Меҳмонхоналарда маркетингни бошқариш - Экономика - Рефераты

Меҳмонхоналарда маркетингни бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

320.5 KB

Ме ҳ монхоналарда маркетингни бош қ ариш Режа: 1. Ме ҳ монхоналарда маркетинг ва сотувларнинг роли 2. Истеъмолчилар хулқ-атвори 3. Меҳмонхона маркетингидаги «Тўрт Пи» ва «Етти Пи» тушунчалари 4. Бозорни сегментларга ажратиш ва хизматларнинг бозордаги мавқеини белгилаш 5. Маркетинг муҳитини таҳлил қилиш ва маркетинг стратегияларини танлаш 6. Меҳмонхона корхонасида режалаштириш жараёни 7. Янги маҳсулот ва савдо белгисини ишлаб чиқиш 8. Меҳмонхона хизматларини тақсимлаш каналининг функциялари 9. Коммуникация воситалари, иштирокчилари ва мақсадлари

1. Ме ҳ монхоналарда маркетинг ва сотувларнинг роли Меҳмонхона бизнесида туристик маҳсулот ёки хизматни сотишни ифодаловчи икки тушунча – шахсий ва корпоратив сотувлар тушунчалари мавжуд. Шахсий сотув деганда меҳмонхона корхонасининг ўзи кўрсатадиган хизматларни сотиш мақсадида бир потенциал харидор ёки харидорлар гуруҳи билан бевосита алоқа қилиши тушунилади. Шахсий сотувлар сотишнинг анча қиммат, лекин самарали усули ҳисобланади ва қуйидагиларни ўз ичига олади: потенциал харидорлар ёки буюртмачиларни излаш, уларга хизматлар намойиш этилишини ташкил қилиш, музокаралар ўтказиш ва сотувларни якунлаш – хизматлар кўрсатишга шартнома тузиш. Корпоратив сотув деганда хизматларни воситачилар орқали сотиш тушунилади. Масалан, бир неча меҳмонхона битта савдо вакили хизматларидан фойдаланади. Мазкур вакил улар таклиф қилган хизматларни потенциал харидорлар эътиборига ҳавола этади. Бундай сотув ғояси шундан иборатки, муайян меҳмонхона ўзи учун муҳим бўлган бозорни тадқиқ қилиш имкониятига эга бўлмаслиги мумкин, катта бир тармоқдан иборат воситачилик фирмасининг савдо ходимлари эса мазкур тармоқ таркибига кирувчи барча меҳмонхоналарни (бу меҳмонхоналар тармоғи бўлмаслиги ҳам мумкин) муайян туристик бозорда тавсия этиши ва сотиши мумкин. Сотувлар ва маркетинг бир-бири билан чамбарчас боғлиқ бўлса-да, улар иш фаоллигининг ҳар хил функцияларини бажаради. Улар ўртасидаги фарқларни ва уларнинг ўзаро алоқасини тушуниш лозим. Маркетинг: - тўғри маҳсулот; - тўғри жойда; - тўғри вақтда; - тўғри нархда мавжудлигини ва харидор мазкур маҳсулот мавжудлигини билишига бўлган ишончни англатади.

Сотувлар харидор шахсий алоқа қилиш орқали ўз эҳтиёжларига ёки ташкилотнинг иш мақсадларига мос келадиган маҳсулот ёки хизматни олиш ҳақида қарор қабул қилганини англатади. Меҳмонхона хизматлари маҳсули ўзига хос ва бетакрордир. У моддий бўлиши (ресторанда тушлик), аммо хизмат ҳам бўлиши (номерни тозалаш), шунингдек иккаласининг комбинацияси бўлиши мумкин. Меҳмонхона хизматлари ўзига хос хусусиятларга эга (11.1-расмга қаранг). Бозорга қараб мўлжал олган Мавсумий фарқлар Мослашувчан Устунликлар тўплами Туристик маҳсул  меҳмонхона маҳсули Моддий ва номоддий шакллар Вақтда истеъмол қилиниши чекланган Узоқ муддатли эмас Қиммати ҳар хил идрок этилади расм. Туристик маҳсулнинг хусусиятлари Меҳмонхона маҳсули – эгаллаш, фойдаланиш ёки истеъмол қилиш учун бозор харидор эътиборига ҳавола этиш мумкин бўлган нарсалар мажмуи. У физик объектларни, хизматлар, жойлар, ташкилот ва ғоя ларни ўз ичига олади. Масалан, меҳмонхонада бўлиш ҳақидаги умумий тасаввур турист ёки бизнесменда у сафарга чиқишидан анча олдин шакллана бошлайди ва визалар, саёҳат усуллари, миллий маданият, таомлар, дам олиш жойларининг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги тасаввурларни ўз ичига олади. Меҳмонхона маҳсулининг ҳам, туристик маҳсулнинг ҳам ранг- баранглиги фақат шахс ижодий фантазиясининг имкониятлари билан чекланади. Агар меҳмонхона корхонаси ўз хизматлари комбинацияларининг вариантлари қолмаган деб ҳисобласа, рақобатдош фирмалар билан ҳамкорликда янги хизматлар ишлаб чиқиши, масалан, номер билан бирга

пакетга ресторан хизматларини, автомашина ижарасини, театрга чиптани, экскурсияни ва ш.к.ни киритиши мумкин. Маҳсулотнинг ўзига хос хусусиятлари маркетинг ва сотувлар пайтидаги хулқ-атворга маҳсулотнинг нархига ва унинг бозордаги ҳаракатига нисбатан таъсир кўрсатади. Бундан ташқари, туристик маҳсулотга бошқа кўпгина маҳсулотларнинг хусусиятлари хосдир. Ўаёт цикли концепцияси маҳсулотни режалаштириш ва ривожлантириш учун уни сотиш ва унинг маркетинги каби муҳимдир. Маҳсулотнинг ҳаёт цикли, уни сотиш ва унинг бозордаги ўрни каби, турғун эмас. Бу ҳар қандай савдо белгиларига, иқтисодиётнинг барча тармоқлари ва кичик тармоқларига, шунингдек муайян маҳсулотлар ва хизматларга, маҳсулотларнинг янги турларига хосдир. Маҳсулотлар ҳаётининг муайян давомийлиги мавжуд эмас. Айрим маҳсулотлар қисқа вақт муомалада бўлса, айрим маҳсулотларга талаб бозорда узоқ йиллар мобайнида мавжуд бўлади. Маҳсулотнинг ҳаёт цикли (расм) беш босқичдан ташкил топади: расм. Маҳсулот-хизмат ҳаёт циклининг схемаси 1. Маҳсулотни ишлаб чиқиш – янги маҳсулот ғоясининг топилиши ва таърифланиши даври. Янги маҳсулот ишлаб чиқилаётган даврда унинг сотувлари нолга тенг бўлади, компания инвестициялари эса кўпайиб боради. 2. Жорий этиш – маҳсулот бозорга чиқарилганидан кейин сотувлар аста- секин ўсиб боради. Мазкур босқичда компания фойда олмайди. 3. Ўсиш – маҳсулот бозорда кенг тарқалади ва компания даромадлари ўсиб боради. Ишлаб чиқиш Жорий этиш Ўсиш Етуклик Т аназзул Сотиш

4. Етуклик – сотувларнинг ўсиши тўхтайдиган босқич, чунки шу давргача маҳсулотни потенциал харидорларнинг аксарияти олган бўлади. Маҳсулотни рақиблардан ҳимоя қилиш учун маркетинг харажатлари ошиши натижасида даромадлар ўсиш давридаги даромадлар миқдори билан тенглашади ёки улардан камаяди. 5. Таназзул – сотувлар ва даромадлар кескин камаядиган давр. Меҳмондўстлик саноатининг барча маҳсулотлари ҳам шунга ўхшаш ва барча учун ягона андозага кўра ривожланавермайди. Айрим хизматлар жуда тез амалга жорий этилиши ва шундай тез Қойиб бўлиши мумкин. Масалан, тунги клублар, қ оида тари қ асида, нисбатан кам ҳаёт циклига эга бўлади. Меҳмонхона бизнесида кўпинча айрим меҳмонхоналар инқирозга учрайди. Капитал таъмирлаш ёки тўла реконструкция қилиш уларга яна ўз жозибадорлигини тиклаш имконини беради; янги ўсиш босқичи бошланади. Меҳмондўстлик саноатининг бошқа маҳсулотлари (масалан, казино) етуклик босқичида узоқ вақт қолиши мумкин. 11.3-жадвалда маҳсулот ҳаёт циклининг ҳар бир босқичига кенг тавсиф берилган ( Doyle P . The realities of product life circle . 1976).

жадвал Маҳсулот ҳаёт цикли босқичларининг тавсифи Тавсиф Ҳ аёт цикли босқичлари Жорий этиш Ў сиш Етуклик Таназзул Сотиш Паст Жадал ўсиш Секин ўсиш Пасайиш Даромад Кам Юқори даражада Пасайиш Паст ёки нолга тенг Нақд пул оқими Манфий Мўътадил Юқори Паст Мижозлар Новаторлар Оммавий бозор Оммавий бозор Қолоқлар Маркетинг стратегияси қамрови Кенг бозор Бозорга кириш Бозордаги улушини ҳимоя қилиш Унумдорлик Маркетинг харажатлари Катта Кескин камайган Қисқариб бораётган Кам Маркетинг акценти Маҳсулот ҳақида хабардорлик Савдо белгисини устун қўйиш Товарлар маълум турини олишга одатланганлик Танлаб олиш Дистрибуция Дастлабки Жадал Қиз қ ин Танлашга асосланган Нарх Баланд Паст Энг паст Оқилона Маҳсулот Асосий Такомил- лаштирилган Табақа- лаштирилган Оқилона- лаштирилган Аксарият компаниялар зарур вақтда бозорга киришда фойдаланиши мумкин бўлган бир неча маҳсулотлар ва хизматларга эга. Бу усул кўпинча маҳсулотнинг етуклик босқичини қўллаб-қувватлаш учун қўлланилади. Маҳсулот ҳаёт цикли концепцияси маҳсулотнинг бозордаги фаолиятини тавсифлаш учун ҳам фойдали. У маҳсулотдан фойдаланиш муддатини белгилаш воситаси эмас, балки бозорнинг, бозор муҳитининг ишлашини ва

рақобатни англаб етиш, шунингдек бозор кучлари таъсирига маҳсулотнинг реакциясини башорат қилиш усули ҳисобланади. 2. Истеъмолчилар хулқ-атвори Бошқа хизмат кўрсатиш жабҳаларида бўлганидек, меҳмондўстлик саноатида ҳам харидор, унга хизмат кўрсатилиши ва ундан даромад олиниши нуқтаи назаридан, доим хизмат кўрсатувчининг диққат марказида бўлади. Товарлар ишлаб чиқариш ва хизматлар кўрсатишни ривожлантириш ҳамда уларни бозорда самарали сотиш учун мижозни, унинг харидор сифатидаги хулқ-атворини, талаб ва эҳтиёжларини, одатларини билиш керак. Зеро, бу бизга мижозни ўз товар ва хизматларимизни харид қилишга оҚдириш имконини беради. Харидорнинг хулқ-атворига бир қанча муҳим ўзгарувчилар таъсир кўрсатади: Маданият – англаб етилган наф, баҳо ва анъаналарнинг умумий йиҚиндиси харидорга таъсир кўрсатиши ва муайян жамиятда унинг хулқ- атворини тартибга солиши мумкин. Референт гуруҳлар – шахс ижтимоий муҳит таъсирида бўладиган ва ўзининг мақсадларини намоён этиши мумкин бўлган гуруҳлар. Бундай гуруҳлар реал одамлардан ёки бадиий қаҳрамонлардан ташкил топиши мумкин. Гуруҳда муайян шахс ўз ҳаётида риоя қиладиган қоидалар ва қадриятлар тўплами белгилаб қўйилади. Табақа – аҳолининг муайян табақасига мансублик харидорнинг хулқ- атворига бевосита таъсир кўрсатади. Саноатлашган жамиятда, қоида тариқасида, шахснинг келиб чиқишига эмас, балки ишда, хизматда эгаллаган мавқеига қараб ажратиладиган тўрт асосий табақа фарқланади: 1) А ва Б бошқарувга оид ва касбий табақа; 2) В1 назорат қилувчи ва маҳкамавий табақа; 3) В2 малакали меҳнат билан шуғулланадиганлар табақаси;

4) Г ва Д малакасиз қўл меҳнати билан шуғулланадиганлар ва ишсизлар табақаси. Айрим мутахассисларнинг фикрича, табақаларга ажратишда шахснинг меҳнат жараёнида эгаллаган мавқеига қўшимча тарзда қуйидаги тафсилотларни ҳам ҳисобга олиш лозим: - шахснинг даромадлари; - маълумоти; - атрофидаги қўшниларининг сифати; - турар жойининг қиймати; - мол-мулки. Инсоннинг ҳаёт цикли – ҳар бир шахс ўз ҳаётининг муайян босқичида эгаллаган мавқени ва яшаш шарт-шароитларини акс эттирувчи унинг эҳтиёжлари, интилишлари ва мақсадлари – харидорларнинг хулқ-атворига таъсир кўрсатади. Ҳар бир шахснинг ривожланиш даражаси ҳар хил, аммо кенг ёш гуруҳларини ўрганиш ва таҳлил қилиш мумкин. Оила харидорнинг муайян маҳсулот ёки хизматни харид қилиш ҳақидаги қарорига катта таъсир кўрсатади. Туристик сафар тўғрисида сўз юритилган ҳолларда бу айниқса яққол намоён бўлади. Айрим қарорлар, масалан, меҳнат таътилини ўтказиш учун жой танлаш ҳақидаги қарорни бутун оила баҳамжиҳат ёки оиланинг энг обрўли аъзоларидан бири – ота ёки она қабул қилади. Қоида тариқасида, оиланинг қарор қабул қилишига қуйидаги олтита асосий омил таъсир кўрсатиши мумкин: 1) оила бугун дам олиш учун олдингидан кўпроқ вақтга эга; 2) оила стандартлари ўсган ва аҳоли орасида юқори маълумотлилар сони олдингидан кўпроқ. Мазкур жараён янада зийрак ва талабчан мижозни шакллантиради; 3) солиқлар тўланганидан кейин анча катта даромад оладиган оилалар сони кўпайган, чунки уларда оиланинг иккала бошлиқи ҳам меҳнат қилади ва улар оила олдидаги жавобгарликни ўртада мутаносиб равишда тақсимлайди; 4) умрнинг узунлиги ошган;

5) оила аъзолари сони олдингига қараганда камайгани янги харидларга кўпроқ пул сарфлаш имконини беради; 6) оила турмуш тарзидаги деспотизм ўтмишда қолган. Мижозлар хулқ-атворини таҳлил қилишда шахснинг ўзига хос хусусиятларини - шахс типини билиш ҳам асқотиши мумкин. Зеро, ҳар бир одам ўзига хос феъл-атворга, яъни у ўзини қуршаган муҳитда намоён этувчи маълум психологик фазилатларга эга бўлади. Феъл-атворининг типига қараб, холерик, сангвиник, флегматик ва меланхолик одамлар фарқланади. Бошқа хулқ-атвор типларини таклиф қилувчи тадқиқотлар ҳам мавжуд: доминант шахс, автоном шахс, ўзини ҳимоя қилишга мойил шахс, мослашувчан шахс, ранг-баранг шахс, ўзига ишонган шахс, жамоатчи шахс. Нима бўлганда ҳам, маркетингда шахс типларини таснифлаш ва шунга қараб улар ўртасидаги фарқларни, уларнинг муайян меҳмонхона хизматларига мойилликларини аниқлаш мақсадга мувофиқдир. Сўнгра амалий фаолиятда реклама-коммуникация тадбирлари мажмуини тайёрлаш ва амалга оширишда одамлар феъл-атворини ҳисобга олиш мумкин бўлади. ўзини ҳаммадан ақлли (билимдон) фаҳмлаш инсонга хос хусусиятлардан биридир. Инсоннинг ўзига муносабати (ўзини қандай кўриши) иедалдан (ўзини қандай кўришни хоҳлашидан) анча фарқ қилади. ўзига берган баҳоларнинг маълум қисмидан шахс бозорда фойдаланишга ҳаракат қилади. Шу ерда меҳмонхона унинг хоҳиш-истагини англаб етиши, унга ва айни вақтда ўзига ҳам ёрдам бериши керак. Меҳмонхона хизматлари бозорида муҳим рол ўйнайдиган мазкур феъл-атвор хусусияти маркетинг учун ҳам жуда муҳим аҳамиятга эга. Айни бир табақа, маданият даражаси ва касбга мансуб бўлган шахсларнинг турмуш тарзи ҳар хил бўлиши аниқланган. Шахснинг турмуш тарзи, моҳият эътибори билан, унинг яшаш услубини белгилайди. Шахснинг яшаш услуби эса унинг фаоллигида, қизиқишлари, фикрлари, қилмишлари ва мойилликларида намоён бўлади. Турмуш тарзи – ижтимоий табақа ёки индивидуалликдан ҳам кенгроқ тушунча. Агар биз шахс қайси ижтимоий

