Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari - Экономика - Рефераты

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari

Загружено в:

08.11.2024

Скачано:

0

Размер:

55.1787109375 KB

Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy va huquqiy asoslari Reja : 1. Moliyaviy nazoratning mazmuni va ahamiyati. 2. “Moliyaviy nazorat” fanining predmeti, obyekti, metodi. 3. Moliyaviy nazoratning vazifalari, islohotlarning yangi bosqichida ularning takomillashuvi. 4. Moliyaviy nazoratning nazariy asoslari. 5. Moliyaviy nazoratni tashkil etishning huquqiy asoslari.

Kalit so’zlar : Nazorat, moliyaviy nazorat, byudjet, byudjet jarayoni, byudjetdan moliyalashtirish, byudjet tashkiloti, Davlat moliyaviy nazorat, moliyaviy nazoratning subyektlari, moliyaviy nazorat obyektlari, moliyaviy nazorat ta’moyillari, byudjetdan moliyalashtirish, byudjet tashkiloti, Davlat moliyaviy nazorat 1. Moliyaviy nazoratning mazmuni va ahamiyati. Iqtisodiyotni modernizatsiyalash va tarkiblashtirish sharoitida mamlakat iqtisodiyoti va moliya tizimining samarali amal qilishining zaruriy sharti bo’lib moliyaviy nazoratxizmat qiladi. Moliyaviy nazorat ijtimoiy va xususiy takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz rivojlanishi, ilmiy texnik taraqqiyotni tezlashuvi, iqtisodiyotning barcha sohalarida sifat ko’rsatkichlarini yaxshilanishini ta’minlashga yo’naltirilgandir. Hozirgi kunda moliyaviy nazoratning asosiy maqsadi tekshirilayotgan obyektda mavjud bo’lgan haqiqiy holatni obyektiv o’rganish va boshqaruv qarorlarini qabul qilish va ijro etishga salbiy ta’sir ko’rsatuvchi omillarni aniqlash yoki oldini olishdan iborat. Moliyaviy nazorat jamiyat iqtisodiyotidagi iqtisodiy samaradorlikni rag’batlantirish, moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan oqilona foydalanish, noishlab chiqarish xarajatlarini imkoniyat darajasida iqtisod qilinishi bilan dolzarb ahamiyatga ega. “Moliyaviy nazorat” fanini o’qitishdan maqsad - kelgusida yuqori malakali iqtisodchi-mutaxassislar bo’lib etishadigan talabalar uchun moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy, huquqiy, tashkiliy asoslari haqida bilimlar berish, ularda davlatning hozirgi davrdagi moliyaviy nazoratni olib borish siyosatining asosiy yo’nalishlari bo’yicha ko’nikmalar hosil qilishdan iborat. Moliyaviy nazorat fani mazmunan ikki katta guruhga bo’lib o’rganiladi. • Birinchisi davlat moliyaviy nazorati organlari bo’lib unga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Hisob palatasi, Moliya vazirligi tarkibidagi

Nazorat –taftish bosh boshqarmasi, Soliq qo’mitasi, Davlat Bojxona qo’mitasi va boshqalar. • Ikkinchi guruh nodavlat moliyaviy nazorat tashkilotlari bo’lib, bular xilma- xil mulk shaklida bo’lgan audit muassasalari hisoblanadi. Fanni o’zlashtirish jarayonida mana shu ikki nazorat guruhining funktsiyalari va vazifalarining uyg’unligi hamda tafovutlari qamrab olinadi. “Moliyaviy nazorat” fanining predmeti -jamiyatda xo’jalik yuritishning turli soha va tarmoqlarida, davlat boshqaruvining barcha pog’onalarida pul oqimlari, moliyaviy resurslar harakatini nazorat qilish va bu boradagi moliyaviy nazorat organlarining maqsadli faoliyatini o’rganishdan iboratdir. Fanning vazifasi – talabalarga moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy, huquqiy, tashkiliy asoslari haqida bilimlar berish, ularda moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi organlarning faoliyat yo’nalishlarini o’rgatishdan iborat; • moliyaviy nazoratning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati va ahamiyatini o’rganish; • moliyaviy nazorat tizimi va uning nazariy-huquqiy asoslarini o’rganish; • moliyaviy nazoratni tashkil qilish tur, shakl va usullarini o’rganish; • moliyaviy nazoratni amalga oshiruvchi organlar va ularning moliyaviy nazoratni tashkil qilishdagi funktsiyalari, huquq va majburiyatlarini o’rganish; • moliya organlarining davlat daromadlari istiqbollarini belgilash va iqtisodiy tahlil qilish sohasidagi nazorat-iqtisodiy ishlarini o’rganish; • moliya organlarida byudjetni tuzish va ijro etish jarayonidagi moliyaviy nazoratning asoslarini o’rganish; • ijtimoiy soha muassasalari, tashkilotlari hamda alohida tadbirlarni moliyalashtirishdagi moliyaviy nazorat mexanizmi elementlarini o’rganish; • byudjet tashkilotlari moliya-xo’jalik faoliyatini taftish etish asoslarini o’rganish; • davlat byudjeti daromadlar (maxsus maqsadli fondlar daromadlar) ini shakllanishi va ularning to’g’ri hisoblanishi, to’liq hamda o’z vaqtida to’lanishi holatlarini tahlil qilib o’rganish;

