayyorlangan buyumlar, asfaltit, grafit va boshqa buyumlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar qurilish materiallari sanoatining boshqa tarmoqlari Tovar betonlari va qurilish qorishmalarini ishlab chiqarish Tovar betonlari va qurilish qorishmalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Asfaltbeton ishlab chiqarish Asfaltbeton va boshqa bitum-mineral aralashmalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Boshqa qurilish materiallarini ishlab chiqarish qum-sementli cherepitsalarni, qamish plita, torfli izolatsion buyumlarni va yuqorida ko’rsatilmagan boshqa qurilish materiallarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Shisha va chinni-sopol sanoati (tabobat uchun oynak va chinni- sopoldan buyumlarni ishlab chiqa-ruvchi korxonalarsiz) Shisha sanoati

Shisha sanoati uchun dastlabki xom ashyoni qazib olish Kvars qumlarini va boshqa shisha xom ashyosini qazib oluvchi konlar va ularni boyituvchi korxonalar Qurilish va texnik shisha ishlab chiqarish Deraza oynasi, sayqallangan, me’moriyqurilish va texnik oynalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar, shishali izolatsion materiallar, silikat palaxsasi, toshquyma buyumlari. Shisha trubalar va bloklar, qurilish, issiqdan himoya qiluvchi shisha tolasi buyumlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Shisha idishlar ishlab chiqarish Shisha butilkalar, konserva va parfumeriya shisha idishlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Tarmoqlar I z o h Shisha idishlar va shishadan xo ’ jalik - ro ’ zg ’ or buyumlarini ishlab chiqarish Sarxil va xo ’ jalik idishlarini , ko ’ zgu , termoslar , lampa va fonar oynasi , shishali badiiy buyumlar , billur buyumlar va boshqa xo ’ jalik - ro ’ zg ’ or buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Elektrotexnik va elektrovakuum shishalarini ishlab chiqarish Elektrotexnik shishalarni va elektrokolbalarni (lampali, rentgenli va boshqa), elektrokolbalarning trubkalarini va boshqalarni ishlab chiqaruv-chi korxonalar Kimyo-laboratoriya idishlarini ishlab chiqarish Kimyo-laboratoriya idishlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Chinni-sopol sanoati Chinni va sopoldan xo ’ jalikro ’ zg ’ or buyumlarini ishlab chiqarish Chinni va sopoldan xo ’ jalik - ro ’ zg ’ or va nafis chinni buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Kulolchilik xo ’ jalik - ro ’ zg ’ or Kulolchilik xo ’ jalik - ro ’ zg ’ or idishlarini ,

buyumlarini ishlab chiqarish guldonlarni , sirlangan naqshli va boshqa kulolchilik buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Yengil sanoat To’qimachilik sanoati Paxta tozalash sanoati Paxta tolasini ishlab chiqaruvchi korxonalar Zig’irni dastlabki qayta ishlash Zig’ir tolasini ishlab chiqaruvchi korxonalar Boshqa lub tolalarini dastlabki qayta ishlash Kanop, penka, jut va boshqa lub tolalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Junni dastlabki qayta ishlash Junni dastlabki qayta ishlovchi (yuvuvchi) korxonalar Pillakashlik sanoati Ipak tolasi xom ashyosini ishlab chiqaruvchi korxonalar Ip gazlama sanoati To’qimachilik va trikotaj sanoati uchun yigirilgan ip, xom va tayyor ip gazlamalar, texnik gazlamalarni (belting, uzatma qayishlari, yong’in qo’lqoplari va shu kabilar) qo’shgan holda, momiq, paxtali vatin, iplar va boshqalarni ishlab chiqaruvchi Tarmoqlar I z o h korxonalar Zig’ir sanoati Taralgan va yigirilgan zig’ir tolalarini, iplarini va xom hamda tayyor gazlamalarini (to’qimachilik dastgohida to’qilgan donali bumlarni qo’shgan holda), brezent va boshqa texnik hamda o’rovchi gazlamalar uzatma qayishlari, yong’in qo’lqoplari va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Jun sanoati Jun sanoati (aholi buyurtmasi To’qimachilik va trikotaj sanoati uchun

