Мехнат ва иш хаки хисоби - Экономика - Рефераты

Мехнат ва иш хаки хисоби

Загружено в:

08.10.2023

Скачано:

0

Размер:

122.5 KB

Мехнат ва иш хаки хисоби Режа: 1. Иш ҳақи бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби 2. Ижтимоий суғурта ва давлатнинг мақсадли фондларига ажратмалар бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби

Иш ҳақи бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби Иш ҳақи - бу ходимга бажарган иши ёки ишлаган вақти учун ҳисобланган рағбатлантиришнинг миқдори. Корхона учун ҳисобланган иш ҳақи, бир томондан, харажат, иккинчи томондан, тўланиши керак бўлган мажбурият ҳисобланади. Ходим учун иш ҳақи унинг ишлаб топган даромади ҳисобланади. Иш ҳақининг иккита шакли, яъни ишбай ва вақтбай шакллари, шунингдек унинг иккита турлари, яъни асосий иш ҳақи ва қўшимча иш ҳақи турлари, мавжуд. Ишбай иш ҳақи деганда ходимларга ҳақиқатда бажарган ишлари учун ҳисобланган иш ҳақи тушунилади. Ушбу иш ҳақи шаклида ходимга ҳисобланадиган иш ҳақининг миқдори бевосита у бажарган ишнинг ҳажмига ва бир бирлик иш учун белгиланган иш ҳақи суммасига боғлиқ бўлади. Иш ҳақининг ушбу шакли ишчилар, қурувчилар, сотувчилар ва бошқа бевосита иш бажарувчилар учун қўлланилади. Вақтбай иш ҳақи деганда ходимларга ҳақиқатда ишлаган вақтлари учун ҳисобланган иш ҳақи тушунилади. Ушбу иш ҳақи шаклида ходимга ҳисобланадиган иш ҳақининг миқдори бевосита у ишлаган соатлар ёки кунларнинг сонига, шунингдек штат жадвалига мувофиқ белгиланган иш ҳақи суммасига боғлиқ бўлади. Иш ҳақининг ушбу шакли ишчилар, қурувчилар, сотувчилар ва бошқа бевосита иш бажарувчилар учун қўлланилади. Асосий иш ҳақи деганда ходимнинг ҳақиқатда бажарган ёки ишлаган вақти учун ҳисобланган иш ҳақи тушунилади. Қўшимча иш ҳақи деганда ходимга уни ижтимоий ҳимоя қилиш мақсадида, шунингдек унга корхона фаолиятида эришилган ютуқлар, атоқли саналар, турли шарт -шароитлар учун асосий иш ҳақига қўшимча тарзда ҳисобланган тўловлар тушунилади. Қўшимча иш ҳақига вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотганлик учун ҳисобланган нафақалар, меҳнат таътили ҳақи, унвон, категория ва бошқа ажралиб турадиган тавсифлари учун бериладиган қўшимчалар, мукофатлар, моддий ёрдамлар ва компенсациялар киради. Асосий ва қўшимча иш ҳақларини ҳисоблашга қуйидаги ҳужжатлар асос бўлади:

• Ишбай ишловчилар учун - бажарилган ишларнинг ҳажмини тасдиқловчи ҳужжатлар (нарядлар, маълумотномалар, ҳисоботлар, далолатномалар ва бошқалар), бир бирлик иш учун белгиланган иш ҳақи меъёри, ишга чиқиш ҳисоби табели (ишни коллектив тарзда бажарувчилар учун). • Вақтбай ишловчилар учун - штат жадвали, ишга чиқиш ҳисоби табели • Меҳнат таътилини ҳисоблаш учун - буйруқ, ходимнинг иш ҳақи бўйича бухгалтерияда юритилган шахсий счёти варағи. • Вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотганликда бериладиган нафақани ҳисоблаш учун - касаллик варақаси, касаба уюшма қўмитасининг қарори ва ходимнинг иш ҳақи бўйича бухгалтерияда юритилган шахсий счёти варағи. Асосий иш ҳақини ҳисоблаш тартиби. Ишбай иш ҳақи шаклида ишловчи ходимга асосий иш ҳақи суммаси унинг ҳақиқатда бажарган иш ҳажмини бир бирлик иш учун белгиланган иш ҳақи меъёрига кўпайтириш йўли билан топилади. Масалан, ишчи ой мабойнида 100 дона маҳсулот ишлаб чиқарди. Бир бирлик маҳсулот учун иш ҳақи меъёри -300 сўм. Ишчига ҳисобланадиган иш ҳақи суммаси бу ҳолда 30000 сўмни (100х 300) ташкил этади. Вақтбай иш ҳақи шаклида ишловчи ходимга асосий иш ҳақи суммаси унинг ҳақиқатда ишлаган соатлари ёки кунлари сонини бир соатлик ёки бир кунлик ўртача иш ҳақига кўпайтириш йўли билан топилади. Масалан, бухгалтернинг штат жадвали бўйича маоши -30000 сўм. Январ ойида у 15 кун тўлиқ ишлади, қолган кунлар учун касаллик варақасини тақдим этди, унинг меҳнат стажи -4 йил, болаларининг сони -2 та. Январ ойидаги календар иш кунлари сони - 25. Бухгалтерга асосий иш ҳақи ҳисоблаш учун бир кунлик ўртача иш ҳақи суммаси топилади. Бизнинг мисолимизда у 1200 сўм (30000:25). Бухгалтернинг ҳақиқатда ишлаган кунларига ҳисобланадиган иш ҳақи суммаси 18000 сўм (1200 х 15). Касал кунлар учун нафақа ҳисоблаш тартиби. Касал кунлар учун нафақа ҳисоблаш қуйидаги тартибда амалга оширилади.

