Маҳаллий бюджетлар тўғрисида тушунча ва уларнинг умумий характеристикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

142 KB

Скачать

Маҳаллий бюджетлар тўғрисида тушунча ва уларнинг умумий характеристикаси Режа: 1. «Маҳаллий бюджетни шакллантириш ва молиялаштириш» фанининг предмети, вазифалари бошқа фанлар билан боғлиқлиги 2. Маҳаллий бюджетлар - Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг асосий б ў ғинидир 3. Маҳаллий бюджетларнинг иқтисодий моҳияти

Таянч сўз ва иборалар Маҳаллий бюджет, Маҳаллий молия, консолидациялашган бюджет, бюджет тизими, Маҳаллий бюджет даромадлари, Маҳаллий бюджет харажатлари, республика бюджети, солиқлар, йиғимлар, бюджет кодекси, бюджетдан маблағ олувчилар. 1.1. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш » фанининг предмети, вазифалари бошқа фанлар билан боғлиқлиги. Маҳаллий бюджетлар орқали ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши молиявий маблағлар билан таъминланади. Республикамизда қабул қилинган ижтимоий дастурларни, биринчи навбатда, аҳолининг ижтимоий ночор табақаларини аниқ тарзда қўллаб-қувватлаш, соғлом авлодни тарбиялаш асосида аҳоли фаровонлигини оширишга қаратилган кучли ижтимоий сиёсатнинг таъсирчанлиги ва аниқ тарзда молиявий қўллаб- қуватлашни кучайтиришда маҳаллий бюджетларни самарали ижросининг аҳамияти каттадир. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курсини ўрганишнинг мақсади - юқори малакали иқтисодчи-мутахассислар бўлиб етишадиган тингловчилар учун маҳаллий бюджетларни бошқариш тизими ҳақида назарий билимлар бериш, уларда ҳозирги даврдаги давлатнинг жойларда амалга оширилаётган молия сиёсатининг устувор йўналишлари бўйича назарий маълумотлар беришдан иборат. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курсини ўқитишнинг зарурлиги Давлат бюджети таркибида маҳаллий бюджетларнинг аҳамияти ўсиб бораётганлигидан келиб чиқади. Маълумки, маҳаллий бюджетда асосий аҳамиятга эга бўлган харажатлар молиялаштирилади. Масалан, халқ таълим и, иж тим оий таъм инот, м аданият, соғлиқни сақлаш ва бошқа харажатларидан иборат. Маҳаллий бюджет харажатларини ўз вақтида молиялаштириш ҳамда

қўшимча молиялаштириш маблағларини топиш, маблағларни бюджет ташкилотлари томонидан самарали ва мақсадли ишлатиши устидан назоратни амалга ошириш катта аҳамиятга эга. Ҳозирги вақтда маҳаллий бюджетларни ўз ичига қамраб олган давлат бюджетининг маблағларини самарали ва мақсадли фойдаланишини дастлабки, жорий ва якуний назорат жараёнининг такомиллаштириш бўйича ўзгаришларни амалга ошириш зарур бўлиб қолди. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курсининг ҳам бошқа фанлар сингари ўзига хос предмет ва вазифалари мавжуд. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» фанидан олинган билимлар молия соҳаси мутахассисларини давлат молиясини бошқаришда бюджет амалиётига оид фаолиятда учрайдиган долзарб масалаларни ҳал қилишда ҳамда маҳаллий бюджетга доир адабиётларни ўрганишда ва ўз малакаларини оширишларида ёрдам беради. Бугунги кундаги давлат молиясини бошқариш ислоҳотларини ўтказиш жараёни, аввало, маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органларига ижтимоий-иқтисодий муаммоларни ҳал этишда улар ролини ошириш ва шу билан бир вақтда молиявий таъминлашни мустаҳкамлаш, бутунлай янги молия, бюджет ва солиқ механизмини яратиш, бюджетлараро муносабатларни тартибга солиш ва маҳаллий бюджетлар ижроси самарадорлигини таъминлашнинг янги услубиёти ва тамойилларини аниқлашни ўз ичига олади. Курснинг мақсадидан келиб чиқиб ўз предметини ўрганиш учун қуйидаги вазифаларни бажаради: ♦ маҳаллий бюджетни бошқаришнинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти ва вазифаларини ўрганиш; ♦ маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва ижросини амалга оширишнинг ҳуқуқий асосларини ўрганиш; ♦ ҳудудлар даражасида давлат молияни бошқариш

