Menejmentning tashkiliy strukturalari. - Экономика - Рефераты

Menejmentning tashkiliy strukturalari.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Menejmentning tashkiliy strukturalari. Reja: 1. Tashkilotni tashkil etishning umumiy koidalari. 2. Boshkaruv tashkiliy strukturasi. 3. Vakolatlarni uzatish.

TASHKILOTNI TASHKIL ETISHNING UMUMIY KOIDALARI. Xar kaysi tashkilotni, kattaligidan kat’iy nazar tizim kurinishida tasavvur kilish mumkin, bunda xom ashyo yetkazilib beriladi va tayyor maxsulot yoki tashkilotning faoliyat natijasi chikadi. 1-koida. Tashkilot kancha yaxshi tashkil etilgan bulsa, shuncha u yaxshi natijaga erishadi. Xar kaysi tashkilotni tashkil etish asosida mexnatni taksimlash va ixtisoslashish, shartnomaar va kelishuvar tizimi yotadi. 2-koida. Xar kaysi tashkilotning tashkil etish asosida maxsulot ishlab chikarish texnologiyasi yotadi. Demak, maxsulot ishlab chikarish birinchi urinda, tashkilotni boshkarish strukturasi keyingi urinda turadi. 3-koida. Tashkilotni maxsulot va iste’molchiga karab strukturasini tashkil etish ijobiy natijaning oshishiga kumaklashadi. Butun tashkilotdagi ishlar odamlar (personal) tomonidan bajariladi. Samarali tashkil etilgan tashkilotlarda xar kaysi ish unga yuklatilgan va kaysi ish uchun u javobgar ekanligini anik bilishi kerak. Anik ish uchun javobgarlikning bulmasligi yoki bir ish uchun bir necha kishining mas’ulligi tashkilotda tushunmovchilikni va xaosni keltirib chikaradi. 4-koida. Tashkilotdagi xar kaysi bulim va xar bir xodim fakat uzi javobgar bulgan ishga ega bulishi kerak. Eng asosiysi, yakuniy natija xamma uchun foydali bulsin va boshkalar tomonidan sotib olinsin. Agar tashkilot natijalari tashkilotdan tashkarida sotilsa unda uning baxosi bozor konunlari asosida aniklanadi. Agarda natijalar tashkilot ichida kullanilsa, uning foydaliligi aniklanishi kerak, ammo u pul kurinishida bulmasligi va bozor konunlariga buysunmasligi mumkin.

5-koida. Xar kaysi bajarilgan ishga anik natija mos kelishi kerak va fakat ugina bulimning yoki muayyan xodimning tashkilotdagi foydaliligini aniklab beradi. 6-koida. Ijobiy natija, bir tomondan, tashkilotni tashkil etish samaradorligi bilan aniklansa, ikkinchi tomondan unda ishlayotgan ishlovchilar malakasi va motivatsiyasi bilan ifodalanadi. Tashkilotni tashkil etishning asosiy boskichlari va ketma-ketligi. 1-boskich. Tashkilot maksadlari yukoridan pastga tomon ishlab chikilishi kerak. 2-boskich. Xar kaysi maksad va unga erishish uchun vazifa va natija aniklanadi. 3-boskich. Xar kaysi vazifaning bajarilishi anik bulimga yuklatiladi va u bu ish uchun javobgar xisoblanadi. Vazifa esa bulimdagi lavozimga karab taksimlanadi. 4-boskich. Natijaning mikdoriy kursatkichlari aniklanadi va agar shu natijaga erishilsa, foydadan kandaydir bir mikdori mukofot sifatida ajratiladi. 5-boskich. Xar kaysi lavozim uchun malakali xodimlarni tanlash. 7-koida. Tashkilot boshkaruv sikliga binoan tashkil etiladi va faoliyat kursatadi. Personal – Bulim – Ish – Natija – Mukofot (Lavozim) (Jazo) Boshkaruv siklida teskari aloka nol darajali, ijobiy (+) va salbiy (-) bulishi mumkin. Ijobiy teskari aloka xakida xodimni erishgan natijasiga karab mukofotlash yoki jazolashda gapiriladi. 8-koida. «Uz chuntagi» koidasiga kura: sotilgan maxsulotning anik xissasiga egaman, bilaman va ixtiyor etaman.

