Куп укладли иктисодиёт мулкдорлар синфининг шаклланиши. Якунлар, муаммолар, вазифалар - Экономика - Рефераты

Куп укладли иктисодиёт мулкдорлар синфининг шаклланиши. Якунлар, муаммолар, вазифалар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Кўп укладли иқтисодиёт мулкдорлар синфининг шаклланиши. Якунлар, муаммолар, вазифалар Режа: 1. Иқтисодий ислохотлар биринчи босқичида давлат мулкини хусусийлаштириш механизмининг яратилиши. 2. Иқтисодий ислохотлар иккинчи босқичининг устувор йўналишлари. 3. Иқтисодий барқарорликнинг таъминланиши, тараққиёт кўрсаткичларининг ўсиши.

Тамойилга амал қилиш асосий босқичларни аниқлаб олиш, ажратиш, уларнинг ҳар бири учун муайян максадларни белгилаб олиш имконини беради. Ислохотлар муваффақиятларининг гарови уларнинг босқичларга бўлинишидадир. "Эркин бозор иқтисодиётига эга бўлган демократик жамият барпо этишдан иборат пировард мақсад, - деб уқтиради. И.А.Каримов, -унга олиб борувчи ҳар бир босқичда ўз ифодасини топмоғи керак. Ҳар бир босқични шакллантириш мақсадлар уйғунлигини ва уларга эришишни таъминлаши зарур. Ҳар бир босқич учун аниқ вазифалар, уларни ҳал қилишнинг пухта ишлаб чиқилган механизмигина мақсадга эришишни таъминлайди. Бу ҳол олдинда турган вазифаларни бажаришга куч ва ресурсларни жалб қилиш, энг муҳим устуворликларни аниқлаш, уларни бутун ислохотлар жараёнига бўйсундириш имконини беради. Бир босқични якунлагач зарур бўлган шарт шароитни яратиш ва янги босқичга ўтиш мумкин. Бутун ислохотлар жараёнининг бошланғич нуқтаси стратегияни аниқлаб олишдир. Умумий стратегияни аниқлаб олмай туриб, пировард мақсадни кўрмай туриб, иқтисодий ислохотларнинг самарали чораларини белгилаш мумкин эмас. Ижтимоий-иқтисодий қайта қуришнинг пировард мақсадинини аниқлаб олиш ислох қилишнинг (Ҳозирги стратегиянинг) бошланғич нуқтаси бўлиб хизмат қилади. Иқтисодиётни ислох қилиш сохасининг стратегик мақсадлари сифатида қуйидагилар илгари сурилган: 1) Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини босқичма-босқич шакллантириш, жўшқин ва тинимсиз ривожланиб борадиган, миллий бойликларнинг ортишини, кишиларнинг ҳаёт фаолияти учун зарур бўлган шарт-шароитларни таъминлайдиган иқтисодий тизимни барпо этиш. 2) Кўп укладли иқтисодиётни яратиш, инсоннинг мулкдан узоқлашишини йўқотиш, ташаббус ва уддабуронлик асоси бўлган хусусий мулкнинг давлат томонидан ҳимояланиши.

3) Корхона ва фуқароларга кенг иқтисодий эркинлик бериш, уларнинг хўжалик фаолиятига давлатнинг бевосита аралашувидан воз кечиш, иқтисодиётни бошқаришнинг маъмурий-буйруқбозлик услубини тугатиш, иқтисодий рағбатлантиришнинг воситалари ва манфаатларидан кенг фойдаланиш. 4) Моддий, табиий ва меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланишни таъминлайдиган чуқур таркибий ўзгаришлар қилиш, рақобатбардош маҳсулотлар ишлаб чиқариш, жаҳон иқтисодий тизимига қўшила бориш. 5) Кишиларда янгича иқтисодий фикрлашни шакллантириш, ҳар бир инсонга ўз меҳнатини сарфлаш соҳаси ва шаклини мустақил белгилаш имконини бериш. Стратегик мақсадларни изчиллик билан амалга ошириб бориш ислохотларнинг биринчи босқичидаги асосий устивор йўналишларни аниқ ажратиб олиш заруратини келтириб чиқаради. Айни пайтда ғоят кескин муаммоларни қиска фурсатда ҳал этишга ёрдам берадиган асосий бўғинларни топиш муҳимдир. Ислоҳотларнинг ўта муҳим устивор йўналишларидан бири-ўтиш жараёнинг хуқуқий асосларини шакллантириш, ислоҳотларнинг қонуний хуқуқий базасини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш ҳисобланади. Ўзбекистонда амалга оширилаётган ислоҳотларни давлат-хуқуқ томонидан мустаҳкамлашнинг мукаммал, илғор тизими шаклланди. Бозор иқтисодиётининг Ўзбекистонда қайта тикланган муҳим, хуқуқий хҳлати-бу мулкчилик хуқуқи, унинг шаклларининг турли- туманлигидир. Бу хуқуқ Конститутсияда ҳам мустаҳкамланган. Юқорига Иқтиодий ислохотларнинг хуқуқий негизини яратиш бир нечта йўналиш бўйича амалга оширилади. Биринчи-давлат мустақиллигини хуқуқий негизини яратиш, Ўзбекистоннинг иқтисодий мустақиллигига асос бўладиган меъёрлар, давлат