табақага мансублигини билсак, унинг хулқ-атворининг кўпгина жиҳатлари тўғрисида сўз юритишимиз мумкин, аммо уни яхлит шахс сифатида тасаввур қила олмаймиз. Агар биз унинг шахсий фазилатлари ҳақида маълумотга эга бўлсак, шахс руҳиятининг баъзи бир жиҳатлари ҳақида тасаввур ҳосил қиламиз, аммо унинг фаоллиги, қарашлари ва қизиқишлари ҳақида деярли ҳеч нарса дея олмаймиз. Турмуш тарзи шахснинг атроф муҳит билан ўзаро алоқаларидан келиб чиқиб, унинг мукаммал «портрети»ни чизади. Турмуш тарзини ўлчаш техникаси психографика номи билан машҳур. Шу сабабли ҳозирги туристларнинг харидорлик хулқ-атворини қуйидаги асосий гуруҳларга таснифлаш мумкин:  саёҳатчи-изтопарлар;  хаёлпараст-романтиклар;  пул харажат қилишдан лаззатланадиган одамлар;  тиниб-тинчимас одамлар;  иқтисодчилар – режали одамлар. Туристлар хулқ-атворининг бундай таҳлилига асосланиб, турмуш тарзи пирамидасини тузиш мумкин. Унинг қуйи қисмида кам даромадли, ўзини ҳаётда ишончли ҳис этмайдиган одамлар туради. Улардан кейин ўзига анча ишонган одамларнинг уч гуруҳи келади. Булар – «намунали хулқли фуқаролар», «ёш бўрилар» ва «Қолиблар». Навбатдаги гуруҳни интровертлар, хусусан, эгоцентрик одамлар, ижодий ходимлар ташкил этади. Пирамиданинг чўққисидан оқил ва доно одамлар ўрин эгаллайди. Бундай одамлар, бир томондан, қўйилган мақсадларга эришиш имконини берадиган куч ва қатъиятни, иккинчи томондан эса - интровертларга хос бўлган таъсирчанликни ўзида мужассамлаштиради. Муайян маркетинг дастурини ишлаб чиқишда таклиф қилинаётган хизматлар билан муайян турмуш тарзи хос бўлган истеъмолчиларнинг гуруҳлари ўртасидаги алоқаларни топиш керак. Одатда бундай тадқиқотларни ўтказиш вақтида одамларнинг қизиқишлари, мойилликлари, қарашлари ҳақида, демографик вазият тўғрисида жуда кўп ахборот

тўпланади. Сўнгра айни ҳудуд, минта қ а, республикадаги аҳолининг ўзига хос гуруҳларини топиш мақсадида юқорида зикр этилган ахборотга ишлов берилади. Хусусан, бундай таҳлил меҳмонхона корхонасига ўзига хос турмуш кечирадиган потенциал мижозларнинг гуруҳларига қараб мўлжал олган ҳолда, реклама мурожаатлари тузиш имконини беради. Бундан ташқари, бозорнинг турли сегментлари ҳажмини янада аниқроқ аниқлаш ва ўз маркетинг фаолиятини янада оқилоналаштириш мумкин. Шундай қилиб, харидорлар феъл-атворини ва уларнинг хулқ-атворига таъсир кўрсатадиган ранг-баранг омилларни ўрганиш таклиф қилинадиган меҳмонхона хизматларини мижозлар қандай қабул қилиши мумкинлигини аниқлаш имконини беради. 3. Меҳмонхона маркетингидаги «Тўрт Пи» ва «Етти Пи» тушунчалари Маркетинг ишлаб чиқариш ва истеъмол қилишни бирлаштиради ва шу сабабли ҳозирги жамиятда жуда муҳим рол ўйнайди. Маркетинг айирбошлашга имконият яратади, аммо айирбошлаш харидорни ҳам, сотувчини ҳам қаноатлантириши лозим. Харидор муайян хизматни ишлаб чиқариш харажатларини ва ўзининг мазкур хизматнинг қиммати ҳақидаги тасаввурини қаноатлантирадиган нархда сотиб олади. Харидор қайси хизматни танлаш ҳақида бир тўхтамга келишдан олдин хизматлар номенклатурасини билиши, ўзи харид қилаётган хизмат ҳақида маълумотга эга бўлиши керак. Корхонада маркетингга нисбатан тўрт асосий ёндашув мавжуд: ИШЛАБ ЧИҚАРИШ Муваффақиятга энг юқори нархларда таклиф қилинадиган энг юқори сифатли товарлар ишлаб чиқариш  хизматлар кўрсатиш орқали эришилади. Бошқарув стратегиялари ишлаб чиқаришни ва реализация қилиш каналларини узлуксиз

такомиллаштиришга қаратилади. СОТИШ Муваффақият маҳсулот  хизмат бозорда самарали сотилиши билан белгиланади. ИСТЕЪМОЛЧИ Муваффақият харидорнинг эҳтиёжлари ва хоҳиш- истаклари аниқланишига ва товарлар ишлаб чиқариш  хизматлар кўрсатиш мазкур эҳтиёжларни рақибларга қараганда самаралироқ қондирадиган тарзда ривожлантирилишига боғлиқ бўлади. Бу усул ҳозирги бозор иқтисодиётида кенг қўлланилади. МОЛИЯВИЙ НАТИЖА Муваффақият даромадни оқилоналаштиришдан ва жойлаштирилган капитални ресурслар ва воситалардан лозим даражада фойдаланиш орқали қайтаришдан иборат ҳарб мамлакатларида маркетингнинг кўп қўлланиладиган асосий унсурлари «Тўрт Пи» (инглизча «4 P » – product , promotion , place and price – маҳсулот, уни илгари суриш, уни сотиш жойи ва унинг нархи) деб аталади: МАҲСУЛОТ Ҳозирги саноатлашган жамиятда харидорлар эҳтиёжини қондирадиган маҳсулот ишлаб чиқарувчи ва хизматлар кўрсатувчига урғу берилади. Илгари маҳсулотни истеъмолчига унинг эҳтиёжлари ва хоҳиш- истакларини ҳисобга олмасдан етказиб бериш тенденцияси мавжуд эди. Товар ва хизматлар етказиб берувчилар харидорларнинг эҳтиёжларини мумкин қадар кенгроқ қондириш учун бир маҳсулотдан кўпроқ товар ва хизматлар таклиф қилишга ҳаракат қилмоқдалар. Аксарият товарлар ҳаёт циклига эга – янги товарлар яратилиши, мавжудлари эса, ҳеч бўлмаса бозорда уларнинг улушини сақлаб қолиш мақсадида, такомиллаштирилиши лозим. МАҲСУЛОТНИ Маҳсулотни илгари суриш – моҳият эътибори билан,

ИЛГАРИ СУРИШ истеъмолчи сиз қандай товар ва хизматлар таклиф қилишингизни биладиган ёки истеъмолчи сизнинг корхонангиз ҳақида тасаввурга эга бўлган коммуникацияни англатади. Маҳсулотни илгари суриш қуйидагиларни ўз ичига олади: - сотиш; - савдо кампанияси ўтказиш; - реклама қилиш; - жамоатчилик билан алоқалар; - ошкоралик; - имижни яратиш; - рамзлар; - хабардорлик. МАҲСУЛОТ СОТИЛАДИГАН ЖОЙ Истеъмолчи маҳсулот ва хизматлар билан танишиш имкониятига эга бўлиши жуда муҳим аҳамиятга эга. Сотиш каналлари мазкур инфратузилманинг бошқа жиҳатлари, масалан, транспорт каби яхши ривожланган бўлиши керак. МАҲСУЛОТ НАРХИ Истеъмолчи одатда маҳсулотни унга қўйилган нарх маҳсулот қимматига мувофиқ бўлган ҳолда харид қилади. Маҳсулот етказиб берувчилар ўз харажатларини қоплаши ва даромад олиши лозимлиги умумий қабул қилинган. Шу сабабли нарх-наво стратегияси жуда пухта ишлаб чиқилиши ва қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим: - маҳсулот; - уни сотиш жойи; - маҳсулот истеъмолчиларнинг муайян гуруҳига мўлжалланганлиги; - товарнинг бозордаги ҳолати (ёки бозордаги мақбул ҳолати);

- рақибларнинг нархлари. Бу маркетинг таъсири кўрсатиш мажмуини – моддий ишлаб чиқаришда жуда яхши ишлайдиган маркетинг-миксни ташкил этади. Хизматлар кўрсатиш соҳасида алоҳида эътибор беришни тақозо этувчи қўшимча омиллар ҳам мавжуд. Таниқли маркетолог олимлар Б.Бумс ва М.Битнернинг фикрича, маркетингни хизматлар кўрсатиш соҳасига мослаштириш қўшимча тарзда яна камида «уч Пи»ни ( people , phisical , process – ходимлар, моддий гувоҳлик, хизматлар кўрсатиш усулини) кўриб чиқишни тақозо этади. Аксарият хизматлар одамлар томонидан кўрсатилгани учун меҳмонхона тармоғида ходимларни танлаб олиш, ўқитиб-ўргатиш ва меҳнатга рағбатлантириш жуда муҳим рол ўйнайди. Идеал вариантда меҳмонхона ходимлари қуйидаги фазилатларга эга бўлиши керак: боадаблик, хушмуомалалик, куйинчаклик, ташаббускорлик, қарорлар қабул қилишга қодирлик, ўз ишини билиш. «Мариотт» меҳмонхона тармоғи раҳбарияти ўз ходимларига шу қадар ишонадики, мижозларда туғилган муаммоларни зудлик билан ҳал қ илишга 100 долларгача маблағ сарфлашга рухсат этади. Меҳмонхона корхоналари моддий гувоҳлик бериш йўли билан ўз хизматлари даражасини намойиш этишга ҳаракат қилади. Хўш, мижозга ўзининг асосий бойлиги деб қарашини меҳмонхона қандай тасдиқлаши мумкин? Хоналарнинг тозалиги ва саранжом-саришталиги, тез ва сифат хизмат кўрсатилиши, ходимларнинг хушмуомалалиги билан. Ниҳоят, меҳмонхона хизматлар кўрсатишнинг ҳар хил усулларини танлаш имкониятига эга. Масалан, қиммат меҳмонхонада меҳмон номеридаги тўшакни меҳмонхона ходимаси мижоз йўқлигида йиғиштириши ва ухлашга тайёрлаши мумкин, нонушта «а ля карт», «шведча стол» усулида ташкил этилиши ёки номерга етказиб берилиши мумкин. Хизматларни танлашга маҳсулот харид қилиш ҳақида қарор қабул қилишга қараганда кўпроқ омиллар таъсир кўрсатади (11.4-расм). Мижоз

олдиндан буюртма бермасдан меҳмонхонага жойлашиш учун ташриф буюриши (Х хизмати) билан боғлиқ мисолни кўриб чиқайлик. Мижоз қабул қилиш хизмати олдида шунга ўхшаган ёки бошқа хизматни олиш ниятидаги одамларни кўради. У моддий гувоҳликларга – меҳмонхона биносига, вестибюль интерьерига, жиҳозлар ва мебелга баҳо беради. Бундан ташқари, мижоз меҳмонхона ходимлари, хусусан, қабул қилиш ва жойлаштириш хизматининг ходими билан муомала қилади. Хизматлар кўрсатиш соҳасидаги барча «кўринмас» жараёнларни белгилайдиган ишлаб чиқариш ва ташкил этиш тизимлари назардан четда қолади. Шундай қилиб, иш натижаси ва мижознинг мазкур меҳмонхонага ихлоси жуда кўп ўзгарувчан омиллар билан белгиланади. Хизматлар кўрсатиш соҳаси А истеъмолчи Ички ташкилий тизим Моддий гувоҳлик Х хизмати Ходимлар билан муомалада бўлиш Бошқа хизматлар Бошқа истеъмолчилар Истеъмолчига кўринмайдиган ҳолатлар Бевосита алоқалар Иккиламчи алоқалар Истеъмолчига аён бўлган ҳолатлар Реклама Счёт тақдим этиш ва унга ҳақ тўлаш Хизматларни телефон орқали таклиф қилиш Хизматларни сотувчига оммавий ахборот воситаларининг муносабати Хизматларнинг сифати ҳақидаги маълумотларнинг тарқалиши Хизмат кўрсатиш сифатини ва жиҳозларнинг ҳолатини текшириш Бозорни ўрганиш

расм. Меҳмонхонада тизим тарзида йўлга қўйилган хизматлар кўрсатиш соҳаси Меҳмонхона хизматлари соҳасида нафақат ташқи маркетинг, балки ички маркетинг – ўзаро алоқа маркетинги ҳам талаб этилади. Ташқи маркетинг меҳмонхонанинг хизматни тайёрлаш ва ишлаб чиқиш, унга нарх белгилаш, хизматни истеъмолчига таклиф қилиш ва унга етказиш борасидаги фаолиятини белгилайди. Ички маркетинг меҳмонхона корхонаси ходимларини мижозларга хизмат кўрсатиш сифатини яхшилашга рағбатлантиришни назарда тутади. Корхонада маркетингстратегияси тўғри тушунилиши ва унинг муваффақияти маркетинг фаолиятига ҳар бир ходим жалб қилинишини англатади, деб ҳисобланади. Таклиф қилинаётган маҳсулот ёки хизматнинг ҳар бир бозори ўз «маркетинг-микси»га эга. Хизмат кўрсатувчи корхоналар ўз мақсадлари тўғрилигига ва улар истеъмолчиларнинг тўғри гуруҳларига йўналтирилганлигига ишончлари комил бўлиши керак. «Маркетинг- микс»нинг ҳар бир унсури алоҳида ва бошқа унсурлар билан алоқада кўриб чиқилиши лозим. Маҳсулотлар ва хизматларнинг ҳаёт цикли ривожланишига қараб, «маркетинг-микс» ҳам ўзгариб боради. 4. Бозорни сегментларга ажратиш ва хизматларнинг бозордаги мавқеини белгилаш Бозорни сегментларга ажратиш ҳар хил маҳсулотлар ёки хизматларни талаб қилувчи харидорларнинг муайян гуруҳларидан келиб чиқиб, бозорни таркибий қисмларга ажратишни назарда тутади (11.5-расм). Кенг истеъмолчилар гуруҳларини, уларнинг харидор сифатидаги хулқ-атворини ўрганиш ва таҳлил қилиш улар ўртасида жиддий фарқлар мавжудлигини ва харидорлар таркиби ҳар хил эканлигини намойиш этади. Айрим маҳсулот ва

хизматларни етказиб берувчилар бошқа етказиб берувчилардан рақобат соҳасида жиддий устунликка эга эканлиги қайд этилади. Бозорнинг турли сегментларини билиш ва тушуниш муваффақиятга йўл очади. Меҳмонхоналар бозорни сегментларга ажратишнинг ҳар хил усулларини белгилайди ва олинган бозор сегментларининг профилларини ишлаб чиқади, уларга нисбатан маркетинг амаллари мажмуини қўллайди (биринчи босқич). Бозорни сегментларга ажратиш Мақсадли бозорни танлаш Хизматларнинг бозордаги мавқеини белгилаш 1. Бозорни сегментларга ажратиш мезонларини белгилаш 2. Ажратилган сегментларнинг профилларини ишлаб чиқиш  3. Сегментнинг жозибадорлигини усулларини ишлаб чиқиш 4. Мақсадли сегментни (сегментларни) танлаш  5. Ҳар бир мақсадли сегментнинг мавқеини белгилаш 6. Ҳар бир мақсадли сегмент учун маркетинг мажмуи – «маркетинг- микс» ишлаб чиқиш расм. Мақсадли маркетинг босқичлари Иккинчи босқич – мақсадли бозорни ажратиш, яъни сегментларни уларнинг меҳмонхона корхонаси учун мақсадга мувофиқлигига қараб таҳлил қилиш ва кейинги маркетинг фаолияти учун бир ёки бир нечта мақсадли сегментларни танлаш. Учинчи босқич – бозорнинг мақсадли сегментида меҳмонхона хизматини илгари суриш ва маркетинг ҳаракатларининг тегишли мажмуини ишлаб чиқиш. Истеъмолчилар бозорини сегментларга ажратишнинг қуйидаги асосий принциплари мавжуд бўлиб, уларни иш фаоллигининг барча турларига нисбатан қўллаш мумкин:

Жўғрофий Товарлар - хизматлардан фойдаланиш анъаналари ва дидларидаги миллий ёки минтақавий фарқлар. Демографик Харидорнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворига ёки маҳсулот - хизматдан фойдаланишига унинг ёши, ҳаёт цикли, маълумот даражаси, келиб чиқиши ва оиласи таркибининг таъсири. Ижтимоий- иқтисодий Харидорнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворига унинг ижтимоий ҳолати ва даромадлари даражасининг таъсири. Жўғрофий- демографик Харидорнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворига унинг яшаш жойи ва шарт-шароитларининг таъсири. Кўриладиган наф ҳақида тасаввур Истеъмолчиларнинг турли гуруҳлари айни бир маҳсулот ёки хизматдан кўриладиган нафни ўзича тасаввур қилади. Истеъмол қилишнинг такрорийлиги ва савдо белгисига содиқлик Маҳсулотлар ва хизматлардан фойдаланилишининг такрорийлигига ва муайян савдо белгисига содиқлигига қараб, харидорларнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворидаги фарқларни аниқлаш. Психографик Одамларнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворига уларнинг турмуш тарзи, шахсий хусусиятларининг таъсири. Ситуацион Товарлар - хизматлардан фойдаланиш рўй бераётган вазиятга қараб, харидорлар ўртасидаги фарқларни аниқлаш. Маркетинг воситаларига таъсирчанлик Реклама ва маркетингга одамлар муносабатини таҳлил қилиш. Туристик хизматлар бозорини сегментларга ажратишга қуйидаги принциплар хос:

Харидорлар ва мижозлар Туризмда харидорлар ва мижозлар айни бир шахс бўлмаган ҳоллар кенг тарқалган; мисол учун, меҳмонхонада ўз ходими учун номер буюртма қилувчи ташкилот ёки ўз фарзандлари учун туристик йўлланма харид қилаётган ота-она. Уларнинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атвори бир хил эмас. Саёҳатнинг мақсади Истеъмолчининг хулқ-атвори саёҳат мақсадига кўп жиҳатдан боғлиқ бўлади. Булар – дам олиш, ишга доир сафар, маълум ҳодиса ва ҳ.к. Сафар ҳақида қарор қабул қилиш учун вақтни танлаш ва уни бронлаштириш Бундай танлашнинг икки жиҳати фарқланади: - сафар ҳақида қарор қабул қилинаётган йил фасли (ёзги меҳнат таътили ҳақида қарор қишда қабул қилинади ва аксинча); - сафарни бронлаштириш ва уни амалга ошириш вақтлари ўртасидаги фарқ. ўз саёҳатини сўнгги дақиқада бронлаштирувчи хизмат кўрсатиш нархидан максимал скидка олиши мумкин. Бўш вақтнинг давомийлиги Дам олиш учун бўш вақтнинг давомийлиги мижоз сафарга чиқиш ҳақида қарор қабул қилишига таъсир кўрсатиши мумкин. Гуруҳлар шахсларга қарши Туристик гуруҳлар таркибида сафарга чиққан туристларнинг эҳтиёжлари ва ҳ оҳиш-истаклари якка тартибда саёҳат қилаётган шахсларнинг қизиқишларидан фарқ қилиши мумкин. Саёҳат жойини танлаш Саёҳат учун танланган жой маълум истеъмолчилар гуруҳининг қизиқишларига мос келади. Бозорнинг ҳар бир сегментида саёҳат жойи ҳақида ҳар хил фикрлар мавжуд бўлиши мумкин. Мақсадли бозорни танлаш – меҳмонхона корхонаси учун энг қулай ва фойдали бозор сегментини ёки сегментлар гуруҳини танлаш демак. Бу вазифага жиддий эътибор бериш лозим, чунки унинг тўғри ҳал қилинишига

корхонанинг бутун кейинги фаолиятининг самарадорлиги боғлиқ бўлади. Нафсиламбрини айтганда, бозорнинг муайян сегментини мақсадли сегмент тарзида танлаш тўғрисида қарор қабул қилишдан олдин қуйидаги саволларга жавоб бериш лозим: Истеъмолчиларнинг эҳтиёжлари ва хоҳиш-истаклари қандай? Фирма уларни қондиришга қодирми? Меҳмонхона буни ўз рақибларидан яхшироқ бажара оладими? Бунда у ўз олдига қўйган мақсадларига эришадими? Мақсадли бозорни танлаш ҳаракатларнинг маълум кетма-кетлигини назарда тутади (11.6-расм). Бозор сегментининг салоҳиятини аниқлаш  Бозор сегментининг очиқлигини ва муҳимлигини баҳолаш  Бозор сегментини ўзлаштириш имкониятларини таҳлил қилиш расм. Мақсадли бозорни танлашнинг асосий босқичлари Бозор сегментининг салоҳияти унинг миқдорий кўрсаткичлари, яъни сиҚими билан тавсифланади. Бозорга жорий этиш ва унда ишлаш билан боғлиқ харажатларни қоплаш ва даромад олиш учун сегмент анча сиҚимли бўлиши лозим. Бундан ташқари, у келгусида ўсиш истиқболларига эга бўлиши керак. Бозор сегментининг очиқлигига баҳо бериш учун меҳмонхона корхонаси ўз маҳсулотини бозорнинг муайян сегментига жорий этиш ва

илгари суриш имконияти бор-йўқлиги, бунга тўсиқлар мавжуд ё мавжуд эмаслиги ҳақида ахборот олиши лозим. Сегментнинг муҳимлигига баҳо бериш харидорларнинг муайян гуруҳига қай даражада бозор сегменти деб қараш мумкинлигини, асосий бирлаштирувчи белгиларга кўра у қанчалик барқарор эканлигини аниқлашни назарда тутади. Таклиф қилинаётган меҳмонхона хизматларига нисбатан сегментнинг эҳтиёжлари қанчалик барқарор эканлиги ҳам аниқланиши лозим. Акс ҳолда рақиблар мавқеи мустаҳкам бўлган сегментга тушиб қолиш ёки хусусиятлари аниқ бўлмаган, мижозлар томонидан тан олинмайдиган хизматни таклиф қилиш мумкин. Бозор сегментини ўзлаштириш имкониятларининг таҳлили қуйидагиларни ўз ичига олади: - таваккалчиликни баҳолаш; - асосий рақибларнинг мавқеини аниқлаш; - янги меҳмонхона корхонаси пайдо бўлишига рақибларнинг муносабатини тахмин қилиш; - сотувлар ва олиниши мумкин бўлган даромадларни прогноз қилиш. ўтказилган тадбирлар асосида муайян сегментни мақсадли сегмент тарзида танлаш тўғрисида узил-кесил бир тўхтамга келинади. Мақсадли бозорни аниқлаш жараёни меҳмонхона корхонасининг маркетинг соҳасидаги стратегиясини танлаши билан чамбарчас боғлиқ. Меҳмонхона бозорнинг мақсадли сегментларини танлагани заҳоти у мазкур сегментларда қайси позицияларни эгаллаш лозимлигини ҳал қилиши керак. Хизматнинг бозордаги мавқеини белгилаш – истеъмолчилар томонидан унинг асосий хусусиятлари баҳоланиши, яъни истеъмолчининг мазкур меҳмонхона рақибларга нисбатан эгаллаган ўрин, позицияни баҳолаши демак. Истеъмолчиларга товарлар ва хизматлар ҳақида жуда кўп ахборот берилади. Улар ҳар сафар муайян хизматни харид қилиш тўғрисида қарор қабул қилар экан, уни баҳолаш ёки қайта баҳолаш имкониятига эга

бўлавермайди. Харид тўғрисида қарор қабул қилиш таомилини соддалаштириш учун истеъмолчилар хизматларни турли тоифаларга ажратади, яъни улар хизматларнинг ва уларни таклиф қилаётган меҳмонхоналарнинг мавқеини фикран аниқлайди. Меҳмонхона корхоналарининг раҳбарлари ўз хизматларининг мавқеи тусмоллаб аниқланишига йўл қўйишни хоҳламайдилар. Улар меҳмонхонага ўзлари танлаган мақсадли бозорларда энг катта устунликни қўлга киритиш имконини берувчи позицияларни олдиндан пухта ўйлайдилар ва сўнгра маркетинг комплексларини – ўз корхонасига режалаштирилган позицияларни яратиб берувчи «маркетинг-микс» дастурларини ишлаб чиқадилар. Маркетинг бўйича мутахассислар хизматлар мавқеини белгилашнинг бир неча усулларини қўллашлари мумкин:  биринчидан, меҳмонхона хизматининг мавқеини унинг ўзига хос хусусияти белгилаши мумкин;  иккинчидан, меҳмонхона хизматининг мавқеини у қондирувчи эҳтиёжларга ёки у ўз мижозига берадиган фойдага асосланган ҳолда белгилаш мумкин;  учинчидан, меҳмонхона хизматининг мавқеи рақибнинг мавжудлиги билан белгиланиши мумкин;  тўртинчидан, меҳмонхона хизматининг мавқеи бошқа даражадаги меҳмонхонанинг пайдо бўлиши тарзида белгиланиши мумкин. 5. Маркетинг муҳитини таҳлил қилиш ва маркетинг стратегияларини танлаш Меҳмонхона раҳбарияти ўз фаолиятини дастлабки таҳлилдан ўтказиш ва режалаштиришда турли-туман ахборотга эҳтиёж сезади. Унга мижозлар, рақиблар, маҳсулот етказиб берувчилар ва бозор муносабатларининг бошқа иштирокчилари ҳақида маълумотлар керак бўлади. Илгари аксарият

меҳмонхоналар одамлар билан мулоқот қилиш, уларни кузатиш ва саволлар бериш орқали ўзига керак бўлган маълумотларни тўплар эди. Бугунги кунда ахборот нафақат кўп, балки сифатли ҳам бўлиши керак. Меҳмонхоналар янада мукаммал маркетинг стратегияларидан фойдаланган ҳолда, бошқа меҳмонхоналарнинг янада кучлироқ рақобатига дуч келмоқдалар. Жадал ўзгараётган ҳозирги шароитларда корхоналарнинг раҳбарлари тўғри бошқарув қарори қабул қилиш учун тезкор ахборотга эҳтиёж сезмоқдалар. Бозорни тадқиқ қилиш меҳмонхона корхонасининг раҳбариятига қуйидаги саволларга жавоб топиш имконини беради: Қайси хизматларни ривожлантиришга кўпроқ эътибор бериш керак? Меҳмонхона кўрсатадиган хизматлар учун ким мақсадли аудитория (потенциал мижоз) ҳисобланади? Ишлаб чиқилган хизматлар мижозларнинг эҳтиёжларига мос келадими? Туристик бозорга мазкур хизмат турининг кириш диапазони қандай? Рақибларнинг бозордаги ўрни қандай? Тадқиқ қилиш меҳмонхонанинг бозордаги ҳолати ёки урни ҳақида кенг маълумотлар базаси ёки ахборот олиш имконини бериши мумкин. Бозорни самарали тадқиқ қилиш учун миқдорий кўрсаткичлардан ҳам, сифат кўрсаткичларидан ҳам фойдаланиш лозим. Йирик меҳмонхона корпорациялари шу мақсадларда таниқли тадқиқотчи-маркетологларни таклиф қилади, меҳмонхона компаниялари эса консультацион фирмаларнинг хизматларидан фойдаланади. Масалан, бозорни тадқиқ қилиш қуйидаги масалаларни ўз ичига олиши мумкин: - бозор ҳажми, тузилиши ва унинг сегментларга бўлиниши; - бозор таркибий қисмларининг тавсифи (меҳмонхона хизматларини етказиб берувчи асосий корхоналар ва уларни истеъмол қилувчиларнинг асосий гуруҳлари); - меҳмонхона хизматларини сотиш учун мавжуд каналлар;

- меҳмонхона хизматларини бозорда илгари суриш бўйича асосий реклама компанияларини ўтказиш методлари; - туристик бозор иштирокчилари орасидаги молиявий вазият; - бозор иштирокчилари ўртасидаги муносабатларни норматив-ҳуқуқий тартибга солиш (солиқлар ва йиҚимлар, лицензиялар, сертификациялар ва стандартлар, савдо белгиси, муаллифлик ҳуқуқлари, патентлар ва ҳ.к.). Бозорни тадқиқ қилиш бозорда рўй бераётган қуйидаги ўзгаришларни назорат қилиш усули ҳам ҳисобланади: - муайян меҳмонхонанинг бозордаги улушида рўй берган ўзгаришларни; - бозорнинг меҳмонхона хизматларига тўлишини; - рақиб корхона томонидан меҳмонхона хизматларининг жорий этилиши ва унинг бозордаги ютуқларини; - бозордаги тенденцияларни; - меҳмонхоналарнинг асосий харидорлари  мижозларини; - молиявий вазиятни; - юридик базани. Маркетинг стратегиясини белгилаш ва уни амалга ошириш учун бошқарувчилар корхонанинг ички ва ташқи маркетинг муҳити ҳақида аниқ ва муфассал тасаввурга эга бўлишлари лозим. Ички муҳит (микромуҳит) – корхона ичида мавжуд бўлган ва корхона томонидан назорат қилинадиган умумий маркетинг муҳитининг бир қисми. У корхонага фаолият олиб бориш имконини берувчи салоҳиятни ўзида мужассамлаштиради ва қуйидаги таркибий қисмлардан ташкил топади: - ходимлар (вазифани тушуниш ва профессионализм, кадрларни жой- жойига қўйиш ва улар ягона команда бўлиб, баҳамжиҳат ишлашини таъминлаш, меҳнатни баҳолаш ва уни рағбатлантириш); - капитал (корхонанинг фаолият олиб бориш учун зарур биноларда, ускуналарда, жиҳозларда, технологияларда, айланма воситалар ва инвестицияларда ифодаланган активлари);

- бошқариш (бошқарув тизими, ташкилий тузилмалар, коммуникация жараёнлари, нормалар, қоидалар, таомиллар, ходимларнинг ҳуқуқлари ва жавобгарлиги); - маркетинг (даромад олишга қаратилган ва ишлаб чиқаришда товарлар ёки хизматлардан фойдаланувчига қараб мўлжал олишни назарда тутадиган бозор муносабатлари шароитида хўжалик юритиш фалсафаси). Ички муҳит одамлар ўртасидаги муносабатлар тизимини, ваколатларнинг тақсимланишини, бошқарув услубини, кадрлар масалаларини, ривожланиш истиқболларини белгилашни қамраб оладиган кўплаб нормалар, қоидалар ва қадриятлардан таркиб топувчи корхона маданиятини ҳам ўз ичига олади. Маданият даражасининг юқорилиги корхонага омилкорлик билан ишлашга ёрдам беради ва унинг мақсадларини самарали амалга оширишга имконият яратади. Корхона маданияти унча ёрқин намоён бўлмайди, шу боис уни ўрганиш анча қийин. Айни вақтда, корхона ўз бизнесининг маданиятига қандай эътибор бериши ҳақида хулоса чиқариш имконини берувчи қуйидаги кўрсаткичлар мавжуд: - маданият кучли бўлган корхоналарда бу ерда ишлайдиган кишиларнинг аҳамияти алоҳида қайд этилади. Бундай корхоналар ўз фалсафасини тушунтиришга ва ўз қадриятларини тарҚиб қилишга катта эътибор беради; - корхонанинг маданияти ҳақида унинг ўз ҳамкорлари ва мижозларига қандай муносабатда бўлишига қараб хулоса чиқариш мумкин. 6. Меҳмонхона корхонасида режалаштириш жараёни Айримлар режага биноан ишлаш тадбиркорликнинг ривожланишига имкон бермайди, деб ҳисоблайди. Кичик ва энди иш бошлаган фирмаларда раҳбарлар шу қадар бандки, уларда расмий режалар тузишга вақт қолмайди. Улар режалаштириш фақат катта корпорацияларда ўринли деб ҳисоблайди.

Ўатто обрўли ташкилотларда ҳам раҳбарлар одатда расмий режаларсиз иш кўради. Меҳмонхона хизматларининг бошлиқлари одатда ёзма режа тузишга эринади, чунки бу таҳлил учун анча кўп куч ва вақт талаб этади. Бундан ташқари, улар яна бир далилни келтиради – бозор жуда тез ўзгаради, шу боис режалар ҳеч қандай фойда бермайди. Амалда режалаштириш ҳар қандай корхонанинг ҳар қандай фаолиятини бошқариш учун зарур. Маркетинг режаси бир неча иш режаларидан бири бўлиб, фирма ёки ташкилотни умумий стратегик режалаштиришнинг таркибий қисми ҳисобланади. Одатда ташкилотлар ва корхоналар стратегик, узоқ муддатли ва йиллик режалар тузади. Стратегик режа корхонанинг ишдаги фаоллиги йўналишини ва айни даврдаги ва яқин келажакка мўлжалланган сиёсатини белгилайди. У корхонанинг ҳозирги даври ва келажагига назар ташлаш имконини беради ва муттасил ўзгарувчи муҳитда корхона манфаатларида имкониятлардан кенг фойдаланишга кўмаклашади. Бу меҳмонхонанинг мақсадлари ва имкониятлари билан бозорнинг ўзгараётган имкониятлари ўртасида стратегик мувофиқликни ўрнатиш ва сақлаш жараёнидир. Узоқ муддатли режада корхонага яқин йилларда таъсир этадиган асосий омиллар ва кучлар тавсифланади. Мазкур режа узоқ муддатли мақсадларни, уларга эришиш учун фойдаланиладиган асосий маркетинг стратегияларини ўз ичига олади ва зарур ресурсларни белгилайди. Бундай узоқ муддатли режа рўй берган ўзгаришларга мувофиқ унга тегишли тузатишлар киритиш мақсадида ҳар йили янгилаб турилади. Йиллик режа жорий ҳолатни, меҳмонхона корхонасининг мақсадларини, келаси йилга мўлжалланган стратегияни, иш дастурини, бюджет ва назорат шаклларини тавсифловчи қисқа муддатли режадир. Қуйида меҳмонхона корхонасида йиллик режалар тузиш жараёнини кўриб чиқамиз.