Xakikatda tashkilot uchun bu shuni bildiradiki, uzining maxsulotini ishlab chikaradigan va uni tashkilotdan tashkarida yoki tashkilot ichida sotadigan bulimlar va «lavozimlar», moliyaviy mustakillik prinsipi asosida ishlash va xak olish imkoniyatiga egalar. Samarali ishlaydigan tashkilotlarda ichki uzaro kelishuvlar va shartnomalar tizimi amal kiladi. Odatda buning asosida uzok muddatli iktisodiy normativlar tizimi yotadi, bu esa bulimlarda oldindan uz ishining moliyaviy natijasini rejalashtirish imkonini beradi, bu yerda kuyidagi xolatlar vujudga keladi, birinchidan, tashkilot yoki yomon ishlaydigan bulimlarning moliyaviy muammosini xal etish, ikkinchidan, yangi ishlaydigan bulimlarning iktisodiy normativlarini «yukori» dan kattik nazorat ostiga olish kerak, chunki ular ixtiyoridagi foyda juda xam kattadir. 9-koida. Tashkilotda urnatilgan tartibni xech kim, xattoki firma boshligi uzi xam buzishga xakki yuk. Xar kaysi muammoning vujudga kelishiga karab vaziyatni urganish kerak, sababini aniklab va tashkilotning kerakli elementlarini uzgartirish kerak. Tashkilot elementlariga kuyidagilar kiradi: maksadlar, strategiya va tashkiliy struktura; vakolatlarni uzatish; personal; motivatsiya. Umumiy xolda samarali tashkilotlarning 2 turini ajratish mumkin: Moliyaviy mustakillik va vakolatni tarkatishga asoslangan tashkilot. Kattik buysunuvchilik iyerarxiyaga ega ma’muriy tizimga asoslangan tashkilot. Tashkilotni tashkil etish prinsipini tanlash tashki muxit barkarorligi va ishlab chikarish jarayonining xarakteridan boglik, bundan tashkari zamonaviy menejment rivojlanishining tendensiyasini xam inobatga olish kerak.

BOSHKARUV TASHKILIY STRUKTURASI. Boshkaruv tashkiliy strukturasini kurishda asosiy 3 guruxdagi omillar ta’sir etadi: tashki muxit ta’siri; boshkaruv mexnatining ixtisoslashuvi; markazlashuv va nomarkazlashuv (detsentralizatsiya) ning nisbati. Strukturani kurishga ta’sir etuvchi yana bir umumiy omil markazlashgan va nomarkazlashgan boshkaruvning darajasi xisoblanadi, bu esa ishlab chikarishning xarakteri va turiga boglik. Bulardan kaysi biri yaxshi ekanligini aytish kiyin, chunki strukturani tashkil etishda ularning nisbatini aniklash fakatgina vaziyatga boglik buladi. Yukorida keltirilgan koidalar va omillar ta’sirini inobatga olgan xolda boshkaruvning tashkiliy strukturalarini loyixalash mumkin. Ularning asosiy turlari sifatida kuyidagilarni keltirish mumkin: chizikli-funksional, chizikli-shtabli, chizikli maxsulotli (divizional), matritsali, loyixali, xoldingli strukturalar. Chizikli-funksional prinsip asosida kurilgan struktura. Bu turdagi struktura keng tarkalgan bulib, ishlab chikarish jarayoniga nisbatan raxbarlikning birdamligi (chizikli aloka) va chizikli bulimlarga nisbatan funksional bulimlarning ularning omilkorliklari (fugksional aloka) bilan ixtisoslashuvi bilan xarakterlanadi. Bu yerda yakkaboshchilik prinsipi amal kiladi va bir paytning uzida boshkaruv vazifalari funksional taksimlanadi, bu esa vazifaning samarali va sifatli bajarilishiga kumaklashadi. Chizikli-funksional struktura katta bulmagan va urta tashkilotlarga kullaniladi. Katta tashkilotlarga xam kul keladi, fakatgina tashkilot barkaror ishlab chikarish xarakteriga ega bulishi kerak. Chizikli-funksional strukturaning kamchiliklari: Funksional xizmat mikdorining tez usishi va boshkaruvning kiyinlashuvi. Gorizontal alokalarning yomon nazorat kilinishining usishi.

