Personalni boshqarish xizmatida ish yuritish - Экономика - Рефераты

Personalni boshqarish xizmatida ish yuritish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

101.5 KB

Personalni boshqarish xizmatida ish yuritish va axborot texnologiyalari Reja: 1. Personalni boshqarish xizmatida ish yuritish 2. Personalni boshqarishda axborot texnologiyalari

Personalni boshqarish xizmatida ish yuritish Personalni boshqarish samaradorligi bu — tizimda hujjatlarni rasmiylashtirish, ular bilan ishlash, mazkur xizmatda ish yuritishni oqilona tashkil etishga ham ko’p jihatdan bog’likdir. Har bir korxona va tashkilotning personalni boshqarish xizmati xodimlaridan amaldagi qonunchilik me’yorlarini chuqur bilishlari, ularga qat’iy amal qilishlari talab qilinadi. Bugungi kunda korxona va tashkilotlar faoliyati turli sohalarini muvofiq-lashtirishga qaratilgan huquqiy me’yorlarning eng asosiylari qatorida quyidagilarni keltirish mumkin: — O’zbekiston Respublikasining Konstitu ts iyasi; — O’zbekiston Respublikasi qonunlari; — O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, farmoyishlari, qarorlari; — O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari va farmoyishlari; — vazirlik va idoralarning me’yoriy hujjatlari. Korxona va tashkilotlarning personalni boshqarish xizmatlari o’z faoliyatida, ayniqsa ish yuritishda O’zbekiston Respublikasining quyidagi qonunlariga qat’iy amal qilishlari talab qilinadi: — Davlat tili to’g’risida; — Standartlashtirish to’g’risida; — Arxivlar to’g’risida; — Elektron imzo to’g’risida. Personalni boshqarish xizmatida ish yuritishni to’g’ri tashkil etish ayniqsa muhimdir. Ish yuritish atamasi ilmiy muomalaga vama’muriy amaliyotga XVIII asrning ikkinchi yarmidan kirib kelgan bo’lib, qaror qabul qilish yoki „ish yuritish” bilan bog’liqfaoliyatni anglatadi. Hozirgi vaqtda ish yuritish korxona, tashkilot, muassasa ma’muriy boshqaruv faoliyatining tarkibiy qismi hisoblanib,

hujjatlashtirish hamda rasmiy hujjatlar bilan ishlashni, hujjat-axborot bazasini tashkil etishni anglatadi. XX asr oxiriga kelib, ilmiy adabiyotda “ish yuritish” tushun-chasining sinonimi sifatida “boshqaruvni hujjatlar bilan ta’minlash” atamasi qo’llanila boshlandi. Boshqaruvni hujjatlar bilan ta’minlash — ish yuritishning hozirgi davridagi axborot-texnologik xususiyatini ko’rsatuvchi hujjatlarni yaratish, ular bilan ishlash, saqlashdan iborat texnologik jarayon hisoblanadi. Boshqaruvni hujjat bilan ta’minlashning asosiy tamoyillari O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi, Mehnat kodeksi, korxonalar to’g’risidagi qonunda, shuningdek, amaldagi qonunchilik hujjatlarida huquqiy jihatdan asoslab berilgan. Boshqaruvni hujjat bilan ta’minlashning eng muhim tarkibiy qismi hujjatlashtirish hisoblanib, u boshqaruv faoliyati uchun zarur bo’lgan axborotlarni belgilab qo’yilgan talablar va me’yorlar asosida rasmiylashtirishni anglatadi. Hujjatlashtirish jarayoni davomida huquqiy kuchgaega bo’lgan hujjat (lotincha “documentum” — “shahodat”, “isbot”) so’zidan yuzaga keladi. Boshqaruvga yuklatilgan funktsiyalar ifodasini ta’minlashning vositasi bo’lgan hujjatda boshqaruv faoliyatining barcha shakl va usullari o’z ifodasini topadi. Hujjatni rasmiylashtirishda uning huquqiy kuchga ega bo’lishini ta’minlovchi majburiy axborot elementi rekvizitdir. Hujjat rekvizitlari odatdadavlat standartlari bilan aniq belgilab qo’yiladi. Hujjatning hukuqiy kuchi rasmiy hujjat xususiyati hisoblanib, u amaldagi qonunchilik, mazkur hujjatni chiqargan organ vakolati hamda hujjatning belgilangan tartibda rasmiylash-tirilishi orqali ta’minlanadi. Ish yuritishning yana bir muhim tarkibiy qismi hujjatlar bilan ishlashni tashkil etish, ya’ni hujjat aylanishini, uni saqlash va boshqaruvning joriy faoliyatida hujjatlardan foydalanish tizimini yaratishdir. Korxona, tashkilot, muassasada hujjat aylanmasi deb hujjatlar yaratilgandan yoki kelib tushgandan boshlab bu hujjatlarda ko’zda tutilgan topshiriqlar ijrosi ta’minlangunga qadar harakat bilan bog’liqjarayon tushuniladi.

