Корхона ўз капиталини бошкариш - Экономика - Рефераты

Корхона ўз капиталини бошкариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114 KB

Корхона ўз капиталини бошкариш Режа. 1. Корхона даромадларини таркибий бўлинмалари: 2. Корхонанинг айланма активлари ва уларни бошқариш

1.Корхона даромадларини таркибий бўлинмалари: Таркибий б ў линмаларнинг ялпи даромади ижара х а ққ и, мазкур б ў линма томонидан бош қ а б ў линмаларга ёки корхонага етказилган зарарни қ оплаш манбаи б ў либ хизмат қ илади. Корхона даражасида барча молиявий мажбуриятларни бажарган б ў линма ихти ё рида соф фойда қ олади Б ў линма ў зининг соф фойдасидан хусусий жам ғ арма ва истеъмол, шунингдек захира фондларини х осил қ илади. Жамғарма фонди хисобидан ишлаб чиқаришни ривожлантиришга, истеъмол фонди хисобидан, одатда, ижтимоий ривожланиш ва мехнат жамоасини моддий рағбатлантиришга, захира фондидан, масалан айланма ишлаб чиқариш фондини (марказлашган холда белгиланганидан ортиқ) ташқил этишга маблағ ажратилади. Таркибий бўлинмалар даромадини шакллантиришга бундай ёндошиш қуйидагиларга имконият яратади: - режалаштириш даражасида корхона даромадининг бир қисмини ишлаб чиқариш харажатларига пропорционал тарзда тақсимлашга (бунда ялпи ва соф даромаднинг бўлинма иш якунлари билан ўзвий боғлиқлиги ўрнатилади); корхона ички даражасида товар пул муносабатлари элементларининг, бўлинма махсулотининг (ишининг, хизматининг) режалаштирилган хисоб- китоб нархи шаклланишига; • корхона ички даражасида товар-пул муносабатлари элементларининг ташқил этилишига имкон яратувчи, бўлинма махсулотининг (ишининг, хизматининг) режалаштирилган хисоб-китоб нархи шаклланишига; • корхона ички оборотини чеклайди ва шу орқали корхона даромадини такрорий хисоблашларга йўл қўйилишининг олдини олишга имкон беради. Таркибий бўлинмалар ва уларнинг мехнат жамоалари режалаштирилган топшириқлар ва шартномавий мажбуриятларни сўзсиз бажарилиши бўйича жавобгардирлар. Таркибий бўлинма шартнома мажбуриятларини

бажармаганлиги учун кўрилган зарарни қоплаш масъулиятини ўз зиммасига олади. Иқтисодий зарарни аниқлаш ва моддий йўқотишлар ўрнини қоплаш корхонанинг ички иқтисодий муносабатлари доирасида амалга оширилиб, унинг асосида қуйидаги принциплар ётади: - барча бўлинмалар (асосий, ёрдамчи, хизмат кўрсатувчи, бошқарув) томонидан иқтисодий зарар ва моддий йўқотишлар ўрнини қоплаш; ишлаб чиқаришнинг барча уч элементи (мехнат предметлари, мехнат воситалари, ишчи кучи) бўйича эътирозлар ва санкциялар системасига кириш; иқтисодий (моддий) жавгарликни сўзсиз ва ўз муддатида амалга ошириш; кўрилган зарарга бо ғ ли қ х олда эътирозларнинг объектив б ў лиши ва санкцияларнинг реаллиги; иқтисодий зарарнинг тўла хажмда қорежаиши; зарарни қоплаш манбасини тўғри танлаш, чунки бунга муайян даражада ишнинг самарадорлиги болиқ бўлади. Бу прииципларнинг барчаси у ёки 6у даражада профилактика ишларини олиб боришга имкон яратади, яъни аксарият холларда корхоналарда кузатилувчи шартномавий мажбуриятлар бузилишининг олдини олади. Жуда катта айланувчанлик шароитида тўловга қобилиятсизлик, хом ашё, материаллар, бошқа эхтиёт қисмларни етказиб беришда ўзилишлар эхтимоли кучаяди. Айланувчанлик айланишлар сони билан ўлчанади: Муайян вақт оралиғидаги реализация хажми ўша вақт оралиғидаги айланма воситаларнинг ўрт.суммаси. Агар айланма воситаларнинг айланишлари сони кўпайса ёки бир хилда бўлса, у холда корхона бир текис ишлаётган ва молиявий ресурсларидан рационал фойдаланаётган бўлади. Кўрилаётган даврдаги айланишлар сонининг пасайиши корхонанинг ривожланиш суръати пасайганлигини ва унинг молиявий ун ахволи оғирлашаётганлигини билдиради.