Бошқарув даражасидаги иш режалари меҳмонхона стратегиясини иш амалиётига айлантиради. Меҳмонхона корхонасининг раҳбарияти стратегик режага қараб билимларга бойийди ва ундан компанияни тўғри йўналишда ривожлантириш учун асос сифатида фойдаланади. Ҳар бир иш режаси мустақил бўлса-да, корхонанинг бошқа иш режаларини тўлдиради (11.9-расм). Умумий стратегик режа Ривожла ниш режаси  Бизнес режа Маҳс улот еткази б бериш режас и Меҳнат ресурс лари режаси Техник- муҳанди слик режаси Молия вий режа  Бюдже т Маркет инг режаси Сотув лар режас и расм. Меҳмонхона корхонаси иш режаларининг схемаси Маркетинг режаси бутун меҳмонхона фаолиятидаги маркетинг стратегиясини акс эттиради. Аммо у маълум хизмат турларига нисбатан ёрдамчи режалардан ташкил топиши ҳам мумкин. Асосий ёки ёрдамчи маркетинг режалари, уларнинг мазмуни ва тузилиши ягона методология ва моделга мос келадими? Одатдаги шароитларда маркетинг режаси маркетинг мақсадларига эришиш учун маркетинг ресурсларини жойлаштириш усулларини тавсифлайди. Бинобарин, режани тайёрлашнинг босқичма- босқич жараёни режалар оқилона ишлаб чиқилиши, таркибий қисмларга ажратилиши ва ижрочилар эътиборига ҳавола этилишини кафолатлайди. Режалаштириш жараёни корхонанинг мақсадларини, тадқиқот предмети ва усулини белгилашдан бошланади. Бунинг учун маркетинг тадқиқоти ўтказилади ва меҳмонхона корхонасининг ички ва ташқи маркетинг муҳити, унинг рақиблари, бозордаги вазият ва ҳ.к. ҳақида тўла ахборот тўпланади. Тадқиқот натижасида олинган маълумотлар асосида SWOT -таҳлил ўтказилади, таклифлар ишлаб чиқилади ва улар меҳмонхона раҳбарияти

эътиборига ҳавола этилади. Мазкур таклифлар асосида раҳбарият корхона маркетингининг мақсадлари ва вазифаларини шакллантиради, тегишли маркетинг стратегияларини ва уларни амалга ошириш тадбирларини ишлаб чиқади. Муайян иш дастурига айлантирилган маркетинг стратегиялари қуйидаги саволларга жавоб бериши лозим: Қайси иш бажарилади? Қачон бажарилади? Бу иш учун ким жавоб беради? Бу неча пулга тушади? Корхонада маркетингни режалаштиришнинг асосий босқичлари 11.10- расмда келтирилган. Масалан, меҳмонхонага тегишли бўлган бозордаги улушни оширишнинг асосий стратегияси сифатида бўлинма раҳбари маркетинг режасида сотишни рағбатлантириш тадбирлари сонини кўпайтиришни таклиф қилади. Унинг режасида туристик агентлар учун рағбатлантирувчи воситачилик ҳақи, уларга меҳмонхона тўғрисидаги реклама материалларини юбориш, матбуотда реклама бериш, меҳмонхонани кўргазмаларда реклама қилиш ва ҳ.к., шунингдек мазкур тадбирларни ўтказиш муддатлари белгиланади. ўз навбатида, меҳмонхонанинг муайян фаолият учун жавоб берувчи ҳар бир бўлинмаси умумий режага мувофиқ ўз маркетинг режалари ва бошқа режаларни муфассал ишлаб чиқади. Шундай қилиб, маркетингни режалаштириш меҳмонхона корхонасида бошқаришнинг барча даражаларида амалга оширилади. Тадбирлар режаси корхонанинг мазкур фаолиятни таъминловчи режалаштирилган киримлар ва чиқимлар асосида ҳисобланган бюджетини шакллантириш имконини беради. Тасдиқланганидан кейин бюджет корхона фаолиятининг, шу жумладан маркетинг тадбирларини ўтказиш харажатларининг асосига айланади.

Меҳмонхона директори ва бўлинма бошлиқи мазкур режанинг мазмунини ўз ходимларига билдириши ва ҳар бир ходим ушбу режани бажаришдаги ўз роли ва вазифаларини билиши шарт. Режалаштириш албатта ижрони текшириш билан бирга амалга оширилиши лозим. Агар маркетинг режаси бажарилмаса ва назорат қилинмаса, уни ишлаб чиқиш беҳуда кетади. Эскирган режа ёки белгиланган бюджетдан қиммат бўлган ва ишламайдиган режа фойдадан кўра кўпроқ зарар келтиради. Шу сабабли режанинг охирги бўлимида режанинг бажарилишини назорат қилиш чора-тадбирлари белгилаб қўйилади. Тадқиқот мақсади, предмети ва усулларини белгиланг  Ички ва ташқи маркетинг тадқиқоти ўтказинг  SWOT -таҳлил ўтказинг; таклифларни таърифланг  Маркетинг мақсад ва вазифаларини белгиланг  Мақсадларга эришиш учун маркетинг стратегияларини ишлаб чиқинг 

Таклифларни амалга ошириш бўйича тадбирларнинг режаларини тузинг  Бюджетни аниқланг  Маркетинг режасини расмий ҳужжат тарзида расмийлаштиринг  Режани манфаатдор шахсларга маълум қилинг  Ижрони назорат қилиш тизимидан фойдаланинг  Режангизни кўздан кечиринг ва янгиланг 11.10-расм. Корхонада режалаштириш жараёнининг схемаси Энг кўп тарқалган назорат усули ҳисоботлар тайёрлаш ҳисобланади. Режанинг бажарилиши ҳақидаги ҳисобот, қоида тариқасида, ҳар ойда ёки йилнинг ҳар чорагида тақдим этилади. Бундай амалиёт меҳмонхона раҳбариятига ҳар бир давр натижаларини баҳолаш ва қўйилган вазифалар бажарилмаган фаолият йўналишларини аниқлаш имконини беради. Маркетинг режаси ва уни тайёрлашга қўйиладиган талаблар. Маркетинг режаси қуйидаги бўлимлардан ташкил топиши лозим: 1. Мазмуни – режа бўлимларини санаб чиқинг.

2. Кириш – меҳмонхона корхонасининг миссиясини ва у режада қандай акс эттирилганининг қисқача тавсифи. 3. Қисқача тавсиф (резюме)дан раҳбариятга ахборот бериш учун фойдаланилади.  Икки-тўрт саҳифадан ошмасин.  Қисқа гаплар ва қисқа абзацлар қўллансин.  Бўлим қуйидаги тарзда тайёрлансин: - келаси йилга мўлжалланган мақсад ва вазифаларни қисқа-қисқа жумлаларда ифодаланг; - мазкур мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун танланган стратегияга қисқача тавсиф беринг; - режани амалга ошириш учун зарур ресурсларни, шу жумладан молиявий ресурсларни кўрсатинг.  Қисқача тавсифни раҳбариятга тақдим этишдан олдин уни яна бир марта таҳлил қилинг. 4. Тадқиқ қилиш.  Тадқиқот натижасида олинган маълумотлар ва чиқарилган хулосаларни санаб ўтинг. Имкониятга қараб, уларни бир неча йиллар учун реклама бюджети ёки маркетинг бюджети ва меҳмонхонага ишга ёлланган ходимлар миқдори билан солиштирган ҳолда, натижаларнинг динамикасини кўрсатинг.  Меҳмонхона корхонасининг асосий хизматларини сотиш стратегик ва минтақавий бозорларини қисқача таҳлил қилинг.  Асосий ва янги рақибларни санаб ўтинг, уларнинг кучли ва кучсиз томонларини тавсифланг. 5. Маркетинг режасининг мақсадлари.  Ситуацион SWOT -таҳлил натижасида олинган хулосаларга асосан меҳмонхона корхонасининг келаси даврга мўлжалланган мақсад ва вазифаларини таърифланг.

6. Мақсад ва вазифаларни амалга ошириш учун таклиф қилинаётган маркетинг стратегиялари. А. Меҳмонхона маҳсулотининг стратегиялари:  Меҳмонхона маҳсулотини ривожлантириш стратегияси (мавжуд маҳсулотни яхшилаш ёки янги маҳсулот яратиш ёхуд улар биргаликда).  Бозорга чуқур кириб бориш стратегияси (мавжуд бозорда мавжуд маҳсулот билан ишлаш).  Бозорнинг янги сегментларини ривожлантириш стратегияси (корхона янги хизматлар кўрсатишга мослашиш имкониятига эга эмас).  Диверсифкация стратегияси (янги бозорга янги маҳсулот билан чиқиш). Б. Бозорни қамраб олиш стратегиялари:  Ҳужумкор стратегия ёки фронтал ҳужум стратегияси (бозорда улушни эгаллаш ва уни кенгайтиришни назарда тутувчи агрессив позиция).  Қуршовга олиш стратегияси (кенг ассортиментдаги ва юқори сифатли хизматлар билан рақибларга барча йўналишларда бирваракай ҳужум қилиш).  Чекланган фронтал ҳужум (мақсадли бозорнинг алоҳида сегменти учун кураш).  Флангларни қамраб олиш (рақибларникига ўхшаш хизматларни улар истеъмолчиларга таклиф қилинмаган жойларда сотиш).  Мудофаага асосланган ёки ҳужумни қайтарувчи стратегия (бозор улушини сақлаб қолиш).  Кооперацион стратегия (рақиблар билан стратегик ҳамкорлик).  Чекиниш стратегияси. В. Нарх белгилаш стратегияси:  Харажатлар плюс даромад (харажатлардан келиб чиқиб нархларни белгилаш).  Талабга қараб мўлжал олиш (мақсадли бозор мижози тўлашга тайёр бўлган нарх чегарасини белгилаш).

 Обрўли нархлар стратегияси (мақсадли бозорнинг нархдан ҳам кўра кўпроқ меҳмонхона обрўси ва хизматлар сифатига қизиқадиган мижозлари учун нархларни белгилаш).  Лидер ортидан қувиш (меҳмонхона бозоридаги лидер даражасида нархларни белгилаш). Г. Сотишни рағбатлантириш стратегиялари:  Тўғридан-тўғри сотиш.  Агентлар орқали сотиш.  Корпоратив сотиш.  Марказий дистрибьюторлик тизимлари.  Меҳмонхона провайдерлари тизимлари.  Интернет. Д. Реклама стратегиялари:  Босма, видео ва электрон реклама ишлаб чиқариш.  Оммавий ахборот воситаларида тижорат рекламаси.  Паблик рилейшнз.  Кўргазмалар, ярмаркалар ва халқаро тадбирларда иштирок этиш. Е. Ходимлар билан ишлаш стратегиялари:  Ходимларни танлаш ва жой-жойига қўйиш.  Ёллаш шартлари.  Касбий жиҳатдан тайёрлаш, ўқитиб-ўргатиш.  Меҳнатга раҳбатлантириш ва қўллаб-қувватлаш.  Хизмат пиллапоялари бўйлаб кўтариш. 7. Маркетинг режаси тадбирларининг рўйхати.  Маркетинг режасининг мазкур бўлимида мақсад ва вазифаларга эришиш бўйича таклифларни санаб ўтинг ва уларни ижро этиш вақти ва ижро этиш учун масъул шахсларни кўрсатинг. 8. Бюджет. 9. Фойда, даромадлар ва зарарлар счёти.

10. Режани ижрочиларга етказиш механизмлари ва ижрони назорат қилиш. 11. Режани қайта кўриш ва янгилаш тартиби. Асосий режа, 8 ва 9 бандлардан ташқари, барча бандларни ўз ичига олади; тарихий режа 1-4 бандларни ўз ичига олади; янги маҳсулот – хизмат режаси барча 11 бандни ўз ичига олади. Маркетинг режасини амалга ошириш. Маркетинг режалари ва стратегияларини амалга ошириш учун раҳбариятнинг барча даражаларида баҳамжиҳат ишлаш талаб этилади. Маркетингни амалга ошириш ҳар куни қарорлар қабул қилишни, меҳмонхонада ва ундан ташқарида ўнлаб ва юзлаб одамлар иш олиб боришини тақозо этади. Маркетинг бўйича бошқарувчилар туристик бозорнинг мақсадли сегментлари, хизматларга бўлган савдо белгиларидан фойдаланиш, нарх белгилаш, таклиф қилинаётган хизматларни бозорда илгари суриш ва сотиш ҳақида қарорлар қабул қилади. Улар бўлинмаларнинг раҳбарлари билан баҳамжиҳат иш олиб боради. Сифатни бошқариш хизмати билан улар хизматлар кўрсатиш стандартлари ва технологиясини, ходимлар бўлими билан – ходимларни касбий жиҳатдан тайёрлаш масалаларини, молия бўлими ва бухгалтерия билан – молиялаштириш ва нақд пуллар ҳаракати масалаларини муҳокама қилади. Улар шунингдек, компаниядан ташқаридаги одамлар билан, хусусан, реклама агентликлари билан реклама кампанияларини режалаштириш бўйича ҳамда оммавий ахборот воситалари билан ҳам иш олиб боради, жамоатчилик эътиборини қозонишга ҳаракат қилади. Муайян меҳмонхоналарнинг сотувлар бўйича бошқарувчилари туристик агентликларни мазкур меҳмонхоналарнинг хизматларини реклама қилишга, ўз реклама проспектларини намойиш этиш учун уларга ўз пештахталарида кўпроқ ўрин ажратишга даъват этади.

Маркетинг режаси муваффақиятли амалга ошириши бир неча муҳим омилларга боғлиқ. Биринчидан, бу барча ижрочиларнинг ишини ва бутун фаолиятни мувофиқлаштирувчи ҳаракатлар дастурини тақозо этади. Ҳаракатлар дастури нима қилиш кераклигини, бу ишни ким бажаришини, корхонанинг маркетинг мақсадларига эришиш учун қарорлар ва ҳаракатларни қандай мувофиқлаштириш лозимлигини кўрсатади. Иккинчидан, маркетинг режасини амалга оширишда меҳмонхонани бошқариш ташкилий тузилмаси муҳим рол ўйнайди. Меҳмонхона корхонаси доирасида қарорлар қабул қилиш ва рағбатлантириш тизимлари режалаштиришни амалга оширишнинг таъсирчан воситаларидир. Бюджет тузиш, меҳнатга ҳақ тўлаш ҳамда фаолиятнинг бошқа турлари ҳам маркетинг режаларини амалга оширишга таъсир кўрсатади. Масалан, агар меҳмонхона ходимларни оралиқ натижалари учун мукофотлайдиган бўлса, уларда узоқ муддатли топшириқларни бажаришга рағбат йўқолади. Буни яхши тушунадиган корхона раҳбарияти ўз ходимларини нафақат номерларнинг юкланиш даражаси учун, балки мижозлар ўзларига кўрсатилган хизматлардан қониққанлиги учун ҳам мукофотлайди. Маркетинг режаларини муваффақиятли амалга ошириш инсон ресурсларини пухта режалаштиришни ҳам тақозо этади. Меҳмонхона барча даражаларда ўз бошқарув тузилмасини ва технологик тизимларини зарур малака, манфаатдорлик ва шахсий фазилатларга эга бўлган ходимлар билан тўлдириши лозим. Сўнгги йилларда аксарият меҳмонхоналар инсон ресурсларини узоқ муддатли режалаштириш рақобатда жиддий устунликлар бериши мумкинлигига ишонч ҳосил қилди. Ниҳоят, маркетинг режаларини муваффақиятли амалга ошириш учун режалаштириш меҳмонхона корхонасининг умумий маданиятига мос келиши лозим. Корхона маданияти - ташкилот ходимлари қўшиладиган қадриятлар ва эътиқодлар тизими, жамоавий онг ва менталитет демак. Корхона маданиятига мос келмайдиган маркетинг режасини амалга ошириш қийин. Меҳмонхона маданиятини ўзгартириш қийин бўлгани учун, одатда уларнинг