Hujjatlarni saqlash tizimiga qoida bo’yicha hujjatlarni saqlash, izlash, korxona, tashkilot joriy faoliyatida ulardan foydalanishga qaratilgan hisobga olish va tartibga solish vositalari majmuasi kiradi. Personalni boshqarish tizimining ish yuritish asosiy funk ts iyalariga quyidagilar kiradi: — kadrlar masalalari bo’yicha hujjatlarni rasmiylashtirish; — kelib tushayotgan va etkazib berilayotgan hujjatlar bilan ish olib borish; — hujjatlarni ijrochilarga belgilangan muddatda etkazib berilishini ta’minlash; — personal bo’yicha shaxsiy hujjatlarni ro’yxatga va hisobga olish, saklash; — mazkur korxona yoki tashkilot uchun belgilab qo’yilgan tartibda xodimlar shaxsiy ishlarini shakllantirish; — personalga oid hujjatlar ijrosini nazorat qilish. Korxona va tashkilotda hujjatlar aylanmasiga qarab, ish yuritishni markazlashtirilgan (alohida bo’linma — kanselyariya, umumiy bo’lim, kotibiyatda) yoki markazlashtirilmagan (tarkibiy bo’linmalar yoki xizmatlarda) holda yo’lga qo’yish mumkin. Amaliyotda ko’pincha bu ikki shakldan ham (boshqaruvni hujjat bilan ta’minlash bo’yicha eng muhim hujjatlar bilan alohida bo’linmada markazlashtirilgan holda, boshqa hujjatlar bilan esa tarkibiy bo’linma va xizmatlarda) aralash holda foydalaniladi. Personalni boshqarishda hujjatlashtirishning quyidagi tizimlari mavjuddir. 1. Tashkiliy-farmoyish tizimi. Bu tizim tarkibida quyidagilar mavjuddir: — tashkiliy hujjatlar (nizom, qoidalar, yo’riqnomalar); — farmoyish hujjatlari (qaror, buyruq, farmoyish); — ma’lumot-axborot hujjatlari (holatlar, xizmat yozishmalari, tushuntirish xati, ma’lumotlar, arizalar, taqdimnomalar, bayonnomalar va hokazolar);

— personal bo’yicha hujjatlar (xodimlar bo’yicha buyruqlar, mehnat shartnomasi, shaxsiy varaqa, mehnat daftarchasi. Anketa, tarjimai hol, tavsiyanoma, pensiya hujjatlari bo’yicha hujjatlar). — fuqarolar murojaatlari bo’yicha hujjatlar. 2. Reja hujjatlari (kadrlar masalalari bo’yicha reja topshiriqlari yoki mutaxassislarga buyurtmalar, xodimlar soni, ular mehnatiga haq to’lash, kadrlarni qayta tayyorlash va malaka oshirish bo’yicha rejalar). 3. Hisobot-statistika hujjatlari (xodimlar soni, ish vaqti balansi, ish haqi, mehnat unumdorligi, ishdan bo’shatish va hokazolar bo’yicha statistika hisobotlari). 4. Ijtimoiy ta’minot bo’yicha hujjatlar (nafaqalar, imtiyozlar, ijtimoiy sug’urta va hokazolarga oid hujjatlar). Personalni boshqarish xizmatining har bir bo’linmasi hujjatlarni o’z funktsiyalariga asosan yaratadi, rasmiylashtiradi va ijrosini ta’minlaydi. Bu hujjatlarning aksariyati korxona yoki tashkilot ichkarisida foydalanishga mo’ljallanganligi sababli ular bilan ishlash tartibi ichki nizomlar, qoidalar va yo’riqnomalarda belgilab qo’yiladi. Personal bilan ishlash xizmatining tashkiliy-kadrlar hujjatlari mavjud bo’lib, ular korxona va tashkilot tarkibi, shtatlar jadvali, personal to’g’risidagi nizom, xizmat yo’riqnomasi, ichki ish tartibi qoidalaridan iboratdir. Korxona va tashkilot tarkibi alohida hujjat shaklida rasmiylashtirilib, unda barcha tarkibiy bo’linmalar, lavozimlar nomlanishi va har bir lavozim bo’yicha shtat birliklari mikdori ko’rsatiladi. S h tatga muvofiq shtatlar jadvali ishlab chikariladi. S h tatlar jadvalida personal lavozimlari va miqdori, ish haqi fondi qayd etilgan bo’ladi. Shtatlar jadvali korxona yoki tashkilot blankida rasmiylashtirilib, unda quyidagi rekvizitlar: korxona yoki tashkilotning nomlanishi, hujjatning nomlanishi, u rasmiylashtirilgan sana, tartib raqami, manzil ko’rsatiladi hamda rahbar imzosi va muhr bo’ladi. Shtatlar jadvali jadval tarzida bo’lib, unda korxona yoki tashkilot tarkibiy bo’linmalari, xizmatlari, lavozimlar, shtat birliklari miqdori, O’zbekiston

Respublikasi Yagona tarif setkasiga muvofiq mehnatga haq to’lash razryadlari, tarif koeffitsientlari, ustamalar va qo’shimcha to’lovlar, ish haqi yillikfondi ko’rsatiladi. S h tatlar jadvali korxona yoki tashkilot tomonidan mustakil ravishda tuziladi va belgilangan tartibda rasmiylashtiriladi. Personal to’g’risidagi nizomda korxona yoki tashkilotdagi mehnat va kadrlar munosabatlari, xodimlar mehnat sharoitlari shartlari qayd etiladi. Mazkur nizom mehnat jamoasi faoliyatini tashkil etishning asosiy masalalari: xodimlar mehnatiga haq to’lash, ta’tillar berish, xizmat safarlari, yangi ish joyiga o’tkazish, ishdan bo’shatish, rag’batlantirish va intizomiy jazo berish tartibi, xodimlar hamda rahbariyatning huquq va majburiyatlari, personalni boshqarishga oid boshqa masalalarni qamrab oladi. Personal to’g’risidagi nizom korxona yoki tashkilot rahbariyati tomonidan tasdikdanadi va zarurat bo’lsa, mehnat jamoasi vakillari bilan kelishiladi. Xizmat yo’riqnomasi xodimning tashkiliy-huquqiy maqomi, uning funktsiyalari, huquq va majburiyatlari, mas’uliyatini belgilab qo’yish hamda uning samarali faoliyat ko’rsatishi uchun zarur sharoitlarini ta’minlashga yo’naltirilgan, korxona va tashkilot tomonidan chiqarilgan me’yoriy- huquqiy hujjatdir. Xodim bilan mehnat shartnomasi mazkur xizmat yo’riqnomasi asosida tuziladi. Xizmat yo’riqnomasida odatda umumiy qoidalar, xodimning vazifalari, funktsiyalari, vakolatlari, mas’uliyati va boshqa qator huquq va majburiyatlar qayd etiladi. Unga shuningdek, mansabdor shaxslar o’rtasidagi mehnat munosabatlarini muvofiqlashtiruvchi hisobotlar, rejalar, ma’lumotlar, boshqa hujjatlarni taqdim etish tartibi, muddatlari ko’rsatiladigan moddalar ham qo’shilishi mumkin. Korxona yoki tashkilot tarkibiy bo’linmasining rahbari yangi xodim ishga qabul qilingandan so’ng uni xizmat yo’riq-nomasi bilan tanishtirishi shart. Xodim xizmat yo’riqnomasi bilan tanishganligi muddatini ko’rsatib, uni imzolashi zarur. Ichki ish tartibi qoidalari yo’riqnoma tusidagi hujjat bo’lib, undan mehnat intizomini mustahkamlash, mehnat faoliyatini takomillashtirish, ish vaqtidan

