Менежмент социологияси ва психологияси фанининг предмети, мазмуни ва вазифаси - Экономика - Рефераты

Менежмент социологияси ва психологияси фанининг предмети, мазмуни ва вазифаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Менежмент социологияси ва психологияси фанининг предмети, мазмуни ва вазифаси Режа: 1. Б ошқарув социологияси ҳақида тушунча ва унинг моҳияти. 2. Б ошқарув психологияси, унинг мазмуни ва бошқа фанлар билан алоқадорлиги. 3. Б ошқарув социологияси ва психологиясининг АҚШ ва Ғарбий Европада ривожланиши.

1.1. Б ошқарув социологияси ҳақида тушунча ва унинг моҳияти «Социология» лотинча с ў здан олинган б ў либ, жамият деган маънони билдиради. Социология жамиятнинг таркибига кирувчи алоҳида институтлар, тизимлар, гурухлар ва уларнинг ўзаро алоқадорлиги тўғрисидаги фандир. Социология фан сифатида Х1Х асрда шаклланди. Унинг шаклланишида Француз файласуфи Огюст Контнинг хизмати каттадир. Социология социал фалсафанинг масалаларини янада аниқ к ў риб чи қ иши ҳамда эмпирик социал тадқиқотнинг ривожланиши оқибатида шаклланади. Б ошқарув социологияси - ижтимоий жараёнларни бошқариш усулларини, муносабатларни, ҳамда жамият таркибига муайян мақсад асосида таъсир кўрсатиш шакл усулларини ўрганувчи махсус социологик соҳа ҳисобланади. Унда кичик меҳнат жамоасидан бошлаб то давлат бошқаруви тизимига қадар бўлган жараёнлар ўрганилади. бошқарув социологияси доирасида давлатнинг ижтимоий-иқтисодий сиёсати ва уни бошқариш - ижро органлари томонидан қ ай даражада бажарилиши, ўз-ўзини бошқариш, бошқаришнинг назарий ва амалий масалалари тадқиқ қилинади. Иқтисодиётни бошқариш ишлаб чиқаришни бошқариб қолмай, балки кишилар, улар муносабатлари, шу жумладан, ижтимоий муносабатларни ҳам бошқариш демакдир. Кенг маънода иқтисодий муносабатлар ижтимоий муносабатларни ҳам билдиради. Ижтимоий муносабатларнинг биринчи даражаси - кишилар ў ртасидаги муносабатлардир. Ижтимоий муносабатларнинг иккинчи даражаси - ишчилар, деҳқонлар ва зиёлилар ўртасидаги, миллатлараро ва миллатлар ичидаги муносабат, шаҳар ва қишлоқ ўртасидаги муносабат, а қ лий ва жисмоний меҳнат билан шуғулланувчиларнинг муносабатларидир. Ижтимоий муносабатларнинг учинчи даражаси - меҳнат жамоалари ўртасидаги ва жамоа аъзоларининг муносабатларидир. Ижтимоий бошқарув нинг ҳар бир даражасининг объекти - инсон. Ижтимоий муносабатларни бошқариш - инсонни, кишиларни