• kredit muassasalari va ularning filallari tomonidan bank qonunchiligiga rioya qilinishi hamda pul-kredit, valyuta va narx munosabatlarini holatini tahlil qilib o’rganish; • sug’urta munosabatlarni olib borilishi va unga rioya qilinishini o’rganish; • nodavlat moliyaviy nazorat organlari va ularning moliyaviy nazoratni tashkil qilishdagi funktsiyalari, huquq va majburiyatlari hamda uning ahamiyatini o’rganish; • taraqqiy etgan mamlakatlarda moliyaviy nazoratni tashkil etish amaliyotini o’rganish. Nazorat - bu biror ishning, narsaning axvoli, kishining yurish-turish va shu kabi ustidan doimo kuzatish, tekshirish. Nazorat – davlat boshqaruv organlarining ayrim boshqaruv sohalarida davlat tomonidan belgilangan qoidalarga davlat tomonidan belgilangan qoidalarga xujalik subyektlar, mansabdor shaxslar rioya etishini kontrol’ qilishdan iborat faoliyatdir. Moliyaviy nazorat – bu moliyaviy tekshirish va u bilan bog’liq bo’lgan masalalar xarakatini va muomalasini majmui bo’lib, xo’jalik subyektlari faoliyatini va boshqarishni uziga xos usullar va shakllar yordamida tashkil etish. Mamlakat iqtisodiyoti va moliya tizimining samarali amal qilishining zaruriy sharti bo’lib moliyaviy nazorat xizmat qiladi. Moliyaviy nazorat jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini boshqarish ustidan davlat nazoratining tarkibiy elementi bo’lib hisoblanadi. Davlat moliyaviy nazoratning boshqaruv tizimining asosiy elementi bo’lgan umumiy nazorat tizimidagi muhim o’rni va ahamiyati shundaki, birinchidan, moliya o’zi iqtisodiy kategoriya sifatida obyektiv tarzda nazorat funktsiyasini bajaradi; ikkinchidan, bozor iqtisodiyotida moliyaviy munosabatlarning roli oshib boradi. Barcha uzluksiz takror ishlab chiqarish jarayonlarini, xo’jalik yuritishning barcha pog’onalari, davlat boshqaruvining barcha darajalarini qamrab olar ekan moliyaviy nazoratning universal quroli sifatida amal qiladi. Bozor iqtisodiyoti uchun davlat moliyaviy nazorati faoliyatning alohida bir sohasiga aylanib boradi. Davlat moliyaviy nazoratning obyekti bo’lib

boshqarishning barcha darajalarida moliyaviy resurslarning shakllanishi va ishlatilishidan taqsimlanish jarayonlari maydonga chiqadi. Bu boradagi Davlat moliyaviy nazorati avvalo davlat moliyaviy resurslaridan maqsadga muvofiq va samarali foydalanishi, davlat mulkidan oqilona foydalanishini ta’minlashga xizmat qilmog’i lozim. Moliyaviy nazorat - davlat tomonidan tashkil etilgan, nazorat o’tilish vazifalari yuklatilgan davlat yoki mustaqil jamoat organlari tomonidan hukumat, korxonalar, tashkilotlar va muassasalar faoliyatining samaradorligini aniqlashga qaratilgan nazorat tizimidir. Davlat byudjetini shakllantirish va sarflashdagi rezervlarni, moliyaviy va moddiy resurslarni boshqarishning barcha darajalarida operatsiyalarning maqsadga muvofiqligi va samaradorligini, qonuniylik printsiplaridan chetga og’ish va ularni buzishlarni aniqlash nazorat tizimi vazifasiga kiradi. Nazorat maqsadi - tuzatish choralarini ko’rish, aybdorlarni javobgarlikka tortish va buzishlarning oldini olishdan iborat. Moliyaviy nazoratning yuzaga kelishi va rivojlanishi davlat moliyaviy tizimining tashkil etilishi va rivojlanishi bilan shart qilib qo’yildi. Moliya kabi moliyaviy nazorat ham kapitalistik jamiyatdan avvalgi bosqichlardayoq, shakllanish va rivojlanishning uzok davrini bosib o’tdi. Uning ba’zi elementlari quldorlik va feodal jamiyatlaridagi ijtimoiy munosabatlarda namoyon bo’ldi. «Natura xo’jaligining umumiy iqtisodiy quldorlik va feodal jamiyatlari barcha ijtimoiy qatlamlariga singgan hokimlik va tobelik munosabatlari, «musht» huquqi davlat soliq to’plovchilari faoliyatining nihoyatda xilma xil «nazorat» shakllarining gurkirab gullab-yashnashi uchun obyektiv asos yaratadi. Moliyaviy nazorat nazariyasi, uning mazmuni, o’rni va tashkil etilishini ishlab chiqish bilan ko’plab olimlar shug’ullangan bo’lib, shuning uchun bozor munosabatlarining yangi tizimiga o’tish va yangi moliyaviy tizimni shakllantirish chog’ida barcha turli-tuman fikrlarni, jumladan MDH davlatlari va bozor

iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar olimlarining fikrlarini o’rganib chiqmoq foydalidir. Moliyaviy nazorat ta’riflarining qiyosiy tahlilini keltiramiz. Manbalar Ta’rif Nazorat amal qilinuvchi qoidalarning Lima deklaratsiyasi. Oliy nazorat organlari xalqaro tashkilotining (INTOSAI) IX Kongressida 1977 yil qabul qilingan, 1modda. "Nazoratning maqsadi" [20, 56-b.]. Nazoratni tashkil etish ijtimoiy moliyaviy mablag’larni boshqarishning zaruriy elementi hisoblanadi, chunki bunday boshqaruv jamiyat oldidagi mas’uliyatni keltirib chiqaradi. Nazorat shunchaki maqsad bo’lib kolmasdan, balki tartibga solish tizimining ajralmas qismidir, uning maqsadi ahvolni to’qrilash choralarini ko’rish, ayrim hollarda aybdorlarni javobgarlikka tortish, etkazilgan zarar uchun tovon undirib olish yoki kelgusida bunday buzilishlarning oldini olish yoxud kamaytirish imkoniyatiga ega bo’lish uchun imkoni boricha dastlabki bosqichda qabul qilingan standartlardan chekinishlarni va qonun qoidalarining buzilishlarini, moddiy resurslarning samaradorligi va tejab sarflanishini aniqlashdan iboratdir N.S.Malein [22, 103-b,] Moliyaviy nazorat - moliyaviy, kredit va xo’jalik organlari (tashkilotlari)ning rejalarning bajarilish jarayonida moliyaviy, byudjet, soliq, kredit, hisobkitob va kassa intizomini ta’minlashga o’aratilgan va pul harajatlarining qonuniyligi, asosliligi va oqilonaligini tekshirishdan iborat qonun normalari bilan tartibga solinuvchi faoliyatidir. D.A.Allaxverdyan [6, 6-b.] Moliyaviy nazorat - davlat nazoratining tarkibiy qismi, iqtisodiy boshqarish va rejalashtirish butun tizimining elementidir. E.A.Voznesenskiy [14, 43- Moliyaviy nazorat - davlat va jamoat organlarining;