Maksadlarning uz moxiyatini yukotishi. Funksional xizmatlarga boshkarish funksiyasini berish natijasida, bir-biriga karama-karshi farmoyishlarning vujudga kelishi va yakkaxokimlik tamoyilining buzilishi. Kelishuvlar va yigilishlar mikdorini usishi. Yangiliklarga moslashishning kiyinlashuvi. Yukori darajadagi raxbariyatdan operativ muammolarni xal kilishda katta mikdordagi ishni talab kiladi. Amaliyotda chizikli-shtabli struktura xam mavjud, bu funksional darajalarda shtabli organlar ixtisoslashuvini va chizikli bulimlarda funksional alokaning yukligini aniklaydi. Shtablarning funksiyalari ekspertiza kilishga va bevosita raxbar uchun boshkaruv karorlarini tayyorlashga olib boriladi. Chizikli struktura boshkaruvda ixtisoslikning yukligi bilan xarakterlanadi va amaliyotda sof xolda kam kullaniladi. Maxsulotli (divizional) struktura. Tashkilot mikyosining oshishi bilan chizikli-funksional strukturada kupgina kamchiliklar vujudga keladi va eng asosiysi mexnat natijasi va foydaning bir kismini tasarruf etish xukuki orasidagi aloka yukoladi. Bu esa ishchilarni samarali motivlashtirishga tuskinlik kiladi. Bundagi muammolarni bartaraf etish uchun maxsulotli prinsipga asoslangan tashkiliy strukturani tuzish kerak. Maxsulotli strukturaning umumiy prinsipi 11.4. rasmda ifodalangan. Bu yerdan kurinib turibdiki, kupgina funksional bulimlar firma darajasida markazlashgan va barcha ishlab chikarish bulimlariga xizmat kiladi. Bundan tashkari shu vaktning uzida ishlab chikarish strukturasida, bulimlarida yangi

maxsulotni ishlab chikarish, sotish, buxgalteriya bulimlari bor, kaysikim ular fakat uz maxsuloti uchun ishlaydi. axsulotli strukturaning asosiy ustunliklari: tashki muxitga tez moslashish, maxsulot xarid kiladigan iste’molchilar extiyojini yukori darajada kondirish, xodimlarning maxsulot ishlab chikarish bilan mosligi va yukori darajadagi motivatsiya. Kamchiliklari: markazlashgan funksional xizmatlar xisobidan xodimlar soni oshadi, umumiy maksadlarga erishish kiyinlashadi. Aloxida maxsulot bulimlariga kullaniladigan turli xildagi moliyaviy mustakillik kurinishlari mavjud. Bu: bankdagi firma xisob rakami doirasida subschetning ajratilishi; bankdagi maxsus korrespondensiya schetining ajratilishi; mustakil yuridik shaxs sifatida xisob rakamining ajratilishi. Matritsali va loyixali struktura. Matritsali strukturani kullashning asosiy sabablari: yangi maxsulot ishlab chikarish va uning sifatiga bulgan yukori talab; resurslarni taksimlash imkoni bulmaganda uni samarali kullash usullari. Matritsali struktura chizikli-funksional struktura doirasida kullaniladi, bu vaktinchalik tashkiliy forma bulib, maksadli muammolarni yechishga yunaltiriladi. Matritsali struktura mutaxassislarning ikkilanma buysunishida xarakterlanadi, ya’ni bevosita bulim boshligiga va loyixa boshligiga. 11.5. rasmga karang. Ustunliklari: uzgarishlarga moslashishga kodirligi, resurslarni samarali ishlatish, professionalizmning usishi; yukori raxbariyatning operativ muammolar yechimdan xoli etilishi. Kamchiliklari: ikki kishiga buysunish kelishmovchiliklarga va xaosga olib keladi; xokimiyat uchun kurash jadallashadi; xodimlarning malakasiga bulgan yuori talablarning namoyon kilinishi.