хусусиятлари ва муаммоларини ўрганиш; ♦ ҳудудлар даражасида маҳаллий бюджетни бошқаришнинг стратегик вазифаларини ўрганиш. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курси бозор иқтисодиётини тадқиқ қилувчи курсларнинг бири сифатида ўзида кўплаб бозор иқтисодиётининг аниқ фанлари ва хулосаларини мужассамлаштиради. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курси «Иқтисодий назария», «Корпоратив молия», «Давлат бюджети», “Солиқ ва солиққа солиш”, “Молия”, “Суғурта”, “Божхона иши”, “Қимматли қоғозлар бозари”, “Корхоналар молияси” каби фанлардан олинган назарий асосларга таянади. Шу билан бирга, «Ғазначилик фаолиятининг механизмлари ва уни ташкил қилиш», «Молиявий менежмент» каби курсларни ўзлаштириш учун назарий-услубий асос бўлиб хизмат қилади. Унинг серқирралиги ва аниқ ҳисоб-китобларга асосланганлиги, айниқса, математик аппаратнинг мураккаблиги, компьютерлардан фойдаланиш зарурияти ушбу курсга катта масъулият билан ёндошиш кераклигини кўрсатади. Мазкур курсни ўрганиш жараёнида талабалар умумназарий фанлардан олган билимлари билан бирга бюджет амалиётида мавжуд иқтисодий тахлил, дастурий режалаштириш ва молиявий режалаштириш, иқтисодий тахлил усулларидан фойдаланадилар. «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш» курсини чуқур ўргатиш амалиётда маҳаллий бюджет даромадлари ва харажатлари режаларини тўлиқ бажарилишига эришишда ёрдам беради. Мазкур курснинг вазифаси молия ходимларини назарий билимлар ва услубий қўлланмалар билан таминлашдир. Шунингдек, хорижий мамлакатларнинг бюджет амалиётини ўрганиш ва таққослаш асосида тегишли хулосалар ишлаб чиқиш ҳамда республикамизда мазкур тажрибаларни амалиётга татбиқ этишни ўргатишдир. Ўзбекистон Республикасининг Молия вазирлиги ва жойлардаги

молия органлари ходимларининг қонун ҳужжатларида кўрсатилган вазифа ва функцияларни бажариш жараёнларида маҳаллий бюджетларни бошқаришни фақат амалий жиҳатларини билибгина қолмасдан, балки маҳаллий бюджетларнинг моҳияти, зарурлиги, ўзига хос хусусиятлари, маҳаллий бюджет даромадлари, маҳаллий бюджет харажатлари, бюджетлараро муносабатлар каби назарий масалаларни билишлари лозим. Шу сабабли «Маҳаллий бюджетларни шакллантириш ва молиялаштириш » курсини чуқур ўрганиш мақсадга мувофиқ бўлади. Мазкур фан молия органи ходимлари, талабалар, тингловчилар, илмий ходимлар учун ўзларининг илмий салоҳиятларини оширишда яқиндан ёрдам беради. 1.2. Маҳаллий бюджетлар - Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг асосий бўғинидир Маҳаллий молия - давлат молия тизимининг муҳим звеноси ҳисобланади. Давлат бюджети республика бюджети, Қорақалпоғистон Республикаси бюджети ҳамда маҳаллий бюджетларни ўз ичига олади. Маҳаллий бюджетлар Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетининг муҳим ва ажралмас таркибий қисми ҳисобланади. Бозор иқтисодиёти шароитида маҳаллий бюджетларга эътибор янада кучаймоқда. Дарҳақиқат, Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаганидек, «бешинчи устувор йўналиш - марказий ва юқори давлат бошқарув органи идоралари вазифаларини давлат ҳокимиятининг қуйи тузилмаларига фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларига босқичма- босқич ўтказа боришни таъминлаш» 1 зарурдир. Маҳаллий бюджетларнинг мавқеини янада ошириш ҳукуматимизнинг бюджет сиёсати самарадорлигини оширишга хизмат қиладиган муҳим омил эканлиги шубҳасиздир, бу борада уларни янада қўллаб-қувватлашга ҳаракат 1 Каримов И. А. Ўзбекистонда демократик ўзгаришларни янада чуқурлаштргриш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантргришнинг асосий йўналишлари. Халқ сўзи. 2002 йил 30 август.