b.] kengaytirilgan takroriy ishlab chiqarishda rejali mutanosiblikka rioya qilish maqsadlarida markazlashtirilgan va mahalliy pul jamg’armalarini shakllantirish hamda ulardan foydalanish jarayonlarining asosli ekanligini tekshirishdan iborat faoliyatdir. I.A.Belobjetskiy [7, 7-b.] Iqtisodiy nazorat qabul qilingan boshqaruv qarorlarining asosliligi va samaradorligini va ular ijrosining natijalarini baholash maqsadi bilan boshqariluvchi obyektning ish olib borish jarayoni va haqiqiy holatini kuzatish kamda tekshirish tizimini o’z ichiga oladi. Manbalar Ta’rif I.A.Belobjetskiy [8, 23-b.] Moliya-xo’jalik nazorati deganda nazorat vazifalari yuklatilgan davlat va jamoat organlarining korxonalar, birlashmalar, muassasalar, tashkilotlar va moddiy ishlab chiqarish hamda noishlab chiqarish sohalarining moliya-xo’jalik faoliyati ustidan bu faoliyatning iqtisodiy samaradorligini holis baholash, xo’jalik va moliyaviy operatsiyalarning qonuniyligi, to’g’riligi va maqsadga muvofiqligini, sotsialistik mulkning saqlanishini, ishlab chiqarish samaradorligini va davlat byudjeti daromadlarini oshirishning ichki xo’jalik imkoniyatlarini aniqlash maqsadida amalga oshiriladigan nazorat tizimidir. Yu.A.Danilevskiy [15, 16- b.] Iqtisodiyot va ishlab chiqarishni boshqarish umumiy mexanizmining muhim vazifalari va ajralmas tarkibiy qismlaridan biri hisoblanib, moliyaviy, kredit, ishlab chiqarish ko’rsatkichlarini o’z ichiga oladi.

Nazorat doirasiga pulda ivodalangan tovar-moddiy o’immatliklarni ishlab chiqarish, tao’simlash, ularni ishlatish va iste’mol kiradi. S.S.Nosova [25,5-b.] Iqtisodiy nazorat ishlab chiqarish ustidan insoniyat yaratgan G’oyat samarali nazoratdir. U narx, ish haqi, foyda, ishlab chiqarish harajatlari va foydalanish, ssuda foizi, renta, soliq, pul va sh.k. orkali amalga oshiriladi. Yu.M.Itkin Davlat nazorat organlarining vazifasi, eng avvalo, davlat qonunlari va prezident farmonlarining ijrosini; Oliy Kengash tomonidan ajratilgan byudjet mablag’lari yo’naltirilishining qonuniyligi, to’g’riligi va maqsadga muvofiqligini: hukumat va uning organlari faoliyatining samaradorligini, moliyaviy va moddiy resurslarning boshqarishning barcha darajalarida davlat mablag’lari samarali va tejab- tejab sarflanishini tekshirishga yo’naltirilishi kerak. Manbalar Ta’rif Yu.M.Itkin [17, 38-b.] Nazoratning vazifasi yo’l qo’yiladigan chetga chiqish me’yorlarini malakali belgilashdan iborat, qolgan barcha chetga chiqishlarni qayd etish va bartaraf qilish talab qilinadi. Boshqaruvning ichki va tasho’i xo’jalik jarayonlarini kuzatish, tekshirishni amalga oshirar ekan, nazorat bozor iqtisodiyotida, bu harakatlarning hammasi fao’at samarali boshqarish uchun foydali bo’lgandagina mavjudlik huquqiga egadir. S.O.Shoxin, L.I.Voronina [27, 14-b.] Moliyaviy nazorat deganda nazorat vazifalari yuklatilgan davlat va jamoat organlarining korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning moliyaxo’jalik faoliyatining iqtisodiy

samaradorligini xolis baholash maqsadi bilan bu faoliyat ustidan nazoratning ko’p tomonlama tarmoo’lardagi tizimini, xo’jalik va maqsadga muvofio’ligini aniqlashni hamda davlat byudjeti daromadlarining rezervlarini aniqlashni tushunmoq kerak. Iqtisodiy nazorat ishlab chiqarish ustidan insoniyat yaratgan G’oyat samarali nazoratdir. U narx, ish haqi, foyda, ishlab chiqarish harajatlari va foydalanish, ssuda foizi, renta, soliq, pul va sh.k. orqali amalga oshiriladi. Moliya nazorat vazifasining mavjudligi o’-o’zidan moliyaviy nazorat mavjudligini keltirib chiqarmaydi, u tegishli davlat organlarining muhim tashkil etuvchi faoliyatini taqazo etadi. 1. Moliyaviy nazorat - kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda moliya muhim rolining bir ko’rinishidir. 2. Moliyaviy nazorat davlat boshqaruv organlari faoliyatining turlaridan biri sifatida namoyon bo’ladi. 3. Moliyaviy nazorat - boshqaruvning tartibga solish, rejalashtirish, hisob-kitob va xo’jalikni yurituvchi subyekt faoliyatining tahlili singari mustaqil vazifasidir. 4. Taqsimlash munosabatlari orqali moliyaviy nazorat ishlab chiqarish, ayirboshlash, muomala va iste’mol munosabatlariga tatbiq etiladi. Nazorat subyekti – nazorat tizimining maxsus organi, nazorat qiluvchi tashkilot, alohida shaxs bo’lishi mumkin. Nazorat qiluvchi subyekt faoliyatini tashkilot qismida ma’lum umumiylikka ega bo’lgan bir guruh obyektlar masalan, Moliya Vazirligiga yoki nazorat taftish boshqarmasiga biriktirib quyiladi. Nazorat faoliyatini amalga oshirishda bir obyektning bir qancha nazorat subyektlari tomonidan ayni bir nazorat predmeti yuzasidan tekshirish xollariga yo’l qo’ymaslik maqsadida u yoki bu nazorat subyektning faoliyat doirasi aniq