1.Ходимга ўтган ойда ҳисобланган иш ҳақи, шунингдек ўртача ойлик мукофотлар суммаси асос қилиб олинади ва у касал бўлган ойдаги календар иш кунлари сонига бўлинади. Топилган сумма ўртача бир кунлик тўлов суммасини беради. Айтайлик, юқоридаги мисолда келтирилган бухгалтернинг декабрдаги иш ҳақи 20000 сўм, ўртача ойлик мукофат суммаси 5000 сўм бўлган. Унда ўртача бир кунлик тўлов суммаси январ ойи учун 1000 (25000:25) сўм бўлади. 2.Касал кунларга нафақа ҳисоблаш учун бир кунлик ўртача тўлов суммаси нафақани тўлаш коэффициентига кўпайтирилади. Ушбу коэффициент Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигидан 2000 йил 19 январда 873 -тартиб рақами билан рўйхатдан ўтган ―Меҳнатга лаёқатсизлик варақалари ва маълумотномаларини бериш тўғрисида Йўриқнома, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 28 февралдаги ―Вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик бўйича нафақалар тўлаш меъёрларини такомиллаштириш тўғрисида ги 71-сон қарорига мувофиқ 2002 йил 1 мартда бошлаб ходимнинг хизматлари, меҳнат стажи, касаллик тоифаси, болаларининг сонига қараб қуйидагича белгиланган: 1.Иш ҳақининг 100 % миқдорида: • Иккинчи жаҳон урушининг қатнашчилари ҳисобланган ходимларга; • Байналмилалчи жангчиларга ва уларга тенгаштирилган шахсларга; • Қаромоғида 16 ёшга (ўқувчилар учун -18 ёш) тўлмаган уч нафар ва ундан кўп фарзанди бўлган ходимларга; • Чернобыль АЭСдаги авария оқибатларини тугатишда иштирок этган ходимларга, Чернобыль АЭСдаги авария натижасида радиоактив ифлосланиш зонасидан эвакуация қилинган ходимларга; • Кўчирилган қон ҳосил қилувчи органлар касалликлари (ўткир лейкоз), қалқонсимон без (аденома, рак) ва хавфли ўсмалар билан боғлик касалликларга чалинган ходимларга; • Ядро полигонларида ва бошқа радиация-ядро объектларида ҳарбий хизматни ўтаган пенсия ёшидаги шахслар қаторидан ногирон ходимларга; • Ишда шикастланган ва касб касалликларига чалинган ходимларга.

