Полимерлар ва пластмасса буюмлар

Полимерлар ва пластмасса буюмлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Полимерлар ва пластмасса буюмлар Режа: 1.Полимерлар ҳақида умумий тушунча 2.Полимеризацион пластмасс а лар 3.Поли конденсацион пластмассалар 4.Пластмасса товар ларини ишлаб чиқариш усуллари 5. Пластмасса товарларининг ассортименти

1.Полимерлар ҳақида умумий тушунча Пластмасса-пластик (юнон кайишкок) ва масса (лот.юм алокланган нарса) сўзларининг бирикмасидан ташкил топган. Биринчи кашф қилинган пластмассалар босим ва қиздириш натижасида муайян шароитда шаклга айланиб, совугандан кейин ташқи муҳит таъсирида илгариги ҳолатига қайтолмас эди. Кейинчалик иссиқлик таъсирида қайта ишланадиган пластмасслар ҳам ихтиро қилинди. Жаҳонда биринчи бўлиб пластмасса целлоидни 1856 йил инглиз кимёгари Александр Паркез ихтиро қилган. Пластмассалар шаклини қайта тикланиши бўйича термопласт ва реактопласт турларга бўлинади. Термопласт пластмассаларнинг (масалан,полиэтилен,поливенилхлорид, полистироллар) молекулалари бўйлама жойлашганлиги сабабли иссиқлик таъсирида шаклини ўзгартиради, яъни улардан қилинган буюмлар чиқиндиларини қайта ишлаш мумкин. реактопластларнинг (масалан,аминопласт ва фторопластлар) молекулалари турсамон жойлашганлиги сабабли уларни қайта ишлаб бўлмайди. Пластмассалар арзонлиги ва баъзи хусусиятлари бўйича бошқа материаллардан қолишмаслиги сабабли ишлаб чиқаришда кўп қўлланилади. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган материалларнинг 20 фоизини пластмасса ташкил қилади. Лекин улар парчаланмаслиги туфайли атроф- муҳитни ифлослайди, ўсимликлар томирларини озиқланишига тўсқинлик қилади ва гидрофоблиги учун организмга зарари бор. Жиззах вилоятида Италия билан ҳамкорликда қурилган “Ўзиталпласт” турли хил халқ истеъмол моллари ишлаб чиқармоқда. Пластмассалар олиниши бўйича уч гуруҳга бўлинади : полимеризацион хамда поликонденсацион қатронлар ва табиий полимерлар асосида олинадиган пластмассалар. 2.Полимеризацион пластмасс а лар

Полимеризация деб, тўйинмаган паст молекулали органик моддалардан тўйинган юқори молекулали органик моддалар олиш жараёнига айтилади. Полимеризацион пластмасслар таркибига қараб олти гуруҳга бўлинади : полиолифенлар, поливинилхлорид, полистиро л , полиметилметакрилад, т ефлон ва СФД пластмассаси. П олиолифенлар, Бу гуруҳга полиэтилен, полипроп е лин ва цевилинлар киради. Полиэтилен дунё бўйича ишлаб чиқарилаётган пластмассаларнинг 23 фоизини ташкил қилади. Ранги садафсимон оқ, ушлаб кўрганда оқ мумни эслатади. Ёққанда томчилаб эриб ёнади. Иссиқлигида ипга ўхшаб чўзилади. Ёнаётганда алангасининг остки қисми кўк рангда бўлади. Полиэтилен икки усулда ишлаб чиқарилади: паст ва юқори босимда. Паст босимда (350 КП) полиэтилен учун этан алюмин ёки тўрт хлор титан каби католизаторлар таъсирида олинади. Бу усулда полиэтилен биринч и бор 1953 йил немис олими Карл Сиглер томнодан тайёрланган. Бундай католизаторлар заҳарли бўлганлиги сабабли паст босимда ишлаб чиқарилган полиэтиленлардан фақат озиқ-овқат учун ишлатилмайдиган идишлар ва сув қувурлари тайёрланади. Юқори босимли (350 МП) полиэтилен юпқа плёнка шаклида ишлаб чиқарилади. Бу усулни биринчи бор 1936 йил олим А.И. Денсис ихтиро қилган. Плёнкалар сув ва ҳаво ўтказмаслиги ҳамда тиниқ бўлганлиги сабабли товарларни ўраш-жойлаш ва иссиқ хоналарнинг устини ёпишда ишлатилади. П олиэтилен нинг катта камчилиги ёғлик моддаларни электростатик кучлари таъсирида шимиши ва тиниқлиги пастлигидир. Келгусида полиэтилен ўрнини ёғ моддаларин камроқ шимад иган полипропелин ва этилен билан венилацетатни қўшма полимеризацияси натижасида олинган юқори тиниқликка эга бўлган цевилин эгаллайди.

