Кредит асослари - Экономика - Рефераты

Кредит асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

149 KB

Кредит асослари Режа: 1.Кредитнинг зарурлиги ва мохияти . 2.Ссуда фоизи, ссуда капитали ва кредит нинг иқтисодий шакллари. Ссудо капитали мансаби ва ҳаракат қилиш шакллари . 3.Кредитни асосий функциялари ва ташкил қилиш асослари 4. Кредит тизими мохияти ва кредит тизимининг ташкилий тузилиши.

Кредитнинг зарурлиги ва мохияти Кредит муносабатлари бозор иқтисодиёти шароитида мухим ахамият касб этиб, мавжуд ресурсларда самарали фойдаланиш қуроли сифатида катта рол ўйнайди. Кредит муносабатлари вужудга келиши узоқ тарихга эга бўлиб, у судхўрлик капиталини вужудга келиши ва ривожланиши натижасида қарор топди. Бунда Маoлум шахслар ўз пулларини Маoлум хақ (процент) эвазига ўзгаларга яъни пулга эътиёжи бор кишиларга қарзга берганлар. Ҳ озирги даврда кредитнинг зарурлиги қ уйидагилар билан белгиланади: Такрор ишлаб чи қа риш жараёнида ма х сулотни сотиш билан харидор т ў ловни амалга оширишгача, я ъ ни корхоналар ў з маъсулотларини сотиб олгунга кадар яна узлуксизлигини амалга ошириш учун пул маблаьларига эътиёж сезадилар. Кредитлаштирилган такрор ишлаб чи қ аришни амалга оширишда қў шимча капитал мабла ғ лар хамиша ҳа м корхонада ў з маблаьлари х исобига қ опланмайди. Бундай шароитда қў шимча мабла ғ ларга б ў лган э х тиёж вужудга келади. Корхона ва алохида шахсларда ў з и қ тисодий фаолиятлари натижасида ва қ тинча б ў ш пул мабла ғ лари вужудга келади ва бу пул мабла ғ ларини бош қ а ху қ у қ ий ва жисмоний шахсларга ўарзга бериш мумкин бҳлади. Кредит муносабатларда мавжуд б ў лишини му ҳ им шарт-шароитларидан бири кредит берувчи ва кредит олувчиларда манфаатларини ў заро мос келишидир. Кредит и қ тисодий категория сифатида қ уйидагича та ъ рифланади: Кредит – бу қ арз олувчига процент к ў ринишидаги хак эвазига қ айтариб бериш шарти билан бериладиган ссуда капиталининг ҳ аракат шаклидир. Кредитнинг му х им хусусиятларини унинг қ айтариб беришини шартлилиги, му х ими ха қ эвазига ҳ амда маoлум муддатга берилишидир. Кредитнинг мохиятини тушунишда кредитнинг таркибини ў рганиш

му ҳ им ахамият касб этади. Кредитнинг таркиби – бу ундаги бир қ арор ў згармас элементлардир. Шундай элементлардан бир кредитнинг суб ъ ектларидир. Кредит суб ъ ектлари худудий жихатдан бир биридан турлича узо қ лашган б ў лиши мумкин, лекин бу холат уларнинг ў заро мажбуриятлари характерига та ъ сир этмайди. Кредит ало қ аларида суб ъ ектлар муносабатлари қ арз берувчи (кредитор) ва қ арз олувчи ( қ арздор) шаклида юзага чи қ ади. Кредитор ва қ арздор энг аввало товар муомаласи доирасида қ арор топади. Товарларни олиш сотиш жараёни хамиша ҳ ам сотувчи томонидан сотган товари ўиймати эквивалентини бирданига олиш имконинин бермайди. Балки Маoлум даврдан кейингина уни олишга мувафа қият б ў лади. бош қ ача айтганда сотувчи ў з товарини олувчига м а ъ лум муддатга қ арзга сотади. Шундай қ илиб, кредитор – бу кредит ало қ аларининг бир томони б ў либ, у ссуда беради. бошўача айтганди ссуда берувчи ёки реал мавжуд нарсани ва қ тинча фойдаланиш учун бериб турувчи ҳ ар қ андай суб ъ ект кредитор б ў ла олади. Ссуда бериш учун эса кредитор ма ъ лум мабла ғ ларга эга б ў лиши лозим. Бу мабла ғ ларнинг манбалари хилма-хил б ў лиши мумкин. Жумладан, ў з мабла ғ лари, ресурслари, шунингдек, бош қ алардан ва қ тинча, қ айтариб бериш шарти билан жалб ўилинган мабла ғ лар. Ҳ озирги кунда банк-кредитор ссуда беришда нафа қ ат ў з молиявий ресурсларидан балки ундан ҳ исоб счетларида са қ ланаетган ҳ амда акция ва облигацияларни чи қ ариш орўали жалб этилган мабла ғ лардан ҳ ам фойдаланиш. Банкларнинг ташкил топиши билан кредиторларнинг концентрациялашуви юз берди ва натижада банклар барча кредиторларнинг вакилларига айландилар. Кредиторлар коллективи вакили сифатида банклар хал қ х ў жалигидаги барча ва қ тинча б ў ш мабла ғ ларни кредит э ҳ тиёжларига жалб қ илиши мумкин. Айрим холлардакр муносабатларига ва қ тинча б ў ш б ў лмаган ресурслар

ҳ ам жалб этилиши мумкин. Бунда кредитор (сотувчи) қ арз олувчига сотилиши лозим б ў лган товарларни такдим этади. Кредиторнинг ссуда мабла ғ ларига нисбатан муносабати икки екламадир. Кредиторнинг кредит шаклида бериладиган ў з ресурслари унинг мулки сифатида са қ ланиб қ олади. Четдан жалб қ илинган, лекин кредитор томонидан кредит шаклида жойлаштириладиган ресурсларининг мулкдор сифатида эгаси корхоналар, ташкилотлар ва ахоли ҳ исобланади. Шунинг учун банклар (кредитор) кредитлаш механизмини шундай ташкил этишлари лозимки, бунда жалб қ илинган мабла ғ ларни ха қ иўий эгалари талаб қ илган та қ дирда, уларни ў з ва қ тида қ айтариб бериш имконияти мавжуд б ў лсин. Ссуда фоизи, ссуда капитали ва кредит нинг иқтисодий шакллари. Ссуда капитали мансаби ва ҳаракат қилиш шакллари Иқтисодий назарияда ссуда капитали деганда фоиз тўлаш шарти билан вақтинча фойдаланишга бериладиган ялпи пул маблағлари тушунилади. Ссуда капиталининг моҳиятини туда тушуниш учун аввало уни айланма ва савдо капиталларидан фарқини, ҳарактерли хусусиятини аниқлаш керак. Ссуда капитали капитал бозорида мухим урин тўтиб миллий иқтисодиёт эҳтиёжларини кондиради.Ссуда капиталининг ўзига хос хусусиятлари, унинг кредитордан қарзга олувчига бўлган ҳаракатида ва аксинча бўлган жараёнида кўпрок куринади. Бу хусусиятлар қуйидагилардан иборат: 1.Ссуда капитали капитал сифатида - бу мулк, унинг эгаси қарзга олувчига капиталини доимий эгаликка эмас, балки вақтинча фойдаланиш учун берад и к. Бу ҳолда капиталга бўлган эгалик капитал ҳаракатидан ажралади. Капитал корхоналанинг ишлаб чиқариш фаолиятини ташкил килишнинг бошидан охиригача катнашиб, унинг ҳажми ортиб борсада, белгиланган капитал миқдори охир окибатда ўз эгаси - кредиторга қайтиб тўланиши лозим. 2. Ссуда капиталининг ўзига хос хусусияти, унинг товар сифатида эканлигидир. Кредитор томонидан пул маблағлари қарзгадор корхонага “сотилади”, Корхонала бу капитал ҳисобидан чиқариш воситалари