oqilona foydalanish maqsadi ko’zlanadi. Mazkur hujjat odatda quyidagi moddalardan iborat bo’ladi: 1. Umumiy qoidalar. 2. Xodimni ishga qabul qilish va ishdan bo’shatish tartibi. 3. Xodim huquqlari. 4. Xodim majburiyatlari. 5. Ma’muriyatning asosiy huquq va majburiyatlari. 6. Ish vaqti. 7. Xodimlarni rag’batlantirish tartibi. 8. Xodimlar mas’uliyatlari. Personalni boshqarish xizmatining farmoyish hujjatlari buyruq, farmoyish, qaror shaklida rasmiylashtiriladi. Buyruq korxona yoki tashkilot faoliyati eng muhim tezkor masalalarini hal etish maqsadida rahbar yoki uning vazifasini bajaruvchi tomonidan yakka tartibda chiqaradigan me’yoriy hujjat hisoblanadi. Personalni boshqarish xizmati farmoyish hujjati hisoblangan quyidagi buyruqlar chiqarishi mumkin: — shtatlar jadvaliga o’zgartishlar kiritish to’g’risida; — rahbar o’rinbosarlari o’rtasida vazifalarni taqsimlash to’g’risida; — xodimlarga har yillik haq to’lanadigan ta’tillar berish tartibi va muddatlari to’g’risida; — ishga qabul qilish, yangi lavozimga tayinlash, boshqa ishga o’tkazish, ishdan bo’shatish to’g’risida; — qo’shimcha (o’quv) ta’tili, navbatdagi ta’tiddan chaqirib olish to’g’risida; — to’liqsiz ish haftasi, to’liqsiz ish kuni o’rnatish to’g’risida; — jazolash to’g’risida; — malaka razryadi berish to’g’risida; — xizmat safariga yuborish to’g’risida va hokazolar.

Buyruq korxona yoki tashkilot rasmiy blankida chiqariladi va unda quyidagi rekvizitlar bo’lishi talab etiladi: — yuqori tashkilot nomlanishi; — hujjat muallifi — korxona yoki uning bo’linmasi nomlanishi; — hujjat turining nomlanishi; — hujjat chiqarilgan sana va tartib raqami; — hujjat qabul qilingan manzil; — sarlavha; — imzo. Qoida bo’yicha xodimlar hamda korxona yoki tashkilot asosiy faoliyati bo’yicha buyruqlar alohida-alohida tartib raqamlari bilan chiqariladi. Farmoyish kundalik ma’muriy, moliyaviy, ishlab chiqarish-xo’jalik masalalari bo’yicha rahbar tomonidan yakka tartibda chiqariladigan huquqiy hujjat hisoblanadi. U joriy tezkor masalalar bo’yicha qabul qilinishi sababli, amal qilish muddati odatda cheklangan bo’ladi. Farmoyishlarni chiqarishga xuddi buyruqlar chiqarish kabi talablar qo’yiladi. Faqat mazkur hujjatda buyruqdagi “BUYURAMAN” so’zi o’rniga “ZIMMASIGA YUKLAYMAN”, “TAVSIYA ETAMAN”, “TAKLIF ETAMAN”, “ZARUR DEB HISOBLAYMAN” so’zlari ishlatiladi. Farmoyish faqat farmoyish berish qismidan iborat bo’lib, uning matni qoida buyicha quyidagilarni qamrab oladi: — ijrochilarga aniq topshiriqlar; — mas’ul ijrochining ismi-sharifi; — ijro etish muddati. Qaror ijtimoiy mehnat, ishlab chiqarish-kadr, xo’jalik masalalari bo’yicha qabul qilinadigan kollegial organ hujjatidir. Uni tuzish uchun talablar farmoyish hujjatlariga oid talablar kabi bo’lib, faqat unda “QAROR QILINDI”, “QAROR QILADILAR” so’zlari ishlatiladi. Qaror kollegial organ rahbari va a’zolari yoki rahbar hamda kotib tomonidan imzolanadi.