маданий савиясига мос келадиган режалар тузиш мақсадга мувофиқ деб топилади. Умуман олганда, маркетинг режаларини муваффақиятли амалга ошириш меҳмонхона барча беш унсур – ҳаракатлар дастури, ташкилий тузилма, қарорлар қабул қилиш ва рағбатлантириш тизимлари, инсон ресурслари ва корхона маданиятидан қай даражада оқилона фойдаланишига боғлиқ. Маркетинг бўлимининг ишини ташкил этиш. Меҳмонхона корхонаси бозорни таҳлил қилиш, маркетинг тадбирларини режалаштириш, уларни амалга ошириш ва назорат қилишга қодир одамларга эга бўлиши лозим. Агар меҳмонхона кичкина бўлса, маркетинг билан боғлиқ барча ишларни бир киши бажариши мумкин. Катта меҳмонхоналардаги маркетинг бўлимларида жуда кўп мутахассислар, шу жумладан хизматларни сотиш, бозорни тадқиқ қилиш, реклама, паблик рилейшнз бўйича мутахассислар меҳнат қилади. Замонавий меҳмонхоналарда маркетинг фаолияти ҳар хил ташкил этилади. Функционал ташкил этиш энг кўп тарқалган шакл бўлиб, бунда маркетингнинг турли йўналишларини муайян фаолият турлари бўйича мутахассислар – сотувлар бўйича бошқарувчилар, реклама бўйича менежерлар, маркетинг тадқиқотлари бўйича экспертлар, хизматларнинг сифати ва янги турлари бўйича бошқарувчилар бошқаради. ўз хизматларини бутун мамлакатда ва чет элда сотувчи меҳмонхона тармоқларида кўпинча фаолиятни Жўғрофий принципга кўра ташкил этиш усули қўлланилади. Бунда сотувлар ва маркетинг билан шуғулланувчи ходимларга маълум мамлакатлар, минтақалар ва вилоятлар бириктириб қўйилади. Ишни Жўғрофий принципга кўра ташкил этиш сотувлар бўйича мутахассисларга ўзларига бевосита бириктирилган ҳудудда ишлаш, ўз харидорларини яхшироқ билиб олиш ва хизмат сафарлари билан боғлиқ харажатларни камайтириш имконини беради. Меҳмонхона корхонасининг катта-кичиклигига ва унинг олдида турган вазифаларга қараб, маркетинг бўлими қуйидагича ташкил этилиши мумкин:

 Оддий сотув бўлими. Кичик меҳмонхоналарда, қоида тариқасида, бошқарувчининг сотувлар бўйича ўринбосари лавозими жорий этилади. Унинг вазифасига меҳмонхонанинг юкланиш даражасини ошириш киради. Бошқарувчининг ўринбосари номерларни сотишда бевосита иштирок этади. Маркетинг тадқиқотлари ёки реклама кампаниясини ўтказиш учун консультацион фирмалар ва реклама агентликлари билан шартномалар тузилади. 7. Янги маҳсулот ва савдо белгисини ишлаб чиқиш Меҳмонхона корхонаси мижозларга кўрсатиладиган хизматларнинг янги турларини ишлаб чиқа олиши лозим. У шунингдек дидлар, технологиялар ва рақобат ўзгараётган даврда хизматларнинг янги турларини ишлаб чиқиш жараёнини бошқариши керак. Юқорида қайд этиб ўтилганидек, ҳар бир меҳмонхона маҳсули маълум ҳаёт циклини босиб ўтади: у туғилади, бир неча босқичдан ўтади ва, ниҳоят, «ёшроқ» ва мижозларнинг эҳтиёжларини яхшироқ қондирувчи маҳсулотлар пайдо бўлганидан кейин ўлади. ўз маҳсулотининг ҳаёт циклини билиш икки сабабга кўра муҳимдир: 1. Янги маҳсулот ишлаб чиқиш муаммоси шундан иборатки, барча хизматлар вақт ўтиши билан эскиради ва меҳмонхона эскирган хизматларни алмаштириш учун янгиларини топиши талаб этилади. 2. Меҳмонхона раҳбарияти маҳсулот эскирганини ҳис этиши ва маҳсулот ўз ҳаёт циклининг турли босқичларидан ўтишига қараб, ўзининг маркетинг соҳасидаги стратегиясини ўзгартириши лозим. Аввал янги маҳсулотларни излаш ва ишлаб чиқиш муаммосини кўриб чиқамиз, сўнгра мазкур маҳсулотларнинг ҳаёт цикли давомида уларни қандай қилиб муваффақиятли бошқариш мумкин, деган саволга жавоб берамиз. Замонавий меҳмонхона учун маркетинг соҳасидаги сиёсатнинг «мустаҳкамлиги» камида 25 йилни ташкил этиши назарда тутилса-да,

дидлар, технологиялар ва рақобат жадал суръатларда ўзгарган ҳолда меҳмонхона фақат мавжуд маҳсулотларга таяна олмайди. Мижозлар янги ва такомиллаштирилган таклифларни хоҳлайди ва кутади. Рақобат ана шундай таклифлар пайдо бўлишига туртки беради. Профессионал тадқиқотлар ва ишловларга қарамай, биронта ҳам меҳмонхона маҳсулоти учун бозорда тўла муваффақиятни кафолатлаб бўлмайди. Барча меҳмонхона корхоналари бозорнинг ривожланиш тенденцияларини диққат билан кузатиб бориши ва бозорга янги маҳсулотларни киритишга тайёр бўлиши керак. Меҳмонхоналар янги маҳсулотлар ишлаб чиқишнинг махсус дастурига эга бўлиши лозим. Мутахассисларнинг фикрича, ҳозирги вақтда барча компаниялар олаётган даромадларнинг ярмини ўн йил муқаддам мавжуд бўлмаган маҳсулотлар келтирмоқда. Янги маҳсулотга эга бўлишнинг икки усули маълум. Биринчи усул – янги маҳсулотни четдан эгаллаш, яъни бутун меҳмонхонани ёки меҳмонхона франчайзингини сотиб олиш. Янги маҳсулотларни ишлаб чиқиш ва амалга жорий этиш харажатлари ошиб бораётгани туфайли аксарият компаниялар янги савдо белгиларини ўзлари ишлаб чиқиш ўрнига, мавжуд меҳмонхоналарни сотиб олишни маъқул кўрадилар. Меҳмонхона корхонаси янги маҳсулотларни ўзи ишлаб чиқиши ҳам мумкин. Бунинг учун у ўз таркибида тадқиқотлар ва ишловлар бўйича махсус бўлим ташкил этади. «Янги маҳсулот» деганда биз оригинал маҳсулотни, такомиллаштирилган маҳсулотни, модификация қилинган маҳсулотни ва юқорида зикр этилган бўлим фаолияти натижасида вужудга келувчи янги савдо белгиларини тушунамиз. Меҳмонхона раҳбарияти олдида шундай бир муаммо туради: муваффақиятсизлик эҳтимоли (таваккалчилик) юқори бўлган ҳолда янги маҳсулотлар ишлаб чиқиш керакми ёки эскиларини сақлаб қолиш керакми? Қабул қилинган қарор бозорга янги маҳсулотлар чиқаришни аниқ режалаштириш ва уларни ишлаб чиқиш, яъни излаш ва «ўстириш» сурункали

жараёнини ташкил этиш имконини беради. Мазкур жараённинг асосий босқичлари 11.11-расмда кўрсатилган. ғояларни жамлаш ғояларни танлаш Янги маҳсулот концепциясини ишлаб чиқиш ва уни текшириш Маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш Ишлаб чиқариш ва сотиш имкониятларининг бизнес-таҳлили Маҳсулотни ишлаб чиқиш Синов маркетинги Маҳсулотни коммерциализация қилиш расм. Янги маҳсулот ишлаб чиқишнинг асосий босқичлари Ғояларни жамлаш. Янги маҳсулотлар ишлаб чиқиш жараёни ғояларни жамлашдан, яъни меҳмонхона хизматлари бозори учун мақсадга мувофиқ бўлган янги концепцияларни системали тарзда излашдан бошланади. Компания энг оқилона бир нечта ғояни танлаб олиш учун одатда жуда кўп ғояларга эга бўлиши лозим. Янги маҳсулот ғояларини излаш вақти-вақти билан эмас, балки сурункали тарзда амалга оширилиши керак. Акс ҳолда меҳмонхона ўз бизнесининг хусусиятига мос келмайдиган янги Ғояларни топиши мумкин. Меҳмонхона корхонаси янги маҳсулот ишлаб чиқиш стратегиясини жуда пухта ўйлаши лозим. Мазкур стратегия қандай маҳсулотларга ва қайси бозорларга алоҳида эътибор бериш лозимлигини белгилаб бериши керак. Меҳмонхона раҳбарияти мазкур янги маҳсулотлардан айнан нима: катта даромад, бозор улуши ёки бошқа нарса олиш ниятида эканлигини ҳам аниқлаб олиши лозим. Ниҳоят, стратегия оригинал, сифат жиҳатидан янги маҳсулотлар ишлаб чиқишга, бозорда мавжуд маҳсулотларни такомиллаштиришга ва рақибларнинг маҳсулотларидан нусха кўчиришга қанча куч- ғ айрат сарфлаш лозимлигини ҳам белгилаши керак.

Янги маҳсулотлар ҳақидаги ғоялар оқими узилмаслиги учун меҳмонхона ҳар хил манбалардан фойдаланиши лозим. Уларнинг айримларини кўриб чиқамиз. Ички манбалар. ўтказилган тадқиқотлардан бирининг таҳлили янги маҳсулотлар ҳақидаги барча ғояларнинг 55% меҳмонхоналарнинг ўзида туғилишини кўрсатди. Корхоналар махсус тадқиқотлар ва ишловлар ўтказиш ёки янги маҳсулотлар ҳақидаги ғояларни ўз ходимларининг йиҚилишларида муҳокама қилиш йўли билан янги ғояларга келиши мумкин. Меҳмонхона корхонаси билан мижозлар ўртасидаги хизмат кўрсатиш тармоғида меҳнат қилувчи ходимлар ғояларнинг алоҳида манбаи ҳисобланади, чунки улар маълум меҳмонхона хизматига мижозларнинг муносабатини кузатиш имкониятига эга. Раҳбарлар янги ғоялар тўғрисида ўйлар экан, одатда бошқа меҳмонхоналарга ташриф буюради ва уларнинг иши билан танишади. ўз ишига жиддий муносабатда бўлган бошқа ходимлар ҳам шундай қилиши лозим. Афсуски, раҳбарлар мазкур ресурслардан кўпинча фойдаланмайди, ўз ходимларидан уларнинг кузатишлари ҳақида сўрамайди. Меҳмонхона саноатида янги маҳсулотлар ҳақида қарорлар корпорация даражасида ҳам, корхона даражасида ҳам қабул қилинади. Корпорация даражасида янги маҳсулотлар ҳақида қарорларни бошқарувнинг ўрта ва олий бўғини менежерлари қабул қилади. Айрим ҳолларда компания учун бевосита ишламайдиган, лекин у билан яқин алоқада бўлган шахслар, масалан, банкирлар, адвокатлар ва консультантлар ҳам мазкур жараёнда иштирок этади. Корхона даражасида узил-кесил қарор қабул қилувчи шахслар орасида, агар меҳмонхона муайян тармоққа тегишли бўлмаса, унинг эгалари ҳам бўлиши мумкин. Айрим ҳолларда меҳмонхона эгаси ўрнини бош директор эгаллайди. Ушбу жараёнда бўлинмаларнинг раҳбарлари, турли бўлинмаларнинг менежерлари ва минтақавий бошқарувчилар ҳам иштирок этади.

Мижозлар. Янги маҳсулотлар ҳақидаги барча ғояларнинг қарийб 28% мижозларни кузатиш натижасида туғилади. Истеъмолчиларнинг талаблари ва эҳтиёжларини сўровлар ўтказиш йўли билан ўрганиш мумкин. Истеъмолчиларнинг муаммоларини яхшироқ ҳал қилиш имконини берувчи янги маҳсулотни топиш учун меҳмонхона мижозларнинг саволлари ва шикоятларини таҳлил қилиши лозим. Хизматларнинг раҳбарлари, сотув бўлими ходимлари мижозлар билан учрашиш жараёнида улардан маълум таклифлар олиши мумкин. Меҳмонхона ёки ресторан бўйлаб айланиш жараёнида ҳам мижозларнинг талаб ва эҳтиёжлари ҳақида муайян тасаввур ҳосил қилиш мумкин. Аксарият меҳмонхоналар ҳар ҳафта меҳмонлар учун коктейлли қабуллар ташкил этади. Бош директор ва турли бўлимларнинг раҳбарлари бу ерда мезбонлик қилади. Бу меҳмонхона раҳбариятига меҳмондўстлик шароитида меҳмонлардан хизмат кўрсатишни такомиллаштириш юзасидан уларнинг таклиф-мулоҳазаларини сўраш имконини беради. Таклиф этилган меҳмонларнинг аксарияти ер юзининг турли бурчакларидаги кўплаб меҳмонхоналарни кўрган ва уларнинг хизматлари билан таниш бўлади ва кўпинча ўз фаолият соҳасида новаторлар ҳисобланади, шу боис уларнинг фикр-мулоҳазалари ва ғоялари жуда юксак баҳоланади. Рақиблар. Янги маҳсулотлар ҳақидаги ғояларнинг 27% га яқини рақибларнинг маҳсулотларини таҳлил қилиш жараёнида туғилади. Аксарият компаниялар рақибларнинг янги маҳсулотларини сотиб олади, уларнинг тузилишини ўрганади, ушбу маҳсулотларнинг сотилиши ҳақидаги маълумотларни таҳлил қилади ва шунга ўхшаш ўз маҳсулотини чиқаришнинг мақсадга мувофиқлиги масаласини ҳал қилади. Меҳмонхона корхонаси янги маҳсулотлар тўғрисида ахборот олиш учун ўз рақибларининг рекламасини ёки бошқа маълумотларни кузатиб бориши мумкин. ўз рақибининг ғоясини олган меҳмонхона уни ҳеч бўлмаса ғоя муаллифидек яхши амалга оширишга қодир бўлиши керак. Мижозлар нусхани оригиналга солиштириб кўради,

агар бундай солиштириш натижалари салбий бўлса, бундан энг аввало нусха кўчирилган маҳсулот зарар кўради. Муваффақиятли меҳмонхона маҳсулотларининг аксарияти чет элдан кўчирилган. Баъзан нусха оригиналдан ёмонроқ бўлади ва мазкур маҳсулот мансуб бўлган товарлар гуруҳининг обрўсига путур етказади. Шу сабабли мазкур маҳсулот муаллифи бўлган меҳмонхона бозога кираётганида ўз салбий имижини бартараф этишига тўғри келади. Айрим ҳолларда чет эл компанияси ўз маҳсулотини шу қадар муваффақиятли ишлаб чиқиши мумкинки, у ўзи мансуб бўлган товар гуруҳи учун нормага айланади. Меҳмонхона ғояларни бошқа мамлакатлардан ўзлаштираётганида минтақа маданияти ва ижтимоий фарқларни ҳисобга олиши лозим. Меҳмонхоналарнинг раҳбарлари рақибларнинг янги маҳсулотлари ҳақида ахборотни рақиб меҳмонхонада тўхташ йўли билан олишлари мумкин. Меҳмонхона саноати унча катта эмас. Рақиб меҳмонхоналарнинг раҳбарлари ва эгалари одатда бир-бири билан алоқа қилиб туради. Ишбилармонлар доираси ҳақида ҳам шундай дейиш мумкин. Халқаро бизнесда турли тармоқларнинг бош директорлари, қоида тариқасида, бир- бирини танийди ва ўзаро ахборот алмашади. Меҳмонхона саноати – энг очиқ фаолият соҳаларидан бири. Менежерлар рақиблар ҳақида ахборотни уларнинг ўзидан осонгина олиши мумкин. Дистрибьютерлар ва маҳсулот етказиб берувчилар. Дистрибьютерлар бозор билан яқин алоқада иш олиб боради, шу боис улар мижозларнинг муаммолари ва янги маҳсулотларнинг имкониятлари ҳақида ахборот бериши мумкин. Туроператорлар меҳмонхона корхонасига хизматларнинг янги турларини ишлаб чиқишда фойдаланиш мумкин бўлган янги концепциялар, технологиялар ва материаллар ҳақида маълумот бериши мумкин. Улар шунингдек рақобатдош ресторанларда қайси таомларга талаб катталиши ва бошқа меҳмонхоналар қандай янги озиқ-овқатларни буюртма қилаётгани ҳақида ахборот бериши ҳам мумкин.