ва иш кучини сотиб оладилар. Ссуда капиталининг товар сифатидаги истеъмол қиймати - қарзга олувчи томонидан унинг самарали ишлатилиши натижасида қарзгадор оладиган фойда ҳисобланадй. Ссуда капиталининг истеъмол қиймати оддий товарнинг истеъмол қийматидан фарқ қилади. Ссуда капитали бўйича олинган фоиданинг бир кисми ссуда фоизини тўлаш учун ишлатилади. 3. Ссуда капиталининг яна бир хусусияти, кредитор ва қарзга олувчи ўртасидаги муносабатнинг ўзок; давом килишидир. Ссуда капиталининг кредитордан қарзга олувчига ўтиш жараёни даврлар бўйича таркатилган гулов механизмининг босқичларида ифодаланади. Масалан, оддий савдо сотиқ жараёнида сотилган товарнинг нархи шу захотиёк; тўланади. Кредит ресурслари ва улардан фойдаланганлик учун тўловлар одатда маълум вақт ўтгандан кейин тўланади. 4. Ссуда капитали ҳаракатининг ўзига хос хусусиятларидан яна бири шундаки, ссуда капитали ҳаракати саноат ва савдо капитали ҳаракатидан фарқ; қилиб, “сотувчи” (кредитор) ва “ҳаридор” (қарзга олувчи)ўртасидаги муносабат, яьни капитал ҳаракати, пул (П-ГУ) кўринишида булади. Судхўрлик капиталидан фарқли ў ларок ссуда капитали аввало давлат, юридик ва жисмоний шахслар, кредит ташкилотларидан жалб қилинган молиявий ресурслар ҳисобига шаклланади (бу эса банкларнйнг ссуда капитали бозорида ихтисослашган воситачилик ролини аниқлаб беради). Молиявий ресурсларнинг ссуда капиталига айланишининг икки асосий манбасини кўрсатиш мумкин. Кредит муносабатлари ривожланишининг биринчи босқичда ссуда капитали шаклланишининг ягона манбаи сифатида давлат, юридик ва жисмоний шаклларининг вақтинчалик буш пул маблағлари манба сифатида намоён бўлди. Улар молиявий воситачиларга ихтиёрий равишда вақтинча фойдаланишга, мавжуд маблағки кейинги капитализация килитга ва улардан фойда олишга берилади. Бу маблағлар кредит ташкилотларига тегишли бўлган депозит счётларда кайд килиниб, ўзларининг биринчи эгаларига шу куйилмалар бўйича фоиз кўринишидаги даромад келтиришни таъминлайди.

Бу манба ўзининг аҳамиятини ҳозирги, ривожланган давлатлар шароитида ҳам йўқотган эмас. Нак;д пулсиз шаклидаги ҳисоб китобларнинг банк орқали ўтишида ишлатиладиган маблағлар кам ссуда капитали шаклланишининг янги манбаи бўлиб, бу маблағлар айланма маблағларнинг доиравий айланиш жараёкида юзага келади. Корхоналада молиявий ресурсларнинг вақтинча буш. бўлиб р;олишининг қуйидаги асосий сабабларини кўрсатиб ўтиш мумкин. -ишлаб чиқарилган махсулотларни сотиш вақти билан олинган хом ашё, материаллар, ишчиларга иш хақи ва бошқа тўловларни амалга ошириш вақтининг мос келмаслиги; -асосий фондларнинг эскиришини коплаш учун мўлжалланган пул ажратмаси, яъни амартизация фондининг шакллантирилиши. Амортизация фонди маблағлари ҳам ссуда капитали манбаси сифатида ишлатилиши мумкин. Корхоналада фаолияти натижасида юзага келувчи та қ симланмаган фойда ёки унинг ишлатилиш жараёнида пайдо бўлган буш маблағлар (масалйн, йил охирида тўланадиган девиденд шаклида) ҳу қ у қ ий шахсларнинг уларга хизмат кўрсатувчи кредит ташкилотларидаги ҳисоб-китоб счётларида Бу мабалаглар: банк томонидан корхона ва ташкилотларнинг пул маблағларига бўлган эҳтиёжини кондиришга, маълум муддатга тўловлик асосида йуналтирилади. Ссуда капитали бозорининг таркиби. Ссуда капитали бозори молиявий бозорнинг таркибий кисми ҳисобланади ва унинг ҳолати ссуда капиталининг доиравий айланиш жараёни билан боғлиқ. Ссуда бозорининг асосий иштирокчилари бўлиб: - дастлабки инвееторлар, яъни турли банкларда сакланувчи, ссуда капиталига айланувчи б ў ш молиявий ресурсларнинг эгалари; - ихтисослаштирилган воситачилар, пул маблағларини бевосита жалб қилувчи, уларни ссуда капиталига айлантирувчи ва фоиз кўринишида ҳак

тўлаш ва қ айтариш шарти билан вақтинчалик фойдаланишга қарзга олувчига берувчи кредит-молиявий ташкилотлари бўлиши мумкин.-молиявий ресурсларда етишмовчилик ҳис қилувчи ва ихтисослашган воситачиларга уларнинг буш маблағларини вақтинчалик ишлатиб турганлиги учун. тўлов тўлашга тайёр бўлган давлат ташкилотлари, ҳукукий ва жисмоний шахе кўринишидаги қарзга олувчи. Банклардан бериладиган кредит ресурсларнинг мақсадли йуналишидан келиб чиқкан ҳолда ссуда капитали бозори қуйидаги асосий сегментларга булинити мумкин: пул бозори - айланма маблағларнинг ҳеракатини таьминловчи қисқа муддатли кредит операцияларнинг йигиндиси; капитал бозори - асосий маблағлар ҳаракатини таъминловчи қисқа ва ўзок муддатли операциялар туплами; фонд бозори - кимматбаҳо қоғозлар бозорига хизмат қилувчи кредит операциялар туплами; ипотека бозори - к ў чмас мулк бозорига хизмат қилувчи кредит операциялар туплами ва бошқалар. Ҳар бир санаб ўтилган бозор сегментлари уни ташкил этиш ва вазифаларини бажаришда ўзига хос хусусиятларга эга. Бу эса амалиётда молия-кредит инститўтларининг махсус тури ихтисослаштирилган тижорат банкларининг ташкил топишига олиб келади. Замонавий ссуда капитали бозори асосий икки бурин кредит тизими ва кимматбаҳо қоғозлар бозори (бирламчи ва иккйламчи бозорлар) бўлишини такозо қилади. Ссуда капитали бозорининг таркибини қуйидаги схемада келдтириш мумкин. Келтирилган схемадан куриниб турибдики, кредит тизими ҳар хил кредит молия инстит у тларининг йи ғ индисидан иборат. Кимматбаҳо қоғозларнинг бирламчи бозорида янги муомалага чиқарилган кимматбаҳо қоғозлар сотилади ва сотиб олинади. Иккйламчи бозорда (фонд биржасида) олдиндан муомалага чиқарилган киммабаҳо қоғозлар сотилади ва сотиб олинади. Биржадан ташкарида Қимматбаҳо котозларнинг сотилиши ва