Ma’lumot-axborot hujjatlarida topshiriqlar berilmaydi. Ularning asosiy vazifasi boshqaruv tizimidagi ishlarning amaddagi ahvolidan xabardor qilish, boshqaruv qarorlari qabul qilishga qaratilgan ma’lumotlarni taqdim etish, boshqaradigan va boshqariladigan tuzilmalar o’rtasidagi aloqani ta’minlashdir. Agar tashkiliy-farmoyish hujjatlari yuqoridan pastga yo’naltiriladigan bo’lsa, ma’lumot-axborot hujjatlari, aksincha pastdan yuqoriga (tarkibiy bo’linmadan korxona yoki tashkilot rahbariyatiga) yoki gorizontal yo’nalishda (tarkibiy bo’linmalararo va xizmatlararo, mansabdor shaxslar o’rtasida) harakatda bo’ladi. Ma’lumot-axborot hujjatlari asosan quyidagilardan iborat: —xizmat yozishmasi; — ariza; — taqdimnoma; — bayonnoma; — tushuntirish xati; — telegramma; — teleks; — telefonogramma; — faksogramma; — elektron xabar va hokazolar. Ishga joylashtirish, kadrlarni hisobga olish va ular bilan ishlashga oid hujjatlarga quyidagilar kiradi: mehnat shartnomasi; xodimning shaxsiy varaqasi; personalning shaxsiy ishlari; mehnat daftarchasi. Mehnat shartnomasi yozma holda ikki nusxada rasmiylashtirilib, xodim va ish beruvchi tomonidan imzolanadi. Uning bir nusxasi xodimga beriladi, ikkinchisi ish beruvchida saklanadi. Mehnat shartnomasi rekvizitlari quyidagilardan iborat bo’lishi kerak: — mehnat shartnomasini tuzgan xodim va ish beruvchining (ish beruvchi jismoniy shaxs bo’lsa) ismi-sharifi; — korxona yoki tashkilot tarkibiy bo’linmasi ko’rsatilgan holda ish joyi; — ishga kiritish sanasi;

— korxona yoki tashkilot shtatlar jadvaliga yoki aniq mehnat funktsiyasiga muvofiq lavozimi, ixtisosligi, kasbi (malakasi ko’rsatilgan holda); — xodimning huquq va majburiyatlari; — ish beruvchining huquq va majburiyatlari; — mehnat sharoitining tavsifi, og’ir, zararli yoki xavfli sharoitlarda mehnat qilish uchun xodimga kompensatsiya va imtiyozlar; — mehnat qilish va dam olish rejimi; — mehnatgahaqto’lash shartlari; — mehnat faoliyati bilan bog’liq ijtimoiy sug’urta turlari va shartlari. Mehnat shartnomasida xodim uchun sinov muddati, davlat xizmati, tijorat va qonun bilan muhofaza qilinadigan boshqa sirlarni saqlash majburiyati, xodimning u o’qitilgandan so’ng muayyan muddat davomida mazkur korxona yoki tashkilotda ishlab berish majburiyati (agar o’qitish xarajatlari korxona yoki tashkilot tomonidan qoplangan bo’lsa) va hokazolar ham ko’rsatilishi mumkin. Xodimning shaxsiy kartochkasi kadrlar tarkibini tahlil etish hamda ularni lavozimida siljishlarini hisobga olishni ta’minlaydigan hujjathisoblanadi. Hozirgi vaqtda xodimning shaxsiy varaqasi komp’yuterda, elektron ma’lumotlar bazasida joylashtirishga mo’ljallangan holda ham tuzilmoqda. Xodimning shaxsiy varaqasi arxivda uning shaxsiy ishidan alohidaholda saqlanadi. Xodimning shaxsiy ishi xodim va uning mehnat faoliyati to’g’risida eng mufassal ma’lumotlarga ega bo’lgan hujjatlar to’plamidan iboratdir. Xodimning shaxsiy ishi u ishga qabul qilingan vaqtda rasmiylashtirila boshlanadi. Unda quyidagilar bo’lishi qo’zda tutiladi: — shaxriy ish hujjatlari ro’yxati; — kadrlarni hisobga olish bo’yicha shaxsiy varaqa (yoki anketa); — tarjimai hol; — ishga qabul qilinganligi to’g’risidagi buyruq nusxasi; — ma’lumoti to’g’risidagi hujjatlari nusxalari;

— lavozimga tayinlanganligi (boshqa ishga o’tkazilganligi to’g’risidagi hujjat nusxalari); — tavsifnomalar; — ishga qabul qilish to’g’risidagi ariza; — mehnat shartnomasi. Shaxsiy ishda, shuningdek xodimning ilmiy asarlari, ixti-rolari ro’yxati, mehnat jamoasi (aktsiyadorlar) yig’ilishi bayonnomasi (mehnat jamoasi yoki aktsiyadorlar tomonidan saylangan rahbarlar uchun)dan ko’chirma ham bo’lishi mumkin. Kelgusida shaxsiy ish xodim anketasi, tarjimai holidagi, lavozimidagi o’zgarishlar qayd etilgan yozuvlar bilan to’ldirib boriladi. Mehnatdaftarchasi O’zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksiga muvofiq xodimning mehnat stajini tasdikdovchi asosiy hujjatdir (81- modda). Ish beruvchi korxonada besh kundan ortiq ishlagan barcha xodimlariga mehnat daftarchasini tutishi shart (faqat o’rindoshlik asosida ishlovchilar bundan mustasnodir). Ish beruvchi mehnat daftarchasiga ishga qabul qilish, boshqa doimiy ishga o’tkazish va mehnat shartnomasini bekor qilish to’g’risidagi ma’lumotlarni yozishi shart. Xodimning iltimosiga qo’ra mehnat daftarchasiga o’rindoshlik asosida ishlagan va vaqtincha boshqa ishga o’tkazilgan davrlar haqidagi yozuvlar kiritiladi. Mehnat shartnomasini bekor qilish asoslari (sabablari) mehnat daftarchasiga yozilmaydi. Boshqaruv personali faoliyatining baholanishi ham hujjatlanib boriladi. Bu quyidagi hollarda amalga oshiriladi: — atgesta ts iya o’tkazishda; — malaka razryadi berishda; — intizomiy jazo belgilanganda; —xodim iltimosiga muvofiq, tavsifnoma yoki tavsiya xati berilganda. Personalni boshqarishni hujjat bilan ta’minlash xizmatining eng muhim funktsiyalaridan biri hujjat aylanmasini tashkil etishdir.