Дистрибьютерлар ва маҳсулот етказиб берувчилар меҳмонхона номерларининг моделларини туристик кўргазмалар ва ярмаркаларда намойиш этади. Бундай тадбирларда қатнашиш ёки уларни келиб кўриш ҳам меҳмонхона хизматларининг ривожланиш тенденциялари ҳақида ахборот йиғиш, шунингдек ишга доир алоқалар ўрнатиш учун яхши имконият беради. Бошқа ахборот манбалари – махсус журналлар нашр этиш, семинарлар ўтказиш, консалтинг ва тадқиқот фирмалари, реклама агентликлари. Ғояларни танлаш. ғояларни жамлаш босқичининг мақсади мумкин қадар кўпроқ ғояларни йиғиш ва сўнгра уларнинг миқдорини танлаш йўли билан қисқартиришдан иборат. Танлашнинг мақсади – яхши ғояларни топиш ва ёмон ғоялардан мумкин қадар тезроқ воз кечиш. Янги меҳмонхона маҳсулоти ишлаб чиқиш харажатлари кейинги босқичларда анча кўпаяди, шу боис меҳмонхона компаниялари фақат реал даромад бериши мумкин бўлган ғояларни маъқул кўради. Аксарият меҳмонхоналар ўз мутахассисларидан янги маҳсулотлар ҳақидаги ғояларни муфассал тавсифлашни талаб қилади. Мутахассислар янги маҳсулот, мақсадли бозор ва рақобат ҳақидаги тасаввурни шакллантиради, бозор кўламини, маҳсулот нархини, унинг ишлаб чиқиш муддатлари ва харажатларини, ишлаб чиқиш харажатлари ва даромад нормасини баҳолайди. Улар шунингдек қуйидаги саволларга ҳам жавоб беради: мазкур ғоя меҳмонхона учун фойдалими; у компаниянинг мақсадлари ва стратегиясига мос келадими, ғояни муваффақиятли амалга ошириш учун кадрлар, техника, асбоб-ускуналар ва ресурслар мавжудми? Аксарият меҳмонхона тармоқлари янги маҳсулотлар ғояларини баҳолаш ва таҳлил қилишнинг пухта ишлаб чиқилган тизимига эга. ғояларни танлаш босқичида янги маҳсулот меҳмонхонада кўрсатилаётган хизматлар номенклатурасига мувофиқлиги ҳақида ҳам ўйлаб кўриш керак. Янги маҳсулотларни ишлаб чиқиш жараёнида кўп йўл қўйиладиган хатолардан бири меҳмонхона корхонасига мос келмайдиган хизматларни жорий этишдан иборат.

Анънавий маҳсулотларга янги маҳсулотнинг мувофиқлиги масаласини ҳал қилиш учун қуйидаги саволларга жавоб бериш керак: Янги меҳмонхона маҳсулоти: - сизнинг асосий вазифангизни бажаришга; - корпорация мақсадларига жавоб беришга; - мазкур корхона мақсадларига мос келишга; - асосий бизнесингизни ҳимоя қилиш ва ривожлантиришга; - асосий мижозларингизни ҳимоя қилиш ва қаноатлантиришга; - мавжуд ресурслардан оқилона фойдаланишга; - мавжуд товар линиясини қўллаб-қувватлаш ва уни такомиллаштиришга қандай қилиб ёрдам бериши мумкин? Янги маҳсулот концепциясини ишлаб чиқиш ва уни текшириш. Танлаб олинган ғояларни ривожлантириб, маҳсулот концепциясини ишлаб чиқиш лозим. Бу ерда маҳсулот ғояси, маҳсулот концепцияси ва маҳсулот имижини фарқлай билиш муҳимдир.  Маҳсулот ғояси – компания менежерлари бозорга таклиф қилиши мумкин бўлган маҳсулот ҳақидаги тасаввур.  Маҳсулот концепцияси - ғоянинг истеъмолга оид тушунчаларда ифодаланган муфассал тавсифи.  Маҳсулот имижи – ҳақиқий ёки потенциал маҳсулотнинг истеъмолчилар томонидан қабул қилиниши. Янги хизматларни таклиф қилиш замирида янги маҳсулот ғояси ётади. Бироқ, мижозлар маҳсулот ғоясини сотиб олмайди. Улар маҳсулотнинг ўзини харид қилади. Маркетинг бўйича мутахассиснинг вазифаси – ушбу ғояни маҳсулотнинг турли концепцияларига айлантириш, уларнинг ҳар бири мижозларни қай даражада ўзига жалб қилаётганини аниқлаш ва энг яхшисини танлаб олиш. Меҳмонхоналар одатда янги маҳсулотни айрим қаватларда ва айрим филиалларда синов тартибида жорий этади.

Концепция мақсадли мижозлар гуруҳида синовдан ўтказилади. Янги маҳсулот концепциялари оғзаки ёки график тарзда тавсифланиши мумкин. Концепцияни текшириш учун кўпинча йиғма таҳлил қилишнинг статистик методи қўлланади. Потенциал мақсадли мижозларга меҳмонхоналарнинг ҳар хил конфигурациялари кўрсатилади. Мижозлардан таклиф қилинган вариантларни мақсадга мувофиқлигига қараб, энг маъқулидан бошлаб даражалаштириш сўралади. Олинган натижалар статистик таҳлилдан ўтказилиб, меҳмонхонанинг оқилона конфигурацияси топилади. Бироқ, аксарият ҳолларда концепциялар синовдан мижозлар фикрини оддий сўраш орқали ўтказилади. Айтайлик, истеъмолчиларнинг 10% таклиф қилинган маҳсулотни «албатта» сотиб олишини, 5% эса – сотиб олиши «мумкинлиги»ни билдирди. Компания мазкур фоизларни мақсадли гуруҳдаги истеъмолчилар сонига солиштириб, кутиладиган товар айланмаси ҳажмини аниқлайди. Аммо бундай баҳолаш аниқ бўлмайди, чунки одамлар ўз ниятини доим ҳам амалга оширавермайди. Агар йирик меҳмонхона корпорациялари янги маҳсулот концепциясини профессионал тарзда текшириш билан шуғулланса, кам тармоқланган корпорациялар ва муайян меҳмонхоналар кўпинча ушбу муҳим босқични ўтказиб юборади. Қоида тариқасида, улар маҳсулот ғоясидан дарҳол уни реал товарга тўла айлантиришга ўтади ва шу тариқа жуда жиддий хатога йўл қўяди. Айрим ҳолларда интуиция панд бермайди ёки меҳмонхонанинг омади юришади ва янги маҳсулот муваффақиятли бўлиб чиқади, шу тариқа корхона рақобат соҳасида катта устунликни қўлга киритади. Шунга қарамай, меҳмонхона саноатининг ривожланиш тажрибаси аксарият ҳолларда янги маҳсулот ғоясини ишлаб чиқилган маҳсулотни дастлабки синовдан ўтказиш билан мустаҳкамлаш лозимлигини, акс ҳолда муваффақиятсизликка учраш мумкинлигини кўрсатади. Номерларда янги қулайликлар яратиш ёки номерларда хизмат кўрсатишда менюга янги ичимлик киритиш – тактика масаласи ва уни нотўғри ҳал қилиш компаниянинг умумий ишига унча катта

зарар етказа олмайди. Аммо кўп миқдорда инвестициялар билан боғлиқ янги маҳсулотлар, масалан, меҳмонхонада янги ресторанни жиҳозлаш ёки янги жойда меҳмонхона комплекси очиш ҳақида бундай деб бўлмайди. Мазкур ечимларда кўп миллионли инвестициялар тўғрисида сўз юритилади. Олдиндан синовдан ўтказилмаган лойиҳа жуда зарарли бўлиб чиққан ва меҳмонхона компаниясини касодга учратган ҳоллар кўп бўлган. Шу боис кейинчалик аттанг қилгандан кўра, янги маҳсулотни синовдан ўтказиш ва текширишга маблағ ва бир неча ой қўшимча вақт сарфлаган маъқул. Янги маҳсулотнинг маркетинг стратегияси. Навбатдаги босқич – маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш, яъни янги маҳсулотни бозорга чиқариш бўйича маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш. Маркетинг стратегиясини ишлаб чиқиш уч қисмдан ташкил топади: 1) маҳсулотнинг дастлабки бир неча йилга мўлжалланган мавқеини, сотувлар ҳажмини, бозор улушини ва мақсадли даромадни режалаштириш; 2) янги маҳсулотнинг уни бозорга чиқаришнинг биринчи йилига мўлжалланган нархи, уни тақсимлаш тизими ва маркетинг бюджетини режалаштириш; 3) узоқ муддатли даврга мўлжалланган сотувлар ҳажми, мақсадли даромад ва маркетинг комплексининг стратегияси – маркетинг-миксни режалаштириш. Бизнес-режа. Раҳбарият маҳсулот концепциясини ва маркетинг стратегиясини белгилаб олгач, меҳмонхона ўз корхонасининг иқтисодий кўрсаткичлари нуқтаи назаридан янги маҳсулотнинг мақсадга мувофиқлигини баҳолаши, яъни бизнес-режа тузиши мумкин. Бизнес-режа, энг аввало, сотувлар, харажатлар ва даромадлар ҳажмларининг прогнозини ўз ичига олади ва мазкур кўрсаткичлар компания мақсадларига қай даражада мувофиқлигини аниқлашга хизмат қилади. Агар бундай мувофиқлик мавжудлиги аниқланган бўлса, маҳсулот навбатдаги босқич – маҳсулотни ишлаб чиқиш босқичига ўтказилиши мумкин.

Компания сотувлари ҳажмини прогноз қилиш учун ўхшаш маҳсулотларни сотишдаги тенденцияларни ўрганиш ва меҳмонхона хизматлари бозоридаги истеъмолчиларнинг фикрларини сўраш лозим. Шунингдек, таваккалчиликни баҳолаш учун кутилаётган сотиш ҳажмининг юқори ва қуйи даражаларини ҳам баҳолаш зарур. Сотиш ҳажми прогноз қилинганидан кейин маҳсулотдан олиш кутилаётган даромадлар ва харажатларни баҳолаш мумкин. Харажатлар меҳмонхонанинг махсус таркибий бўлимлари томонидан баҳоланади. Таҳлил мўлжалланган маркетинг харажатлари прогнозини ҳам ўз ичига олади. Шундан кейин меҳмонхона янги маҳсулотнинг молиявий самарадорлигини таҳлил қилиш учун сотиш ва харажатлар кўрсаткичларидан фойдаланади. Агар маҳсулот концепцияси бизнес-тестдан ўтган бўлса, маҳсулот ишловнинг навбатдаги босқичига ўтказилади. Мазкур босқичда илгари оғзаки тавсиф, расм ёки макет тарзида мавжуд бўлган янги маҳсулотнинг намунаси яратилади. Қўшимча маблағлар ажратишни тақозо этувчи мазкур босқич маҳсулот ғоясини амалда мавжуд маҳсулотга айлантириш мумкин ё мумкин эмаслигини кўрсатади. Корхона маҳсулот концепциясининг бир ёки бир нечта физик версияларини ишлаб чиқади. Намуна қуйидаги мезонларга жавоб бериши керак: 1. Истеъмолчилар янги маҳсулотнинг асосий хоссаларини улар маҳсулот концепциясида қандай тавсифланган бўлса, шундай қабул қилади. 2. У нормал фойдаланишда хавфсиз. 3. Уни бюджетда режалаштирилган харажатлар доирасида ишлаб чиқариш мумкин. Муваффақиятли намунани ишлаб чиқишга кунлар, ҳафталар, ойлар ёки ҳатто йиллар кетиши мумкин. Янги маҳсулот намунасини ишлаб чиқиш муаммоси фақат асосий маҳсулот билан боғлиқ эмас. Маҳсулот номоддий жиҳатларининг аксариятини, масалан, ходимлар меҳнатини тасвирлаб бўлмайди. Маркетинг бўйича мутахассислар бўлғуси мижозга маҳсулотнинг номоддий жиҳатлари,

шу жумладан у билан боғлиқ бўлган ва қўшимча товарлар ва хизматлар ҳақида ҳам маълумот бериш лозимлигини унутмасликлари керак. Синов тарзида маркетинг ўтказиш. Агар маҳсулот намунаси функционал тестдан ва истеъмолчилар синовидан ўтган бўлса, навбатдаги босқичда синов тарзида маркетинг ўтказилади. Мазкур босқичда маҳсулот ва маркетинг дастури реал бозор ҳолатига киритилади. Синов тарзида маркетинг ўтказиш маркетинг бўйича мутахассисга айни маҳсулот маркетинги соҳасида маълум тажриба тўплаш, потенциал муаммоларни аниқлаш ва компания маҳсулотни амалга жорий этишга кўп маблағлар сарфлашга киришишидан олдин яна қандай ахборот зарурлигини билиш имконини беради. Синов тарзида маркетинг ўтказиш ҳақиқий бозор шароитида маҳсулотни ва маркетинг дастурини баҳолайди. Синов тарзида маркетинг ўтказишда маҳсулотга, уни илгари суриш стратегиясига, уни реклама қилишга, унинг тақсимланишига, маҳсулот нархи, савдо белгиси, ўрами ва бюджетига баҳо берилади. Меҳмонхона корхонаси синов тарзида маркетинг ўтказишдан янги маҳсулотнинг пайдо бўлиши, истеъмол қилиниши ва қайта сотилишига истеъмолчилар ва савдо воситачиларининг муносабатини аниқлаш учун фойдаланади. Синов тарзидаги маркетинг натижаларидан сотув ва даромадлар ҳажмларининг прогнозларига аниқлик киритиш учун фойдаланилиши мумкин. Турли маҳсулотлар ҳар хил синов тарзидаги маркетингни тақозо этади. Синов тарзида маркетинг ўтказиш харажатлари анча катта бўлиши мумкин. Бундан ташқари, синов тарзида маркетинг ўтказишга вақт ҳам сарфланади. Ваҳоланки, рақибларингиз чаққонроқ ҳаракат қилиши ва бу маҳсулотни бозорга сиздан олдинроқ чиқариши мумкин. Янги маҳсулот ишлаб чиқиш ва амалга жорий этиш харажатлари кам ёки раҳбарият янги маҳсулотни жорий этиш муваффақиятли ўтишига ишончи комил бўлса, меҳмонхона қисқа муддатли синов тарзида маркетинг ўтказишга ёки уни умуман ўтказмаслик ҳақида қарор қабул қилиши мумкин. Мавжуд маҳсулотларга айрим ўзгартишлар киритилган ёки муваффақиятли маҳсулотлардан нусха

кўчирилган ҳолларда синов тарзида маркетинг талаб этилмаслиги мумкин. Меҳмонхоналарга, энг аввало, қуйидаги ҳолатлардан бирида синов тарзида маркетинг ўтказиш бўйича ҳажман анча кўп ишларни бажариш тавсия этилади:  Агар янги маҳсулотни амалга жорий этишга кўп миқдорда инвестициялар талаб этилса ёки раҳбарият маҳсулот ёки маркетинг дастурининг муваффақиятига ишончи комил бўлмаса.  Агар айрим маҳсулотлар ва маркетинг дастурлари бир неча йил мобайнида синовдан ўтказилган, синовдан олинган, ўзгартирилган, яна синовдан ўтказилган ва, ниҳоят, бозорга чиқарилаётган бўлса.  Агар синов тарзида маркетинг ўтказиш харажатлари катта бўлса, бироқ улар хатога йўл қўйилган тақдирда кўрилиши мумкин бўлган зарарлар олдида кам бўлиб кўринса. Савдо белгиси. Савдо белгисининг тарихи ўрта асрлардаги савдогарларнинг гильдиялари фаолиятига бориб тақалади. ўша даврда савдогарлар ўз маҳсулотларини фарқлаш, ўзини ва мижозларини арзон қалбаки маҳсулотлардан ҳимоя қилиш учун маҳсулотларга савдо белгиси қўйишни одат қилган эди. Ҳозирги вақтда ўзини ҳурмат қиладиган ҳар бир компания ўз савдо белгисига эга, чунки харидорлар ноаниқликни ёқтирмайди. Хўш, савдо белгиси ва савдо тамғаси ўзи нима?  Савдо белгиси – ишлаб чиқарувчи ўз маҳсулоти ёки хизматига харидор уларни рақиб маҳсулотидан осон фарқлаши учун берган ном, визуал образ.  Савдо тамғаси – ишлаб чиқарувчи, сотувчи, маҳсулот ёки хизматни идентификация қилиш учун қўлланиладиган оригинал расм, ном, рақамлар, ҳарфлар, белгилар уйғунлиги (ўзига хос белги). Товар тамғасидан бошқа корхоналар ёки ташкилотлар фойдаланмаслиги учун у албатта рўйхатдан ўтказилиши лозим.