сотиб олиниши одатда нобиржа савдо деб ю ритилади. Кимматбаҳо қоғозлар бозори ва кредит тизимининг мавжудлиги ҳамда ривожланиш даражасига караб ссуда капитали бозорининг ривожланиши тўғрисида хулоса килиш мумкин. Жаҳон амалиётида капитал бозори АКШ, Гарбий Европа мамлакатларида ва Японияда юксак тараккий килган. Бу босқичнинг асосий белгиси - и қ тисодиётда кредит муносабатларини давлат томонидан марказлашган ҳолда бошқарилишидир. Давлат микёсида кредит муносабатларининг марказлашуви ҳар бир давлатнинг Марказий банки ёрдамида амалга оширилади. Дастлабки умумиллий давлат кредит и н стит у тларининг пайдо бўлиши нақд пулсиз хисоб ки то б ларни олиб бориш учун қўл келди, ҳамда тижорат банкларининг операциялари ва хизмат кў рсатиш қўламининг кенгайишига олиб келди. масалан, фонд бозорига хизмат кўрсатиш бўйича. Кейинчалик Марказий банклар фаолияти бозор иқтисодиётини баркарорлаштиришнинг самарали омили бўлган кредит дастагларини ишлатиш бўйича йуналтирилди. Бу эса давлатникн бўлмаган кредит та ш килотларини назорат килишни кучайтиришни талаб қилди. Шунингдек, иқтисодиётда информацион технологиянинг ривожланиши, глобал банк тармокларининг компьютер коммуникациялари ва маълумотлар базаларининг шаклланиши кредит муносабатларини янги сифатли даражага, яъни мижозга хизмат кўрсатиш билан бирга уларнинг молиявий фаолиятининг ҳа амма жабҳаларига, шунингдек халкаро бозорга ҳам таркалитига олиб келди. Жамият фаолиятининг ўта муҳим жиҳати - бу ишлаб чиқаришдир. Ишлаб чиқариш жараёнида иқтисодий ресурслар ишлатилади, махсулотлар ва хизматлардан иборат ҳаётий неъматлар яратилади. Ишлаб чиқариш жараёнининг ўзлуксизлигини моддий ва меҳнат омиллари таъминлайди. Ишлаб чиқаришнинг бу омиллар билан бир текисда таъминланиши муаммодир. Кредит орқали жамиятимизда қуйидаги ижобий натижаларга эришиш мумкин: биринчидан, фондлар айланиши жараёнида четга чиқиб, буш қолган

мабалгларнинг ҳаракатсиз туриб колишининг олдин олинади; иккинчидан, такрор ишлаб чиқаришки кенг доирада ўзлуксиз давом эттиришга имконият яратилади. Кредитнинг вужудга келиши реалликка айланиши учун муайян шароитлар бўлиши зарур. Шу масала бўйича баьзи иқтисодий адабиётларда келтирилган фикрларни таҳлил қилиб, иқтисодчилар томонидан кредитнинг юзага келишининг қуйидаги шартларига кўпрок эьтибор берилганини кўрсатиб ўтиш мумкин. Кредит муносабат бўлиши учун: биринчидан, кредит муносабат иштирокчилари - қарзга берувчи ва қарзга олувчи - ҳукукий жиҳатдан мустакил субьект бўлиши керак. Мустакил субьект сифатида ҳар иккала томон бир-бири билан ўзаро алоқалардан келиб чиқувчи мажбуриятларни бажаришини моддий жиҳатдан кафолатлай олиши керак. Маясбуриятларни бажара олиш кобилиятини ҳисобга олган ҳолда мустакил ҳукукий субъект сифатида томонлар итисодий муносабатга киришишлари керак. иккинчидан, қарзга берувчи ва қарзга олувчи манфаатлари бир-бирига мос тушган такдирдагина кредит заруриятга айланади. Бу манфаатлар авваламбор, объектив жараёнлар, ўзаро манфаатларни такозо этувчи аниқ вазият билан боғлиқ. Кредитор(қарзга берувчи) томонидан пул маблағларини қарзгага бериш бўйича, қарзга олувчи томонидан эса шу маблағларни олиш бўйича қизиқиш туғилган тақдирдагина кредит муносабатлари вужудга келади. Кредитнинг вужудга келиши кредит муносабатлари иштирокчилари манфаатларининг йуналишига боғлиқ, Томонлар манфаатларнинг мос келиши кредит шартномаси тузилишини таъминлайди. Лекин, кредит муносабатлари иштирокчилари манфаати нафақат вақт ва фазо жиҳатдан, шунингдек сифат жиҳатдан ҳам мос тушган такдирдагина бу муносабатлар реалликка айланади. Шу билан бирга кредитнинг бу муҳим сифатлари кредит муносабатлари содир ОУЛИШИНИНГ асосий сабаби булолмайди. Кредит вужудга келиши учун, юқорида айтилгандек, аниқ бир иқтисодий асос -