бошқаришдан иборатдир. Ижтимоий муносабатларнинг моҳияти инсоний муносабатларни бошқаришдир. Ижтимоий бошқариш вазифаси инсон ва унинг к а молотига қаратилади. Унинг асосий вазифаси корхона ва ташкилот ходимлари учун зарур бўлган меҳнат ва турмуш шароитларини яратиб бериш, уларнинг доимий равишда яхшиланиб боришига эришишдан иборат бўлиб, у мамлакатимизда олиб борилаётган иқтисодий ислоҳотлар билан боғлиқдир. Биринчи ва иккинчи даражадаги ижтимоий муносабатларни бошқариш давлат томонидан, Конституция, қонун ва қарорларга мувофиқ амалга оширилади. Меҳнат жамоаларини бошқариш корхона маъмурияти томонидан меҳнат жамоаси иштирокида амалга оширилади. Корхона фаолиятида асосий ў ринни ишлаб чиқариш жамоаси эгаллайди. Корхона фаолиятининг самарадорлиги кадрлар танлашга, уларга топширилган вазифани қай даражада бажаришларига боғлиқдир. Кишиларни бошқаришда қуйидагиларга амал қилинади:  ҳар бир инсоннинг ижтимоий аҳамияти, ишлаб чиқаришдаги ў рни, вазифалари, ҳуқуқ ва мажбуриятларни белгилаш ва кишининг тай ё ргарлик даражаси қобилият ва қизиқишларига боғлиқ б ў лади. Бу ў рин турли ҳуқуқ, техник-технологик меъ ё р ва ваколатлар билан белгиланади;  ҳар бир инсон ў зининг ижтимоий ў рни, вазифаси, мажбурият ва ҳуқуқларини билиши лозим. Бунга илм олиш, тарбия, мутоала ор қ али эришилади;  ҳар бир инсон ўзининг ижтимоий вазифасини бажариши, бунга энг аввало унинг умумий ва касбий тай ё ргарлиги, интизомлилиги ва жавобгарлик даражаси билан эришилади. Киши маълум бир жамоа аъзоси бўлганлиги сабабли, унинг эгаллайдиган ижтимоий ў рни к ў п жихатдан жамоага боғлиқ б ў лади. 1. 2. Б ошқарув психологияси, унинг мазмуни ва бошқа фанлар билан алоқадорлиги.

Жамиятда бошқаришнинг асосий мазмуни ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида: меҳнат фаолиятида, ишлаб чиқаришда, ижтимоий, сиёсий фаолиятда, мафкуравий соҳада, ижтимоий қ айта ишлаб чиқаришда аниқ имкониятлари ўрганилади. Ишлаб чиқариш шароитида социология кишилардаги ижтимоий алоқани шаклланишининг асоси бўлган меҳнат омилларини ўрганади, ижтимоий тизимлар, шу жумладан, ишлаб чиқариш тизими ривожланиши ва амал қилиш қонуниятлари, кишиларнинг жамиятнинг турли қатламидаги хулқ-атвори қонуниятларини тадқиқ қилади. Ижтимоий психология гурух ва омма психологиясининг хусусиятлари, уларни шахснинг онги ва хулқига таъсири, кишилар фаолиятини рағбатлантирувчи омиллар, кайфият, ижтимоий фикрни шакллантирувчи омилларни ўрганади. Шахс психологияси олий нерв фаолияти турлари ва инсон темпераменти, характери, шахснинг иродаси, қобилияти, ҳиссиёти, хотираси, англаш ва ҳис этиш қобилиятини ўрганади, меҳнат психологияси меҳнат фаолиятлари, шу жумладан, раҳбар ва мутахассислар (касбий хусусият ва қобилиятлари, кадрларни ўқитиш усуллари, меҳнат жараёнининг психологик жихатлари) фаолиятини ўрганади. Кишиларнинг фикрлаш усулида ўзгариш юз бериши ва уларнинг маданий ҳамда билим даражаси ортиб бориши билан ижтимоий-психологик усулларнинг аҳамияти ҳам ортиб боради. Бундай шароитда шахснинг эҳтиёж ва манфаатлари маънавий соҳа томон ўзгариб боради. Ўз меҳнатидан қониқишнинг муҳим омили бўлиб, ишлаб чиқарувчиларнинг раҳбар билан ўзаро яхши муносабати, ишлаб чиқаришдаги қулай ижтимоий-психологик вазият хизмат қилади. Фаннинг моҳияти бошқарув жараёнлари: фаолият, манфаат, ўзаро муносабат, ўз-ўзини бошқариш, инсонлар руҳиятини ўрганган ҳолда таъсир кўрсатиш ва чет эл тажрибаларини ўрганишдир. Фаннинг предмети шахслар, ижтимоий гурухларнинг ўзаро раҳбар ва бўйсинувчилар билан муносабати ва руҳиятини ўрганишдир.