Korxona yoki tashkilotda hujjat aylanmasini quyidagi bosqichlarga bo’lish mumkin: — kelib tushayotgan yoki etkazib berilayotgan hujjatlar bilan ishlash; — hujjatlarni ijrochilar — personalni boshqarish tizimi xodimlariga etkazish; — xodimlar shaxsiy tarkibiga oid hujjatlarni qayd etish, hisobga olish va saqlash; — hujjatlar ijrosini nazorat qilish. Korxona yoki tashkilotdagi hujjatlar ikki guruh: xodimlar shaxsiy ishlari hamda korxona yoki tashkilot asosiy faoliyatiga oid hujjatlarga ajratib alohida- alohida ro’yxat qilinadi. 1-son ro’yxat xodimlar shaxsiy ishlariga oid bo’lib, ular quyidagi tartibda joylashtiriladi: — xodimlarni hisobga olish kitobi (agar shunday kitob yuritilsa); — xodimlar shaxsiy tarkibiga oid buyruqlar; — shaxsiy ishlar yoki shaxsiy kartochkalar; — ish haqi bo’yicha shaxsiy hisoblar; — ishlatilmagan mehnat daftarchalari. 2- son ro’yxat korxona yoki tashkilot asosiy faoliyatiga oid hujjatlar uchun tuziladi. Yo’qotilish uchun ajratilgan hujjatlar bo’yicha alohida akt tuziladi. Personalni boshqarishda axborot texnologiyalari Personalni boshqarish tizimi xodimlari oqilona qaror qabul qilishlari, o’zlarining boshqa xizmat vazifalarini muvaffaqiyatli bajarish uchun batafsil va ishonarli ma’lumotlarga ega bo’libgina qolmasdan, shuningdek bu ma’lumotlar bilan tezkor ishlash, tahlil qilish, umumlashtirish, shu asosda tegishli hujjatlarni tayyorlash imkoniyatiga ega bo’lishlari talab qilinadi. Olib borilgan tadqiqotlar boshqaruv xizmati mutaxassislari ish vaqtining 30 foizdan 80 foizgachasi ana shu

ma’lumotlar bilan ishlashga sarflanishini ko’rsatmoqda. Bu tabiiydir, chunki axborot bilan ishlash samarali boshqaruvning hal qiluvchi omili hisoblanadi. Personalni boshqarish axborot ta’minotining asosiy maqsadi oqilona qarorlar qabul qilish uchun manba vazifasini o’taydigan mavjud ma’lumotlar bilan ishlash, ularni tahlil qilish va umumlashtirishdan iboratdir. Axborot oqimlari hajmining kattaligi, turli ma’lumotlarni to’plash, saqlash, ular bilan ishlash va ulardan foydalanish bo’yicha ko’p hollarda bir-birini takrorlovchi, operatsiyalarni bajarish personalni boshqarish xizmatida eng zamonaviy axborot texnologiyalarini qo’llashning ahamiyatini yaqqol ko’rsatadi. Boshqa sohalarda bo’lgani kabi personalni boshqarish xizmatida ham axborot texnologiyalarini joriy etishning huquqiy asosi O’zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to’g’risida”gi qonuni hisoblanadi. Axborot texnologiyalari davlat hokimiyati organlari, mahalliy o’z-o’zini boshqarish organlari, jamoatchilik birlashmalarining axborotga bo’lgan ehtiyojlarini qondirish uchun eng maqbul shart-sharoitlarini yaratishga qaratilgandir. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 22 noyabrdagi 256-son “Axborotlashtirish sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish to’g’risida”gi qarorida davlat axborot resurslarini shakllantirish, davlat organlarining axborot tizimlarini tashkil etish, axborotlarni hujjatlashtirish tartibi belgilab qo’yilgan. Ushbu qarorga binoan hujjatlashtirilgan axborot, mulk huquqi ob’ekti hisoblanadi va tegishli rekvizitlar bilan birgalikda axborot manbaida qayd etilgan alohida hujjat yoki jami hujjatlar shaklida, shu jumladan elektron hujjat shaklida bo’ladi. Axborotni hujjatlashtirish axborotni davlat axborot resurslariga kiritishning majburiy sharti hisoblanadi. Davlat axborot resurslarida hujjatlashtirilgan axborot tizimlashtiriladi, tasniflanadi va tegishli rekvizitlar bilan ta’minlanadi. Quyidagilar hujjatlashtirilgan axborotning asosiy rekvizit-lari hisoblanadi:

— hujjatning nomi; — axborotning nomi yoki egasi; — axborot manbai; — paydo bo’lishi va hujjatlashtirish sanasi va vaqti; — foydalanish tartibi; — tizimlashtirish va tasniflash uchun zarur bo’lgan boshqa rekvizitlar. Davlat axborot resurslaridagi axborot matnli, grafikli, ovozli, video va mul’timediya (matnli, grafikli, ovozli va video formatlar kombinatsiyasi) shakllarida bo’ladi. Davlat axborot resurslari foydalanishiga qarab: — bazaviy axborot resurslariga; — maxsus axborot resurslariga bo’linadi. Barcha davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan ularga berilgan vakolatlar doirasida umumiy foydalanish uchun mo’ljallangan axborot resurslari bazaviy davlat axborot resurslari hisoblanadi. Bazaviy davlat axborot resurslari tarkibiga O’zbekiston Respublikasi davlat axborot resurslari bo’yicha O’zbekiston Respublikasi jismoniy va yuridik shaxslari bo’yicha, O’zbekiston Respublikasi normativ-huquqiy hujjatlari bo’yicha, O’zbekistonning tabiiy resurslari bo’yicha, davlat organlarining veb-saytlari bo’yicha, umumiy foydalanadigan boshqa axborot resurslari bo’yicha ma’lumotlar bazasi kiradi. Davlat organlari, yuridik va jismoniy shaxslarning tor kasbiy, o’ziga xos vazifalarini hal etishga mo’ljallangan, foydalanilishi cheklab qo’yilgan axborot resurslari maxsus davlat axborot resurslari hisoblanadi. Maxsus davlat axborot resurslari tarkibiga: — idoralar, hududiy boshqaruv va hokimiyat organlarining; — davlat byudjet mablag’lari hisobiga tashkil etilgan yuridik va jismoniy shaxslarning; — yuridik va jismoniy shaxslarning davlat sirlari va maxfiy axborotga ega bo’lgan ixtisoslashtirilgan axborot resurslari kiradi.