bo’yicha gilam va gilam buyumlarini ishlab chiqarishni qo’shmagan holda) yigirilgan jun, jun gazlamalarni (xom va texnik gazlamalarni qo’shgan holda) va donali buyumlarni (adyollar, ro’mollar, gilamlar va gilam buyumlari va boshqalar) ishlab chiqaruvchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo’yicha gilam va gilam buyumlarini ishlab chiqarish va ta’mirlash Aholi buyurtmasi bo’yicha gilam va gilam buyumlarini ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Ipakchilik sanoati Yigirilgan va eshilgan ipak, shoyi iplar, barcha turdagi xom va tayyor shoyi gazlamalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Noto’qima matolar ishlab chiqarish Turli xil tolalardan noto’qima mato va momiqlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Penko-jut sanoati Yigirilgan penka tolasi va gazlamasi, arqon va arg’amchi, texnik, xo’jalik va baliq ovi kanop iplari va boshqa arg’amchi buyumlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar To’r to’qish sanoati Baliq ovi to ’ rlari va to ’ r anjomlarini ( barcha turdagi tolalardan ) ishlab chiqaruvchi korxonalar To’qimachilik attorlik mollarini ishlab chiqarish To’qimachilik attorlik mollarini ishlab chiqarish (aholi buyurtmasini qo’shmagan Pardabop to’r buyumlarini, naqshli to’r, zarbop jiyak buyumlari (tasma, bog’ichlar va shu kabilar), lentalar, Tarmoqlar I z o h holda) soyabonlar (zontik), popopchilik buyumlari (sharf, ro’mol va qiyiqlar, so’zanalar va shu kabi), galstuklar, erkaklar va bolalar bo’yinbog’lari, piliklar, bayroqlar, turli

shakldagi ramziy bayroqchalar va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo ’ yicha to ’ qimachilik attorlik mollarini ishlab chiqarish va ta ’ mirlash Aholi buyurtmasi bo ’ yicha pardabop to ’ r buyumlarini , naqshli to ’ r , zarbov jiyak buyumlari , soyabonlar ( zontik ) va boshqalarni ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Trikotaj sanoati Trikotaj buyumlarini ishlab chiqarish (aholi buyurtmasini qo’shmagan holda) Trikotaj polotnolarini (gazlamalarini), texnik trikotaj polotnolarini qo’shgan holda, hamda boshqa korxonalarga bo’yash uchun beriladigan paypoq buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalar (modellar uyini qo’shgan holda). Paypoq buyumlari ishlab chiqaruvchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo ’ yicha trikotaj buyumlarini ishlab chiqarish Aholi buyurtmasi bo ’ yicha trikotaj buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Trikotaj buyumlarni ta’mirlash Trikotaj buyumlarini ta’mirlovchi korxonalar Kigiz va namat sanoati Kigiz va namat buyumlarini ishlab chiqarish (aholi buyurtmasini qo’shmagan holda) qurilish uchun, texnik, egar-jabduq, o’tov, poyafzal tagligi uchun kigiz va namatlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar. Sayqallovchi namat chambarak va boshqalar. Kigiz etiklarni, fetrli va yarim fetrli paypoq va boshqalarni qo’shgan holda, ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo’yicha kigiz va namat buyularini ishlab chiqarish Aholi buyurtmasi bo’yicha kigiz va namat buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Tikuvchilik sanoati

Tarmoqlar I z o h Tikuvchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish (aholi buyurtmasini qo’shmagan holda) Barcha turdagi erkaklar, ayollar va bolalar ustki kiyimlarini (mo’yna va charmdan tashqari), forma kiyimlarini, korjomalarni, ichki kiyimlarni va to’shak hamda texnik tikuvchilik buyumlarini ommaviy ishlab chiqaruvchi korxonalar (modellar uylarini qo’shgan holda) Aholi buyurtmasi bo’yicha tikuvchilik mahsulotlarini ishlab chiqarish Aholi buyurtmasi bo’yicha barcha turdagi tikuvchilik mahsulotlarini (ayollarning shaxsiy buyumlarini qo’shgan holda) ishlab chiqaruvchi korxonalar Tikuvchilik mahsulotlarini ta’mirlash Barcha turdagi tikuvchilik mahsulotlarini ta’mirlovchi korxonalar Charm, mo’yna va poyafzal sanoati Tabiiy charm ishlab chiqarish Tabiiy charm, zamsh (baxmal charm), layka (mayin teri), baliq terisi va boshqa terilarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Sun’iy charm va plenka materiallarini ishlab chiqarish Poyafzallarning ustki qismi, tikuvchilik va attorlik buyumlari, jildlash va qoplash maqsadlari va boshqa maishiy maqsadlardagi buyum uchun yumshoq sun’iy charmlarni, hamda poyafzallarning rezina tagligi, ichki qismlari uchun qattiq sun’iy charm va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Sun’iy mo’yna ishlab chiqarish Barcha turdagi sun’iy mo’yna, sun’iy qorako’lni qo’shgan holda, ishlab chiqaruvchi korxonalar