Фаннинг асосий вазифаси чет эл тажрибаларидан фойдаланилган ҳолда амалиётда, яъни корхона фаолиятига тадбиқ этиш, аниқлаш, корхонанинг мақсади ва аниқ имкониятларини ўрганиш, жамоани жипслаштириш, корхонанинг психологик иқлимини яхшилаш, ижтимоий химоялаш натижасида ишлаб чиқариш ва меҳнат самарадорлигини ошириш йўлларини ўрганишдир. Булардан ташқари ҳозирги психологларнинг тадқиқотлари, принциплари, йўл-йўриқлари натижасида корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятини яхшилаш, меҳнат жамоаларини тарбиялаш, ўзаро ёрдам, ҳамда бир-бирларини қўллаб-қувватлашнинг фойдали томонларини тушунтиришдир. 1. 3. Б ошқарув социологияси ва психологиясининг АҚШ ва Ғарбий Европада ривожланиши. Б ошқарув социологияси ва психологияси АҚШ ва Ғарбий Европада кенг ривожланган бўлиб, ўзининг к ў плаб йўналишларига эга. Ф.Тейлорнинг «Илмий менежмент» мактаби, Эльтон Мейо асос солган «Инсоний муносабатлар», Дракернинг «Эмпирик», Ч.Бернарднинг «Ижтимоий тизим», Перроунинг «Ин қ ирозли ҳ олатларда бошқарув » каби социологик мактаблари бошқарув социологиясининг ривожланишида муҳим аҳамиятга эга б ў лди. Ғ арб ва Америка бошқарув социологияси ва психологиясидаги тизимли, ижтимоий ва инсонпарварлик номлари билан аталувчи социологик ва психологик йўналишлар ҳозирги давр ижтимоий ҳаётини илмий асосда бошқариш шакллари, усул ва воситаларини янада такомиллаштиришни мақсад қилиб қўйди. Менежмент социологияси ва психологиясининг ривожланишида бир қ анча чет эл социолог, менежер, психологлар ҳам ў з улушларини қў шдилар. Уларнинг к ў пчилигини фикри бир жойдан чи қ иб, ишлаб чиқаришда муваффа қ иятларга ва ютуқларга эришишида инсонлар ру ҳ ини ўрганган ҳ олда, яъни инсоний муносабатларни яхшилагандагина эришиш мумкинлигини исботлаб бердилар.

Гарвард университети профессори Э льтон Мэйо «Инсоний муносабатлар» назариясини илгари сурди. Унинг ғояларини моҳияти шундаки, меҳнат жараёнида психологик ва ижтимоий омиллар етакчи аҳамиятга эга. Шу сабабли, Э. Мэйо фикрига биноан ишлаб чиқариш ва бошқарув нинг барча муаммоларига инсоний муносабатлари ну қ таи назаридан қараш лозим. Бу назария инсоннинг маълум ижтимоий ва психологик эҳтиёжларини қондириш й ў ли билан уни янада унумли меҳнат қ илиши мумкин деган ғояга асосланган. Инсоний муносабатлар мактабининг яна бир намоёндаси Д.Мак Грегор бошқарувни ташкил этишда 2 хил ёндашув мавжудлигини айтиб ў тади: 1) мажбурлаш ва рағбатлантириш усуллари; 2) ташаббускорлик ва мустақилликни иложи борича намоён қ илиш учун шароит яратиш . Лекин бу назариянинг яхши томони шундаки, «Инсоний муносабатлар» мактаби вакиллари ижтимоий муаммоларни бутун жамият миқёсида эмас, балки алоҳида корхона миқёсида ҳ ал этадилар. Меҳнаткашларнинг ижтимоий аҳволига комплекс равишда ёндашиш ижтимоий-иқтисодий муаммо сифатида эмас, балки кишиларнинг гурухий муносабатлари сифатида қаралган. «Эмперик» (прагматик) мактаб намоёндалари менежмент зарурлигини умуман инкор этиб, очи қ эмперизмни тарғибот қ илади. У бошқарувнинг мақсади - раҳбарлик қилиш бўйича ижобий тажриба ва аниқ хатоларни ўрганишдан иборат, - деб таъкидлайди. Бу мактаб вакиллари камро қ назарий маслахатлар бериб, к ў про қ аниқ вазиятларни таҳлил этиш билан шуғулланиш ва албатта, тажриба ўрганиш жуда муҳимлигини айтиб ў тадилар. Лекин фақат амалиётга асосланиб менежментни шакллантириш мумкин эмас «Эмперик» мактабнинг энг ёр қ ин намоёндалари - Т.Дракер, Р.Дэвис, Л.Ньюман, Д.Миллер ва бошқалардир. Юқорида санаб ў тилган хорижий бошқарув мактабларининг энг асосий камчилиги бошқариш назариясини ҳар томонлама чуқур