chegaranishi kerak. Nazorat subyektlariga yuklatilgan majburiyatlar nazorat organlarining oldiga quylgan maqsadlardan kelib chiqqish va ularga to’liq mos kelishi muhimdir. Nazorat obyekti – kimni nazorat qilish kerak? degan savolga javob beradi. Davlat moliyaviy nazorati obyektlari tashkiliy-huquqiy shakli va faoliyat turidan qatiy nazar davlat moliyaviy resurslaridan foydalanuvchilar: davlat moliyaviy siyosatini yuritishga mutasaddi bo’lgan xukumatning ijroiya organlari pul-kredit muassalari, davlat mablag’larini jalb qiluvchi va ulardan foydalanuvchi investitsion institutlar, davlat korxonalari, byudjet tashkilotlaridir. Moliyaviy nazorat maxsus tamoyillar orqali amalga oshiriladi. Nazorat tamoyillari- nazoratning ilmiy jihatdan ishlab chiqilgan va amaliy faoliyatdan o’tgan siyosiy, tashkiliy va huquqiy asoslari bo’lib, ularga amal qilishligi nazoratning samaradorligini ta’minlaydi. Nazorat tamoyillari moliya sohasidagi nazoratning umumiy tartibini maqsadga yo’naltirilganligini belgilab beradi Ko’p yillik tajriba asosida jahonda davlat moliyaviy nazoratini tashkil etishning asosiy tamoyillari ishlab chiqarilgan bo’lib, har bir tsivilizatsiyalashgan davlatlarga amal qilingan va intiladi. Bu tamoyillar qonuniylik, daxlsizlik, obyektivlik, malakalilik, oshkoralikni talab qiladi. Qonuniylik – moliyaviy nazoratning muhim taiyillaridan biri bo’lib, birinsidan, davlat va mahalliy moliyaviy va moddiy resurslardan fodalanishdagi qonuniylikni ko’zda tutsa, ikkinchidan, nazorat organlari faoliyati ham qonun asosida belgilangan vakolatlari doirasida tashkil etilmog’i kerak. Dahlsizlik - nazorat organlarining dahlsizligi qonunan belgilab qo’yilishi kerak. Dahlsizlik nazorat organlari ishining samaradorligini ta’minlovchi omil bo’lib nazorat qiluvchi organning moliyaviy jihatdan ham mustaqil va dahlsizligini ko’zda tutadi. Obyektivlik va malakalilik – nazorat o’tkazuvchi shaxslar tomonidan amaldagi qonunchilikning so’zsiz rioya qilishni, ularning yuqori malakali kasbiy darajada bo’lishlarini ko’zda tutadi.

Oshkoralik – tamoyili esa nazoart organlarining jamoatchilik ommaviy ahborot vositalari bilan yaqindan aloqada bo’lishlarini talab qiladi. Chunki nazorat organlari bevosita yoki bilvosita tarzda bir guruh kishilarning yoki butun aholining manfaatlarini ish yuritadilar. Nazorat-iqtisodiy ishlar ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, xo’jalik yuritishning yuqori natijalariga erishishga, davlat daromadlarining oshishiga hamda davlat mablag’laridan samarali, maqsadga muvofiq foydalanishga ta’sir etadi. Mamlakat iqtisodiyoti va moliya tizimining samarali amal qilishining zaruriy sharti bo’lib moliyaviy nazorat xizmat qiladi. Moliyaviy nazorat jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini boshqarish ustidan davlat nazoratining tarkibiy elementi bo’lib hisoblanadi. Nazorat boshqarish tsiklining shakli sifatida qabul qilinayotgan yoki qabul qilingan boshqaruv qarorlarining asoslanganligi va samaradorligini baholash, bu qarorlarning amalga oshirilish darajasini hqiqiy natijalarning o’rnatilgan parametrlari va me’yoriy ko’rsatmalardan og’ish (farq qilish) darajasini aniqlash va salbiy holatlarni bartaraf etishga qaratilgan boshqaruv qarorlarini qabul qilish maqsadida boshqariluvchi obyekt faoliyatini kuzatish, solishtirish, tekshirish va tahlil qilish tizimidir. Bozor iqtisodiyoti uchun davlat moliyaviy nazorati faoliyatning alohida bir sohasiga aylanib boradi. Davlat moliyaviy nazoratning obyekti bo’lib boshqarishning barcha darajalarida moliyaviy resurslarning shakllanishi va ishlatilishidan taqsimlanish jarayonlari maydonga chiqadi. Bu boradagi Davlat moliyaviy nazorati avvalo davlat moliyaviy resurslaridan maqsadga muvofiq va samarali foydalanishi, davlat mulkidan oqilona foydalanishini ta’minlashga xizmat qilmog’i lozim. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida mamlakatimizning Davlat byudjeti shaklan qonuniy asoslab berildi. O’tgan davr ichidagi barqaror byudjet tizimini to’liq shakllantirish sohasidagi barcha ishlarimiz va tajribalarimiz bu