қилинмоқда. Бу бюджетларнинг режасини шакллантириш ва маблағларини харажат қилиш миқдори вилоят, туман, шаҳар ҳокимият органлари томонидан тасдиқланади. Маҳаллий бюджетлар орқали ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини молиявий маблағлари билан таъминлаб борилади. Маҳаллий бюджетлар Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети тузилишининг асосий қисми сифатида ўзида 14 та мустақил бюджетни мужассамлаштиради. Биз биламизки, бюджет иқтисодий ишлаб чиқариш ҳосиласи, у нимани ва қанча яратса шунга қараб шаклланади. Унинг мавжудлиги иқтисодий зарурат ва буни ижтимоий неъматларни такроран яратилиб турилишини юзага келтиради. Бюджет иқтисодиётга давлат томонидан таъсир этишнинг фаол воситаси ҳисобланади. У иқтисодиётни ўсишига қайта таъсир этганда, ишлаб чиқариш ресурсларини ривожлантиришни бюджетдан молиялаштириш орқали юз беради. Макроиқтисодиётдаги реал айланишда давлат ўз товар ва хизматлари билан иштирок этса, молиявий айланишда бюджет пули билан иштирок этади. Оддий қилиб айтганда, маҳаллий бюджет ишлаб чиқаришнинг якуний натижаларини аҳолига етказишнинг асосий каналларидан бири ҳисобланади. Мазкур бюджетлар орқали марказлашган жамғармалар аҳолининг айрим қатламлари ўртасида тақсимланади. Маҳаллий бюджетлардан ишлаб чиқариш соҳасининг тармоқлари, биринчи навбатда, озиқ-овқат ва маҳаллий саноат, коммунал хўжалик ва аҳолининг турмуш кечириши учун зурур бўлган аҳолига хизмат кўрсатиш соҳаси молиялаштирилади. Ўзбекистон Республикасининг ҳокимият ва бошқарув, марказий ва маҳаллий идоралари амалга оширадиган молиявий фаолият улар олдига қўйган мақсад ҳамда вазифаларга, берилган ваколатларга мувофиқ турли шаклда амалга оширилади. Маҳаллий хокимият идоралари ҳокимлар, халқ депутатлари кенгашлари ўз ваколатлари доирасида маҳаллий молия фаолиятини амалга оширадилар. Маҳаллий давлат ҳокимият идораларининг

молиявий фаолияти молиявий масалалар соҳасидаги қарорлар, фармойишлар чиқариш, тегишли бюджетларни тасдиқлаш ва ижросини таъминлаш, ўз ҳудудидаги давлат идоралари, корхоналари, ташкилотлар, молиявий фаолиятини назорат қилиш, мувофиқлаштириш, тегишли маъмурий-ҳудудий бирлик ижтимоий иқтисодий тараққиётни таъминловчи тадбирлар ишлаб чиқиш, уларни молиялаштириш, пул-кредит сиёсатини амалга ошириш каби шаклларда амалга ошади. Молиявий фаолиятни амалга оширувчи барча давлат идоралари қандай даражада бўлишидан, ваколатлари доирасидан қатъий назар мамлакат иқтисодий ва молиявий қудратини ошириш, иқтисодий барқарорликни ва ривожланишни таъминлаш, маҳаллий молияни мустаҳкамлаш йўлида ҳаракат қилади. Узбекистон Республикаси Конституциясининг 7-моддасида айтилишича, Ўзбекистон Республикасида давлат ҳокимияти халқ манфаатларини кўзлаб ва Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ва унинг асосида чиқарилган бошқа қонунларга мувофиқ давлатнинг молиявий фаолияти унинг ҳокимият, бошқарув ҳамда маҳаллий хокимият идоралари томонидан амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига ва бошқа қонунларга мувофиқ давлат идоралари томонидан маҳаллий молияни бошқариш давлат ва жамият манфаатларига хизмат қилувчи бир қатор тамойилларга, етакчи қоидаларга мувофиқ равишда олиб борилиши лозим. Бу тамойиллар молия, кредит, солиқ ва банк соҳасидаги қонунларда белгилаб қўйилган. Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 2 сентябрдаги «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги Қонунда маҳаллий давлат хокимият идораларининг молиявий фаолияти асослари белгилаб қуйилган. Давлат идоралари томонидан молиявий фаолиятнинг амалга оширилишида қуйидаги тамойилларга амал қилинади. Давлат молия идоралари билан ўзаро муносабатлар давомида барча корхоналар, бирлашмалар, фуқаролар ҳам