2.Ойлик иш ҳақининг 60 % дан 100% гача бўлган миқдорда: • Ижтимоий аҳамиятга эга касалликлар бўйича ҳисобда турувчи ходимларга, улар томонидан давлат ижтимоий суғуртасига бадаллар тўлаб келиниши муддатига (иш стажига) қараб. 3.Ойлик иш ҳақининг 60%дан 80 % гача бўлган миқдорда - қолган ҳолларда, ходимларнинг умумий иш стажига қараб. Давлатимиз қонунларига мувофиқ вақтинчалик меҳнатга лаёқатсизлик учун нафақалар ўз соғлигига атайлаб зиён этказилганда, мастлик ёки наркомания оқибатида, жиноят содир этган ва улар билан боғлиқ бошқа ҳолларда вужудга келганда ҳисобланмайди ва тўланмайди. Бизнинг мисолда келтирилган бухгалтер барча кўрсаткичлари бўйича учинчи гуруҳ бўйича нафақа олувчи ҳисобланади. Шунинг учун унинг бир кунлик нафақа суммаси тўлов коэффициентига кўра 600 сўмни (1000 х 0,6) ташкил қилади. 3.Бир кунлик нафақа суммаси касал бўлган календар иш кунлари сонига кўпайтирилади. Топилган сумма касал кунлар учун ҳисобланадиган нафақанинг суммасини билдиради. Бизнинг мисолимизда бухгалтерга ҳисобланадиган нафақа суммаси 6000 сўмни ( 600 х10) ташкил қилади. Ишбай ишловчи ходимларга касал кунлар учун нафақа ҳисоблашда охирги икки ойлик иш ҳақи ва ўртача ойлик мукофат суммаси асос қилиб олинади. Қолган ҳисоб-китоблар юқорида келтирилган тартибда амалга оширилади. Меҳнат таътили ҳақини ҳисоблаш тартиби. Корхона ходимлари иш фаолиятининг биринчи йили 6 ой ишлаганларидан сўнг, кейинги йилларда эса меҳнат таътили графиги ёки ходимнинг аризасига мувофиқ меҳнат таътилини олиш ҳуқуқига эгадирлар. Меҳнат таътилини қайси санадан бошлаб неча кунга берилиши корхона раҳбарининг буйруғида кўрсатилади. Буйруқ асосида меҳнат таътили ҳақи қуйидаги тартибда ҳисобланади.

1.Ишбай ишловчилар учун • олдинги меҳнат таътилидан кейинги меҳнат таътилигача олган иш ҳақи суммаси, шунингдек шу даврда олган мукофатларининг суммаси топилиб, ушбу сумма ишлаган ойлар сонига бўлинади. Топилган сумма ўртача бир ойлик тўлов суммасини билдиради. Айтайлик, ходимнинг ўтган йилда олган ишбай иш ҳақи суммаси 360000 сўмни, олган мукофатлари 120000 сўмни ташкил қилган, дейлик. Унда ушбу ходимга ўртача бир ойлик тўлов 40000 сўмни (360000 +120000) /12) ташкил этади. • Ўртача ойлик тўлов суммаси ойдаги ўртача иш кунлари сонига (25,4 кун) бўлинади. Топилган сумма ўртача бир кунлик тўлов суммасини билдиради. Бизнинг мисолимизда ушбу тўлов 1575 сўмни (40000:25,4) ташкил қилади. • Ўртача бир кунлик тўлов суммаси буйруқ бўйича берилган меҳнат таътили кунлари сонига кўпайтирилади. Топилган сумма ходимнинг меҳнат таътили ҳақини билдиради. Агар ходимга 15 кунлик меҳнат таътили берилган бўлса, у ҳолда унинг меҳнат таътили ҳақи 23625 сўмни (1575 х 15) ташкил қилади. 2.Вақтбай ишловчилар учун - ходимнинг охирги ойдаги маоши ва ўртача бир ойлик олган мукофатлари суммаси меҳнат таътили ҳақини ҳисоблашга асос қилиб олинади. Ҳисоб-китобларнинг қолган қисми юқорида келтирилган тартибга ўхшаш тарзда амалга оширилади. Иш ҳақининг ҳисобланган барча турлари ва уларнинг жами суммаси ҳисоб-тўлов қайдномасида ёки иш ҳақи бўйича юритилган китобда алоҳида устунчаларда кўрсатилади. Иш ҳақидан ушланмалар. Ҳисобланган иш ҳақидан турли ушланмалар қилинади, уларни икки гуруҳга ажратиш мумкин: • Мажбурий ушланмалар - буларга даромад солиғи, 2,5 фоизлик бюджетдан ташқари пенсия фондига ушланма, суд ва бошқа органларнинг ижро ҳужжатлари бўйича ушланмалар (алиментлар, жарималар ва бошқалар), берилган аванс суммаси, ортиқча ҳисобланган меҳнат таътили ҳақи, етқазилган зарарлар киради. • Ихтиёрий ушланмалар - буларга хайрия сифатидаги ушланмалар,