бошқарувини тартибга солиш тамойилларини белгиловчи қонунларнинг қабул қилиниши. Биринчи йўналиш доирасига кирувчи қонунлар: "Ўзбекистон республикаси давлат мустақиллигининг асослари тўғрисида", "Табиий бойликлар тўғрисидаги", "Ўзбекистон республикаси вазирлар Маҳкамаси тўғрисида", "Жойларда давлат хокимияти тўғрисида", "Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари тўғрисида" ва бошқалар. Иккинчи - сифат жиҳатдан янги бўлган мулкчилик муносабатларига асос бўладиган қонунлар мажмуйи. Хуқуқий негиз бўлиб хизмат қилувчи бундай қонунлар қаторига мулкчилик, ер, давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш, ижара, давлат уй жой фондларини хусусийлаштириш тўғрисидаги ва бошқа қонунларни киритиш мумкин. Учинчи - хўжалик юритишнинг янги механизмларини яратиш ва институционал ўзгаришларга қаратилган. Улар жумласига корхоналар, кооперация, деҳкон хўжалиги, хўжалик жамиятлари ва ширкатлари тўғрисидаги қонунлар киради. Бозор инфраструктурасини шакллантириш ва тартибга солишга қаратилган қонунлар ҳамда меъёрлар юзага келди. Уларнинг асосий ҳолатлари банклар ва банк фаолияти тўғрисида, пул тизими тўғрисида, тадбиркорлик тўғрисида, суғурта тўғрисида, биржалар ва биржа фаолиятлари тўғрисида, аудиторлик фаолияти тўғрисида, қимматбахо қоғозлар ва фонд биржалари тўғрисида, қимматбахо қоғозлар бозорини ишлаш механизми тўғрисида, хиссадорлик жамиятлари ва хиссадорларнинг хуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида ва шу каби бошқа қонунларда қабул қилинган. Тўртинчи - Ўзбекистоннинг халқаро муносабатлар субъекти сифатида хуқуқий меъёрлари ташқи иқтисодий фаолият, Ўзбекистоннинг етакчи халқаро ташкилотларга аъзолиги, валюта тартиботи тўғрисидаги, эркин иқтисодий зоналар тўғрисидаги ва бошқа қонунлар қабул қилинган. Бешинчи - инсоннинг конституциявий ва юридик хуқуқларини, аҳолини ижтимоий кафолатловчи ва ижтимоий қўллаб қувватлашни таъминловчи

қонунчиликнинг шаклланиши ҳисобланади. Бу йўналишга хос бўлган - бандлик, ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш, фуқароларни давлат нафақаси билан таъминлаш, таълим, ёшлар тўғрисидаги давлат сиёсатининг асослари, виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисидаги қонунларни кўрсатиш мумкин. Ўзбекистон республикасининг кўрсатиб ўтилган қонун ва фармонларида давлат амалга ошираётган иқтисодий ислохотлар амалиётининг тамоилларида ўтиш даврининг мустаҳкам хуқуқий негизи яратилган. Ўзбекистонда иқтисодий ўзгаришларнинг асоси - бу мулкчилик хуқуқидир. Республикада мулкдорнинг хуқуқи тан олинади ва қонун билан қўриқланади. Республика конституциясида Ўзбекистонда бозор муносабатларини ривожлантиришга қаратилган иқтисодиётнинг негизини хилма хил шаклдаги мулк ташкил этиши белгилаб қўйилган. "Мукчилик тўғрисида"ги қонунга биноан, Ўзбекистон Республикаси мулкнинг барча шакллари тенг хуқуқлигини ва хуқуқий ҳимоя қилинишини кафолотлайди. Шуни ҳисобга олиб, мамлакатимизда хусусий секторнинг, тадбиркорликнинг ривожланишини сунъий равишда чеклаб келган юридик ва ташкилий тўсиқларнинг барчаси олиб ташланди. Давлатга қарашли бўлмаган секторни вужудга келтириш кўпрок давлат мулкини унинг тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш ҳисобига амалга оширилди. Чунки иқтисодий эркинлик ва иқтисодий жиҳатдан эркин, ўз мулкини самарали тасарруф этиш ва ўз бойлигини кўпайтиришдан манфаатдор бўлган фуқаро, хақиқий мулкдоргина бутун мамлакатни бойитишга қодир бўлади. Ислохотлар биринчи босқичининг ғоят муҳим вазифасини амалга ошириш, яъни давлат мулки яккаҳокимлигини тугатиш ва бу мулкни хусусийлаштириш ҳисобига республикада кўп укладли иқтисодиёт реал шакллантирилди. Лекин кўп укладли иқтисодиётни барпо этишга ўзига хос, принципиал ёндашилди. Аввало чек воситасида хусусийлаштиришдан воз кечилди. И.А.Каримовнинг фикрига кўра, давлатнинг мол-мулки фақат янги