Савдо белгиси маркетинг ва сотув тадбирларида муҳим ўрин тутади. У иқтисодиётнинг бошқа секторларига қандай таъсир кўрсатса, меҳмондўстлик саноатига ҳам шундай таъсир кўрсатади. Харидорлар, қоида тариқасида, савдо белгисини товарнинг қиммати билан боғлайди, савдо белгисига нисбатан ишонч ва у билан танишлик эса тижорат соҳасида муваффақиятга эришишнинг муҳим омили ҳисобланади. Аксарият компаниялар учун савдо белгиси товар ва хизматларнинг бозордаги мавқеи билан боғлиқ. Савдо белгиси маркетингнинг кучли воситаси ҳисобланади. Истеъмолчилар ўз фикрлари ва тасаввурларини муайян савдо белгилари билан боғлайдилар. Улар муайян савдо белгиларига ишонч билдирадилар ва уларни харид қиладилар, савдо белгилари эса бу ишончни оқлаши лозим. Айни бир ташкилот ёки маҳсулот етказиб берувчи бозорнинг катта бир сегментига икки ёки ундан ортиқ ҳар хил савдо белгиларини таклиф қилиши мумкин. Савдо белгисини яратиш корхона фаолиятини оқилоналаштириш йўлида ташланган қадам бўлиши мумкин, чунки бу мазкур маҳсулот ёки хизматни харид қилаётган мижознинг истеъмолчи сифатидаги хулқ-атворига самарали таъсир кўрсатиши мумкин. Савдо белгисининг танишлиги сақланиши лозим, чунки унинг қиммати ўзгариши ўша заҳоти харидорнинг норозилигига сабаб бўлади. Шундан кейин савдо белгиси маҳсулотнинг салбий рамзига айланиши мумкин. Шундай қилиб, ҳозирги шароитларда савдо белгисининг ривожланиш жараёни туристлар ўз саёҳати маршрутини, шунингдек кўпроқ маъқул бўлган товарлар ва хизматларни танлашига таъсир кўрсатади. Меҳмонхона корхоналарининг савдо белгилари қуйидаги ижобий жиҳатларга эга:  савдо белгиси ва савдо тамғаси меҳмонхонани осон таниб олиш имконини беради;  бундай меҳмонхона кўрсатадиган хизматларни мижоз айни нархдаги энг сифатли хизматлар деб қабул қилади;

 меҳмонхонада хизматлар кўрсатишнинг юқори сифати ва андозалари турғунлиги билан ажралиб туриши ва қўллаб-қувватланиши лозим;  меҳмонхонанинг савдо белгиси мижозларда унга нисбатан хайрихоҳлик туйғусини тарбиялаш ва бозорнинг тегишли сегментида мустаҳкам ўрин эгаллаш имконини беради;  хизматлар нархига қўшиладиган савдо белгиси ҳақи ва мижозларнинг содиқлиги туфайли меҳмонхона сотувларнинг зарур даражасига осон эришади. 8. Меҳмонхона хизматларини тақсимлаш каналининг функциялари Тақсимлаш канали – меҳмонхона хизматларини кўрсатиш жараёнига жалб қилинган ташкилотлар ва шахслар мажмуидан якка истеъмолчи ёки жамоавий фойдаланувчилар (фирмалар, компаниялар ва ташкилотлар) фойдаланади. Тақсимлаш каналини ривожлантириш сотиш канали иштирокчиларини танлашдан бошланади. Бундай иштирокчилар танлангани заҳоти маркетинг ўз эътиборини мазкур канални бошқаришга қаратади. Меҳмондўстлик саноатида хизматларни тақсимлаш тармоғи, қоида тариқасида, шартнома муносабатлари асосида шакллантирилади. Меҳмонхона хизматларини тақсимлаш канали истеъмолчини хизматлар кўрсатиш жойига етказади. Мижоз ўзи фойдаланишни мўлжаллаган хизматларга эришиш учун вақт ва масофа билан боғлиқ тўсиқлардан ошиб ўтади. Хизматларни тарқатиш ва сотиш канали моддий ишлаб чиқариш маҳсулотларини тарқатиш ва сотиш каналидан асосан шу билан фарқ қилади (маълумки, сўнгги зикр этилган каналда маҳсулот бевосита истеъмолчига етказиб берилади). Бозорда хизматларни тақсимлаш каналининг иштирокчилари қуйидаги асосий функцияларни бажаради:  Ахборот – маркетинг тадқиқотлари натижаларини ва маркетинг муҳитига оид ахборотни йиғиш ва тақдим этиш;

 Илгари суриш – таклиф қилинаётган хизматлар ҳақидаги ишончли ахборотни яратиш ва реклама мақсадларида тарқатиш.  Алоқа ўрнатиш – мазкур хизматларнинг потенциал харидорларини топиш ва улар билан тегишли муносабатлар ўрнатиш.  Мослаштириш – таклифни шакллантириш ва уни харидорнинг талабига мослаштириш, шу жумладан меҳмонхонада бўлиш муддатларини, қўшимча хизматлар кўрсатиш (аэропортда кутиб олиш, меҳмонхонага транспортда олиб келиш, бу ерда овқатлантириш) масалаларини келишиш. Мослаштириш шунингдек мижозни хизматлар кўрсатиш жойига элтишни (масалан, авиачипта сотишни), хизматлар кўрсатишга тасдиқномани тайёрлашни, буюртма қилинган хизматларни тавсифлашни, турист ҳужжатларини беришни ва ҳ.к.ни ҳам ўз ичига олади.  Музокаралар – мулк ҳуқуқини ёки вақтинчалик эгалик қилиш ҳуқуқини ўзга шахсга ўтказиш учун нарх ҳамда таклифнинг бошқа унсурлари ҳақида музокаралар олиб бориш.  Физик тақсимлаш – меҳмонхона номерлари квотасини олдиндан сотиш учун улгуржи савдо қилувчи воситачиларга бериш.  Молиялаштириш – сотилган меҳмонхона хизматлари учун ва сотиш каналининг ишлашини таъминлаш харажатларини қоплаш бўйича ҳисоб- китоблар.  Таваккалчиликни қабул қилиш – молиявий таваккалчиликларни қабул қилиш (масалан, меҳмонхона номерларининг танланган контингентини тўлиқ даромад билан реализация қилиш имконияти йўқлиги туфайли). Дастлабки беш функция битимлар тузишга, охирги уч функция эса – тузилган битимларни бажаришга ёрдам беради. Қоида тариқасида, бу функцияларнинг барчаси қуйидаги ўзига хос хусусиятларга эга бўлади: чекланган ресурслардан фойдаланади, ихтисослашиш асосида самаралироқ ишлайди ва сотиш каналининг бир иштирокчисидан бошқа иштирокчиларига ўта олади.

Сотиш функцияларини воситачига ўтказиш меҳмонхонага нафақат хизматлар кўрсатиш харажатларини камайтириш ва арзон нархларни сақлаб туриш, балки воситачига ўз харажатлари қийматини қоплаш учун ўз нархини ошириш имконини ҳам беради. Харажатларни паст даражада ушлаб туриш учун тақсимлаш функциялари каналнинг уларни самаралироқ бажара оладиган иштирокчилари зиммасига юкланиши лозим. Масалан, кўпгина меҳмонхоналар ва ҳаво йўллари компаниялари мижозлар туристик агентликларнинг хизматларидан фойдаланишини рағбатлантиради – улар саволларга жавоб беради ва улар билан реклама-ахборот ишларини олиб боради, ваучерлар ва чипталар ёзиб беради, улар учун ҳақни қабул қилади, туристларнинг режалари ўзгарган ҳолларда эса сафарлар муддатини ўзгартиради ва туристик ҳужжатларни қайта расмийлаштиради. Кўпгина туристик фирмалар қулай ерда жойлашиши уларга мижозлар билан яқин алоқа қилиш имконини беради. Бироқ, меҳмонхона номерлари ва авиачипталарни мижозлар ва йўловчиларга бевосита сотишни тўлиқ ташкил этиш меҳмонхоналар ва авиакомпаниялар учун анча қиммат ва иқтисодий жиҳатдан фойдасиз машғулот бўлур эди. Меҳмонхона хизматларини тақсимлаш каналининг иштирокчилари. Меҳмонхона хизматларини тақсимлаш канали сотиш фаолиятининг ҳар хил турларини қамраб олади. Тўғридан-тўғри сотиш. Мижозларга хизматларни тўғридан-тўғри сотиш меҳмонхона томонидан бевосита, воситачиларсиз амалга оширилади. Бронлаштиришга буюртмалар жисмоний шахслардан ёки улар ишлайдиган фирмалар ва ташкилотлардан тушади. Сотишнинг мазкур турига «кўчадан», яъни олдиндан буюртма қилмасдан келадиган меҳмонларга номерларни сотишни ҳам киритиш мумкин. Одатда бундай хизматдан мазкур меҳмонхонада илгари ҳам яшаган ва ўзига кўрсатилган хизматлардан қаноатланган шахслар фойдаланади.

Бундай меҳмонлар бирон-бир скидка ёки имтиёзларга даъвогар бўлмаса- да, меҳмонхонанинг жуда муҳим мижозлари ҳисобланади ва уларга доим алоҳида эътибор берилади. Айрим меҳмонхоналарда «ветеранлар» учун махсус яшаш шароитлари белгиланади, уларга фахрий дипломлар берилади ва улар ҳар келганида «паблик рилейшнз» бўйича махсус тадбирлар ўтказилади. Одатдаги амалиётда тўғридан-тўғри бронлаштириш улуши камида 10- 15% ни ташкил этади ва меҳмонхона учун анча фойдали ҳисобланади, чунки воситачига ҳақ тўлаш бўйича белгиланган харажатлар тежаб қолинади. Воситачилар орқали сотиш. Сотиш фаолиятининг мазкур тури туризм соҳасидаги воситачилик бўғинлари орқали амалга оширилади. Бундай бўғинлар қаторига турагентлар ва туроператорларни, туристик клублар ва касаба уюшмаларини, авиакомпаниялар ва бошқа транспорт ташкилотларини, хусусий ташаббускор воситачиларни киритиш лозим. Меҳмонхона улар билан ўзаро муносабатларни шартнома асосида қуради. Олинган бронлаштириш учун воситачиларга воситачилик хизматлари ёки буюртма қилинган хизматлар суммасининг 10-12,5% гача миқдорда воситачилик ҳақи тўланади. Воситачилар билан ишлайдиган меҳмонхоналар агентлар уларга мижозлар топиб беришини ёдда тутишлари лозим. Меҳмонхоналар кейинчалик ҳамкорлик қилишни кафолатлаш учун агентлар орқали ўринларни резервлаштирган меҳмонхоналарда яхши таассурот қолдиришга ҳаракат қилишлари керак. Хизмат кўрсатишга буюртма агентдан келган ҳолда, меҳмонхонанинг меҳмондўст эгалари иккита фойдаланувчига: мижоз ва воситачига эга бўлади. Корпоратив сотиш. Меҳмонхона номерларини корпоратив сотиш деганда корпоратив мижоз, чунончи: савдо, саноат, молия компанияси ёки бошқа компания, корхона ёки ташкилотдан тегишли шартноманинг амал қилиш даври мобайнида уларнинг ходимларини жойлаштиришга буюртмалар олиш тушунилади. Корпоратив мижозларга имзоланган шартномада назарда

тутилган мўлжалланган тунашлар миқдорига қараб, махсус имтиёзли нархлар белгиланади. Қоида тариқасида, йирик корпоратив мижозлар – халқаро корпорациялар воситачиларни четлаб ўтиб, ўзларида ташкил этилган туристик бўлимлар орқали меҳмонхоналар билан тўғридан-тўғри алоқалар ўрнатади. Корпоратив мижозлар меҳмонхона корхонаси учун иқтисодий жиҳатдан фойдали ҳисобланади. Биринчидан, улар меҳмонхоналар режалаштирилган вақт оралиғида зарур мижозлар билан юкланишини таъминлайди. Шу сабабли меҳмонхонанинг маркетинг хизмати дам олиш ва байрам кунларига, шунингдек пасха, ёзги ва Рождество таътиллари даврига туристик агентларга номерлар сотилишига эътиборни қаратади. Иккинчидан, корпоратив мижозлар ўзи учун, қоида тариқасида, қимматроқ номерлардан фойдаланади ва уларга воситачилик ҳақи тўланмайди. Учинчидан, корпоратив мижозлар меҳмонхоналарда қўшимча потенциал қизиқиш уйҚотади. Маълумки, йирик халқаро корпорациялар ҳар йили дунёнинг турли мамлакатларидаги ўз дилерлари ва ҳамкорлари учун конференциялар ўтказади. Бундай тадбирларга юзлаб ва ҳатто минглаб иштирокчилар йиҚилади, уларга, жойлаштиришдан ташқари, бу ерда бўлиш ва ҳар хил хизматлар кўрсатиш дастурини ишлаб чиқиш талаб этилади. Меҳмонхоналарнинг бошқарувчилари таъбири билан айтганда: «Менга ҳар йили битта ёки иккита конференция беринг ва мен корхонангизнинг молиявий аҳволини яхшилайман». Шу сабабли меҳмонхоналар бундай мижозлар учун ўзаро кескин кураш олиб боради ва унда яхшироқ нархларда сифатлироқ хизматлар кўрсатган меҳмонхона ғ олиб чиқади. Дунё миқёсидаги дистрибьюторлик тизимлари. Ҳозирги вақтда туристик агентлар меҳмонхоналарда ўринларни бронлаштириш усулларини ўзгартирмоқдалар. Улар телефон ва факс орқали буюртмалар юборишдан

меҳмонхона номерларини бевосита компьютер тизимлари орқали буюртма қилишга жадал суръатларда ўтмоқдалар. Илгари ўринларни бронлаштириш компьютер тизимлари деб аталган туристик агентлар учун мўлжалланган компьютер тизимлари бугунги кунда тақсимлаш ва сотиш билан шуғулланадиган Дунё миқёсидаги дистрибьюторлик тизимлари – «Жи-Ди- Эс» ( Global Distribution Systems )га айланди. «Жи-Ди-Эс» компьютер тизимлари замирида туристик агентлар ҳамда меҳмондўстлик соҳасидаги хизматларни тақсимлаш ва сотиш жараёни бошқа иштирокчилари учун мўлжалланган туристик маҳсулотлар каталоги ётади. Дастлаб мазкур тизимларни авиакомпаниялар ўз сотувларини рағбатлантириш учун ишлаб чиққан, уларга жадвал бўйича мунтазам рейслар киритилган эди. Энг маш ҳ ур тизимлар қуйидагилар ҳ исобланади : Apollo (United Airlines), Sabre (American Airlines), System One (Continental Airlines), Worldspan (Delta Airlines ва Northwest Airlines) ва б . British Airways компанияси Apollo билан ўзлари ишлаб чиққан Galileo тизимини бирлаштирди . Galileo – асосий халқаро тизимлардан бири . Яна бир йирик халқаро тизим – Amadeus тизими Lufthansa ва Air France авиакомпаниялари томонидан ишлаб чиқилган . М еҳмонхона корхоналари, туроператорлар, автомабилларни ижарага берувчи компаниялар ва туризм соҳасидаги бошқа ташкилотлар, ўзлари ҳақида ахборот бериши ва туристик агентларга ўз хизматларини сотиш учун қулай имкониятлар яратиш мумкин. А виакомпаниялар туроператорлар с ифатида иш олиб бориши ҳам мумкин. Масалан, Air New Zeland авиакомпанияси меҳмонларни жойлаштиришга ихтисослашган провайдерлар ёрдамида якка тартибдаги туристларга ранчо ёки ухлаш учун ўрин ва нонушта, автомобилни ижарага бериш ёки ғ илдиракдаги уйча таклиф қилади. Меҳмонхона провайдерларининг тизимлари. Меҳмонхона провайдерларининг компьютер тизимлари – ягона реклама консорциуми таркибидаги меҳмонхоналар учун номерларни резервлаштирувчи марказлаштирилган тизимлар. Меҳмондўстлик саноатида ўз аъзолари фойда