қонунларга қатъий амал қилишлари лозим. Қонунийлик тамойилига амал қилиш молиявий муносабатлар барқарорлигини таъминлаш, давлат молия фаолиятидан кўзланган мақсад ва вазифаларнинг бажарилишига эришиш, оқибатда давлат молиявий ва иқтисодий қудратининг, қолаверса, мустақилликнинг мустаҳкамланишига хизмат қилади. Молиявий фаолият турли даражадаги давлат ҳокимияти ва бошқарув идоралари томонидан амалга оширилади. Давлат молиявий фаолиятини амалга оширувчи идораларнинг ҳуқуқий ҳолатлари ва уларга юклатилган вазифалар уларга тааллуқли қонунчилик ҳужжатларида белгилаб қўйилган. «Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида»ги Қонунда вилоят, туман, шаҳар ҳокимлари томонидан амалга ошириладиган молиявий фаолият бу соҳада маҳаллий идораларга берилган ваколатлар ва уларнинг ҳуқуқий ҳолати белгилаб қўйилган. Маҳаллий давлат идоралари таркибидаги Молия бошқармалари ва молия бўлимларининг ҳуқуқий ҳолатлари белгиланган тартибда улар тўғрисидаги тасдиқланган низомларга кўра белгиланади. Маҳаллий бошқарув органларининг ролини ошириш бевосита уларни молия-бюджет ҳуқуқларини оширишни, уларга юкланган вазифаларни амалга оширишда етарли маблағлар билан таъминлашни талаб этади. Мамлакатимиз демократик Давлат қурилишини ўз олдига вазифа қилиб қуйган экан, бунда маҳаллий ўз-ўзини бошқариш муҳим ўрин тутади. Маҳаллий бошқарув органларининг ролини ошириш бевосита уларни молия-бюджет ҳуқуқларини оширишни, уларга юкланган вазифаларни амалга оширишда етарли маблағлар билан таъминлашни талаб этади. Ўзбекистон Республикаси Презеденти И.Каримов маърузасида баён қилинган талаблардан келиб чиққан ҳолда, 2003 йил иқтисодиётни янада эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштиришнинг устувор йўналишлари белгиланди, жумладан, «солиқ-бюджет соҳасида ислоҳотларни чуқурлаштириш, давлат харажатларини сарфлаш механизмини мақбуллаштирган ҳолда уларни қисқартириш лозим бўлади. Республикамизда қабул қилинган ижтимоий дастурларни, биринчи

навбатда аҳолининг ижтимоий ночор табақаларини аниқ тарзда қўллаб- қувватлаш, соғлом авлодни тарбиялаш, «Қишлоқ тараққиёти ва фаравонлиги йили» ва бошқа дастурларни рўёбга чиқариш асосида аҳоли фаровонлигини оширишга қаратилган ижтимоий сиёсатнинг таъсирчанлиги ва аниқ тарзда қўллаб-қуватлашни кучайтиришда» 2 маҳаллий бюджетларни ролини янада ошириш лозим. Бозор иқтисодиёти шароитида маҳаллий бюджетлар мустақил ҳуқуқий ташкилот ҳисобланади. Маҳаллий бюджет маблағларининг асосий қисми ижтимоий-маданий тадбирларга ва аҳолини ижтимоий ҳимоялаш тадбирларига йўналтирилади. 1.3.Маҳаллий бюджетларнинг иқтисодий моҳияти Маҳаллий бюджет маблағларнинг эгаси сифатида амалдаги меъёрий хужжатларга асосланиб, умумий ҳажми бюджет қонунчилигида белгиланган миқдорда пул маблағларини ажратади. Маҳаллий бюджет харажатларига маблағлар ажратиш давлат ҳокимияти, давлат бошқарув органлари, молия- кредит идоралари тизими орқали тегишли маблағларга эҳтиёж сезилган пайтдан (молия йилидан) бошлаб уларни сарф харажат қилгунга қадар бўлган бутун давр мобайнида юз беради. Маҳаллий бюджет объектив иқтисодий категория бўлиб, икки томонлама хусусиятга эга. Биринчидан, у иқтисодиёт тармоқларини молиявий таъминлашга қаратилган харажатлардан иборат. Иккинчидан, эса бу харажатлар корхоналарнинг даромадидан ташкил топади. Ривожланган мамлакатларда маҳаллий бюджет мустақил равишда маҳаллий солиқлар ва йиғимлар ҳисобига шакллантирилади. Бизнинг республикамизда ҳам маҳаллий бюджет даромадларини маҳаллий солиқлар ва йиғимлар ташкил этади. Маҳаллий бюджетлар умумдавлат иқтисодий ва 2 Ўзбекистон Республикаси Презеденти И. Каримов маърузаси. 2002 йилда республикани ижтимоий-иқгисодий ривожлантргриш якунлари ҳамда 2003 йилда ислоҳотларни чуқурлаштргришнинг асосий йўналишлари. // Ишонч газетаси. 2003 йил. 19 феврал.