Поливинилхлорид . Бу дунёда ишлаб чиқарилаётганпластмассаларнинг 24 фоизини ташкил этади. Поливинилхлорид ярим тиниқ бўлиб, тутаб ёнади. Алангасининг пастки қисми яшил рангда. У товар ишлаб чиқаришда олти хил ҳолатда ишлатилади: 1. Қайишқоқ парда. Тринолилфосфад билан юмшатиш орқали олинади. Электр симлар изоляцияси учун, сув шланга, изоляция лентаси ва дала плашлари ишлаб чиқаришда фойдаланилади. 2. Юпқа парда. Камфара билан юмшатиш натижасида олинади. Метелларни занглашдан сақлаш мақсадида қоплама шаклида ва ювиладиган гул қоғозларнинг сиртини қоплаш учун ишлатилади. 3. Юмшатилмаган поливинилхлорид. Эритма пишлоқлар упаковкаси, болалар ваннаси, сантехника сийфонлари ва атторлик буюмлариишлаб чиқаришда қўлланилади. 4. Саран-винилхлорид ва винилиденхлориднинг қўшма полимеризация қилиш натижасида олинадиган, иссиқликда киришадиган пластмасса. Плёнка шаклида музлатилган паррандаларни қадоқлашда фойдаланилади. 5. Қатламли пластиклар. Буларга гетинакс ва павинол мисол бўлади. Гетинакс қоғозни поливинилхлорид қатронига шимдириш йўли билан тахта шаклида олиниб, ошхона столлари устини қоплаш учун ишлатилади. Павинол деб, устки қисми поливинилхлорид қатрони билан қопланган газлама асосли сунъий чармга айтилади. 6. Хлорин-поливинилхлорид қатронлари асосида олинган тола бўлиб, ҳаракат даврида манфий зарядланган электронлар нурланиши сабабли ундан радикулет ва ревматизмга дучор бўлган касалларга мўлжалланган белбоғ ҳамда пайпоқлар ишлаб чиқарилади. Полистирол. Бу пластмасса стирол ва бутадиеннинг қўшма полимеризацияси натижасида олинади. Дунёда ишлаб чиқарилаётган пластмассал а р

ҳажмининг 13 фоизини ташкил қилади. У тутаб ёниб, ип бўлиб чўзилади. Товар ишлаб чиқаришда тўрт кўринишда ишлатилади. 1. Мўрт полистирол. Бошқа пластмассалардан тиниқлиги ва чертганда жарангли товуш чиқариши билан ажралиб туриши сабаюли биллурсимон ишлар ишлаб чиқаришда қўлланилади. 2. Пенополистирол. Полистирол қатронини кўпиктириш йўли билан олиниб, электр совиткичларни термоизолятцияси учун ва ноозиқ техник мураккаб товарларни жойлашда ишлатилади. 3. АБС пластмассаси. Акринолитрил бутадиен ва стирол қатронларидан қўшма полимеризация йўли билан олиниб , зарбага чидамли бўлганлиги сабабли электр совиткичларни ички камераси учун ва тўрсимон идишлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади. 4.МСН пластмассаси. Метилметакрилат ,стирол ва акрилонитрил қатронларини қўшма полимеризацияси натижасида олиниб , тиниқ ва эгилувчан бўлганлиги учун ундан турли атторлик буюмлари ишлаб чиқарилади. Полиметилметакрилат. Бу пластмасса тиниқлиги, маълум даражада қаттиқлиги, чертганда жарангсиз товуш чиқариши ва тутунсиз чирсиллаб ёниши билан бошқаларидан фарқ қилади. Юқори тиниқликка эга бўлганлиги сабабли халқ орасида органик шиша деб аталади. Ундан биллурга ўхшаш қандиллар ҳамда нон идишлари, жадваллар ва ёзув столи учун «ойналар” ишлаб чиқарилади. Аммо, қаттиқлиги юқори бўлмаганлиги туфайли, ундан тайёрланган буюмлар сиртида ишлатиш даврида майда чизиқчалар пайдо бўлиб анча хиралашиб қолади. Тефлон . Бу пластмасса ёнмаслиги, ишқор ва кислоталарга бардош бера олганлиги учун органик платина деб аталади. Уни товарларнинг ичини қоплашда ишлатилади. Бундай товарда масаллиқни ёғсиз қовуриш мумкин.