касаба уюшма ва бошқа уюшмаларга аъзолик тўловлари, жамғарма счётларига ушланмалар, турли коммунал хизматлар учун ушланмалар ва бошқа ходимнинг ўз аризасига кўра амалга ошириладиган бошқа ушланмалар киради. Иш ҳақидан ушланмаларнинг барча турлари ва уларнинг жами суммаси ҳисоб-тўлов қайдномасида ёки иш ҳақи бўйича юритилган китобда алоҳида устунчаларда кўрсатилади. Меҳнат Кодексига мувофиқ (164-модда) ходимнинг иш ҳақидан ушланмаларнинг жами миқдори ҳисобланган иш ҳақининг 50 фоизидан ошиб кетмаслиги лозим. Ҳисоб-тўлов қайдномасида ёки иш ҳақи бўйича юритилган китобда ҳисобот даври бошидаги қарз, шунингдек ҳисобланган жами иш ҳақи ва жами иш ҳақидан ушланмалар асосида ҳар бир ходим бўйича ҳисобот даврининг охиридаги қарз, яъни корхонанинг ходимга бўлган ёки ходимнинг корхона олдидаги қарзи, аниқланади. Иш ҳақини бериш тизимлари. Ходимларга иш ҳақини беришнинг иккита тизими мавжуд: • Авансли тизим - ушбу тизим асосан вақтбай ишловчи ходимлар учун қўлланилади. Унга мувофиқ тўлиқ ишлаган ходимларга ҳисобот ойнинг биринчи ярими учун белгиланган иш ҳақининг 50 фоизигача аванс берилади. Аванс кассадан тўлов қайдномаларига асосан берилади. • Аванссиз тизим -ушбу тизимда иш ҳақи бўйича корхонанинг қарзи фақат ҳисобот ойи тугагандан сўнг тўлов қайдномаларига асосан берилади. Банкдан иш ҳақи учун олинган пул маблағлари кассадан олинган кундан бошлаб уч кун ичида тарқатилади. Ушбу муддатда олинмаган иш ҳақи депонентланган иш ҳақи деб аталади, у алоҳида қайдномага кўчирилиб ёзилади ва банкга топширилади. Депонентланган иш ҳақлари ходимларнинг талабига кўра банкдан дарҳол олиб келиниши ва тарқатилиши лозим. Иш ҳақи бўйича мажбуриятларнинг синтетик ва аналитик ҳисоби. 21- сон БҲМС га мувофиқ иш ҳақи бўйича мажбуриятларнинг синтетик ҳисоби 6710 ―Ходимлар билан меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ҳисоб-китоблар ва 6720 ―Депонентланган иш ҳақи счётларида юритилади. Ушбу пассив счётларнинг

қолдиқи кредит тарафида бўлиб, у корхонанинг ўз ходимлари олдидаги қарзини кўрсатади. Счётнинг кредит тарафида иш ҳақининг барча турларини ҳисобланиши, дебет тарафида эса иш ҳақидан ушланмаларнинг барча турлари, шунигдек иш ҳақи бўйича қарзнинг узилиши қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади: Операциянинг мазмуни Дебет Кредит Асос Иш ҳақини ҳисобланиши: Ҳисоб-тўлов -Асосий ишлаб чиқариш ходимларига 2010 қайдномалари, -Ёрдамчи ишлаб чиқариш ходимларига 2310 6710 Буйруқлар, -Умумхўжалик ишлари ходимларига 2510 нарядлар, -Ёрдамчи хўжаликлар ходимларига 2710 ҳисоботлар, -Бошқарув ходимларига 9420 табел, касаллик -Сотишга доир ходимларга 9410 варақалари -Капитал қурилишга доир ходимларга 0810 ва бошқа -Асосий воситаларни тугатиш учун 9210 ҳужжатлар -Моддий ёрдамлар, ҳисобланган компенсацияларга -Касал кунлар учун ҳисобланган нафақа суммасига 9430 -Ҳисобланган дивиденд суммасига -Депонентланган иш ҳақига 6520 8710 6710 6720 Иш ҳақидан ушланмалар: Ҳисоб-тўлов -Даромад солиғи 6710 6410 қайдномалари, -4,0% лик пенсия фондига ушланма 6520 буйруқлар, ижро -Алиментлар ва жарималар -Олинган аванс -Касаба ва бошқа уюшмаларга тўловлар -Кредитга сотилган товарлар учун ушланмалар -Олинган қарзлар учун ушланмалар -Курсатилган зарарлар учун ушланмалар -Хизмат сафарига берилган авансларнинг ортиқча 6990 4210 6990 4710 4720 4730 4220 ҳужжатлари ва бошқа ҳужжатлар Иш ҳақини берилиши 6710- 6720 5010 Тўлов қайдномалари, касса чиқим ордерлари Иш ҳақи бўйича мажбуриятларнинг аналитик ҳисоби ходимлар бўйича олиб борилади.