Loyixali strukturaning kullanilishi ikki kishiga buysunish muammosini xal etadi, chunki bu strukturada mutaxassis vaktinchalik uz bulimidan olinib loyixa bulimi raxbariga topshiriladi. 11.6. rasmga karang. Xoldingli struktura. Xar xil tashkilotlar tarmoklar buyicha guruxlarga, ya’ni xoldinglarga birlashadilar. Xoldingli strukturada katta kapitalni jamlash va asosiy muammolarni xal etishda moliyani konsentratsiyalash imkonini beradi. Xolding doirasida ixtisoslashish va anik turdagi maxsulot ishlab chikarishga moslashish prinsipi amal kiladi, bu esa xoldingda rakobat muxitini kamaytiradi. Tashkilotning yukori raxbariyati. Xar kanday struktura uchun yukori raxbariyat tushunchasi bir xil, unga kuyidagilar xos: tashkilotning birinchi raxbari, uning muovini va bosh bulimlarining raxbarlari. Birinchi raxbar va uning muovinlari kupincha yukori raxbariyat komandasi deb ataladi. Bosh bulimlarning raxbarlari va birinchi raxbarning muovinlari asosiy personal komandasiga kiradi. Birinchi raxbar yukori raxbariyat komandasi buladi. Aytilgan xar bir pogonaning strukturali tashkil etilishi turli xil va kuyidagi omillardan boglik: birinchi raxbarning boshkarish uslubi; boshkaruv tashkiliy strukturasining turi; asosiy personal komanda a’zolarining shaxsiy va professional xususiyatlari. Birinchi raxbar kanchalik malakali bulsa, shunchalik u malakali muovinlarni tanlaydi. Asosiy personal komandasining faollik darajasi strategik muxim bulgan karorlarni kabul kilishda katnashishiga boglik, yoki bu birinchi raxbarning asosiy personal komandasiga uz vakolatining kancha kismini ajratganiga va guruxdagi odamlarning uz maksadlarini tashkilot maksadlari bilan boglashlariga asoslanadi. Bu turdagi jarayon birinchi raxbarning kollegial usulda boshkarishiga xosdir. Agar birinchi raxbar avtoritar uslubda boshkarsa, unda asosiy muammolarni fakat uzi xal kiladi va xattoki boshka guruxdagilarga xam axborot berib utirmaydi.

Barkaror ishlab chikarish va chizikli-funksional turdagi struktura amal kiladigan tashkilotlarda asosiy personal komandasida katta ijro funksiyasini talab etadi. Divizional strukturada asosiy personal komandasi boshkaruv karorlarini kabul kilishda faol katnashishadi, unda boshkaruv samardorligi oshadi. VAKOLATLARNI UZATISH. Vakolatlarni uzatish deganda raxbar tomonidan biror bir kishiga vakolat va javobgarlikning yuklatilishi tushuniladi. Agar raxbar kancha ustalik yoki maxorat bilan vakolatni taksimlasa, shunchalik u yaxshi ishlaydi deyish mumkin. Vakolatlarni uzatish bu: muammoni maksadli vazifa kurinishiga aylantirib va uni xal etishni xodimlarga topshirish; kuyilgan vazifani xal etishda fakatgina yetarli darajada malaka va bilimga ega bulgan xodimlarga vakolatni berish; vazifalardan kelib chikkan xolda xodimning majburiyatlarini aniklash; xodimlarning ishini sistematik nazorat kilib borish. Vakolatlarni uzatishdan kat’iy nazar, raxbar vazifaning bajarilishiga, sifatiga mas’ul xisoblanadi. Vakolatni xodimlarning kobiliyati va motividan kelib chikkan xolda tarkatish kerak. Vakolatlarni uzatish xodimlarning bilim va imkoniyatini, bundan tashkari ijodiy saloxiyatini xam oshirishi mumkin. Vakolatlarni uzatish xisobiga raxbar joriy kichik vazifalardan xoli bulishi mumkin. Vakolatlarni uzatish jarayoni doirasida nazoratning uch usuli farklanadi: Xodimlar ishining yakuniy natijalarini tekshirish. Yakuniy natija uzoklashgan paytda muxim oralik punktlarini nazorat kilish, ammo bunda oldinga xarakatlanish tugriligiga ishonch xosil kilish kerak.

Topshirilgan loyixalar ustidan borayotgan ish xakida doimiy xisobot olib borish. Vakolatlarni uzatish samaradorligi ikki omildan boglik: birinchidan, raxbarning uz vakolatini tarkata olishi va xoxishi, ikkinchi tomondan xodimlarni javobgarlikni olishi va xoxishidan iborat. Ammo ba’zi bir vazifa va burchlar borki, ularni tarkatish mumkin emas. Bular: vazifani berish, xodimlarni motivlashtirish, maksadni belgilash va rejalashtirish, topshiriklar natijalarini nazorat kilish.

Похожие

Boshqarishning tashkiliy strukturalari

Menejmentning tashkiliy tuzilishi

Menejmentning nazariy asoslari

Innovatsion menejmentning metodologiyasi

Moliyaviy menejmentning instrumentlari