3.Поликонденсацион пластмассалар Поликонденсация деб, тўйинган турли углеводларни бирикиши натижасида юқори молекулали органик мода ва қўшимча моддалар, масалан, сув ҳосил бўлиш реакциясига айтилади. Поликонденсацион пластмассалар саккиз гуруҳга бўлинади: Фенопластлар. Булар фенол ва формалдегидни қўшма полимеризацияси натижасида олинади. Фенопластлар ёнмайди, аммо иссиқлик таъсирида заҳарли фенол чиқаради. Ҳалқ хўжалигида икки ҳолатда ишлатилади: 1. Карбол ит , Фено формалдегид қатронига бўр ва тўйилган ёғоч массаси қўшиб олинади. Бундан аккумляторлар идиши ишлаб чиқарилади. 2. Ге тинакс. Қоғоз варақларини фенолформадегид қатронига шимдириш йўли билан олинади ва техник мураккаб товарларнинг баъзи қисмлари учун ишлатилади. Аминопластлар. Булар меламин ва формалдегидни қўшма полимериза цияси натижасида ҳосил қилинади. Ёнмайдиган ва безарар пластмасса бўлиб, уни ишлаб чиқаришни ўтган асрнинг 20-йилларда жаҳонда биринчи бор австриялик кимёгар Ф.Поллак йўлга қўйган. Товар ишлаб чиқаришда уч хил шаклда қўлланилади. 1. Металит. Меламиноформадегид қатронига бўр ва туйилган ёғоч массаси қўшиб олинади. Ундан умумийовқатланиш корхоналари учун идишлар ишлаб чиқарилади. 2. Юпқа қатлам . Қоғозга меламиноформалдегид ёки мочевиноформалдегид қатрони шимдириб олинади. Ёғоч-пайраҳа тахталар (ДСП) устини қоплаш учун ишлатилгани сабабли, қоғоз қатламли безаш пластикаси номи билан юритилади.

3. Мипора. Меламиноформадегид ёки мочевино-формалдегид қатронини кўпиртириш натижасида олиниб, қурилишда иссиқликни сақлайдиган қатлам сифатида ишлатилади. Полиамидлар. Аминокапрон кислоталарини поликонденсация қилиш йўли билан олиниб, бошқа пластмассалардан пишиқлиги ва чиришга чидамлилиги билан фарқ қилади. Ёнади, аммо алангадан ташқари чиқарилса ўчади. Иссиқлигида ип бўлиб чўзилади. Полимерлар, асосан, «Навоийазот” бирлашмасида ишлаб чиқарилади. Товар ишлаб чиқаришда уч хил шаклда ишлатилади. 1. Капралон ипи. Кийим чўткаларининг қилини тайёрлаш учун фойдаланилади. 2. Карбамид плёнкаси.Қайнатиб пиширилган қази ва дудланган пишлоқлар упаковкаси учун ишлатилади. 3. Капрон толаси. Хотин-қизлар пайпоғи, автомашина понришкаси ва балиқ овлаш тўрлари ишлаб чиқришда қўлланилади. Эфиропластлар. Органик кислоталар ва кўп атомли спиртлар этерификацияси натижасида олиниб, товар ишлаб чиқаришда тўрт хил ҳолатда ишлатилади. 1. Лавсан плёнкаси. Диметилтерефталат ва этиленгликол қатронларини этерификациялаш йўли билан олиниб, пишиқ ҳамда тиниқлиги учун парда шаклида магнитофон лентаси ишлаб чиқаришда ва гўштни ўрашда фойдаланилади. 2. Лавсан толаси. Яхши дазмолланиши ва дазмолни узоқ вақт сақлаш учун жунга қўшиб газлама тўқишда қўлланилади. 3. Шиша шифер. Шиша толаларини глитцерин ва малеин кислотасини поликонденсация қилиш натижасида ҳосил бўлган қатрон билан шимдириб олинади. У сарғиш рангли тиниқ шифер бўлиб, ёзги биноларнинг томини ёпишда ишлатилади.

4. Шиша тола анизотроп матер и ал пластмассаси. Шиша толаларини турли мураккаб эфирлар билан шимдириш натижасида олинган бўлиб, қуйма стуллар ишлаб чиқаришда қўлланилади. Полиуретанлар. Гексаметилендизотсиан ва бутиленгликол қатронларини поликонденсация қилиб олинади. Юқори ҳароратда заҳарли сиан моддаси чиқиши сабабли товар ишлаб чиқаришда фақат икки шаклда қўлланилади. 4.Пластмасса товарларини ишлаб чиқариш усуллари Пласстмассани ишлаб чиқаришни қуйидаги усуллари бор: ишлов беришда- босим остида қуйиш, экструзия, пуфлаб ёки вакуумли шакллантириш, иссиқ сиқиш, штамплаш ва бошқалар. Босим остида қуйиш - термопластларга ишлов беришнинг нисбатан ривожланган усули. Кукун сифатидаги материал иссиқ цилиндр ичига солиб суюқ ҳолатга келтириб босим остида совуқ қолипга қўйилади ва совутилиб тайёр маҳсулот олинади. Босим остида қўйилган буюмлар ўзининг ялтираши ва қолибнинг тозалиги билан ажралиб туради. Шу усулда полистрол, полиэтилен ва бошқалардан буюм ясалади. Эксрузия - бу босим остида куйишнинг бир тури. Ёпишқоқ полимер винт орқали тўхтовсиз босим остида турли йўналишдаги сотлодан чиқарилади. Тўхтовсиз босим бериш натижасида труба, тола, плўнка олиш мумкин. Каландрлаш пластик, лист ва плёнка маҳсулотлари олишда ишлатилади. Бунда полимер кетма-кет валик календардан ўтказилади. Пуфлаб ёки вакуумли шакллантириш атмосфера ёки ҳавони ёки бирор бир газни пуркаб юмшоқ термопластдан шакл ҳосил қилиш. Пуфлаб ясалган буюмларда бириктирилган жойларнинг белгиси қолади.