фондларнинг доиравий айланиши ва шунта ухшаш бошқа аниқ шароитлар ОУЛИШИ зарур. Фақатгина ана шу таъсир этувчи омиллар бўлган такдирдагина кредитнинг вужудга келиши реалликка айланади. Баъзи иқтисодий адабиётларда кредитнинг зарурлкги хусусида бир неча бошқа фикрлар ҳам учрайди. Масалан, кредит корхонала фаолиятини назорат килпшни амалга ошириш учун зарур деб таъкидланади. Агар бу фикр тўғри деб қарайдиган булсак, кредитнинг зарурлиги фақат кредитор учун тушунарли булади, чунки у қарзга бериш орқали қарзга олувчи фаолиятини назорат килиш имкониятига эга булади. Бундай шароитда кредитнинг чегараси ишлаб чиқариш фондларининг доиравий айланишига асосланган объектив жараёнларга эмас, балки банкюшт кредит операциялари орқали қарзга олувчининг фаолиятини назорат қи лиш истагига боғлиқ бўлиб колади. Бу мулоҳазалардан келиб чиқкан ҳолда хулоса қилиб айтиш мумкинки, кредитнинг объектив зарурлиги такрор ишлаб чиқариш жараёнида фондларнинг доиравий айланиши конуниятларига а сослангандир.Бизга маълумки, пул маблағларига кўп ҳолларда кредитларни, корхоналанинг ҳисоб варакасидаги маблағларни ва нақд пулларни, оборот маблағларини ва молиявий ресурсларни киритадилар. Кредит - бу вақтинча б ў ш турган пул маблағларини пул эгаси ёки бошқалар томонидан маълум муддатга, ҳак тўлаш шарти билан қарзгага олиш ва қа йтариб бериш юзасидан келиб чиқкан иқтисодиймуносабатлар йигиндисидир..Кредит ҳар қандай ижтимоий муносабат эмас, балки ижтимоий ишлаб чиқарит маҳсули, қийматнинг ҳаракати, қарзга берувчи ва қарзга олувчи ўртасидаги иқтисодий муносабатларни ифодаловчи категориядир. К едитнинг моҳияти унинг ички белгиларияи очиб беришга каратилган. Кредитнинг моҳиятини очиш - бу унинг сифатларини, кредитнинг муҳим томонларини, уни иқтисодий муносабатлар тизимининг бир элементи сифатида кўрсатувчи асосларини билиш демакдир. Юқоридаги фикрларга асосланган ҳолда кредитнинг баъзи муҳим

томонлари аниқланади: биринчидан, унинг ижтимоий маҳсулот яратиш, миллий даромад ва пул ресурсларини кайта таксимлашга боғлиқлиги; иккинчидан, кредитнинг ҳаракат шаклига (товар ёки пул тарзида) эга эканлиги; учинчидан, такрор ишлаб . чиқаришдаги ҳаракатнинг асосий ҳал этувчи белгиси (қарзга) эканлиги ва ҳ. К . Берилган кредит кайтариб беришлилик ҳарактерига эга. У худди шу сифати билан молиядан фар қ қилади. Ссуда капитали манбаларининг таҳлили кредитнинг иқтисодий категория сифатидаги моҳиятини аниқлашга асос бўлиб хизмат қилди. Бир катор иқтисодчиларнинг фикрича, кредит жамиятдаги вақтинча бў ш пул маблағларини йигиш ва уларни таксимлаш шаклидир. Кредитнинг моҳиятини янада аниқлаштириш учун унинг таркибини, фақат босқичларини, иқтисодий категория сифатидаги муҳим белгиларини ижтимоий - иқтисодий ҳарактеристикасини кўриб чиқамиз. Ҳар қандай иқтисодий категория ўзининг функцияларига эга бўлгани каби кредит ҳам ўзининг бир катор функцияларига эга. Ижтимоий иқтисодий тизимда кредитнинг ўрни ва роли у бажараётган функциялари билан аниқланади. Кредитнинг функцияси - бу кредитнинг иқтисодиётда фаолиятининг конкрет равишда намоён бўлишидир. 3.Кредитни асосий функциялари ва ташкил қилиш асослари Кредитни таҳлил килишда, функция, унинг моҳияти ва роли ўртасидаги оралик звено сифатида кўриб чиқилади. Кредитнинг функциялари ҳақида олимлар ўртасида ягона изчиллик йўқ . И. Лаврушиннинг фикрича, кредитнинг функцияларини таҳлил килишда иккита ечилмаган муаммо мавжуд: 1) функцияни тўтунишнинг услубий асослари;

2) функцияларнинг таркиби ва структураси. Кредитнинг таркибий кисмидан келиб чиқкан ҳолда унта қуйидаги муносабатларга хос функциялар таалукли: а) кредиторнинг қарзга олувчи ва қарзгага берилувчи қиймат билан муносабати орқали; б) қарзга олувчининг кредитор ва қарзгага берилувчи қиймат билан муносабати орқали; в) қарзгага берилувчи қиймат билан кредитор ва қарзга олувчининг муносабати орқали. Кредитор ва қарзга олувчи ўртасидаги муносабат шундай аниқланадики, бунда кредитор қарзга олувчига ресурларни таклиф қилади, қарзга олувчи бу русурсларни ишлатадй ва бунда қарзгага берилувчи қиймат кредитор ва қарзга олувчи ўртасида айланади. Бу ердан кредитнинг биринчи функцияси келиб чиқади: Кайта тақсимлаш функцияси Кредит такрор ишлаб чиқариш жараёнининг барча фазаларига -глаб чиқариш, таксимлаш, муомала ва истеъмолга хизмат кўрсатади. Такрор ишлаб чиқариш жараёни билан боғлиқ ҳолда кредит, ишлаб кариш, таксимлаш ёки истеъмол жараёнида кечадиган фушҳиялардан ркли улар қайта тақсимлаш функциясини бажаради. Вақтинчалик етишмовчиликни тулдириш учун ссудалар бериш кенг таркалиб борган. Капитал тўпланишининг жадаллашуви ва концентрациялашуви Капитал тупланиши жараёни иқтисодий ривожланишнинг бекарорлашуви ва хўжалик юритувчи ҳар бир субъектнинг мақсадга эришишининг муҳим шарти ҳисобланади. Бу масалани хал килишга вараб чиқаришни кенгайтиришга, шунинг билан бирга кушимча фойда га қарзга маблағларидан фойдаланиш ёрдам беради. Шуни таъкидлаб зарурки, иқтисодий инкироз даврида бу ресурсларнинг кимматлилиги ялик хўжалик фаолияти жабхаларида капитал тупланишини ллаштириш масаласини хал килишда тускинлик қилади. Шунта яасдан, кўриб-чиқилаётган функция

хозирги шароитда режали эдиёт даврида ривожланмаган ва маблағлар билан таъминланмаган йт мсабхаларини молиявий маблағлар билан таъминланиш жараёнини арли тезлаштирди. Муома лага тўлов воситаларини чицариш фувкцияси. Бу функ циянинг амалга ошиш жараёнида кредит фақатгина товар эмас, пул муомаласининг жадаллашувига, ундан нақд пулларни сикиб тўловлар айланишининг тезлашувига ижобий таъсир кўрсатади. файли пул муомаласи доирасига вексель, чек, кредит каби воситаларни киритилиб, нақд пулли ҳисоб-китобларни ^ераьриялар биланг алмаштиради. Бу эса ички ва халкаро бозордаги муносабатлар механизмини осонлаштиради ва тезлаштиради. Кредит муносабатлари иқтисодиётда мавжуд аниқ; услубий асосларга таянади. Унинг асосий элементлари бўлган ссуда капитали бозори операциялари маълум тамоиллар асосида олиб борилади. Бу тамоиллар кредит ривожланишининг биринчи босқичида кўзга ташланган эди, кейинчалик эса улар умумдавлат ва халкаро кредит конунчилигида яккон ўз аксини топди.- Иқтисодий категория сифатида кредит бир неча тамоилларга эга-Булар кредитнинг қайтиб беришлиги, кредитнинг муддатлиги, кредитнинг. таьминланганлиги, мақсадлилиги ва тўловлилик тамойилларидир. Қуйида биз ҳар бир тамойилнинг мазмунини қисқача таьрифлаб ўтмокчимиз. 1. Кредитнинг қайтиб бериш тамоилли Бу тамойил кредитнинг мустакил иқтисодий категория эканлигининг шартидир. Қайтиб беришлик кредитнинг умумий белгиси ҳисобланади. Қийматнинг кайтувчи ҳаракатида ҳукукий томони ҳам муҳимдир. Муайян бир муддатга бериладиган қийматга эгалик ҳукуки кредитордан қарзга олувчига ўтмайди. Қарзгага бериладиган қиймат фақат муайян бир муддатгаина ўз эгаси куридак ўзоклашади, лекин эгасини ўзгартирмайди. Б ЎШ турган ресурсларни аккумуляция ки.лувчи банклар бу ресурслардан ўз ресурслари сифатида фойдалана олмайди. Банк қарзгага