sohadagi jahon tajribasi bilan uyg’unlashdi, bu esa O’zbekiston Respublikasining “Byudjet Kodeksi”da o’zining huquqiy aksini topdi. Davlat moliyasini isloh qilish loyihasi doirasida O’zbekiston Respublikasi Hukumati o’z oldiga tarkibiy va institutsional o’zgarishlarni amalga oshirish bo’yicha keng ko’lamli vazifalarni qo’ymoqda. Bu bir tomondan sezilarli miqdorda moliyaviy resurslarni talab qilsa, ikkinchi tomondan ushbu resurslarni taqsimlash va ulardan foydalanishning samarali tizimining joriy etilishini nazarda tutadi. “Davlat moliya tizimini isloh qilish sohasida O’zbekiston Respublikasi Hukumatiga BMT Taraqqiyot Dasturi 2007 yildan buyon ko’maklashib kelmoqda. Jumladan, ushbu loyiha doirasida byudjet qonunchiligini hamda davlat byudjetini rejalashtirish va ijro etish metodologiyasini mukammallashtirish, buxgalteriya hisobi va auditorlik faoliyati hamda soliq ma’murchiligini takomillashtirish, sug’urta bozorini isloh qilish va rivojlantirish, shuningdek Moliya vazirligi xodimlarining salohiyatini oshirishga qaratilgan tashabbuslar samarali amalga oshirildi” 1 . Byudjet tashkilotlari moliyasinini nazoratini tashkil etishning tashkiliy- huquqiy asoslari haqida so’z borar ekan, bugungi kunda muvaffaqiyatli amalga oshirilib kelinayotgan Davlat moliyasini boshqarish tizimini isloh qilish loyihasi doirasida byudjet tashkilotlari moliyasi, ular xarajatlarini normativ rejalashtirish, g’aznachilik orqali xarajatlar to’lovini amalga oshirish tartiblariga bevosita taalluqli me’yoriyhuquqiy hujjatlar ham takomillashib bormoqda. Moliyaviy nazoratni tashkil etish, xarajatlarini rejalashtirish va moliyalashtirish, buxgalteriya hisobii yuritish, davlat xaridlarida ishtirok etish, ular xarajatlarini g’aznachilik orqali ijro etishning qonuniy-huquqiy va me’yoriy asoslarini tashkil qiluvchi hujjatlar qatorida quyidagilarni keltirib o’tish mumkin:  O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksi;  1999 yil 3 sentyabrdagi 414-son “Byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash tartibini takomillashtirish to’g’risida”gi Qarori; 1 “O’zbekistonda byudjet tizimi islohoti”. http://www.publicfinance.uz

 O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009 yil 16 sentyabrda 2007raqam bilan ro’yxatga olingan “Davlat byudjetining g’azna ijrosi Qoidalari”;  O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2014 yil 15 dekabrda 2634raqam bilan ro’yxatga olingan “Byudjet tashkilotlari va byudjetmablag’lari oluvchilarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini tuzish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi nizom”;  O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 26 martdagi 69-son qarori bilan tasdiqlangan O’zbekiston respublika tovar-xom ashyo birjasining maxsus axborot portali orqali elektron savdo yo’li bilan tadbirkorlik subyektlaridan eng zarur tovarlar (ishlar, xizmatlar)ning davlat xaridini tashkil etish tartibi to’g’risidagi Nizom va boshqalar. Yuqoridagi ro’yxatda keltirilgan 2634-raqamli Nizom bilan oxirgi besh yil ichida byudjet amaliyotida qo’llanib kelingan bir nechta normativ hujjatlar, xususan, O’zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2010 yil 29 oktyabrdagi 92-son “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi nizom (ro’yxat raqami 2157, 2010 yil 19 noyabr), O’zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2013 yil 24 iyundagi 63-son “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi nizomga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi buyrug’i ( ro’yxat raqami 2157-1, 2013 yil 29 iyul) kabilar o’z kuchini yo’qotdi. Oxirgi bir necha yil davomida byudjet tashkilotlari xarajatlarini smeta asosida rejalashtirish O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2010 yil 29 oktyabrdagi 92-son buyrug’i bilan tasdiqlanib, O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2010 yil 19 noyabrda 2157-son bilan ro’yxatga olingan “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetida turuvchi tashkilotlarning xarajatlar smetasi va shtatlar jadvalini tuzish, ko’rib chiqish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi

to’g’risida Nizom” 2 bilan tartibga solinib kelingan. Lekin byudjet tizimidagi islohotlar natijasida byudjet qonunchiligining takomillashuvi, 2013 yil 26 dekabrda O’zbekiston Respublikasi Byudjet Kodeksining qabul qilinishi natijasida yuqoridagi nizom orniga yangi me’yoriy hujjat - O’zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2014 yil 14 noyabrdagi 74-son buyrug’i bilan tasdiqlanib, A dliya vazirligida 2014 yil 15 dekabrda 2634-raqam bilan ro’yxatdan o’tkazilgan “Byudjet tashkilotlari va byudjetmablag’lari oluvchilarning xarajatlar smetasi va shtat jadvallarini tuzish, tasdiqlash va ro’yxatdan o’tkazish tartibi to’g’risidagi Nizom” 3 kuchga kirdi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik Palatasi tomonidan 2013 yil 28 noyabr ko’pi qabul qilingan va Senati tomonidan 2013 yil 12 dekabr kuni ma’tsullangan hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2013 yil 26 dekabr kuni imzolangan URQ-360-sonli Qonun bilan tasdiqlangan "O’zbekiston Respublikasining Byudjet Kodeksi" O’zbek modeli deb tan olingan, keng qamrovli bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan islohotlarning muhim bosqichi hisoblanadi. Huquqiy va ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi sezilarli darajada byudjet sohasida olib borilayotgan ijobiy o’zgarishlarga bog’liq. Bunda byudjet tizimi barcha tarmoqlarining benuqson ishlashi, Davlat byudjetining samarali prognozlashtirilishi va ijrosi etakchi o’rin tutadi. Bugungi kun talablari byudjet tizimining ishlashi byudjet munosabatlarining barcha aloqalarini tartibga soluvchi va uning ishtirokchilari samarali faoliyat yuritishlarini ta’minlovchi yaxlit va mustahkam qonunchilik-huquqiy bazaga asoslanishini, yagona byudjet tizimi aloqalarining yanada takomillashuvini talab qildi. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni amalga oshirish jarayonida milliy moliya tizimi shakllantirildi, ushbu sohada ro’y berayotgan chuqur o’zgarishlar doirasida rivojlangan Qonunchilik va me’yoriy-huquqiy baza yaratildi. Byudjet kodeksi .qabul qilingunga qadar Davlat byudjetini tayyorlash, ko’rib ChIQISh, 2 “O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami”, 2010 yil, 47-son, 440-modda. 3 O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2014 y., 51-son, 612-modda