Davlat axborot resurslarini shakllantirishda: — taqdim etiladigan axborotning ishonchliligi vato’liqligi; — jismoniy va yuridik shaxslarning axborotdan foydalanish erkinligiga bo’lgan huquqlarini amalga oshirish; — axborot xavfsizligi; — axborotning davlat organlari tomonidan foydalanish uchun shart : sharoitlari; — davlat axborot resurslarining axborot-texnologik mosligi; — davlat axborot resurslarini arxivlashtirish tizimi ta’minlanadi. Personalni boshqarishni axborotlashtirishga tizimli yondashuv talab etiladi. Bunday yondashuv quyidagi bosqichlardan iboratdir: — personalni boshqarish jarayonlarini axborotlashtirishni loyihalashdan avval tadqiq etish; — personalni boshqarishni avtomatlashtirish va komp’yuterlash tizimini loyihalash; — tizimni yaratishni tegishli texnik vositalari bilan ta’minlash; — tizimni sinab ko’rish, tegishli o’zgartirishlar kiritish, personalni boshqarishni ta’minlash, avtomatlashtirilgan tizimni joriy etish; —personalni boshqarish xizmati xodimlarini avtomatlashtirilgan tizimda ishlashga o’rgatish, ularni tegishli yo’riqnomalar va uslubiy materiallar bilan ta’minlash. Ana shu bosqichlarning dastlabkisi — loyihalashdan avval tadqiqotlar o’tkazishda quyidagi masalalarni chuqur tahlil etib chiqish talab etiladi: — personalni boshqarish xizmati funk ts iyali tarkibi va uning axborot faoliyati; — mavjud axborot resurslari ; — axborot ehtiyojiga ega axborot oqimlari; — axborot oqimlarini avtomatlashtirish imkoniyatlari va buning maqsadga muvofiqligi.

Personalni boshqarishni avtomatlashtirish vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan kompleks avtomatlashtirish va komp’yuterlash tizimi quyidagicha (13.1- rasm) bo’lishi mumkin. Mazkur tizimga ko’ra avtomatlashtirilgan ish joylari shaxsiy komp’yuterlardan foydalanilgan holda tashkil etiladi. Server esa quvvati ancha kuchliroqbo’lgan komp’yuterga ega bo’ladi. Avtomatlashtirilgan ish joylari bilan server o’rtasida axborot oqimlari muttasil almashib turiladi: komp’yuterlarga axborotlar kiritiladi, ko’zda tutilgan tartib va shakllarda axborot olinadi, ular bilan ish olib boriladi, so’rov yoki mavjud axborotni ishlash orqali hujjatlar chiqariladi va hokazolar. Bugungi kun amaliyotida personalni boshqarishning zamonaviy avtomatlashtirilgan tizimi odatda 3 ta: “Shtatlar jadvali”, “Xodimlarni hisobga olish”, “Ish haqini hisoblab chiqish” modullaridan iboratdir. So’nggi vaqtda esa ular nomzodlarni tanlash va xodimlarni attestatsiya qilish, kadrlar bo’yicha qarorlar qabul qilish, personalni boshqarishni axborot-taxliliy qo’llab-quvvatlash tizimlari bilan to’ldirmoqda 1 . 1 Завялов В.Е., Петров А.В., Тихомиров М.М. Система информационно-аналитической поддержки кадров ы х решений. —М.: РАГС, 1999 Korxona (tashkilot) rahbarining avtomatlashtirilgan ish joyi Personal boshqarish xizmati rahbarining avtomatlashtirilgan ish joyi Bosh hisobchining avtomatlashtirilgan ish joyi Personal boshqarish xizmati xodimining avtomatlashtirilgan ish joyi Hisobchi xodimining avtomatlashtilgan ish joyi Kopm’yuter-server (ma’lumotlar bazasi, dasturlar, hujjatlar) Tizim ma’muriy-komp’yuter texnologiyalari bo’yicha mutaxassisning avtomatlashtirilgan ish joyi 13.1-rasm. Personal boshqarish va buxgalteriya hisobini kompleks axborotlashtirish tizmi