берувчи маблакнинг эгаси будиб корхона, ташкилот, алоҳида шахлар ҳисоблакади. Қайтариб беришлилик муайян шартномада ўзинин ўрнини топади. Кайтариб беришлилик объектив белги ҳисобланади. кредитни кайтариб беришлилик томони уни бошқа иқтисодий категориялардан, шу жумладан, молиядан фарқ килиш имкониятини беради. Кре.дитдан самарали фойдаланиши асосидаги кайтариб беришлилик - бўтун банк фаолиятининг марказий пункти ҳисоблакади. Кредитнинг бу томойили ЎЗ амалиёт аксини кредит ва ундан фойдаланганлик учун фоиз сўммасини кредит берган муассаса ҳисобига кучириш йули билан тўланади, Шу йул бплан банклар кредит ресурсларининг кайта тикланишини ; таъминлайдилар. Бизнинг амалиётимизда марказлашган режали иқтисодиёт шароитида кредитлашнинг “кайтарилмайдиган ссуда деган” норасмий тушунчаси бор эди. Кредитлашнинг бу шакли халқ хужалигининг кўп тармокларида айникса кишлок хужалиги соҳасида кенг таркалагн эди. I Кредит давлат банки томонидан қарзга олувчининг молиявий аҳволини ҳисобга олмаган ҳолда берилар эди. Ўзининг иқтисодий моҳиятига кўра кайтарилмайдиган ссудалар бюджет субсидиясининг кушимча шакли сифатида намоён булади. Бозор иқтисодиёти шароитида “кайтарилмас кредит” тушунчаси бозор иқтисоди томоилларига ёд бўлиб бундай кредитнинг амалиётда бўлиши иқтисод учун жуда хавфли ҳисобланади. Кредитнинг муддатлиги. Бу тамойил кредит берувчидан олинган кредитни ўз вақтида кайтариб бериш муддатини, яъни кредитнинг қандай муддатга берилганлиги билан карактерланади. Бунда шу муддатлилик тамойилига кўра кредит ўзок; ва қисқа муддатли кредитларга булинади. Кредитнинг муддатлилик тамойили қарзгадор учун қўлай бўлган ҳар қандай вақтда эмас, балки кредит битимида кўрсатилган маьлум муддатда кредитнинг кайтарилиши зарур эканлигини билдиради. Кредитнинг | дуддатлилиги ҳар иккала томон, кредитор ва қарзга олувчи учун муҳимдир.

гар кредитор қарзгани фоизи билан ўз вақтида қайтиб олса, уни эгасига ўз актида кайтариш ёки яна кредитга бериш имкониятига эга булади. қарзга лувчи кредитни самарали ишлатиб, уни ўз вақтида кредиторга кайтариш ва лу билан шартномадаги жазо чораларидан кўтилишидан манфаатдор.Кредитнинг муддати бўйича кредит шартномада кўрсатилган шартларнинг бўзилиши натижасида карз берувчи қарзга олувчига иқтисодий чоралар ( жарималар шаклида, кредит бўйича фоиз даражасини ошириш, федитнинг муддатини қисқартириш ва бошқа ) ни қўллаши мумкин. Бу юралар ҳам ёрдам бермаган ҳолларда қарзга берувчи молиявий талабларни ужалик суди орқали ундириб олиши мумкин. Кредитнинг муддатлилиги келиб тушувчи бойликларни тежамли ва кайта ишлатиш муддатига, ишлаб карилган маҳсулотни жунатиш муддатига, товарларни сотиш муддатига ва ровард натижада айланма фондларининг доиравий айланишининг злигига боғлиқдир. • Кредитнинг товар - моддий бойликлар билан таъминланганлиги. Бу тамойил ёрдамида халк; хужалигининг ривоясланишида қиймат ва моддий шилаб чиқариш ў ртасида бўлиши зарур бўлган пропорцияларининг меъёрда бўлиши рағбатлантирилади- Бу тамойилнинг асосий моҳияти Шундаки , бунда хўжалик оборотида иштирок этувчи банк маблағларининг Ҳар бир сўмига муайян моддий бойликларнинг бир сўми қ арама- қ арши керак. Банклар томонидан хал қ хужалиги тармокларига берилган кред итлар т ў ли қ товар моддий бойликлари ва маьлум ҳаражатлар билан таъминл aнгaн бўлиши керак. 4. Туло в лилик тамойили. Бу тамойил айланма фондларининг доиравий айланишини, қ айтирилган такрор ишлаб чиқариш жараёнини таъминловчи тў лов Урслари сўммасини аванслаштириш заруриятидан келиб чи қ ади. Бу тамойилга асосан корхонала фойдаланилган к а рз маблағлари учун кредитор га фоиз шаклида ТЎЛОВНИ ўтказадилар. Кредитнинг тўловлиги уни сўммада ўз эгасига кайтарилишинигина эмас, шу билан кредит учун