tasdiqlash va ijro etish, shuningdeq uning ijrosi ustidan nazorat va hisobot, byudjetlararo munosabatlar jarayonlari bir nechta qonunchilik hujjatlari bilan tartibga solingan bo’lib, bu ayrim normalarning turlicha talqin qilinishiga va ularni amalga tadbiq etishda qiyinchiliklarga olib kelar edi. Byudjet kodeksining asosiy maqsadi byudjet jarayonini tartibga soluvchi, amaliyotdagi mavjud ziddiyatlarni va eskirgan normalarni bartaraf etuvchi yagona qonunchilik hujjatini ishlab chiqish, shuningdek amaliyotda ishlab turgan normalarni, qoidalarni va byudjet jarayoni ishtirokchilarining vakolatlarini tizimlashtirishdan iboratdir. Byudjet kodeksi, byudjet sohasidagi asosiy qonunchilik hujjati sifatida O’zbekiston Respublikasining 2000 yil 14 dekabrda qabul qilingan "Byudjet tizimi to’g’risida"gi va 2004 yil 26 avgustda qabul qilingan "Davlat byudjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi ikkita asosiy qonunlarining printsiplarini, normalarini va qoidalarini qamrab oldi va ularni muvofiqlashtirdi. Ushbu ikkita qonun Byudjet kodeksini ishlab chiqish va byudjet qonunchiligini yanada takomillashtirishga asos bo’lib xizmat qildi, deyish mumkin.Byudjet kodeksi qabul qilingunga qadar amalda bo’lgan byudjet qonunchiligining holati tahlil qilinganida, ushbu me’yoriyhujjatlarning quyidagilar bilan bogliq bir nechta amaliy kamchiliklari ma’lum bo’ladi: -byudjet jarayonining ayrim normalari va bosqichlarining bir nechta turli qonun hujjatlari bilan tartibga solinishi bilan; O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasining faoliyati -O’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori va farmonlari (2 ta) bilan; -byudjet tashkilotlarining byudjetdan tashqari jamtarmalari - Vazirlar Mahkamasining qarorlari (8 tadan ortiq) va boshqa idoraviy hujjatlar bilan tartibga solingan. -ayrim normalarni amaliyotda tadbiq qilishning qiyinligi bilan; Tasdiqlangan byudjetga o’zgartirishlar kiritishga ruxsat berilishini asoslovchi puxta va aniq hamda nima uchun Oliy Majlisning, nima uchun Vazirlar

Mahkamasining ruxsati zarurligini lo’nda qilib tushuntirib beruvchi normalar mavjud emas edi. “Byudjet tizimi to’g’risida”gi Qonunning ayrim normalari yangi talablarga muvofiq emas edi. Masalan, ushbu qonunda oxirgi yillarda mamlakatimiz rahbariyati tomonidan byudjet tizimini isloh qilish bo’yicha qabul qilingan choralar aks ettirilmagan, xususan: • ikki palatali Parlament sharoitida davlat byudjeti ko’rsatkichlarini ko’rib chiqish va tasdiqlash tartibi, davlat hokimiyati organlarining vakolatlarini qayta ko’rib chiqish (Oliy Majlis-Prezident-Vazirlar Mahkamasi); • davlat moliyasi tuzilmasida sezilarli ulushni tashkil etuvchi, shu jumladan, yangi tashkil etilgan byudjetdan tashqari maqsadli jamg’apmalap (Tiklanish va taraqqiyot jamg’armasi, Ta’lim va tibbiyot muassasalarini rekonstruktsiya qilish, mukammal ta’mirlash va jihozlash jamg’armasi, Sug’oriladigan erlarning meliorativ holatini yaxshilash jamrarmasi); • shuningdek 2011 yildan joriy qilingan davlat xaridlari mexanimi. Byudjet kodeksini ishlab chiqish jarayonida jahonning rivojlangan mamlakatlari, jumladan, OESR mamlakatlari, Germaniya, Frantsiya, Koreya, Yaponiya kabi hamda MDXning ayrim mamlakatlarining byudjet qonunchiligi o’rganib chiqildi. Byudjet kodeksida nazarda tutilgan Byudjet tasnifi tuzilmasi Xalqaro valyuta jamrarmasining amaldagi xalqaro standartlariga (Davlat Moliyasi Statistikasi - 2001 y.) asoslangan. Bundan tashqari, o’rganilgan mamlakatlarda byudjetni shakllantirish va tuzish uch yillik istiqbol uchun amalga oshiriladi. Shu munosabat bilan Byudjet kodeksi loyihasida byudjetni uch yillik davrga shakllantirish uchun poydevor qo’yilgan. Shuningdeq ta’kidlash joizki, Byudjet kodeksi loyihasining "davlat moliyaviy nazorati" bo’limi tuzilmasi O’zbekiston Respublikasi "Xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish to’g’risida"gi

Qonun, Hisob palatasi va Moliya vazirligi Davlat moliyaviy nazorati bosh boshqarmasi nizomlarini hisobga olgan holda hamda Oliy auditorlar instituti xalqaro tashkilotining (INTOSAI) davlat moliya nazoratini olib borish bo’yicha tavsiyalariga ko’ra ishlab chiqildi. Shunday qilib, Byudjet kodeksi qabul qilinishining asosiy maqsadlaridan biri - amalda bo’lgan me’yoriy-huquqiy hujjatlarning yuqorida qayd etilgan amaliy kamchiliklarini bartaraf etish, amaliyotda o’zini oqlagan me’yorlarni tadbiq etish, shuningdeq xalqaro tajribani hisobga olgan holda byudjet qonunchiligini yanada takomillashtirish maqsadida butun byudjet jarayonini tartibga soluvchi yagona qonun hujjati ishlab chiqildi. Qabul qilingan Byudjet kodeksi quyidagi qator yangiliklarni nazarda tutadi: • tartibga solishning yagona printsiplarini ham O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetiga, ham davlat maqsadli jamgarmalariga qo’llash; • byudjet jarayonining barcha qatnashchilari vakolatlarini hamda ularning o’zaro munosabat mexanizmlarini belgilash; • byudjet jarayonining barcha bosqichlarini (byudjet tizimi barcha byudjetlarini shakllantirish, tuzish, ko’rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash, ijro etish, nazorat qilish, hisobotlarni tayyorlash va tasdiqlash, byudjetlararo munosabatlar) yagona va yaxlit qonun xujjatida tizimlashtirish; • maxalliy byudjetlar daromadlar manbalarini mustahkamlash orqali byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish, byudjetlarning barcha darajalari o’rtasida vakolatlarni taqsimlash va uzaro hamkorlik. Byudjet kodeksining tuzilmasini o’rganishda byudjet munosabatlarini tizimlashtirish imkonini beruvchi hamda byudjet tizimining ochig’ligi va barqarorligini ta’minlovchi 2 ta qism, 9 ta bo’lim, 28 ta bob va 192 ta moddani tahlil qilish kerak Byudjet kodeksida byudjet tuzilmasi, byudjet sohasidagi vakolatlar, byudjetni tuzish va qabul qilish, uning ijrosi me’yorlari va qoidalari, davlat tomonidan mablag’larni jalb qilish, byudjet hisobi va hisoboti, byudjet ijrosi yuzasidan nazorat va byudjet qonunchiligini buzganlik uchun javobgarlik asoslari aks ettirilgan.