Charm-attorlik sanoati Tabiiy va sun’iy charmdan yo’l va attorlik buyumlarini ishlab chiqarish Tabiiy va sun’iy charmdan yo’l va attorlik buyumlarini (jomadonlar, portfellar, sumkalar, safar xaltalari, turli qo’lqoplar, karmonlar, hamyonlar, kamarlar, tasmalar), sport buyumlarini (sport koptoklari, pokrishkalari, Tarmoqlar I z o h qo’lqoplari va shu kabilar) ishlab chiqaruvchi korxonalar Tabiiy va sun’iy charmdan yo’l va attorlik buyumlarini ta’mirlash Tabiiy va sun ’ iy charmdan yo ’ l va attorlik buyumlarini ta ’ mirlovchi korxonalar Etar-jabduq ishlab chiqarish Ot va boshqa boshqariladigan hayvonlar uchun xomut, egar, jilov, tizgin va boshqa anjomlarni ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Mo’yna sanoati Mo ’ yna va mo ’ yna buyumlarini ishlab chiqarish ( aholi buyurtmasini qo ’ shma - gan holda ) qo ’ y terisini va junini ishlab chiqarish va bo ’ yash bilan shug ’ ullanuvchi ( xomashyo - bo ’ yash korxonasi ), mo ’ ynalarni saralash , turli mo ’ ynali po ’ stinlar ( shuba , tulup , bekesh , dox , manto ), mo ’ ynali bosh kiyimlar , yoqalar , qo ’ lqoplar va boshqa sun ’ iy va tabiiy mo ’ ynadan kiyim - kechak ishlab chiqaruvchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo’yicha mo’yna buyumlarini tikish Aholi buyurtmasi bo’yicha mo’yna buyumlarini tikuvchi korxonalar Mo’yna buyumlarini ta’mirlash Mo’yna buyumlarini ta’mirlovchi korxonalar Poyafzal sanoati (rezina

poyafzallarni ishlab chiqarishdan tashqari) Poyafzal ishlab chiqarish (aholi buyurtmasini qo’shma-gan holda) Charmli, gazmol, aralash matoli, milliy, ortopedik poyafzallar va tagcharmi charm va charm o’rnini bosuvchi materiallardan tayyorlangan boshqa turdagi poyafzallarni ishlab chiqaruvchi korxonalar (modellar uylarini qo’shgan holda) Aholi buyurtmasi bo’yicha poyafzal tayyorlash, tikish Aholi buyurtmasi bo’yicha poyafzal tikuvchi korxonalar Poyafzallarni ta’mirlash Poyafzallarni ta’mirlovchi korxonalar Dag’al jun va cho’tka sanoati Dag’al jundan tayyorlangan va cho’tka buyumlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Ko’n-ekstrakt sanoati O’simlik va sun’iy ko’nchilik Tarmoqlar I z o h ekstraksiyasini ishlab chiqaruvchi korxonalar Tugma ishlab chiqarish sanoati Tugma ishlab chiqaruvchi korxonalar Yengil sanoatning boshqa sohalari Poyafzal va attorlik sanoati va boshqa buyumlar uchun furnitura va metall buyumlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Oziq-ovqat sanoati Oziq - ovqat sanoati ( baliq , go ’ sht , yog ’- pishloq va sut sanoatidan tashqari ) Shakar sanoati Shakar va oqqand ishlab chiqaruvchi korxonalar Non ishlab chiqarish sanoati Non va nonbulka mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Qandolatchilik sanoati qandolatchilik mahsulotlarini barcha turlarini: kakao kukuni, xolva, sharq shirinliklarini, sun’iy asal, qiyom bilan

qoplangan mevalar va boshqa undan tayyorlangan qandolat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Makaron sanoati Makaron mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’-moy sanoati Yog’-moy sanoati (sovun va yuvuvchi vositalarni ishlab chiqarishsiz) O’simlik yog’i ishlab chiqaruvchi, moylarni gidrogenizatsiyalovchi, margarin mahsulotlarini, hayvon yog’larini, mayonez, sham va uning yog’ini va tabiiy alifmoy ishlab chiqaruvchi korxonalar Sovun va yuvuvchi vositalarni ishlab chiqarish Xo’jalik sovunlari va boshqa yog’li yuvuvchi vositalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Pardoz-andoz buyumlari sanoati Ifor(efir) moyi va sun’iy xushbo’y moddalarni, pardoz andoz buyumlarini va atir sovunlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Spirt sanoati Etil spirti xom ashyosini va toza spirt ishlab chiqaruvchi korxonalar Likyor-aroq sanoati Aroq va likyor-aroq mahsulotlarini Tarmoqlar I z o h ishlab chiqaruvchi korxonalar Vino mahsulotlari ishlab chiqarish sanoati Vino mahsulotlarini, uzum va shampan vinolarini, konyak va meva-rezavorlar vinosini ishlab chiqaruvchi va quyuvchi korxonalar Pivo ishlab chiqarish sanoati Pivo va solod ishlab chiqaruvchi korxonalar Alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqarish Non kvasi, mors, braga, meva sharbotlari, ma’danli va gazli suvlarni quyuvchi hamda ishlab chiqaruvchi va alkogolsiz