шаклидаги тўлов билан к;айтарилишини ифодалайди. Демак, кредитор маблағларини х е ч вақт ўз х а ж мида қ айтариб олиш шарти билан бермайди. бунда у маблағни қа арзга берганлиги учун муайян тўлов талаб қилади . (фоизсиз имтиёзли кредитлар бундан мустасно). Кредитнинг тўловлиги нафак;ат банклар х ў жалик ҳисоби статусига, шу билан бирга корхоналани бевосита фойдаси билан боғли қ ; хўжалик ҳисобига ай лантирувчи таъсир кўрсатади. 5. Кредитяиаг ма қ садлилипн. Бу тамойилнинг мо х ияти шундаки, қарзга олувчи томонидан олинган кредитлар анив: бир мак;садни амалга оширишга йуналтирилган бўлиши зарур. Кредитнинг кайси ма қ садга йуналтирилганлиги, масалан, товар моядий бойликлар сотиб олишга ёки бирор ишлаб чидариш ҳаражатларини коплашга ва х акозо ани қ бирор объектга мақсадли йуналтирилганлиги корхона билан банк ўртасида тўзиладиган кредит шартномада кўрсатилган булади. Корхона олган кредитини фав;атгина кредит шартномада кўрсатилган шини бажаришга сарфлаши керак . Бунда кредит муайян, аниқ объектга: ишлаб чиқариш ҳаражатларига, ишлаб чиқариш за х ираларига, тайёр махсулотга, ж ў натилган товарларга, х исоб-китоб х ужжатларига ва хаказоларга берилади. Юқорида келтирилган тамойиллар кредитнинг иқ тисодий категория сифатида мавжуд бўлиши ва ҳар акат қ илишининг мухим томонларини ўзида ифодалайди . . Кредитни режанинг бажарилганлигига қ араб бериш. Бу тамойилнинг мо х ияти шунда эдики, банк кредитларининг умумий хаж ми ва шакллари банкларнинг кредит режалари асосида ў рнатилар эди. Бунда корхона ва ташкилотларга бериладиган кредитлар уларнинг ишлаб чи қ ариш режаларини бажаришларига караб берилар эди. Ундан ташкари, кредит хажми бўйича муайян режа тўзилар ва шу режага асосан кредит берилиши, уни х ажми ва шакли белгиналарди ва бу банк томонидан бо шқ арилар эди.

Бу тамойилга асосан, кредит режасида кўзда тўтилган банк ссудалари квартал ёки ойига бир марта эмас, балки товар-моддий бойликларини яратиш жараёнига ва уларни ишлаб чиқариш ма қ садларига сарфлаш ёки сотишнинг маьлум боск қ ичларида банк томонидан урнатилган мивдорда берилар эди. 3. Диф фе ренциялаштириш (кредитлашда х,ар хил ёндашиш) тамойили. Бу тамойил ижтимоий зарурий нормаларга мо с хо лда ишлаб чи қ ариш ва ма х сулотни реализация килиш асосида корхона ва ташкилотларнинг Қ андай молиявий натижага эришганлигига қ араб белгиланган. Хўжалик фаолиятининг натижаларига қ араб корхонала “яхши ишлайдиган” ва “ёмон иш лайдиган” корхоналага бўлиб кредитланган. Бу тамойилга асосан ижобий Молиявий натижаларга эришган корхона ва ташкилотларга кредитлаш фаёнида маьлум енгиляиклар берилган. Корхоналада молиявий йинчиликлар бўлганда ишчиларга иш хақи тўлаш учув ёки бошқа тўловларни амалга ошириш учун кредитлар берилган. Кредитнииг асосий шаклларига тавсифвома. Кредит муносабатларининг субьектлари ва обьектига, фоиз ставкасига ва кредитнинг ҳаракат доирасига караб, кредитнинг қуйидаги мустакил шакллари амалиётда қўланилиши мумкин. Булар банк кредити, тижорат кредити, истъемол кредити, давлат кредити, халкаро кредит. Амалиётда кредитнинг ҳар бир шакли ҳам бир неча булакларга булиниши мумкин. Банк кредити. И қ тисодиётда кенг таркалган кредит муносабатларининг шаклларидан биридир. Унинг объекти пул маблағларини бевосита ссудага бериш жараёни ҳ исобланади. Банк кредитини берувчи кредит муассасалари кредитлаш жараёкини амалга ошириш учун Марказий банкдан махсус лицензия (рухсатнома) о лишлари зарур. Қ арз олувч и сифатида хуку қ ий шахслар, а х оли, давлат, хорижий давлат мижозлари иштирок килишлари мумкин. Кредит муносабатларининг воситаси бўлиб, кредит шартнома ёки кредит келишуви хисобланади. Бу кредит тури бўйича олинадиган даромад ёки ставка томонлар билан

келишилад ва банк фоизи ёки ссуда фоизи кўриниш и да б ў лади. Жа х он амалиётида банк кредитидан фойдаланишда унинг турли хил хусусиятлари хисобга олинади. Қисқа муддатли банк кредитлари қарз олувчи корхонанинг хўжалик фаолиятида айланма маблағлар етишмовчилигини т ў лдириш учун қўлланилади. Бозор иқтисодиёти тамойилларига мо с келувчи бундай жараённинг бўлиши ссуда капитали бозорида муста қ ил сегмент пул оозорининг юзага келишига олиб келади. Кис қ а муддатли кредитлар фонд оозорида, савдо ва хизматлар кўрсатишда, банклараро кредитлаш режимида кўпрок қўлланилади. Хозирги шароитда қисқа муддатли кредитлар қуйидаги кўрсаткичлар билан ҳарактерланади: • кредитларнинг жуда қисқа муддатларга (баьзида бир ойгача муддатга) берилиши; • кредитнинг муддати ва фоиз ставкасининг бир бирига тескари пропорционал ( кредитнинг муддати жуда киска б ў лсада, фоиз ставкаси жуда юқори ) бўлиши; • ишлаб чиқ,ариш со х асидан к ў прок муомала соҳасига хизмат кўрсатиш; Хозирги вактда бир йил муддатга бериладиган кредитлардан тижорат тури даги фаолиятини амалга ошириш, аграр секторда ва тицияларни талаб вилувчи инновацион жараёнларни кредитлашда кенг ланилмокда. Ўзок муддатли кредитлар ў рта муддатли кредитлар каби t фондлар ҳаракатини таьминлайди ва улар кредит ресурсдарнинг х ажми билан ажралиб туради. Ўзо қ муддатли кредитлар 3 йилдан • М уддатгача. давлат томонидан тегишли молиявий кафолатларни олган , кредитнинг муддати 10 йил ва ундан ортив; муддатга ўзайтирилиши мумк ин. Кредитнинг таьминланганлиги учун кабул қ илинадиган мулк тез сотиладиган, олдин бирор мажбурият бўйича гаровга куйилмаган, корхонага тегишли бўлган мулк бўлиши керак. Учинчи шахснинг молиявий кафолати билан бериладиган ссудалар.