ижтимоий вазифаларини амалга оширишда, биринчи навбатда, ижтимоий инфраструктурани сақлаш ва ривожлантиришга давлат маблағларини тақсимлашда алоҳида аҳамиятга эга. Мамлакат бюджетининг тузилиши биринчи навбатда давлат тузилишига боғлиқ бўлади. Унитар тузилишга эга бўлган мамлакатларда бюджет тизими икки босқичдан, давлат бюджети ва маҳаллий бюджетлардан иборат. Федерал тузилишга эга бўлган мамлакатларда бюджет тизими уч бўғиндан иборат. Маҳаллий бюджетлар давлатнинг молия тизимини асосий таркибий қисмини ташкил этади. Маҳаллий бюджетлар харажатларида асосий ўринни ижтимоий-маданий тадбирлар харажатлари эгаллайди. Ҳаммамизга маълумки, аҳолини ижтимоий ҳимоялаш масаласининг устуворлиги Ўзбекистон Республикасида аҳолини ижтимоий жиҳатдан ҳимоя қилиш бозор иқтисодиётига ўтиш дастурининг энг устувор йўналиш сифатида тан олинди. Ўзбекистон Республикасининг Президенти И.А.Каримов томонидан илгари сурилган бозор муносабатларига ўтишнинг беш тамойилидан бири -аҳолининг демографик таркибини ҳисобга олган ҳолда кучли ижтимоий сиёсат юритиш ҳисобланади. Шу сабабли маҳаллий бюджетдан аҳолининг кам таъминланган қатламларига тўланаётган ижтимоий тўловлар ҳажми ошиб бормоқда. Ўзбекистон Республикасида бюджет ижросининг амалдаги ҳолатидан келиб чиққан ҳолда, маҳаллий бюджетларнинг хукуматнинг иқтисодий- ижтимоий сиёсатини амалга оширишда мавқеини янада кўтаришга сабаб бўлаётган қатор омилларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Масалан, маҳаллий молия органларининг бюджет ижросидан манфаатдорлигини ошириш ва шунинг асосида бюджет харажатларини тўғри ва оқилона тарзда сарфланиши ва бюджет тушумларининг янги манбаларини қидириб топишга рағбатлантиришни таъминлашдир. Бугунги кунда маҳаллий бюджетнинг ҳуқуқий асосларини қуйидагилар ташкил этади: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.

2. Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонуни. 3. Ўзбекистон Республикасининг Солш кодекси. 2004 й. ЎзР ДСҚ 80 бет. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тўғрисида»ги Қонуни. 5. Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги Қонуни Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1999 йил 3 сентябрдаги 414- сонли «Бюджет ташкилотларини маблағ билан таъминлаш тартибини такомиллаштириш тўғрисида»ги Қарори 6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2002 йил 25 декабрдаги 610-сонли «Ўзбекистон Республикасининг 2005 йилги Давлат бюджети ва асосий макроиқтисодий истиқбол кўрсаткичлари тўғрисида»ги Қарори. 7. Ўзбекистон Республикаси Молия Вазирлигининг «Бюджетда кўзда тутилган харажатларни тўлиқ ва ўз вақтида молиялаштиришни таъминлаш ва бюджет маблағларининг мақсадли ишлатилиши устидан назоратни янада кучайтириш мақсадида» 2005 йил 2 январдаги буйруғи. 8. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2005 йил 27 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2006 йилги асосий макроиктисодий кўрсаткичлар прогнози ва Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 244-сон Қарори. Ўзбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрдаги қабул қилинган «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонуннинг 4-моддасида бюджет тизимига қуйидагича таъриф берилган. «Бюджет тизими турли даражадаги бюджетлар ва бюджет маблағлари олувчилар йиғиндисини, бюджетларни ташкил этишни ва тузиш принципларини, бюджет жараёнида улар ўртасида, шунингдек, бюджетлар ҳамда бюджет маблағлари олувчилар ўртасида