мулкдорга сотиш йўли билангина мулкчиликнинг бошқа шаклига айлантирилиши мумкин. Иқтисодий ислохотларнинг иккинчи босқичида хусусийлаштириш орқали камида икки вазифа бажарилди: 1) мулкни хақиқий эгасига топшириш, тадбиркорлик учун уларга кенг имкониятлар яратиш; 2) кўп укладли иктисодиётни ва рағбатлантирувчи рақобатчилик муҳитини вужудга келтириш; Юқорига Хусусийлаштириш жараёнида фақат мулкчилик шаклларигина ўзгариб қолмай, эски тизимдан қолган монополияларга ҳам бархам берилади. Сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун шароит яратилади. Жараённи янада чуқурлаштириш бир қатор асосий йўналишларда боради: - биринчидан, бу босқичда ҳам хусусийлаштириш махсус ишлаб чиқилган тармоқ ва минтақавий дастур асосида амалга оширилади. Иккинчи босқичда - ёкилги-энергетика, кон саноати, машинасозлик ва пахтани қайта ишлаш комплексларида хусусийлаштириш кенг тус олади. Транспорт корхоналари воситалари хусусий мулк сифатида, Бухоро, Самарқанд, Хива, Тошкент шахарларидаги саёхатчиларга хизмат кўрсатиш комплекслари эса сотиш орқали хусусийлаштирилади. - иккинчидан, хусусийлаштириш бўйича барча ишларнинг маркази тармоқ, республика даражасидан худудий даражага кўчирилади. - учинчидан, йирик ва ўрта корхоналарни кенг кўламда хиссадорликка ўтказиш, уларнинг негизида очиқ хиссадорлик жамиятлари тузиш, хусусийлаштиришнинг асосий йўналиши бўлиб қолади. - тўртинчидан, деҳқон хўжаликларини керагича ташкил қилиш ва уларни барқарор ишлар учун шарт-шароит яратиш муҳим вазифа ҳисобланади. Бунинг учун деҳқон хўжаликларини ривожлантиришнинг давлат инвестицияси дастури талаб қилинади. Мазкур дастурда хорижий инвесторларнинг жараёнга қатнашиши, ерни деҳқонга умрбод фойдаланиш

учун бериш кераклиги кўрсатилди. Ер бозорини ташкил қилиб ер участкаларини ким ошди савдолари ва танловлар йўли билан оммавий сотиш зарур бўлиб қолди. Иқтисодиётни барқарорлаштириш - бозорни шакллантириш йўлидаги қонуният ва муқаррар жараёндир. Бу йўлда ишлаб чиқариш кучлари билан ишлаб чиқариш муносабатлари даражаси ўртасида мувофиқлик бўлишига иқтисодий қонунлар орқали эришилади. Барқарорлик дастурини ишлаб чиқишда танглик ходисаларининг олдини олиш, иқтисодиётнинг қай холатдалигини ифодаловчи мезон бўлиб хизмат қилувчи кўрсаткичларни яхшилашга, шунингдек мамлакатни тангликка олиб келган ички сабабларни чуқур ўрганиш, бартараф этиш тадбирларини фаол амалга ошириш бехад муҳимдир. Барқарорлаштириш сиёсати - бу, аввало макроиқтисодиётда мувозанатни сақлаш, ишлаб чиқаришнинг кескин даражада пасайишига ва оммавий ишсизликка йўл қўймасликдир. Барқарорлаштириш сиёсатининг мақсади - бошқариб бўлмайдиган, иқтисодий пасайишга олиб келиши мумкин бўлган ички ва ташқи мувозанатсизликдан четлаб ўтиш, зарур бўлган тақдирда уни тўғрилашдан иборат. Жаҳон тажрибасида барқарорлаштириш сиёсатини амалга оширишда принципиал жиҳатдан бир-биридан фарқ қилувчи бир неча хил ёндашувлар мавжуд. Улардан учтасига алоҳида тўхталиш мумкин: - монетар ёндашув, чуқур иқтисодий ўзгаришларни таъминламайди. - ишлаб чиқариш ва тадбиркорликни ривожлантиришни рағбатлантиришга, иқтисодиётда мутаносибликка бархам беришга асосланган ёндашув. Бунда бир меъёрда молиявий ва пул-кредит сиёсати ўтказилади ва у товар билан қоплашнинг иложи бўлмаган ортиқча талабларини чеклашга оид тадбирлар билан узвий боғлаб олиб борилади.