Mazkur tizimlardan foydalanilgan holda quyidagi natijalarga erishish mumkin; — buyruklar hamda personalga oid hujjatlar aylanmasini qo’llab- quvvatlash asosida oqilona kadrlar siyosatini o’tkazish; — har qanday korxona va tashkilot tarkibini modellashtirish, shu jumladan balans birliklarini ajratib hisoblash; — xodimlarni tezkor hisobga olish, barcha funkdiyalari ijrosini ta’minlash; — kadrlar resurslarini rejalashtirish va belgilangan rejalarni (kadrlar zaxirasi bilan ishlashdan tortib, personal malakasini oshirishgacha) izchil amalga oshirish; — ish haqini hisoblab chiqish bo’yicha barcha opera ts iyalarni bajarish; — barcha standart hisobot formalarini to’ldirish hamda har qanday boshqa hisobotlarni tayyorlash; — korxona va tashkilotdagi boshqa dasturiy tizimlar bilan integra ts iyalash imkoniyati; — yuqori tashkilotlar davlat organlari uchun hisobotlarni shakllantirish. Mazkur tizimning funk ts ional chizmasi quyidagicha ko’rinishda (13.2- rasm) bo’lishi mumkin. Shtatlar jadvali bo’yicha axborotlar Shtatlar jadvali Korxona bo’linmasi shtat tarkibi bo’yicha axborotlar Xodimlarni hisobga olish TIZIM MA’MURIYATI Tabel bo’yicha hisobga olish Kadrlar bo’limi axborotlari Ish haqini hisoblash Ishlangan vaqtni hisobga olish bo’yicha axborotlar 13.2-rasm. Personalni boshqarishni ta’minlash uchun kompleks axborot tizimi modullarining funksional chizmasi

“Shtatlar jadvali” moduli korxona yoki tashkilot tarkibini aks etgirish va ularning shtatlar jadvalini yuritishni ta’minlaydi. Korxona (tashkilot) tarkibi hamda uning shtatlar jadvalidagi o’zgarishlarni aks ettiruvchi hujjatlar (buyruqlar, farmoyishlar, qarorlar)ni tayyorlash va hisobga olish shtatlar jadvalini yuritishning muhim va zarur elementi hisoblanadi. Ma’lumki, korxona (tashkilot) bo’lim xizmatlaridan tarkib topadi. Shuninguchun har bir bo’lim va xizmat shtat birliklari, ularning tasnifi modullashtiriladi. Bu shtatlar jadvali va birliklarini hisobga olib borish, mazkur masala yuzasidan hisobotlar tayyorlash imkonini yaratadi. Modulning ba’zi funk ts ional imkoniyatlari quyidagilardan iboratdir: — har qanday murakkablikka ega korxona (tashkilot) korporativ tarkibini ishlab chiqish va takomillashtirib borish; — korxona (tashkilot) bo’limlari bo’ysunishi ko’rinishlarini shakllantirish. Tayyorlangan hujjatlar (buyruqlar, farmoyishlar, qarorlar) asosida bo’linmalar bo’ysunishlari shakllarini o’zgartirish, ya’ni bo’ysunish shakllarini ishlab chiqish, ularni takomillashtirib borish; — korxona (tashkilot) tarkibiy bo’limlari shtatlar jadvalini shakllantirish. Amaldagi va rejalashtirilayotgan shtatlar jadvalini yuritish; — tayyorlangan buyruqlar asosida shtat birliklarini, ish haqi miqdorlarini qayta guruhlashtirish, o’zgartirish, takomillashtirish; — ham tarkibiy bo’linmalar va xizmatlar, ham umuman korxona (tashkilot) bo’yicha shtatlar jadvali, personalni amalda joy-joyiga qo’yilishi bo’yicha asosiy hisobot shakllarini tayyorlash; — ish haqi, ustamalar, qo’shimcha to’lovlar, mehnatga ishbay va vaqtbay haqto’lash, tarif setkalari, razryadlari, koeffitsientlari bo’yicha tegishli hisob-kitob ishlarini amalga oshirish; — mehnatga haq to’lashga doir buyruqlarni tayyorlash. “Kadrlarni hisobga olish” moduli rahbarlar va personal bo’yicha mutaxassislar uchun mo’ljallangan. Uning vositasida xodimlarni ishga qabul qilish, xizmat lavozimlarida siljitish, ishdan bo’shatish bo’yicha barcha asosiy

operatsiyalarni amalga oshirish mumkin. Buning uchun xodimlarning hamda muayyan lavozimga nomzodlarning shaxsiy varaqlaridan foydalaniladi. Korxona va tashkilotda xodimlar faoliyat boshlashi bilan ularga oid hujjatlar (buyruqlar, farmonlar, qarorlar)ni tezlik bilan tayyorlash va hisobga olish choralari ko’riladi. Modulning baza-funktsiyali imkoniyatlari quyidagilardan iboratdir: 1. Me’yoriy ma’lumot axborotlarini shakllantirish va olib borish. 2. Personal to’g’risida to’la-to’kis axborotni olib borish. S h u jumladan: — xodimlarni ishga qabul qilish va ishdan bo’shatish; — xizmat lavozimida siljitishlar, xizmat vazifasini bajarish, o’rindoshlik; — shaxsiy kartochkalar, mehnat kartochkalari; — mehnat staji (umumiy, uzluksiz, mazkur korxonada va hokazolar); — ta’tillarni rasmiylashtirish; — vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik bo’yicha hujjatlarni rasmiylashtirish; — xizmat safarlari hujjatlarini rasmiylashtirish; — rag’batlantirish, jazolash, imtiyozlar, sug’urta xizmatlarini hisobga olish; — harbiy xizmatga majburlar bo’yicha ma’lumotlar. 3. Korxona (tashkilot)dagi kadrlar zaxirasi bilan ishlash. Personal attesta ts iyasini rejalashtirish va o’tkazish, attesta ts iya natijalari bo’yicha hisobotlar tayyorlash. Ishga qabul qilishda lavozimga nomzodlar bilan ish olib borish. Arxiv bilan ish olib borish. Xodimlarni ishga olish, xizmat vazifasida siljitish, ishdan bo’shatishga oid buyruqlar tayyorlash. Turli ma’lumotlar va hujjatlarni shakllantirish. “Tabel hisobi” moduli yordamida maxsus ajratilgan xodim yoki ish haqi bo’yicha mutaxassis tomonidan ish vaqtining har kungi hisobi olib boriladi yoki