вужудга келадиган ўзаро муносабатларни ўзида ифодалайди» 3 . Жамланган бюджетнинг кўрсаткичлари мамлакат марказлаштирилган молиявий фондидан фойдаланиш ва уни шакллантиришни таҳлил қилишда муҳим ўринни эгаллайди. Ўзбекистон Республикаси жамланган бюджетининг кўрсаткичлари ёрдамида мамлакатда тузиладиган ва давлат молиявий балансида акс эттириладиган молиявий ресурсларни марказлаштириш даражаси аниқланади. Жамланган бюджет кўрсаткичлари ҳисобисиз молиявий режалаштиришни умумлаштириш мумкин эмас, чунки давлат молиявий балансини ва ҳудудий молиявий балансларнинг кўпгина кўрсаткичлари жамланган бюджетдан олинади. Ўзбекистон Республикасининг бюджет тизими икки бўғиндан иборат. – Давлат бюджети; - Маҳаллий бюджет. Ўзбекистонда маҳаллий бюджет даромадлари ва харажатларини мувофиқлаштириш ҳозирги бозор иқтисодиётига ўтиш даврида республика ва унинг ҳудудларининг ривожланишида муҳим аҳамият касб этади. Марказлаштирилган режалаштириш тизимидан бозор иқтисодиётига ўтиш биринчи навбатда бошқарув тизими таркибини ўзгартиришни ва бу жараёнлар давомида маҳаллий бошқарув органларининг ролини ошириб боришни талаб этади. Маҳаллий бошқарув органларига юклатилган вазифаларни самарали амалга оширилиши уларнинг молиявий маблағларга эга бўлишлари билан боғлиқ. Албатта, маҳаллий бошқарув органлари фаолиятининг асосий молиявий негизи- маҳаллий бюджетлар ҳисобланади. Давлат бюджети таркибида Республикаси бюджети, Қорақалпоғистон Республикаси бюджети, вилоятлар, Тошкент шаҳри бюджетлари, шунингдек, давлат мақсадли жамғармалари жамланади. 3 Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги қонуни. //Халқ сўзи. 2000. 14 январ. 4-модда.

Ўзбекистон Республикаси бюджети бир бутундир, яъни бюджет тизими барча бўғинларга давлатнинг ягона давлат бюджетига кирадиган Қорақолпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳри, шаҳар ва туманлари бюджетларининг узвий бирлигини билдиради(чизмага қаранг). Бюджет биринчи навбатда Ўзбекистон Республикаси иқтисодий тизимининг яхлитлигини белгилаб беради. Бюджет тизими бутун республика ҳудудида амал қилаётган давлат даромадлари ҳамда умуман республикани Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар, Тошкент шаҳри, шаҳарлар ва туманларни ижтимоий- иқтисодий ривожлантиришга йўналтириладиган давлат харажатларининг бир бутун тизимига асосланади. Бюджет яхлитлиги бюджетга доир прогнозлаштириш услубияти ва ташкил этиш бир бутунлигини кафолатлайди. Бюджетнинг яхлитлилиги туфайли республика ўз тасарруфига пул ресурсларининг ягона марказлаштирилган жамғармасига олади, уни бюджет тизимининг фақат бирор - бир бўғинига тақдим этиш мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси давлат бюджетига бирлаштириладиган барча бюджетларнинг мажмуи сифатида ифодаланади. Республика бюджет тизимининг яхлитлиги ва бир бутунлиги қонун томонидан мустаҳкамлаб қўйилган, унда қуйи бюджетларнинг бири юқори бўғинга кириши кўзда тутилган. Маҳаллий ресурсларни самарали бошқариш, муниципал иқтисодиёт субъектларининг ўзаро алоқаларини мувофиқ равишда ташкил этиш, ишбилармонлик фаоллигини ошириш, ҳамда муниципал хизматлар кўрсатиш учун молиявий имкониятларни кенгайтириш имконини беради. Республикамизда бозор иқтисодиётига ўтиш даврида ҳар бир соҳада иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Айниқса, бюджет соҳасида олиб борилаётган ислоҳотларни алоҳида таъкидлаб ўтиш мумкин. Ҳар бир давлатнинг иқтисодий қудрати шу давлатнинг мукаммал бюджетга эга эканлиги билан ҳам ифодаланади. Республикамиз мустақилликка эришганидан сўнг мана шу ўтган давр ичида чуқур иқтисодий сиёсат