Штамплаш- термопласт листлари матрица остида пуансонга босиб шакллантиради. Бу усулда атторлик буюмлари ясалади. Пластмасса буюмларини безагида қуйидаги усуллар қўлланилади: бўяш, қисиш, штамплаш, металлаш ва бошқалар . Бўяш- буюмни бўёққа тиқиб олиш, сепиш, чўтка билан бўяш орқали амалга оширилади. Бироқ кўп ҳолларда ишлаб чиқаришда рангли полимерлар ишлатилади. Иссиқ сиқиш - бу бўёқли тасвирни жиҳознинг устки қисмига металли ёки пигментланган фолгани босим остида иссиқ штамланади. Иссиқ сиқишда бир рангли ёки кўп рангли текис ёки рельефли расмлар ролистрол, термо пластлар устида ҳосил бўлади. 5.. Пластмасса товарларининг ассортименти Пластмассадан турли хўжалик, атторлик ва маданий товарлар ишлаб чиқарилади. Хўжалик товарлари ишлатилиши бўйича идишлар (кўзалар, нон идиши, патнислар, туздон, электрсовиткич идишлари, ваннахона ва ҳожатхона буюмлари, боғ ва полиз анжомлари ҳамда уй жиҳозларига (гултуваклар, суянчиқсиз курсилар, парда д о рлари) бўлинади. Пластмассадан атторлик буюмлари тароқлар, тугмалар, турли безаклар ва пардоз-андоз буюмлари, турли ўйинчоқлар, гуллар, девонхона ҳамда фотография буюмлари каби маданий товарлар ҳам ишлаб чиқарилади. Товарлар ишлаб чиқаришда уларни безарарлиги ва ёнғинга хавфсизлигига эътибор берилади. Фенорпластлардан озиқ-овқат учун ишлатиладиган идишлар ишлаб чиқариш тақиқланади. Улардан ажралиб чиқадиган фенол ва формалдегид инсоннинг асаб тизимига салбий таъсир қилади. Аминопластлардан фақат совуқ ҳолатда истеъмол қилинадиган озиқ-овқат учун ишлатиладиган идишлар ишлаб чиқаришга рухсат берилган. Полиамидлардан иссиқликда ажралиб чиқадиган капролактан томир неврози

касаллигига йўлиқтирувчи ва жигар фаолиятига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Полистирол ҳам иссиқ ҳолатда асаб томирлари ва жигарга зарар етказадиган стирол чиқаради. Озиқ-овқат буюмлари учун ишлатиладиган пластмассаларнинг сертификати бўлиши керак.

Адабиётлар 1.Агбаш. В.Л. Товароведение непродовольственных товаров. М., Экономика 1989. 2.Справочник товароведение непродовольственных товаров М., Экономика 1989 1-2-3т. 3.Николаева. М.А. Товароведение потребительских товаров. М., Норма 1997. 3. А.Ф. Шепелев, А.С. Туров, Ю.Д. Елизаров. «Технология производства непродовольственных товаров» – Ростов н/Д, Феникс, 2002 4. Н.С.Козюлина «Товароведение непродовольственных товаров» . М .: 2002 5.Р.Норма ҳ матов, К . Отамуродов, Ф.Ахмеджанова, Т.Мақсудов « Товаршу нослик» . Т.: «Меҳнат», 2004 6. www.edu.ru - Россия Федерация олий ўқув юртларида ўқитилаётган фанлар бўйича ўқув-услубий комплекслар. 7. www . som . pu . ru - Санкт-Петербургский Государственный Университет , факультет мене д ж мент

Похожие

Асосий воситалар, материаллар, арзон ва тез эскирувчи буюмлар хисоби

Товарларга бўлган талаблар уларни истеъмол хусусиятлари ва сифат кўрсаткичлари.

Саноат – миллий иктисодиётнинг етакчи тармоги

Маиший кимё товарлари

Ресторан фаолиятини йўлга қўйилиши ва уни бошқариш таркиби