ichimliklarni quruq konsentratini ishlab chiqaruvchi korxonalar Xamirturush sanoati Nonvoylik va qandolatchilik xamirturushlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Kraxmal-qiyom sanoati Xom va quruq kraxmal, kraxmal qiyomi, dekstrin, glukozalar, maltoza, gidrol, sago, makkajo’xori ekstrakti va boshqa kraxmal mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Mevasabzavot sanoati Meva-sabzavot sanoati (mevasabzavot konserva-larini ishlab chiqarishsiz) Meva-sabzavot konserva-larini ishlab chiqarish Mevasabzavot konservalarini, go’shtyog’ va moy-dukkakli konservalarini qo’shgan holda, ishlab chiqaruvchi korxonalar Tuz sanoati Osh tuzlarini qazib oluvchi va maydalovchi korxonalar Choy sanoati Choy barglarini qayta ishlash Choy barglarini qayta ishlovchi korxonalar Choy qadoqlash va presslash Tabiiy choyni qadoqlovchi va presslovchi (taxta choyni presslashni qo’shgan holda) korxonalar Tamaki-maxorka sanoati Tamaki fermentatsiyasi Tamakini fermentatsiya qiluvchi korxonalar Tarmoqlar I z o h Tamaki-maxorka mahsulotlarini ishlab chiqarish Papiros, sigareta, tamaki, sigara va maxorka ishlab chiqaruvchi korxonalar Oziq-ovqat konsentratlarini ishlab chiqarish Oziq-ovqat, soya, makkajo’xori, arpa va boshqa don mahsulotlarini

konsentratlarini, tabiiy va sun’iy qahva, bolalar ozuqasi, bolalar uni, tsikoriy, choy va qahva aralashmalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Oziq-ovqat sanoatining boshqa sohalari Oziq-ovqat kislotasi, (sutli, limon, tabiiy vino, olma va boshqa), karbonat kislotasi, sirka, quruqmuz (yax), saxarin ishlab chiqaruvchi va oziq-ovqat mahsulotlarini qadoq-lovchi korxonalar Go’sht va sut sanoati Go’sht sanoati Go’sht sanoati (yelim-jelatin sanoatisiz) Go’sht, kolbasa, dudlama va boshqa go’sht mahsulotlari, go’sht konservalarini ishlab chiqaruvchi, hamda parranda go’shtlarini qayta ishlovchi korxonalar Yelim-jelatin sanoati Jelatin va kazein, mezdra (teridan olinadigan) va suyak yelimlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Yog’-pishloq va sut sanoati Yog’-pishloq va sut sanoati (sut konservalarini ishlab chiqarishsiz) Hayvon yog’larini (sariyog’), qaymog’i olinmagan sut mahsulotlari, pishloq, sho’r pishloq (brinza), muzqaymoq, kazein, quruq sut va boshqa sut mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Sut konservalarini ishlab chiqarish Sut konservalarini ishlab chiqaruvchi maxsus korxonalar Baliqchilik sanoati Baliq, kit va dengiz jonivorlarini va mahsulotlarini ovlovchi va mazkur xom ashyolarni qayta ishlovchi korxonalar: baliqpazlik va baliq konservalari kombinatlari va korxo-nalari, baliq sanoati muzxonalari, baliq uni va moy uni

zavodlari, baliq ovlovchi xo’jaliklar va baliqlarni havo kemalarida Tarmoqlar I z o h qidiruvchi xizmatlar Mikrobiologiya sanoati Ozuqali oqsil moddalari sanoati Uglevodorod xomashyosidan ozuqali oqsil moddalari ishlab chiqarish Uglevodorod xomashyosidan ozuqa-li xamirturush ishlab chiqaruvchi korxonalar Gidroliz sanoati O’simlik xomashyosidan ozuqali xamirturush, etil spirti, furfurol va uning hosilalarini, ko’patomli spirtlar va yog’och va qishloq xo’jaligi o’simligi chiqindilaridan gidroliz usulida olinadigan boshqa mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Mikrobiologiya sanoatining boshqa tarmoqlari Aminokislotalarni va ferment preparatlarini ishlab chiqarish Aminokislotalarni (lizin va boshqalar) va ferment preparatlarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Notibbiy maqsaddagi antibiotiklarni, ozuqali darmondo- rilar (vitamin), premiks, bakteriyali o’g’itlar va o’simliklarni mikrobiologik himoya vositalarini ishlab chiqarish Notibbiy maqsaddagi antibiotiklarni, ozuqali darmondorilar (vitamin), premiks, bakteriyali o’g’itlar va o’simliklarni mikrobiologik himoya vositalarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Erituvchilarni ishlab chiqarish Oziq-ovqat xom ashyolaridan erituvchilarni (butanol, atseton) ishlab chiqaruvchi korxonalar Un, yorma va kombikorm (aralash ozuqa) ishlab