Кредит бошқа бир ташкилотнинг кафолати асосида берилади. Кафолат берувчи корхона ёки муассаса, агар карз олувчи кредит шартномасида кўрсатилган шартларни вактида бажармаса, шу туфайли банк курган зарарларни к о плашга кафиллик беради ва фаолият давомида х а қ итатда шундай ахвол руй берса ўз мабла ғ лари х исобидан зарани кўплаб беради. Молиявий кафиллик берувчи томон сифатида ху қ у қи й шахслар, шунингдек турли даражадаги давлат хоқимияти органлари иштирок килишлари мумкин. Тижорат кредити. И қ тисодиётда кредит муносабатларининг вужудга келишининг биринчи шаклларидан бўлиб, вексель мцуомаласини вужудга келтирган ва наед пулсиз х исоб китобларининг ривожлаяишига ёрдам берган. Тижор о т кредитининг субьектлари сифатида турли шахслар: мол етказиб берувчи ва мол сотиб олувчи корхонала, крёдитнинг объекта сифатида сотилаётган товар иштирок қилади. Тижорат кредити ўзининг амалий кўринишини х у қ укий шахслар ў ртасида товар ва хизматларнинг тўлов муддатини чўзиш ор қ али сотиш шаклидаги молия хўжалик муносабатларида топади. Бу кредит шаклининг асосий ма қ сади товарларнп сотишни тезлаштириш ва шу орқали фойда олишдан иборат. Т ижо рат кр е дитнинг анъ -а нанавий воситаси бўлиб, қарзга олувчининг царз берувчига нисбатан молиявий мажбуриятларини акс эттирувчи вексель хисобланади. Вексел бу қарз мажбурияти бўлиб, к а рз олувчи ўз зиммасига қарзгани кўрсатилган сўммада, кўр сатилган жойда, белгиланган муддатда тўлаш мажбуриятини олади. Амалиётда векселнинг икки тури қўл анилади. Оддий ва ўтказма вексел. Оддий векселни қарзга олувчи корхона к;арз берувчи корхонага беради ва товарлар ва кўрсатилган хизматлар учун унта тўлаш мажбуриятини ўз зиммасига олади Ўтказма векселда кредитор томонидан белгиланган товар ва хизматлар сўммаси унинг топширигига асосан учинчи шахсга ёки векселни кўрсатувчига ўтказилиши зарур. Кредиторнинг векселда кўрсатилган сўммани учинчи шахсга тўлаш тўғрисидаги буйруғини ифодаловчи хужжат

амалиётда тратта деб ҳам юритилади. Тижорат кредити банк кредитидан қ уйидаги хусусиятлари билан фарқ қилади: 1.Кредитор (к;арз берувчи) ролида махсус кредит-молия ташкилотлари эмас, балки товар ва хизматларни ишлаб чия;ариш ҳамда сотиш билан шугулланувчи турли ҳу қ у қ ий шахслар иштирок қилади; 2. Тижорат кредити фақатгина товар шаклида берилади; 3. Тижорат кредитида ссуда капитали, саноат ва савдо капитали билан интеграциялашган холда ҳаракат қи лади. Бу бозор и қ тисодиёти шароитда турли ихтисосдаги ва фаолият йуналишдаги корхоналани ўз ичига олувчи холдинг, молиявий компанияларнинг вужудга к о лишида ўз амалий аксини топади; 4. Берилган ва қт оралигида тижорат кредитининг ў ртача қи иймати банк фоизииинг ў ртача ставкасидан доимо кичи к б ў лади; 5. Қа рз берувчи ва қ арз олувчи ў ртасидаги шартнома бўйича расмийлаштирилганда тижорат кредити бўйича тўлов (фоиз ставкаси) ало х ида аниқланмайди. Фоиз тўлови товар бахрсига қў шилган х олда расмий л аштирилади. Хорижий мамлакатлар амалиётида тижорат кредити кенг тарк а лган. МД.Х, давлатлари амалиётида ти ж орат кредити қўлланилмайди. Соби қ и ттифок; даврида кредит муносабатларининг ривожланишига назар соладиган будсак, 1930-32 йиллардаги кредит исло х атигача амалиётда тижорат кредитидан фойдаланилган. Бу кредит товарлар ишлаб чиқаришнинг мул қўлчилиги шароити;'а товарларни сотиш жараёнини тезлаштиришда қўлай хисооланади. Хозирги шаро ит да жа х он амалиётида тижорат кредитнинг асосан 3 тури қў лланиласи: - кайд к;и.-:инган ту.;ов муддати бўйича кредит; - товарларни сотгандан кейингина к,арзни тўлаш бўйича кредит -очиқ , хисоб бўйича кредитлаш. Бунда тижорат кредити шартлари

оуйича, кейинги товар партиясини ясунатиш, олдинги гкунатилган товарлар бўйича қарзгаларни тўлаш муддатигача амалга оширилиши зарур. Истемол кредити. Истьемол кредити ўзининг мақсади билан кредитнинг бошқа шаклларидан фарқ қилади. Унинг фарқли белгиси - жисмоний шахсларни кредитлаш хисобланади. Кредитнинг бу шаклида кредит берувчи сифатида махсус кредит муассасалари билан бирга товар ва хизматларни сотишни амалга оширадиган жисмоний шахслар ҳам бўлиши мумкин. Истьемол кредити икки шаклда: пул шаклида ёки товар шаклида берилиши мумкин. Жисмоний шахсларга кучмас мулкка эгалик к;илиш учун, қ иммат бўлган даволанишни тўлаш, ҳ ар хил товарлар ва уй ясихрзлари сотиб олиш ва бошқа э х тиёжларни кондириш учун истьемол кредитлари берилиши мумкин. Пул шаклида истьемол кредити банклар томонидан, товар шаклида эса товарлар чакана савдоси жараёнида тўлов муддатини чўзиш ор қ али амалга оширилади. Ўзбекистонда х озирги кунларда уй жой сотиб олиш, уй жой куриш учун пул шаклидаги, узоқ , муддатли истьемол кредити ва товар шаклида автомобиль кредитга берилмо қ да. Давлат кредити. Кредитнинг бу шаклининг асосий хусусияти кредит муносабатларида давлатнинг к;атнашувидир. Давлат кредитида давлат бир томондан к;арз берувчи ва иккинчи томондан к;арз олувчи сифатида иштирок килиши мумкин. Қарз берувчи вазифасини бажара туриб, давлат, давлат кредит инститўтлари , жумладан Марказий банк орк;али ик;тисоднинг ҳар хил со х аларини кредитлашни ўз зиммасига олади. Давлат томонидан: •иқтисодиётнинг устивор тармокдарини кредитлаш; •молиявий ресурсларга эхтиёж сезаётган давлат а ҳам иятига эга бўлган ани қ тармок; ёки минтакаларга , агар бюджетдан молиялаштириш имконияти тугаган б ў лса, ва қ тинча фойдаланишга маблағ ажратижши мумкин. Давлатнинг карзлари кўпайган ҳ олларда давлат бюджети камомадини молиялаштириш ма қ садида, давлат карз олувчи сифатида, давлат қ арзларини