Qabul qilingan Byudjet kodeksida byudjet sohasidagi vakolatlarga aniqlik kiritildi. Bunda qonunchilik bazasi bilan amaliyot o’rtasidagi ziddiyatlarni bartaraf etish maqsadida Davlat moliyasini boshqarish jarayonidagi davlat hokimiyati organlarining vakolatlari to’liq qayta ko’rib chiqildi. Amalda bo’lgan qonunchilikda faqat O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Mahalliy davlat hokimiyati organlari va Moliya vazirligining vakolatlari belgilangan bo’lsa, Byudjet kodeksida barcha byudjet jarayoni ishtirokchilarining vakolatlari aks ettirildi. Jumladan, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, O’zbekiston Respublikasi Hisob palatasi, Mahalliy Hokimiyat vakillik organlari va Mahalliy davlat hokimiyati organlari, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, hududiy moliya organlari, byudjet mablag’larini taqsimlovchilar, byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilar, davlat maqsadli jamg’armalarini taqsimlovchi organlarning vakolatlari alohida moddalarda aks ettirildi. Ta’kidlash joizki, hozirga qadar amalda bo’lgan byudjet qonunchiligida bazaviy xarajatlar smetasi ro’yxatdan o’tkazilguniga qadar byudjetni ijro etish tartib- tamoyillari etarlicha yoritib berilmaganligi bois, amaliyotda vaqtinchalik xarajatlar smetasi o’z vaqtida ro’yxatdan o’tkazilmay qolishi oqibatida yil boshida ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarni amalga oshirishda kechikish holatlari tez-tez uchrab turardi. Bu kabi muammolar Byudjet kodeksida o’z echimini topgan. Avvalgi byudjet qonunchiligida byudjet tashkilotlari hodimlarining ish haqlari naqd pul to’lovini kechiktirganlik uchun javobgarlik nazarda tutilmagan edi. Bu esa joylarda shu kabi muammolar uchrab turishiga sabab bo’lardi. Byudjet kodeksining 187-moddasi bilan: "Byudjetdan moliyalashtiriladigan muassasalar va tashkilotlarga ish haqi, pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar va ularga tenglashtirilgan boshqa xarajatlarni to’lash uchun pul mablag’lari berilishini, shuningdeq pensiyalarni etkazib berishni amalga oshiruvchi muassasalarga pul mablag’lari berilishini banklarning rahbarlari va boshqa

mansabdor shaxslari tomonidan asossiz kechiktirish" - byudjet intizomini buzish, deb belgilandi. Byudjet hisobining asoslari, byudjet hisobotlarining shakllari, shuningdeq byudjet ijrosi to’g’risidagi hisobotni tashqi audit qilish masalalari nazarda tutildi. Byudjet hisobini yuritish va byudjet hisobotini tuzishning yagona tartibi joriyqilindi. Bundan tashqari, Byudjet kodeksida byudjet tizimi byudjetlarining ijrosi to’g’risidagi hisobotning ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinishi (chop etilishi) majburiyligi normasi nazarda tutilgan, bu esa yangi kiritilgan byudjet tizimi ochiqligi printsipiga va byudjet ma’lumotlari e’lon qilinishining xalqaro standartlariga muvofiq keladi. Byudjet kodeksida byudjet ijrosi yuzasidan nazoratga alohida etibor qaratilgan. Byudjet tizimi byudjetlarining ijrosi yuzasidan nazorat byudjet jarayonining asosiy bosqichlaridan biri bo’lgani holda, amaldagi bo’lgan qonunchilikda byudjet ijrosi yuzasidan nazorat "Byudjet tizimi to’g’risida"gi Qonunning bitta moddasi (38- modda) va boshqa qonunosti hujjatlarining bir nechta qoidalari bilan tartibga solingan. Shu munosabat bilan Byudjet kodeksida:  davlat moliyaviy nazoratini amalga oshiruvchi organlar tizimi aniq belgilab qo’yildi;  davlat moliyaviy nazoratining printsiplari, shakllari va usullari aks ettirildi;  davlat moliyaviy nazoratining shakllari va turlari tasniflandi;  nazorat organlarining vakolatlari, shuningdeq davlat moliyaviy nazorat organlari hamda moliyaviy nazorat obyektlari mansabdor shaxslarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi belgilandi. Qayd etish lozimki, Byudjet kodeksiga byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarni yakuniy nazorat qilish tartiblarini belgilovchi normalar kiritildi. Shuningdek nazorat davriyligi yiliga ko’pi bilan bir marta qilib belgilandi.