chiqarish sanoati Un va yorma ishlab chiqarish sanoati Un ishlab chiqarish sanoati Un ishlab chiqaruvchi korxonalar Yorma ishlab chiqarish sanoati Yorma ishlab chiqaruvchi korxonalar Kombikorm (aralash ozuqa) ishlab chiqarish sanoati Kombikorm (aralash ozuqa) va darmondorili (vitamin) oqsil qo’shilmalarni ishlab chiqaruvchi, makkajo’xorini duragay va sara navlarini qayta ishlovchi korxonalar Tabobat sanoati Tarmoqlar I z o h Kimyo-dorivorlik (farmatsevtika) sanoati Sun’iy davolovchi kimyoviy-dorivor preparatlarni, hamda o’simlik xomashyolaridan olingan dori-darmonlar, fermentlar, kofermentlar, hayvon xomashyolaridan olingan endokrin preparatlar, darmondorilar (vitamin), antibiotiklar, qon o’rnini bosuvchi moddalarni va boshqalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Tabobat texnikasi (anjomlari) sanoati Tabobat uchun turli anjomlar, asboblar, uskuna va jihozlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Shisha, chinni va plastmassadan tabobot buyumlari ishlab chiqarish Shisha, chinni va plastmassadan tabobat buyumlarini va tish davolash materiallari, yasama tish materiallarini qo’shgan holda, ishlab chiqaruvchi korxonalar Nashriyot sanoati Nashriyot va matbaa korxonalari, tipolitografiya, litografiya, ruxgrafiyasi korxonalari, kitob va kitob-jurnal, notali qog’ozlarni chiqaruvchi va ofset, rangli

nashriyotlar, harf terish korxonalari, fototeruv, fotoreproduksiya markazlari va boshqalar Sanoatning boshqa sohalari Badiiy buyumlar ishlab chiqarish Metall, yog’och, gips va sementdan tayyorlangan, hamda sangtaroshlik va suyaktaroshlik badiiy buyumlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar Musiqa asboblarini ishlab chiqarish Musiqa asboblarini va uning anjomlarini ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Zargarlik sanoati qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlarni, yaltiroq toshlarni va qahrabo qazib olish qimmatbaho (olmosdan tashqari) va yarim qimmatbaho toshlarni, yaltiroq toshlarni va qahrabo qazib oluvchi korxonalar Zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish va ta’mirlash (aholi buyurtmasi bo’yicha zargarlik Zargarlik buyumlarini ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi (aholi buyurtmasi bo’yicha zargarlik Tarmoqlar I z o h buyumlarini ishlab chiqarish va ta’mirlashni qo’shmagan holda) buyumlarini ishlab chiqarish va ta’mirlashni qo’shmagan holda) korxonalar Aholi buyurtmasi bo’yicha zargarlik buyumlarini ishlab chiqarish va ta’mirlash Aholi buyurtmasi bo’yicha zargarlik buyumlarini ishlab chiqaruvchi va ta’mirlovchi korxonalar Kiyim-kechak va gazlama-dan tayyorlangan boshqa buyumlarni kimyoviy tozalash, bo’yash, yuvish va ularga ishlov berish Kimyoviy tozalash va bo’yash Kiyim-kechak va gazlamadan tayyorlangan boshqa buyumlarni kimyoviy tozalovchi, bo’yab beruvchi ustaxona, fabrika va

kompleks korxonalar Kiyim-kechak va gazlama-dan tayyorlangan boshqa buyumlarni yuvish va ularga ishlov berish Kiyim-kechak va gazlamadan tayyorlangan boshqa buyumlarga ishlov beruvchi va yuvib tozalovchi korxonalar Fotokino mahsulotlarini ishlab chiqarish Kino nusxalari mahsulotlarini ishlab chiqarish Kino nusxalarini ko’chiruvchi korxonalar Aholi buyurtmasi bo’yicha fotokino mahsulotlarini ishlab chiqarish Aholi buyurtmasi bo’yicha ish bajaruvchi fotobirlashma, fotokombinat, foto ishlarini amalga oshiruvchi korxonalar va fotokinolaboratoriyalar Veterinariya uchun shifobaxsh dori darmonlarni ishlab chiqarish Veterinariya uchun shifobaxsh dori- darmonlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar O’yinchoqlarni (rezina o’yinchoqlardan tashqari) ishlab chiqarish Barcha turdagi bolalar o’yinchoq-larini (rezina o’yinchoqlardan tashqari) hamda archa bezaklarini ishlab chiqaruvchi korxonalar Mukammal tizimli suv inshootlari Suv ko’tarish moslamalari, suv bosimini hosil qiluvchi qurilmalar, suv tozalovchi inshoot va suv uzatish tarmoqlariga ega bo’lgan suv uzatish korxonalari Tarmoqlar I z o h Sanoatning bulardan tashqari sohalari Chizmachilik va idora ashyolarini, ko’rgazmali qo’llanmalarni ishlab chiqaruvchi korxonalar. Protezlarni , par va patdan , titilgan po ’ stloq ( mochalo ), soch va o ’ tlardan tayyorlangan buyumlarni , to ’ shaklar ( matras ) ishlab chiqaruvchi korxona - lar . Yuqorida keltirilmagan ishlab