олишини кўзлаб тузилган ташкилотлар гуруҳи консорциум деб аталади. Консорциумлар ташкил этилишининг асосий сабаби – маркетинг. Консорциум меҳмонхонага эгалик ва бошқаришда мустақил бўлиш, маркетинг соҳасида куч- ғ айратнинг бирлаштирилишидан фойда кўриш имконини беради. Консорциумларга қуйидагилар мисол бўлади: « Leading Hotels of the World », « Small and Beautiful », « Utell International » ва б. Улар ўртасидаги фарқлар фақат маркетинг фаолиятини амалга ошириш усуллари ва номерларни резервлаштириш тизимлари билан боғлиқ бўлиши мумкин. Бу резервлаштириш тизимлари ривожланишининг табиий йўлидир. Меҳмонхона номерлари миқдорига кўра 1990 йилда пешқадамлик қилган беш консорциум - « Utell International », « Supranational », « Logis de France », « Leading Hotels of the World » ва « Golden Tulip ». Чунончи, « Utell International » консорциумининг резервлаштириш хизмати тизимга аъзо бўлган 6500 меҳмонхонада 1,3 млн. ўринни таклиф қилган. « Utell Vision » тизими турли мамлакатлардаги агентларга бронлаштириш ҳақидаги ахборотни ўз компьютерларининг экранларида тақдим этган. «Utell International» консорциуми «Hotel and Travel Roadshows» билан ҳ ам боғлиқ . Мазкур ташкилот туристик бозорда конгресслар , конференциялар , кўргазмалар ва бошқа умумий анжуманлар ташкилотчиларига ме ҳ монхоналарни таклиф қилади . «Logis de France» - Францияда бир , икки ва уч юлдузли 4000 дан ортиқ кичик ме ҳ монхоналарни бирлаштирувчи консорциум . «Logis de France» ме ҳ монхоналари ўз махсус белгиларига эга . Мазкур белгилар йўлкўрсатгичларда ҳ ам ифодаланган . Консорциумлар ва резервлаштириш тизимлари ме ҳ монхоналар фаолиятини ташкил этишга маркетинг таъсирини кенгайтириш имконини беради . «Hotels» журналининг бош му ҳ аррири Ф . Мартин берган маълумотга кўра , ер юзидаги 25 асосий консорциум 1989-1990 йилларда тақдим этилган ме ҳ монхона номерлари миқдорини уч баравар кўпайтирган (1995486). «Logis de France» консорциумига ўхшаш ташкилотга аъзолик кичик ме ҳ монхоналар бозорида номерларни таклиф қилиш ва сотишнинг асосий

усули бўлиши мумкин . Бизнеснинг глобаллашуви ривожланиши билан консорциумлар маркетингнинг тобора кучли воситасига айланиб бормоқда. Минтақалар ҳам туристлар учун ўзининг жозибадорлигини ошириш мақсадида консорциумлар тузмоқда. Масалан, Буюк Британиянинг Бас вилоятидаги туристик ташкилотлар реклама материалларини ишлаб чиқиш ва тарқатиш учун ўз уюшмасини тузди. Ў з навбатида, туристик агентлар ҳам меҳмонхона номерларини, авиакомпанияларнинг хизматларини ва бошқа хизматларни арзонлаштирилган нархларда сотиб олиш учун ўз консорциумларини туздилар. « Woodside Management Systems » консорциуми туристик агентликларнинг энг йирик консорциумларидан биридир. Консорциумлар шунингдек ўз аъзолари учун буюртмаларга махсус шартлар белгилаш йўли билан вертикал маркетинг тизимларини ривожлантириши ҳам мумкин. Корпоратив дистрибьюторлик тизимлари. Корпоратив дистрибьюторлик тизимлари – «Си-Ди-Эс» ( Corporate Distribution Systems ) меҳмонхона тармоқларига тегишли бўлиб, корпорацияларнинг бутун дунё бўйлаб жойлашган меҳмонхоналарини юклаш учун хизмат қилади. «Жи-Ди- Эс» тизимидан фарқли ўлароқ, корпоратив тизимлар нисбатан берк хусусиятга эга ва ўз меҳмонхоналарни юклаш учун мўлжалланган. Уларнинг асосий вазифаси – ўз мижозини қўлдан чиқармаслик. Шу билан бирга, ўз меҳмонхоналарини туристик агентликларнинг буюртмалари билан таъминлаш, шунингдек авиачипталарни бронлаштириш учун корпоратив тизимлар дунё миқёсидаги дистрибьюторлик тизимлари билан тобора кўпроқ алоқа қилмоқдалар. Мисол учун, «Хилтон» корпоратив тизими Apollo , Sabre тизимларига уланган. 9. Коммуникация воситалари, иштирокчилари ва мақсадлари Меҳмонхона корхонасининг замонавий маркетинги яхши хизматлар ишлаб чиқиш, уларга оқилона нарх белгилаш ва мақсадли бозор

истеъмолчиларини яқинлаштиришдан ҳам кўпроқ нарсаларни англатади. Меҳмонхона шунингдек мавжуд ва потенциал мижозлар билан узлуксиз коммуникацион алоқа ўрнатиши ҳам керак. Шу сабабли ҳар бир меҳмонхона компанияси муқаррар тарзда коммуникация манбаи ҳамда хизматлар ҳақидаги ахборот бозорларга чиқариш воситаларининг генератори вазифасини бажара бошлайди. Коммуникация жараёнлари ўз ҳолига ташлаб қўйилмаслиги керак. Самарали ишлаш учун меҳмонхоналар реклама агентликларини, сотишни рағбатлантириш, меҳмонхона маҳсулотини илгари суриш бўйича мутахассисларни ва, ниҳоят, меҳмонхона корхонасининг корпоратив имижини ишлаб чиқиш учун жамоатчилик билан алоқалар бўйича фирмаларни ёллайди. Сотиш бўйича мутахассислар хушмуомала, зийрак, ишончли ва фойдали бўлишга ўқитиб-ўргатилиши лозим. Меҳмонхона учун нафақат қандай коммуникацион сиёсатни олиб бориш, балки бунга қанча кўп пул сарфлаш ва буни қандай амалга ошириш ҳам муҳим. Замонавий меҳмонхона корхонаси маркетинг алоқаларининг мураккаб тизимини бошқаради. Меҳмонхона ўз воситачилари, истеъмолчилари ва жамоатчиликнинг турли вакиллари билан коммуникацион алоқаларга эга бўлади. Воситачилар ўз истеъмолчилар билан коммуникацион алоқа қилади, бир-бири, шунингдек бошқа ижтимоий муҳит вакиллари билан алоқа ёки ўзаро муносабатлар ўрнатади. Ҳар бир гуруҳ бошқа гуруҳ билан тескари алоқаларни таъминлайди. Меҳмонхонанинг умумий маркетинг коммуникациялари тизими – промоушен-микс товарлар ва хизматларни илгари суришнинг тўрт асосий воситасини ўз ичига олади:  Реклама – маълум реклама берувчи томонидан ғоялар, товарлар ёки хизматларни шахсан ифодалаш ва илгари суришнинг ҳақ тўланган ҳар қандай шакли.  Сотишни рағбатлантириш – товарлар ёки хизматларнинг харид қилиниши ёки сотилишини қисқа муддатга рағбатлантириш.

 Жамоатчилик билан алоқалар - ижобий ном чиқариш, яхши корпоратив имижни ривожлантириш ҳамда салбий миш-мишлар ва овозалар тарқалишига монелик қилиш учун корхона ёки ташкилотнинг жамоатчилик билан яхши муносабатлар ўрнатиши.  Шахсий сотувлар – потенциал харидорлар билан суҳбатда товарлар ва хизматларни сотиш мақсадида уларни оғзаки таништириш. Ушбу тоифалар доирасида ўз махсус воситалари – тижорат тақдималари, намойишлар, махсус реклама, савдо кўргазмалари, ярмаркаларнинг ҳар хил турлари, реклама адабиётлари, эмблемалар ишлаб чиқариш, танловлар ўтказиш, мукофотлар, купонлар бериш ва ҳ.к. мавжуд. Айни вақтда, коммуникацион алоқа юқорида зикр этилган товар ва хизматларни илгари суришнинг махсус воситаларисиз амал қилади. Меҳмонхона хизматининг тури, унинг мазмуни ва берилиши, нархи ва уни берувчиларнинг рекламаси – буларнинг барчаси харидорларга маълум ахборот беради. Шунга қарамай, маҳсулот ва хизматларни илгари суриш тизими меҳмонхона корхонасининг асосий коммуникацион фаолияти, маркетинг-микснинг таркибий қисми бўлиб, бу ерда хизматларни илгари ва уларнинг нархлари коммуникация жараёнларига кучлироқ таъсир кўрсатиш учун мувофиқлаштирилиши лозим. Маркетинг коммуникациялари жараёнида қуйидагилар иштирок этади: - ахборотни юборувчи коммуникатор (жўнатувчи); - ахборотни қабул қилувчи адресат; - ахборотнинг ўзи; - коммуникатор тарқатмоқчи бўлган ахборотни берувчи коммуникация тизими. Меҳмонхона корхонасида маркетинг ва сотувлар хизмати асосий коммуникатор ҳисобланишини эътиборга олиб, унинг қуйидаги асосий адресатларини таърифлаш мумкин:  Меҳмонхона ходимлари. Меҳмонхона олдига қўйилган мақсадларга эришиш раҳбарият ходимлар билан қанчалик тил топишганига, улар

меҳнатга қай даражада рағбатлантирилганига ва жамоада ҳукм сурувчи психологик муҳитга боғлиқ. Айни ҳолда энг кўп қўлланиладиган коммуникация воситалари қуйидагилар ҳисобланади: иш натижаларига баҳо беришнинг моддий стимуллари, хизмат пиллапоялари бўйлаб кўтариш тизими, имтиёзлар тизими, ходимлар ўртасида ўз касбининг устаси танловлари ва бошқа маънавий рағбатлантириш усуллари. Меҳмонхона раҳбариятининг жавоб реакцияси ходимларнинг ўз ишига муносабатини яхшилаш ва жамоада яхши маънавий-психологик муҳитни вужудга келтиришда ифодаланади.  Хизматларнинг ҳақиқий ва потенциал истеъмолчилари (мақсадли бозор) – маркетинг коммуникациялари комплексининг муҳим адресати. Меҳмонхона корхонаси нуқтаи назаридан мақбул жавоб реакцияси муайян маркетинг вазиятига қараб анча фарқ қилиши мумкин.  Маркетинг соҳасидаги воситачилар. Уларга туристик агентликлар, авиакомпаниялар, шунингдек муайян маркетинг функцияларини бажаришга имконият яратувчи шахслар ва ташкилотлар (масалан, реклама ва консультация фирмалари) киради. Коммуникациялар мазкур адресатининг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, маркетинг соҳасидаги воситачи (масалан, реклама агентлиги) мақсадли бозорга эга бўлган меҳмонхонанинг коммуникацияларида оралиқ бўғин бўлиши мумкин. Маркетинг соҳасидаги воситачилар адресига юбориладиган коммуникация воситалари реклама, скидкалар тизими, қўшма реклама ва ҳ.к. ҳисобланади. Мақбул реакция – маркетинг тадбирларини амалга оширишда ўзаро ёрдам ва ишонч муҳитида иш юзасидан ҳамкорлик қилиш.  Муайян алоқа аудиториялари меҳмонхона корхонасининг маркетинг соҳасидаги муваффақиятига жиддий таъсир кўрсатади. Асосий коммуникация воситалари тарғибот, реклама, спонсорлик тадбирлари, шаҳар, минтақанинг ижтимоий муаммоларини ҳал қилишда иштирок этиш ва ҳ.к. бўлиши мумкин. Алоқа аудиторияларининг жавоб реакцияси сифатида меҳмонхона ўз юкланишининг ортишини, меҳмонхона ижобий имижи

шаклланиши ва қўллаб-қувватланишини ёки, ҳеч бўлмаса, қарши ҳаракатнинг йўқлигини кутади.  Меҳмонхоналар коммуникацион таъсир кўрсатиш воситалари сифатида реклама ва тарғиботдан фойдаланиши мумкин. Мақбул жавоб реакцияси – ўзаро фойдали асосда иш юзасидан ҳамкорлик қилиш.  Давлат ҳокимияти ва бошқаруви (қонунчилик ва ижро этувчи) органлари. Улар билан ўзаро алоқа ўрнатиш ва муносабатларни мустаҳкамлаш учун қуйидагилардан фойдаланилиши мумкин: манфаатларини ҳимоя қилиш, умумдавлат (иқтисодий, экологик, маданий) дастурларида иштирок этиш, тақдималар ташкил этиш, кўргазмаларда қатнашиш ва ҳ.к. Мақбул жавоб реакцияси – меҳмонхона корхонасининг фаолиятига мумкин қадар йўл очиш режимининг ўрнатилиши. Коммуникация адресати ва мақсадларини белгилашда биринчи босқичда адресатлар, яъни мақсадли аудиториялар – коммуникацион хабарларни олувчилар аниқланади. Юқорида қайд этиб ўтилганидек, меҳмонхона корхонасининг мақсадли аудиториялари қуйидагилар ҳисобланади: мижозлар, воситачилар, алоқа аудиториялари, давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари. Мақсадли аудиторияларни танлаш, ўз навбатида, коммуникацияларнинг тегишли мақсадларини ҳам белгилайди: - хабардорликни вужудга келтириш; - қўшимча ахборот бериш; - ижобий имиж яратиш; - ишончни шакллантириш; - маҳсулотни сотиб олишга даъват этиш; - сотувлар ҳажмини ошириш; - мақсадли аудиториянинг хулқ-атворини ўзгартириш. ўз-ўзидан равшанки, маркетинг коммуникациялари мақсадларининг кўп сонлилиги ва ранг-баранглиги, улар ўзига хос хусусиятларга эга эканлиги

кенг қамровли эмас. Шунга қарамай, қайд этилган мақсадлар маркетинг коммуникацияларининг хусусиятини намоён этади. Хабардорликни вужудга келтириш коммуникация мақсади сифатида меҳмонхона хизматлари билан ҳам, унинг ўзи билан ҳам таниш бўлмаган аудиторияларга нисбатан қўйилади. Ушбу мақсад доирасида меҳмонхона номи ва унинг хизматлари мазкур аудиторияга танитилади. Мақсадли аудитория меҳмонхона номини ва у кўрсатадиган хизматларни билган ҳолда, коммуникациялар мақсади сифатида қўшимча ахборот бериш қўйилиши мумкин. Бу мақсадли аудиторияга меҳмонхона компанияси ҳақидаги ўз билимларини кенгайтириш имконини беради. Масалан, коммуникациялар жараёнида мақсадли аудитория команиянинг жойлашган манзили, унинг филиаллари, асосий фаолият турларининг хусусияти ҳақида хабар топиши мумкин. Бундай билимларга эга бўлган мақсадли аудиторияга нисбатан меҳмонхона корхонаси ва у кўрсатадиган хизматларнинг ижобий имижини яратишга йўналтирилган коммуникациялар мақсади шакллантирилиши мумкин. Имиж–мазкур корхона ва унинг хизматлари ҳақида мижозларда ва жамоатчиликда мавжуд онгли ёки онгсиз тасаввурлар, образлар мажмуи. Имижни яратишда меҳмонхонанинг амалда мавжуд ижобий жиҳатлари ҳисобга олинади. Ижобий имижни яратишнинг бир қанча принциплари маълум: 1. Коммуникациялар яратадиган имиж корхонанинг амалда мавжуд ижобий жиҳатларига асосланиши лозим. 2. Имиж аниқ адресга эга бўлиши, яъни маълум мақсадли аудиторияни жалб қилиши керак. 3. Имиж ўзига хос бўлиши, бошқалардан фарқ қилиши ва осон танилиши лозим. 4. Имиж тез ёдда қолиши учун содда ва тушунарли бўлиши керак. 5. Имиж мослашувчан бўлиши лозим. Бу иқтисодий, ижтимоий ва психологик ўзгаришларга қараб, шунингдек мақсадли аудиторияларнинг

унга муносабати таъсирида имижни тезкорлик билан ўзгартириш имкониятини англатади. Мақсадли аудитория меҳмонхона корхонаси ва унинг айрим хизматлари билан яхши таниш бўлган ҳолда, одатда улар ўртасидаги хайрихоҳлик даражасини ўрганишга алоҳида эътибор берилади. Меҳмонхонага салбий муносабат мавжудлигини аниқлаш ва бунинг сабабларини бартараф этиш чораларини кўриш лозим. Бунда корхона ва унинг хизматлари ҳақида қўшимча ахборот беришга мурожаат этиш мумкин. Агар мақсадли аудитория меҳмонхонага жойлаштиришни сўраб мурожаат этса, аммо бундай мурожаатлар сони корхона раҳбариятига маъқул даражада бўлмаса, маркетинг коммуникациялари олдига сотувлар ҳажмини ошириш мақсади қўйилиши мумкин. Ниҳоят, коммуникациялар мақсади сифатида мақсадли аудиторияни ўзгартириш илгари сурилиши мумкин. Бунда мақсадли аудиториянинг хулқ- атворида меҳмонхонага маъқул бўлмаган жиҳатларни ва мазкур хулқ- атворни қайси йўналишда ўзгартириш лозимлигини жуда аниқ тасаввур қилиш керак.

Адабиётлар : 1. Уокер Д.Р. Введение в гостеприимство. Учебное пособие. М., 2002 г. 2. Чудновский А.Д. Туризм и гостиничное хозяйство. Учебник. М.:ФиС, 2004. 3. Филлиповский Е.Е., Шмарова Л.В. Экономика и организация гостиничного хозяйства. М.: ФиС, 2005 4. Сенин В.С., Денисенко А.В Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и других средств размещения: Учебное пособие. М.: ФиС, 2004. 5. Организация и управление гостиничным бизнесом. Под ред. А.Л. Лесника, А.В. Чернышова. М. Интел Универсал, 2001

Похожие

Маркетингни бошқариш

Маркетингни бошқариш жараёни

Маркетингни бошкариш

Маркетингни бошкариш

Маркетингни режалаштириш