Bunda nazoratni amalga oshirish muddati o’ttiz kalendar kunidan oshmasligi belgilab qo’yildi. Alohida ta’kidlash joizki, ushbu kodeks nafaqat moliya, g’aznachilik yoki nazorat- taftish organlari hodimlari uchun, balki byudjet qonunchiligining to’g’ridan-to’g’ri foydalanuvchilari, aynan byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilari uchun ham muhim ahamiyat kasb etadi. Xotima o’rnida e’tirof etish mumkinki, Byudjet kodeksining joriy qilinishi O’zbekistonda amalga oshirilayotgan keng miqyosdagi islohotlarga yana bir turtki bo’ldi. Bunda keyingi islohotlarga: o’rta muddatli byudjetlashtirish, natijaga yunaltirilgan byudjetlashtirish, byudjet hisobini jahon andozalariga moslashtirilgan standartlar asosida yuritish, byudjet jarayonining yanada oydinligini ta’minlash masalalarining nazariy, metodik va me’yoriy tizimlarini ishlab chiqishga keng asos yaratilmoqda. Ma’lumki, davlat byudjeti hisobiga mablag’ bilan ta’minlanadigan tarmoqlarda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish, byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash mexanizmini takomillashtirish, byudjetmablag’laridan samarali va aniq foydalanish maqsadida 1999 yil 3 sentyabrda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 414-son Qarori qabul qilingan va bu qaror byudjet tashkilotlari moliyasini tashkil qilishda keskin o’zgarishlarga olib kelgan edi. Mazkur Qaror 2000 yil 1 yanvardan boshlab byudjet tashkilotlari xarajatlarini mablag’ bilan ta’minlashning yangi tartibini belgilab berdi. U quyidagilarni nazarda tutadi:  byudjetmablag’laridan tejab, samarali va aniq foydalanish hamda byudjet intizomini mustahkamlash uchun byudjet tashkilotlari rahbarlarining mustaqilligini kengaytirish va mas’uliyatini oshirish;  byudjet tashkilotlarini mablag’ bilan ta’minlash mexanizmini soddalashtirish va byudjetmablag’laridan foydalanishda yuqori natijalarga erishish maqsadida mavjud mablag’larni oqilona taqsimlash uchun imkoniyatlar yaratish; -ish haqi va unga tenglashtirilgan to’lovlarni, ish haqiga qo’shimchalar, kapital qo’yilmalar va boshqa xarajatlarni guruhlagan holda bir satrda mablag’

bilan ta’minlash usulida byudjet tashkilotlarini normativlar bo’yicha (faoliyat turiga ko’ra) mablag’ bilan ta’minlashning yangi tartibini joriy etish; -byudjetdan mablag’ bilan ta’minlashni byudjet tashkilotlarining faoliyat turi bo’yicha tovarlar (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va sotish faoliyatini kengaytirish bilan birga qo’shib olib borish; -byudjet tashkilotlari xodimlari mehnatini rag’batlantirish, ular faoliyati samaradorligini oshirish va kadrlarning o’rnashib qolishi uchun shart-sharoitlar yaratish. 1995 yil 21 dekabrda qabul qilingan 2002 yil 13 dekabrda 447-II son bilan o’zgartirishlar kiritilgan «O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki to’g’risida» gi qonuniga, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 9 yanvardagi «O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi PF-5296-sonli Farmoniga muvofiq bank tizimi barqarorlikni qo’llab- quvvatlash, omonatchilar va kreditorlarning manfaatlari himoyalanishini ta’minlash maqsadida bank nazoratini va banklar faoliyatini tartibga solishni amalga oshiradi. Davlat moliyasini boshqarishda soliq organlari muhim rol o’ynaydi. O’zbekiston Respublikasining 1997 yil 29 avgustda 474-son bilan qabul qilingan va 2003 yil 25 aprelda 482-II son Qonun bilan o’zgartirishlar kiritilgan qonuni soliq nazoratining asoslari, uni amalga oshirish bo’yicha soliq organlarining huquq va majburiyatlarini belgilab bergan.

Moliyaviy nazoratni amalga oshirishning qonuniy - huquqiy asoslari O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi O’zbekiston Respublikasining «Byudjet Kodeksi » O’zbekiston Respublikasi Prezidentining har moliyaviy yil uchun qabul qilinadigan “O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi Qarori O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining har moliyaviy yil uchun qabul qilinadigan “O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti to’g’risida”gi Qonuni O ’ zbekiston Respublikasi «Soliq Kodeksi» Moliya vazirligi, Markaziy bank, boshqa byudjetni boshqarish organlarining me’yoriy - huquqiy hujjatlari O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2009 yil 16 sentyabrda 2007 - raqam bilan ro’yxatga olinga n “Davlat b y udjetining g’az na ijrosi Qoidalari

Adabiyotlar ruyhati: 1. Vahobov A., Malikov T. Moliya: umumnazariy masalalar, 2008 yil 2. Vahobov. A.V, Malikov. T.S: Moliya. Darslik. T: “Noshir” Toshkent 2011-y. - 711 b. 3. Ibragimov A., Sugirbaev B. Byudjet nazorati va auditi: O’quv qo’llanma – Toshkent, 2009 yil 4. Маликов Т . С . Молия . Ўқув қўлланма . – Т .: Iqtisod-moliya, 2018. – 266 б . 5. Malikov T.S., Vahobov D.R. Moliya: chizmalarda: o’quv qo’llanma.- Toshkent Iqtisod-moliya, 2010 yil 6. Norqobilov S., Dadaboeva H., Jo’raev O’. Xalqaro amaliyotda bank nazorati, T.” Iqtisod-moliya” 2007 yil 7. G’aybullaev O., O’roqov. U. - O’zbekiston Respublikasida byudjet tizimi va jarayoni: o’quv qo’llanma. Toshkent: Baktria press, 2015. — 168 b. 8. Денисова, Т.В. Аудит: учебное пособие / Т.В. Денисова. – Челябинск: Издательский центр ЮУрГУ, 2015. – 38 с. 9. Васильева М.В. Оценка эффективности и результативности использования бюджетных средств при проведении финансового контроля // Финансовая аналитика, пробл. и решения. - М., 2011. - № 13. - С. 24-34. 10. Овчарова Е.В. Финансовый контроль в Российской Федерации. Зерцало М Москва, 2015 г. Стр. 224

Похожие

Tijorat banklarini tashkil etishning huquqiy va iqtisodiy asoslari

Sug’urta tashkilotlarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Korxonalarda ichki moliyaviy nazoratni tashkil etish

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Kredit iqtisodiy kategoriyasi va kreditlashni tashkil etishning iqtisodiy va huquqiy asoslari