chiqarishning boshqa sohalaridagi korxonalar Sanoatda mahsulotlarni davlat qabuli, standartlar va o’lchov vositalari ustidan davlat nazorati Sanoatda mahsulotlarning davlat qabulini amalga oshiruvchi tashkilotlar, standartlash va metrologiya markazlari, standartlar va o’lchov vositalari ustidan davlat nozoratini amalga oshiruvchi laboratoriyalar, standartlash va metrologiya bo’yicha idoraviy laboratoriyalar Sanoat-xo’jalik boshqaruvi Xarajatlari mahsulot tannarxiga kirgan sanoat korxonalarini boshqa-ruvchi muassasalar. Umumrespub-lika sanoat birlashmalari, trestlari, idoralari va boshqalar 5. Tarmoq tuzilmasi o’zgarishining asosiy tendensiyasi O’zbekiston sanoatining hozirgi taraqqiyoti ulkan sur’atlari bilan ajralib turadi, chunki u mustaqillik yillarida, ayniqsa XX asrning oxiri va XXI asr boshlarida yuqori sur’atlar bilan rivojlana bordi. Ayni paytda ishlab chiqarishning yuqori darajada o’sishi bilan bir qatorda, uning tuzilmasida ham uzluksiz tarkibiy o’zgarishlar ro’y berdi. Keyingi 14 yil mobaynida sanoat tuzilmasi ishlab chiqarishni intensivlashtirish va uning samaradorligini oshirish talablari va xalq xo’jaligini balans-lashtirish zaruratiga mos ravishda o’zgarib bordi. Sanoat ishlab chiqarishining progressivlik, ya’ni taraqqiyparvarlik darajasi anchagina o’sdi. Bunday rivoj fan-texnika taraqqiyotini belgilovchi tarmoqlar – neft va gaz sanoati, mashinasozlik, kimyo sanoatining ustuvor o’sishida namoyon bo’ldi. Yuqorida keltirilgan tarmoq korxonalarida ishlab chiqarilgan mahsulotlar 1991 yilda umumsanoat mahsulotining 32,8 foizini tashkil etgan bo’lsa, 2004 yilda bu ko’rsatkich 41 foizga yetdi.

Sanoat tuzilmasining ilg’orligi har qaysi kompleks tarmoq ichidagi o’zgarish bilan belgilanadi. Sanoatning u yoki bu tarmog’ining ulushi o’zgarmasligi, hattoki kamayishi ham mumkin, lekin bu tarmoq ichidagi qoloqlikdan darak bermaydi. Buni O’zbekiston mashinasozlik va metallni qayta ishlash sanoati misolida ko’rish mumkin. Masalan, bu tarmoqda 1997 yilda yalpi sanoat mahsulotining 13,2 foizi ishlab chiqarilgan bo’lsa, 2001 yilga kelib bu ko’rsatkich 12 foizni tashkil etdi, ya’ni qariyb 1,2 foizga kamaydi. Fan-texnika taraqqiyoti bilan bog’liq bo’lgan tarmoqlarning ustuvor rivojlanish tendensiyasi 2005-2010 yillarda ham alohida ko’zga tashlanadi. Bu davr rivojlanish dasturida sanoat ishlab chiqarishining tuzilmasini takomillashtirish, undiruvchi va qayta ishlovchi tarmoqlarning rivojida balanslilikni ta’minlash milliy iqtisodiyot va fan-texnika taraqqiyotini belgilaydigan raqobatbardosh mahsulotlar tayyorlashni kuchaytirish ko’zda tutilgan. Sanoatning uzoq istiqbolga mo’ljallangan rivojini aniqlash, turli iqtisodiy mutanosibliklarni belgilash va ularga e’tibor qilish zarurligini talab qiladi. Bunday mutanosibliklar tarmoq tuzilmasini prognozlashda inobatga olinadi. Sanoat ishlab chiqarish tuzilmasini rejalashtirish va prognozlash quyidagi asosiy masalalarni hal qilishga qaratilishi kerak: • bozor iqtisodiyoti talablari, iqtisodiyot va aholining ayrim mahsulot turlariga bo’lgan talabini qondirishni hisobga olgan holda umuman sanoat va uning har qaysi tarmog’ining rivojlanish sur’atini belgilashni; • ilg’or ishlab chiqarish tarmoqlarini aniqlash, ular taraqqiyotini tezlashtirish uchun zarur bo’lgan kapital qo’yilmalari va materiallarni birinchi navbatda ajratishni; • sanoat tuzilmasida ustuvor o’zgarishlarni ko’zda tutish lozimki, har qaysi bunday o’zgarishlar ijtimoiy ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligini ta’minlasin; • iqtisodiyotning umumiy mutanosibligi har qaysi sanoat tarmog’i taraqqiyotining tengligi bilan bog’lashni talab etadi.