- Ўзбекистоннинг ёндашуви. Бунга иқтисодиётни барқарорлаштиришнинг фақат ишлаб чиқарувчиларга, моддий бойликларни яратаётганларга таянган холда эришилади. Давлат Мустақиллигини ўз қўлига олган Ўзбекистон собиқ тузумдан батамом барбод бўлган иқтисодий ва молиявий тизимни, издан чиққан бошқарув механизмини ва иқтисодий муносабатларни мерос қилиб олди. Иқтисодий ислохотларининг дастлабки йилларида иқтисодий кўрсаткичлар янада пасайиб борди. Шу боисдан иқтисодиётни барқарорлаштириш Ўзбекистон иқтисодий сиёсатининг устувор вазифаларидан бири деб белгиланди. Иқтисодиёт тузилмасини янгилаш, қайта қуришга давлат йўли билан баҳоли қудрат сармоя ажратишга эътибор берилди. Биргина, 1997 йилда таъминотнинг барча манбаалари ҳисобига 270 млрд капитал маблағ ўзлаштирилди. Унинг 63 фоизидан ортиғи ишлаб чиқариш секторида ўзлаштирилди. Иқтисодиётдаги таркибий ўзгаришларга хорижий инвестицияларни жалб қилиш чоралари кўрилди. 1992-1997 йилларда иқтисодиётга 7 млрд АҚШ доллари ҳажмида хорижий инвестициялар жалб этилди. Биргина 1997 йилда ўзлаштирилган хорижий инвестициялар салмоғи 1,1 млрд АҚШ долларини ташкил этди. 1997 йилда дунёнинг 80 мамлакати сармоядорлари иштирокида тузилган 3200 қўшма корхона фаолият кўрсатди. Мустақиллик йилларида нефть маҳсулотлари ишлаб чиқаришни жиддий кўпайтиришга алоҳида эътибор берилди. Ўзбекистон худудида 2 триллион куб метрга яқин газ заҳиралари, 160 дан ортиқ нефть кони мавжуд. Бироқ мустақилликгача республикага четдан келтирилди. Бунинг учун қарийб 600 минг тонна пахта толаси Россияга ва бошқа беришга мажбур этиларди. Ўзбекистон чет эл инвестициялари иштирокида 2,5 млрд куб метр газ ҳайдаш қувватига эга бўлган Кўкдумалоқ компрессор станцияси, Бухоро нефтни ҳайдаш заводи қурилди ва ёқилғи ишлаб чиқариш анча ўсди.

1997 йилда 7,9 млн тонна нефть ишлаб чиқилди ва Ўзбекистон нефть маҳсулотларини экспорт қила бошлади. 1992 йилнинг август ойида Жанубий Кореа билан ҳамкорликда Ўзбекистонда автомобиль ишлаб чиқарувчи қўшма корхона барпо этишга келишиб олинди. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 1992 йил 5 ноябрда "Сельхозмаш" концерни ва "DAEWOO corporation" корпорацияси билан ҳамкорликда Асака шахрида автомобиллар ишлаб чиқарувчи "UZ- DAEWOO AUTO" қўшма корхонаси ташкил қилиш тўғрисида қарор қабул қилди. Унга ажратилган маблағнинг 50 фоизини "DAEWOO" корпорацияси ва 50 фоизини "Ўзсаноат" уюшмаси ажратишди. Қурилиш ишлари 1993 йилнинг февраль ойидан бошланди ва унинг биринчи навбати 1996 йил март ойида ишга туширилди. 1996 йилнинг март ойида "DAMAS", июнь ойида "TICO", июл ойида "NEXIA" русумли автомобиллар ишлаб чиқариш бошланди. Ўзбекистон дунёда автомобиль ишлаб чиқарувчи 28-мамлакатга айланди. Автомобиллар учун бутловчи қисмлар тайёрловчи яна кўпгина корхоналар ташкил этилмоқда. Республикада барпо этилган "Зарафшон-Ньюмонт" қўшма корхонаси, Қизилқум фосфорит комбинати, Қўнғирот сода заводи, Қувасой кварц заводи, НАМАНГАН спирт заводи ва бошқалар макроиқтисодий баркарорликни таъминлашда муҳим ўрин эгалламокда.

Похожие

Давлат мулкини хусусийлаштириш. Куп укладли иктисодиёт ва мулкдорлар синфининг шаклланиши

Давлат мулкини хусусийлаштириш куп укладли иктисодиёт ва мулкдорлар синфининг шакллантирилиши

Davlat mulkini xusuiylashtirish BX

Куп миллатли компаниялар

Кенг куламли ижтимоий вазифалар