жойлаштириш жараёнини амалга оширад . Давлат кредитининг ҳарактерли хусусияти шундаки, давлат томонидан олинган карз маблағлар ишлаб чив;ариш фондлари айланишида ёки моддий бойликлар яратишда иштирок килмайди. Бу маблағлар давлат қарзларини коплаш учун ишлатилади. Давлат давлат хазина мажбуриятларинм чиқарит, молия бозорларида давлат Қимматбаҳо қоғозларини жойлаштириш, давлат заемларини чиқариш ва сотиш йули билан банкларнинг ахолининг ва боцҳа молия - кредит ияститўтларининг пул маблағларини нигади ва уларни давлат қарзи ва бюджет камомадини коплашга (молиялаштиришга) сарфлайди. Халкаро кредит. Кредит муносабатларининг халқаро миқёсда (давлатлар ўртасида) амалга оширилиши халкаро кредитнинг юзага келишига олиб келади. Халкаро кредитга халедро микёсда ҳаракат килувчи кредит муносабатлари тўплаши сифатида қараш зарур. Кредитнинг бу шаклининг бевосита иштирокчилари миллатлараро молия-кредит инститўтлари, тегишли давлат хоқимияти, кредит ташкилотлари ва алохида хуқуқий шахслар бўлиши мумкин. Халқаро кредит бир. давлат, шу давлат банки, шахси томонидан иккинчи бир давлатга, унинг банкларига, бошқа хуқукий шахсларига муддатлилик ва тўловлилик асосида бериладиган кредит ҳисобланади. Халқаро кредит давлат ва халқаро инститўтлар иштирок этган муносабатларда пул (валюта) шаклида, ташки савдо фаолиятида эса товар шаклида бўлиши мумкин. Хал қ аро кредит қ уйидаги хусусиятлари билан ҳарактерланади: Қарз олувчи ва қаарз берувчи сифатида давлат ташкилот ва муассасалари, хуқуқий шахслар (банклар, компаниялар), халқаро валюта кредит ташкилотлари катнашадилар; Қ арзга олинган маблағлар қарз олувчи мамлакат томонидан даромад келтирувчи капитал сифатида ишлатилади; К а рз берувчи макдлакатга тўланадиган ссуда фоизининг манбаси карз олувчи мамлакат ахолией томонидан яратилган миллий даромад -

х исобланади. Хал қ аро кредит ма х аллий кредит билан бир каторда фондлар айланишининг барча бос қ ичларида қ атиашади. Халкаро кредит хал^аро иқтисодий муносабатлар доирасида қуйидаги фунгҳияларни бажаради: -мамлакатлар ўртасида капиталнинг кайта таксимланишини таьминлайди; -капиталнинг концентрацияяашувига ва марказлашувига шароит яратади ва бу жараённи тезлаштиради; - ҳ ар хил валготаларда халкаро х исоб китобларни олиб боришда муомала ҳаражатларини қ ис қа ртиради . Судхўрлик кредити. Кредитнинг ўзига хос шакли. Хорижда бу тарихан кенг тар қ алган кредит бўлиб хисоб л анади.. Амалда судхўрлик кредити Марказий банк томонидан тегишли лицензияга эга б ў лмаган жисмоний шахслар, шунингдек хўжалик юритувчи еубъектлар томонидан маблағларни ва қ тинча фойдаланишга бериҳ йули билан амалга оширилади. Кредитнинг ролини кредитни интенсификациялаш дастаги ва рагоатлантирувчиси, ишлаб чиқариш самарадорлигини оширишда бажарадиган функцияларининг натижаси сифатида аниқлаштириш мумкин. Кредит такрор ишлаб чиқариш ясараёнини тезлаштиради ва ижтимоий ишлаб чиқаришнинг ўзлуксизлигини таъминлайди. Корхонала р га бериладиган кредит уларни вақтинчалик молиявий ресурсларга бўлган э х тиёжини кондиради ва такрор ишлаб чиқариш жараёнини ўзлуксиз давом этишини таъминлайди . Пул маблағларига эхтиёж ишлаб чиқаришнининг нафақат мавсўмий, шунингдек бошк;а сабабларига ҳам боғлиқ. Барча холларда кредитни жалб этиш асосий ва айланма фондларининг ўзлуксиз доиравий айланишини, ишлаб чиқариш жараёни ва товарлар муомаласини тезлаштиришни таъмиклайди. Бош қ а иқтисодий категориялар сингари кредит махсулот ишлаб

чиқариш ва муомала сокасиня ратоатлантиради. Шунингдек, кредит ижтимоий-иқтисодий мақсадларни амалга ошириага, иқтисодий вазифаларни бажари ш ига му х им таъсир кўрсатади. Кредит шундай ишлаб чиқариш воситалари сотиб олиш ва киритишга ишлатилиши керакки, бунда бу воситалар асосида меднат унумдорлигини ва ме х натни фонд билан куроллани ш даражалари ошсин. Кредитнинг муд;им роли соф даромадни пшлатиш шароитларини тўлашлигини таъминлашдан иборат. Соф даромадни кенгайтирилган такрор гигглаб чиқарит ма қ садларпда ишлатиў учун аввал уни ишлаб чиқаришни кенгайтириш талаб к;иладиган даражада пул кўринишида жамғариш керак.

Кредит тизими мохияти ва кредит тизимининг ташкилий тузилиши Кредит тизимига оид иккита тушунча мавжуд: 1.Кредит муносабатлари, шакллари ва кредитлаш услублари йиғиндиси (функционал шакл); 2. Бўш пул маблағларини жамлаб қарз тариқасида тақдим қилувчи молия –кредит муассасалари йиғиндиси (институционал шакл). Биринчи шакл нуқтаи назаридан кредит тизими банк, истеъмолчилик, тижорат, давлат, ҳалқаро кредитларорқали тақдим этитлади. Шу турдаги барча кредитлар Ўзига хос шаклдаги барча муносабатлар ва кредитлаш услубларига эгадир. Бу муносабатлар эса иккинчи (институционал) шаклда кредит тизимини ташкил қилувчи ихтисослашган муассасалар томонидан амалга оширилади.Кредит тизими институционал тузилмасининг етакчи бугунги банклардир Кредит тизими Ўзбекистон Республикасида фаолият курсатаётган банклар йиғиндисидагина иборат бўлган банк тизимига қараганда анча кенг ва чуқур тушунчадир . Банк бу- юридик ва жисмоний шахсларнинг пул маблағларини жалб этиб, хақ тўлаш ва муддатда қайтариб беришшарти Билан ўз номидан уларни ишлатувчи ҳамда ҳисоб китоб, воситачилик ва бошка амалиётларни бажарувчи тижорат муассасаси.

Асосий адабиётлар руйхати: 1. Каримов И.А“Ўзбекистан по п у ти углубления экономических реформ”- Т.:Ўзбекистан,1995. 2. Каримов И.А. Стабильност и реформў: Стати и вўступления”- М.:Палея,1996 3. Закон Республики Ўзбекистан “О Центральном банке” . 4. Закон Республики Ўзбекистан “ О банках и банковской деятельности”. 5. Инструкции Центрального банка и коммерческих банков республики. 6. Кредит. Абдуллаев Ё.А., Бобоқўлов Т. Т., 1996. 7. Крис Дж. Барлтроп и Диана Мак Нотон. Банковские учреждения в развиваюшихся странах. Том2. ИЭР ВБ вашингтон Д.С. 8. Операции коммерческих банков и зарубежний опит. Ширинская Е.Б., соколинская И.Э., М., Финанси и статистика. 1993. 9. Основи денежнего обрашения и кредита. Поляков В.П., Московкина Л.А., М, Инфра-М, 1995. 10. Дж К. Ван Хорн. “Основи управления финансами” –М.: “Финанси и статистика”, 1997.

Похожие

Кредит ва кредит тизими

Банк -кредит тизими

Кредит назарияси асослар

Халкаро валюта кредит муносабатлари

Тижорат банкларининг кредит сиёсати