Ижтимоий суғурта ва давлатнинг мақсадли фондларига ажратмалар бўйича мажбуриятларнинг ҳисоби Корхоналарнинг суғурта ва бюджетдан ташқари мақсадли фондларга ажратмалар бўйича мажбуриятларининг ҳисоби 6510 ―Суғурта бўйича тўловлар ва 6520 ―Давлатнинг мақсадли фондларига тўловлар счётларида олиб борилади. Ушбу пассив счётларнинг кредитида мажбуриятларнинг қолдиғи ва ҳисоблаш натижасида уларнинг кўпайиши, дебетида эса ушбу маблағларнинг мақсадли белгиланган тартибларга кўра ишлатилиши ва тегишли органларга ўтқазиб берилиши қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади. № 1 . 2 . 3. Операциянинг мазмуни Дебет Кредит Асос Суғурта учун ҳисобланганда ва ушланганда: - Корхонанинг ходимлари ва мол-мулкини суғуртаси учун -Иш ҳақидан ушланганда 2010, 9430 6710 6510 Суғурта шартномаси , ҳисоб- Пенсия фондига ажратма ва ушланмалар: -Иш ҳақи фондидан 31,6% ажратма -Иш ҳақидан 2,5% лик ушланма -Соф тушумдан 0,7% лик ушланма - хизматлар учун ушланмалар 2010, 2310, 2510, 9410, 9420 6710 9430 Махсус ҳисоб- китоблар Йўл фондига ажратмалар (соф тушумдан 1,5 %лик, товарооборотдан 1% лик ва бошқалар) 9430 6520 Махсус ҳисоб- китоблар

4 Иш билан фандлик фондига иш ҳақи фондидан 2010, 0,9% лик ажратма 2310, 2510, 9410, 9420 6520 Махсус ҳисоб- китоблар 5 . ва бошқа Касаба убшмалар кенгашига иш ҳақи фондидан 0,5 2010, % лик ажратма 2310, 2510, 9410, 9420 ва бошқа 6520 Махсус ҳисоб- китоблар 6 . лар Суғурта ва мақсадли тўловлар бўйича мажбуриятларни камайиши: Банк -нафақа учун ишлатилганда 6520 6710 ҳужжатлари ,-йўқотишлар қопланганда 6510 1010- 1090, 2810, ҳисоб-тўлов қайдномала 2910-2990 далолатнома -ўтқазилган авансга -банкдан ўтқазилганда ва бошқа- лар 6510- 6520 -лар ва бошқа ҳужжатлар Суғурта ва мақсадли фондларга мажбуриятларнинг аналитик ҳисоби ушбу тўловларнинг турлари бўйича олиб борилади.

Адабиётлар : 1. Бакиева Х., Ризаев Н. Бухгалтерия хисоби назарияси. Укув кулланма. -Т.: Иктисод-молия, 2008 2. Каримов А., Исломов Ф., Авлокулов А. Бухгалтерия хисоби. Дарслик. -Т.: Шарк, 2004. 3. Пардаев А.Х., Пардаев Б.Х. Бошкарув хисоби. Укув кулланма. - Т.: Г.Еулом номидаги адабиѐт ва санъат нашриѐти, 2008. 4. Сатывалдыева Д.А. Бухгалтерский учет. Учебник. -Т.: IQTISODIYOT . 2015 г. 580 с. 5. Хамдамов Б.К., Исломов Ф.Р., Авлокулов А.З. Молиявий хисобот. Укув кулланма. - Т.: ―ИКТИСОД-МОЛИЯ‖, 2008. 7. Дусмуратов Р. Кишлок хужалигида бухгалтерия хисоби ва статистика асослари. -Т: Фан ва технология‖, 2014. 8. Жураев Н., Абдувохидов Ф., Сотиволдиева Д. Молиявий ва бошкарув хисоби. Дарслик (лотин алифбосида). -Т.: 2012 й. 480 б. 9. Холбеков Р.О. Бухгалтерия хисоби назарияси (лотин алифбосида). -Т.: Чулпон номидаги нашриѐт-матбаа ижодий уйи, 2011 й. 200 б.

Похожие

Иш хаки ва мехнат муносабатлари

Иш хаки ва мехнат назариялари

Бозор шароитида иш хаци ва бандлик мехнат муносабатлари

Харажатлар ва молиялаштириш хисоби

Фондлар ва кредитлар хисоби