muayyan davr uchun tabel’ (ishda bo’lmaslik—ta’tillar, kasallik, xizmat safarlari va hokazolar) shakllantiriladi. Bu tabel’ bo’limlar bo’yicha ham, umuman korxona (tashkilot) bo’yicha ham shakllantirilishi mumkin. Oy davomida ishlangan vaqt har xodim bo’yicha hamda ishlangan vaqtning har bir turi bo’yicha jamlanib, ish haqini hisoblab chiqishda qo’llash uchun„Ish haqi hisobi”moduliga uzatiladi. “Ish haqi hisobi” moduli korxona (tashkilot) xodimlari ish haqini hisoblab chiqishni tezlik bilan amalga oshirish hamda ushbu hisobga asoslanib, turli hujjatlarni tayyorlashga mo’ljallangan. Modulning funk ts ional imkoniyatlari quyidagilardan iborat: — ish haqini hisoblab chiqish uchun zarur bo’lgan me’yoriy ma’lumot axborotlarni (eng kam ish haqi miqdori, to’lov turlari va hokazolar) shakllantirish va olib borish; — xodimlar bo’yicha axborot ma’lumotlarini (daromad solig’i bo’yicha imtiyozlar, doimiy amal qiladigan to’lov turlari va hokazolar) shakllantirish va olib borish; — tabel’ hisobini (ish haqini hisoblab chiqish uchun zarur miqdorda) va bevosita to’lovlarni olib borish; — avanslar, ish haqi, ta’tillar, vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik va hokazolarni hisoblab chiqish; — o’tgan davrlar uchun ish haqini qayta hisoblab chiqish; — pensiya jamg’armasi, soliq inspek ts iyasiga hisobotlarni tayyorlash. Yuqorida qayd etilgan funktsiyalarni bajarish uchun asos sifatida buyruqlar hamda avtomatlashtirilgan tizim boshqa modulli ma’lumotlaridan foydalaniladi. “Tizim ma’muri” moduli tizim ma’lumotlar bazasini boshqaruvchi mutaxassislarga mo’ljallangan. U avtomat tizimidan foydalanuvchilarning ma’lumot bazasi, dasturiy modullar, funktsiyali imkoniyatlariga kirish huquqlarini chegaralashni ta’minlaydi. Axborot resurslari muhofaza qilinishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Axborotlashtirish sohasida normativ-huquqiy bazani

takomillashtirish to’g’risida”gi qaroriga muvofiq davlat axborot resurslarini muhofaza qilishning kompleks tashkiliy-texnik chora-tadbirlari va dasturiy apparat vositalarini o’z ichiga oluvchi tizim bilan ta’minlanishi ko’zda tutilgan. Xususan, mazkur dastur apparat vositalari: — axborot xavfsizligi tahdidini aniklash, uning oldi olinishi; — shakllantirish, foydalanish, ishlash, berish va saklashda ma’lumotlarning yaxlitligini; — ruxsat berilmagan, erkin foydalanishdan muhofaza qilishni, axborot resurslariga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritishni; — ma’lumotlarni zaxiralashtirish va tiklash tizimini; — axborot xavfsizligini ta’minlash tizimining yaxlitligi va ish qobiliyati nazorat qilinishini ta’minlashi kerak.

Xulosa Personalni boshkarish samaradorligini oshirishda hujjatlarni rasmiylashtirish, ular bilan ishlash, mazkur xizmatda ish yuritishni oqilona tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Korxona va tashkilotlar faoliyati turli sohalarini O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi, O’zbekiston Respublikasi qonunlari, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, farmoyishlari, qarorlari, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlari, farmoyishlari, vazirlik va idoralarning me’yoriy hujjatlari bilan muvofiqlashtiriladi. Hujjatlarni saqlash tizimi — bu hujjatlarni saqlash, izlash, korxona, tashkilot joriy faoliyatida ulardan foydalanishga qaratilgan hisobga olish va tartibga solish vositalari majmuasidir. Personalni boshqarish axborot ta’minotining asosiy maqsadi — oqilona qarorlar qabul qilish uchun manba vazifasini o’taydigan mavjud ma’lumotlar bilan ishlash, ularni tahlil qilish va umumlashtirishdan iborat.

Tavsiya etiladigan adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitu ts iyasi. T.: O’zbekiston. - 2009. 2. O’zbekiston Respublikasi Mehnat qonunchiligi bo’yicha me’yoriy- xuquqiy hujjatlar to’plami. T.: O’zbekiston, 2006. 3. Karimov I.A. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqorolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi: O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo’shma majlisidagi ma’ruzasi. –T.: O’zbekiston, 2010 - 56 b. 4. Karimov I.A. Barcha reja va dasturlarimiz Vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, xalqimiz farovonligini oshirishga xizmat qiladi: 2010 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantiprish yakunlari va 2011 yilga mo’ljallangan eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan O’zR Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. –T.:O’zbekiston, 2011– 48 b. 5. Абдураҳмонов Қ.Ҳ., Холмўминов Ш.Р., Зокирова Н.Қ. Персонални бошқариш. Дарслик. – Т.: Ўқитувчи, 2008 – 655 б. 6. Кибанов А.Я. Основы управления п ерсоналом . У чебник . – М: ИНФРА- М, 20 10 – 295 стр. 7. Поте мкин В.К. Управление персоналом. Учебник. – М.: Дашков и К, 2010 – 421 стр. 8. Кибанов А.Я. Управление персоналом. Учебник. – М.: РИОР, 2010 – 288 с тр .

Похожие

Personalni boshqarish tizimi

Boshqaruv tizimida ish yuritish asoslari

Personalni boshqarish fanining predmeti va vazifalari

Personalni shakllantirish

Personalni rejalashtirish