Tarmoq tarkibining mamlakat miqyosida qulaylashuvi yuqori sur’atda iqtisodiy rivojlanishni, aholining turmush darajasini oshirishni hamda mahsulot ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishni ta’minlaydi. Chunki bu ishlab chiqarishning darajasi va yakuniy, pirovard mahsulotning ko’payishiga, umuman ijobiy tarkibiy siljishlarga sabab bo’ladi. Demak, tarkibiy o’zgarishning o’zi ishlab chiqarish samaradorligi va mehnat unumdorligi o’sishining qo’shimcha omili sifatida maydonga chiqadi. Sanoat tarmoqlari tuzilmasini takomillashtirishning asosiy yo’llari quyidagilardan iborat: - ishlab chiqarish vositalari va iste’mol tovarlari ishlab chiqaradigan tarmoqlar orasida mutanosiblikni o’rnatish; - ishlab chiqarish tuzilmasining prognoz va tendensiyalarini ishlab chiqish; - tarmoqlarning tashqi iqtisodiy faoliyatini barqororlashtirish; - ilmiy-texnik taraqqiyotni jadallashtirish, ilg’or texnologiyalarni joriy etish; - shaxsiy va ijtimoiy iste’molni o’rganish hamda aholini yuqori sifatli sanoat mahsulotlari bilan to’la ta’minlash; - tarmoqlarda xomashyo va resurslardan oqilona foydalanish samaradorligini oshirib borish. Iqtisodiy rayonlar sanoatini zaruriy (mehnat, moddiy va moliyaviy) resurslar bilan ta’minlash va ulardan oqilona foydalanishni to’g’ri yo’lga qo’yish. Ayni vaqtda tarmoqlarning ichki tuzilmasini qayta qurish, mahsulot ishlab chiqarish va aholining turmush darajasini oshirish, chet el korxonalari bilan iqtisodiy hamkorlik qilish, chet el investitsiyalari hamda ilg’or texnologiyalarini sifatli sanoat mollari tayyorlashga yo’naltirish vazifalarini hal etish kerak bo’ladi. Respublika iqtisodiyotida va uning yetakchi tarmog’i bo’lgan sanoat sohasida amalga oshirilayotgan tarkibiy siljishlar yaqin kelajakda quyidagilarni amalga oshirish uchun imkoniyatlar yaratadi: - mamlakat aholisining oziq-ovqat mahsulotlari, ommabop talabga ega bo’lgan tovarlar va boshqa hayotiy zarur vositalarga bo’lgan ehtiyojlarini qondirishni ta’minlash;

- fan-texnika taraqqiyoti va sanoatning ilgarilib boradigan rivojini tejaydigan texnologiyalarni, umuman ilg’or tarmoqlarni rivojlantirish; - respublikaning o’zida ishlab chiqariladigan mahsulotlarni ko’paytirish va shu asosda tovarlar importini qisqartirish; - agrosanoat majmui samaradorligini oshirish va uni qishloq xo’jaligi xomashyosini yanada chuqurroq qayta ishlashga o’tkazish hamda tayyor mahsulotning sifati va tovar ko’rinishini oshirish; - kichik biznes korxonalari (firmalar va tadbirkorlik, dehqon, fermer xo’jaliklari, «korxona-mahalla» tipidagi ishlab chiqarish tuzilmalari) ni rivojlantirish asosida yangi ishchi o’rinlarini hamda yangi sohalarni yaratish; - va nihoyat, respublikada u yoki bu mahsulotni ishlab chiqarish uchun tegishli sharoit va mineral-xomashyo resurslari mavjudligini hisobga olgan holda sanoatning eksport salohiyatini oshirish va eksport ustunligiga erishish uchun sharoitlar yaratadi. 2016 yilning 24 avgustida Vazirlar Mahkamasi tomonidan “Iqtisodiy faoliyat turlarini tasniflashning xalqaro tizimiga o’tish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qaror qabul qilindi. Bundan ko’zlangan maqsad davlat boshqaruvi organlarining idoralararo o’zaro hamkorligiga jahonda umume’tirof etilgan iqtisodiy faoliyat turlarini tasniflashni joriy qilish, kichik tadbirkorlik subyektlarini tasniflashda undan foydalanish, shuningdek, statistika, soliq va moliyaviy hisobot tizimini yanada takomillashtirishdan iborat. Ushbu qaror 2017 yil 1 yanvardan kuchga kirdi 4 . Davlat statistika qo’mitasi Yevropa Ittifoqining iqtisodiy faoliyat turlari statistik tasniflagichi (KDYeS/NACE) negizida ishlab chiqilgan O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiy faoliyat turlarining umumdavlat tasniflagichiga (IFUT) o’tilmoqda. Qarorga muvofiq, davlat boshqaruvi organlarining idoralararo o’zaro hamkorligida, statistika, soliq va moliyaviy hisobot shakllarida IFUTdan majburiy tartibda foydalaniladi. Ushbu hujjat asosida kichik tadbirkorlik subyektlariga tegishli bo’lgan tashkilotlarning IFUT asosida takomillashtirilgan tasniflagichi 4 http://www.biznes-daily.uz/uz/gazeta-birja/42413-iqtisodiy-faoliyat-turini-tasniflashningyangi- tizimi

tasdiqlangan. Bundan tashqari, qarorda davlat boshqaruvi organlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari tashkilotlar turlarini aniqlashda Kichik tadbirkorlik subyektlariga tegishli bo’lgan tashkilotlar tasniflagichiga qat’iy rioya etishlari kerakligi, axborot tizimlari va resurslarida, shuningdek, o’zaro idoralararo elektron hamkorlikda IFUTdan foydalanilishini ta’minlashlari qayd etilgan.