негизида барқарор молиявий тизимни, шуниндек, унинг асосини ташкил этувчи маҳаллий бюджетни шакллантириш ва ижро қилиш соҳасида муайян ижобий ишлар амалга оширилмоқда. Жаҳон иқтисодиёти интеграциялашуви жараёни мамлакатимизнинг ҳам давлат молиясини бошқаришни доимий тарзда такомиллаштириш заруриятини юзага келтирмоқда. Шунга кўра, мамлакатимиз давлат бюджетининг ижросини ривожланаётган ва ривожланган мамлакатларда жорий этилган ва қисқа муддат мобайнида ўзининг ижобий натижасини кўрсатаётган ғазначилик тизими фаолиятини жорий қилиш арафасида турибди. Ҳозирги кунда давлат бюджети самарали ижросини таъминлашнинг давлат тадбирлари ичида маҳаллий бюджетларни бошқаришда ғазначилик хизматидан кенг фойдаланиш ва бюджет амалиётида шу асосда туб ўзгаришларни амалга ошириш муҳим аҳамият касб этмоқда. Маҳаллий бюджетда ғазначиликни жорий этиш учун зарур ҳуқуқий, дастурий ва услубий базани шакллантириш ва ривожлантириш юзасидан амалга ошириладиган ва оширилаётган чора-тадбирлар аниқ белгилаб олинди. «Ғазначилик органларининг мақсади - бюджет соҳаларини узлуксиз молиялаштириб бориш, бюджетдан маблағ олувчилар томонидан ажратилган ресурсларни бюджет тизими тўғрисидаги қонун талабларидан келиб чиқиб, бюджет ташкилотларига етказиш ва уларнинг топшириғига асосан касса операцияларини юргизишдан иборатдир» 4 . Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 28 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2005 йилги Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 610-сон Қарорининг 20-бандида кўрсатилишича, "Давлат бюджети ижросининг ғазна тизимига ўтиш чора-тадбирларини ўз вақтида амалга ошириш учун Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигига Самарқанд вилоятида, жумладан, республика бюджетидан 4 Малмшева В.И. Казначейство: цели, задачи и функции. // Финансм. 2001. №12. стр.24-26.

молиялаштириладиган айрим бюджет ташкилотлари иштирокида, тажриба лойиҳасини 2005 йилдан бошлаб амалга оширишга рухсат берилди" 5 . "Жорий йилда Самарқанд вилоятида пилот лойиҳасини амалга ошириш тадбирлари ташкил этилади ва пилот лойиҳасини амалга оширилиши таъминланади. 6 Ҳозирги кунда маҳаллий бюджетларда ғазначилик тизимини татбиқ этиш бўйича бир қанча амалий ишлар қилинмоқда. Албатта, ғазначилик фаолиятини иқтисодиётга татбиқ этиш молия тизимининг барча жабҳаларидаги ўзгаришларни, бу асосан ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар ҳолати, ташкилий услубий ва ахборот технология ўзгариши жараёнларини қамраб олади. 5 Ўзбекистон Республикаси Вазргрлар Маҳкамасининг 2004 йил 28 декабрдаги «Ўзбекистон Республикасининг 2005 йилги Давлат бюджети параметрлари тўғрисида»ги 610-сон қарори. 20- модда. Ўзбекистон Республикасининг қонун хужжатлари тўплами. 2004 йил. 52-сон. 5 бет. 6 Ўзбекистон Республикаси Молия вазргрлигининг 2005 йил 3 январдаги 1-сон «Ўзбекистон Республикасининг 2005 йилги Давлат бюджетининг даромадлар ва харажатлар параметрларини тақсимлаш, режалаштириш ва ижросини таъминлашдаги молия органлари ва назорат тафтиш бошқармаларининг устувор вазифалари тўғрисида» ги буйруғининг 7-банди

$Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.Т., Ўзбекистон 1992 . -326. 2. Ўзбекистон Республикасининг Солш Кодекси. Т.: 1999. Адолат. -123 б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Бюджет тизими тўғрисида»ги Қонуни. \\ Халқ сўзи. 2000. 14 январ. 4. www.ziyonet.uz$

Маҳаллий бюджетлар тўғрисида тушунча ва уларнинг умумий характеристикаси

20.09.2019

0

142 KB

Похожие