ўрганилмаганлигидир. Бу янги йўналиш «Ижтимоий тизимлар» мактабининг вужудга келишига туртки бўлди. Унинг энг таниқли намоёндалари Д.Марч, Г.Саймон, А.Этциони ва бошқалардир. «Ижтимоий тизимлар» мактаби «Инсоний муносабатлари» мактаби хулосаларига асосланиб, корхонага ўзаро боғлиқ ва ўзаро таъсир кўрсатувчи омиллар мажмуидан иборат комплекс тизим сифатида қараб, инсон бу омилларни бири деб ҳисоблайди. Социологларнинг катта гурухи саноат социологияси соҳасида тадқиқот олиб борадилар. «Ижтимоий тизим» мактаби ў зидан аввалги мактабларга нисбатан кенг к ў ламдаги муаммоларни ҳ ал этишга, бошқарув назариясини яхлит ҳолга келтиришга интилади. Лекин бошқарув назариясини тузишга интилиш уни ҳозирги капиталистик дунё шароитидан узо қ лашиб кетишга ва натижада унинг унчалик кенг ёйилмаслигига олиб келди. Агар «Классик» мактаби намоёндалари низоларни моддий рағбатлантириш ёки жиҳозлаш йўли билан, «Инсоний муносабатлар» мактаби ишлаб чиқариш жараёнини адолатли бошқариш йўли билан ҳал қилишни таклиф этган бўлсалар, «Ижтимоий тизимлар» мактаби ташкилотда низоларнинг мавжуд бўлиши, унинг табиатидан келиб чиқувчи ҳолат деб ҳисоблаб, асосий вазифа низолар ва уларнинг оқибатини юмшатишдан иборат деб таъкидлайдилар. Хулоса Менежмент социологияси ва психологиясининг ривожланишида бир қанча чет эл социолог, менежер, психологлар ҳам ўз улушларини қўшдилар. Уларнинг кўпчилигини фикри бир жойдан чиқиб, ишлаб чиқаришда муваффақиятларга ва ютуқларга эришишида инсонлар руҳини ўрганган ҳолда, яъни инсоний муносабатларни яхшилагандагина эришиш мумкинлигини исботлаб бердилар. Бошқарув социологияси ва психологияси АҚШ ва Ғарбий Европада кенг ривожланган бўлиб, ўзининг кўплаб йўналишларига эга. Тейлорнинг «Илмий менежмент» мактаби, Эльтон Мейо асос солган «Инсоний муносабатлар», Дракернинг «Эмпирик», Ч.Бернарднинг «Ижтимоий тизим», Перроунинг

«Инқирозли ҳолатларда бошқарув» каби социологик мактаблари бошқарув социологиясининг ривожланишида муҳим аҳамиятга эга бўлди. Ғарб ва Америка бошқарув социологияси ва психологиясидаги тизимли, ижтимоий ва инсонпарварлик номлари билан аталувчи социологик ва психологик йўналишлар ҳозирги давр ижтимоий ҳаётини илмий асосда бошқариш шакллари, усул ва воситаларини янада такомиллаштиришни мақсад қилиб қўйди.

Фойдаланилган адабиётлар 1.А ллахвердов В.М., Богданова С.И. и др. Психология:Учебник. 2-е изд. Отв. ред. Крылов А.А. Перераб. и доп. - М.: ТК. Велби. Проспект, 2004. 2. Психология и педагогика: Учебник. - М.: Изд. Элит, 2004. 3. Карпова Ю.А. Введение в социологию инноватики: Учеб. пособ. СПб.: Питер, 2004. 4. Программа Экономическая и социальная политика

Похожие

«Мехнат иктисодиёти ва социологияси» фанининг предмети ва мазмуни

Меҳнат иқтисодиёти ва социологияси фанининг предмети ва мазмуни

Менежмент фанининг мазмуни, мақсади ва вазифалари

Менежмент ва иқтисодиёт фанининг предмети, объекти ва методи

Давлат бюджети фанининг предмети ва мазмуни