Qisqacha xulosalar 1. Sanoat juda ko’p tarmoqlardan iborat bo’lib, ularning har biri korxonalar yig’indisidan tashkil topadi. Tarmoq hosil bo’lishi uchun korxonalar bir necha umumiy xususiyatlarga ega bo’ladilar. 2. Sanoat tarmoqlari o’rtasidagi ishlab chiqarishning o’zaro aloqadorligi va ularning takror ishlab chiqarish jarayonida yuzaga keladigan miqdoriy nisbatlari tarmoq tarkibini tashkil etadi. U sanoat taraqqiyotida ro’y beradigan texnika va texnologiya rivojining darajasi, ijtimoiy-tarixiy shartsharoitlar bilan bog’liq ravishda o’zgaradi. 3. Turli sanoat tarmoqlari o’rtasidagi ishlab chiqarish aloqalari o’zaro mahsulot almashish, tajribalarni o’rganish bilan tavsiflanadi. 4. Ishlab chiqarish taraqqiyotining istiqbolini aniqlash, hisob-kitob ishlarini amalga oshirish, uning ahvolini tahlil etish maqsadida sanoat tarmoqlari guruhlarga ajratiladi. Guruhlarga ajratishning eng muhim tamoyili tayyorlanadigan mahsulot iqtisodiy mazmunining bir xilligidir. 5. Sanoat tarmoq tuzilmasining o’zgarishiga bir qator omillar ta’sir ko’rsatadi: birinchidan fan-texnika taraqqiyoti; ikkinchidan ijtimoiy ishlab chiqarishni tashkil etish shakllari – konsentratsiyalash, ixtisoslashtirish, kooperativlashtirish va kobinatlashtirish hamda hududiy joylashtirish. 6. Respublika iqtisodiyotida va uning yetakchi tarmog’i bo’lgan sanoat sohasida amalga oshirilayotgan tarkibiy siljishlar yaqin kelajakda milliy iqtisodiyot salohiyatini yanada yuqori darajaga ko’tarish va sanoatning eksport ustunligini ta’minlash uchun juda katta imkoniyatlar yaratib beradi.

O’z-o’zini nazorat qilishga oid savollar 1. Ijtimoiy mehnat taqsimoti va sanoat sohalarining shakllanishi. 2. Davlatning iqtisodiy siyosati, jumladan, sanoat sohasidagi tarkibiy o’zgarishlarga tegishli siyosati. 3. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash deganda nimalar tushuniladi? 4. Tarmoq va tarmoq tuzilmasining tushunchasi. 5. Tarmoqlarning iqtisodiy guruhlanishi. 6. Tarmoqning rivojlanish sur’atlarini o’lchash usullari. 7. Tarmoq tarkibi va uni belgilovchi omillar. 8. O’zbekiston Respublikasi sanoati tarmoq tuzilmasi o’zgarishining asosiy tendensiyasi .

ADABIYOTLAR RO’YXATI: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги 07.02.2017 йилдаги ПФ-4947-сон Фармони 2. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. –Т.: Ўзбекистон, 2017. 48-б. 3. Мирзиёев Ш.М.Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлисга мурожаатномиси. // Халқ сўзи. 2017 йил 23 декабрь. 4. Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – 220 бет. 5. Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1 жилд. – Т.: «Давлат илмий нашриёти», 2000. – 28 бет 6. Тўхлиев Н. Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёти .– Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 1998. – 240 бет. 7. Гаибназарова З.Т. Инновацион инвестициялаштириш самарадорлигини ошириш.- Т.: ТошДТУ, 2013.-124 б. 8. Ўзбекистонда меҳнат ва бандлик. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Статистика Қўмитаси. Тошкент 2016. 144 бет. 9. Ўзбекистон Саноати. Статистик тўплам. Ўзбекистон Республикаси Давлат Статистика Қўмитаси. Тошкент 2016. 144 бет.

Похожие

Sanoat korxonalarida ishlab chiqarish tuzilmasi va uni takomillashtirish muammolari

Mehmonxonalarning tashkiliy-boshqarish tuzilmasi

Fond birjasining tashkiliy tuzilmasi

Turizm sohasini boshqarishning tashkiliy tuzilmasi va marketingi

Sanoat marketingi