Айланма воситаларнинг айланишини тезлатиш уларии айланишдан бутунлай ёки қисман озод қилади. Тўлиқ озод бўлишда жорий йилда айланма воситалар суммасининг камайиши (махсулот сотилиши ўсган ғолда) тушунилади. Кисман озод бўлиш сотиш хажми айланма воситалар ўсиш суръатидан ўзиб кетганда содир бўлади. Бунда асосий воситалар х ажми камлиги шароитида сотишнинг катта ў лчамлари таьминланади. Ўз айланма воситалари билан таъминланиш к ў рсаткичлари корхона учун му х им х исобланади. Улар корхонанинг ў з айланма воситаларининг айланма воситаларнинг жами суммасига нисбати ор қ али ани қ ланади. 2. Корхонанинг айланма активлари ва уларни бошқариш Айтиб ў тилганидек, корхонанинг айланма воситаларини бош қ аришнинг самарадорлиги унинг молиявий-х ў жалик фаолияти натижаларига катта таъсир к ў рсатади. Бир томондан, мавжуд айланма воситалардаи иложи борича рационал фойдаланиш зарур - бу ерда с ў з, асосан ишлаб чи қ ариш за х иралари, тугалланмаган ишлаб чи қ аришни қ ис қ артириш, х исоб шаклларини такомиллаштириш ва бошцалар т ў грисида бормо қ да. Бош қ а томондан, корхоналар айни пайтда харажатни таннархга олиб борувчи турли хил вариантлардан фойдаланиш имкониятига эгадирлар, ма х сулот сотишдан тушган тушумни соли ққ а тортиш учун ани қ лашлари мумкин. Мисол учун, сотиш хажмини прогнозлаш ва сўровдан қатъи назар корхона махсулотини интенсив ишлаб чиқаришдан манфаатдордир. Бунинг учун турли усуллар ичидан мақсадга мувофиқ усулни танлаб олиш керак. Кабул қилинган қарорлар таннархга, фойда ва солиқлар ўлчамига кандай таъсир этишини кўзатиб бориш мумкин зарурдир. Кўрсатилган имкониятларнинг анчагина қисми корхона айланма воситаларини бошқаришда мухим ахамиятга эга. Кам бахоли ва тез эскируачи буюмлар бўйича айни пайтда уларни айланма воситалар таркибига олиб борувчи қиймат чегараси белгиланган. Корхона рахбари кам бахоли ва тез эскирувчи буюмларнинг энг кам қиймати чегарасини белгилаш хусусиятига эга, бу эса

харажат камайишига олиб келади, чунки эскириш оз даражада бўлиб, таннархга борувчи сумма оз бўлади. Бундан ташқари, кам бахоли ва тез эскирувчи буюмларнинг эскиришини хисобловчи қатор усуллардан фойдаланиш мумкин: - эксплуатацияга беришда эскиришни 100% х исоблаш, жорий давр харажатларининг ў сишига олиб келади; - эксплуатацияга эскиришни 50% х исоблаб бериш ва уни чи қ аришда эскиришни 50% х исоблаш. Моддий иш л аб чи қ ариш за х иралари айланма активлар ичида энг кам й ўқ отувчан х исобланади. Уни қисман пул маблағига айлантириш учум фақат харидор излаш учун эмас, балки сотилган махсулот пулини ундириб олиш учун хам вақт йўқотилади. Буни тахлил қилиш самарали молиявий бошқариш учун катта ахамиятга эга, захиралар фақат айланма активлар таркибидагина эмас, балки бутун корхона активлари таркибида хам сезиларли ахамият касб этади. Бу шундан далолат берадики, корхона ўз махсулотини сотишда қийинчиликларга дуч келади ва бу ўз вақтида махсулот сифатининг пастлигидан, технологик ишлаб чиқаришнинг бўзилиши, самарасиз сотиш усулларини танлаш, бозории ўрганмасликдан келиб чиқади. Моддий ишлаб чиқариш захиралари оптимал даражасининг бўзилиши, корхона фаолиятини зарарга олиб келади, чунки бу захираларни сақлашга ортиқча харажат бўлади, товарлар бахосининг тушиши хавфини туғдиради, товарнинг бирон-бир кўрсаткичи бўзилиши оқибатида мижозларни ўзидан узоқлаштиради. Шу сабабли захиралар хажмини бир хилда тутиб туриш молиявий фаолиятда мухим х исобланади. Моддий ишлаб чиқариш захиралари хисоботларда таннарх ёки бозор нархларида акс эттирилади. Кабул қилинган стандартларга асосан моддий ишлаб чиқариш захираларини бахолашда база сифатида уларни харид қилиш харажатларини ифодаловчи таннарх хисобланади. Бу харажатлар доимий бўлмай, товарлар нархларининг ўзгариши билан ўзгариб туради, шунинг учун бир хил товар тури уни сотиб олиш вақтида турли бахода бўлиши

мумкин. Захиралар миқдори хаддан зиёд бўлган тақдирда, қайта ишлаш жараёнида бўлган ва омборларда турган товарларкинг хақиқий таннархини аниқлаш мушкул. Бу муаммони хал этиш учун хисобга олишда маълум йўл қўйишлардан фойдаланилади, уларга асосан қайта ишлашга киритилаётган захиралар кетма-кетлиги товарлар бирлигининг физик оқими сифатида эмас, балки улар қийматининг харакати сифатида қаралади . Бунга асосан захираларни бахолашнинг қуйидаги усуллари қўлланилади: харид қилинаетган товар хар бир бирлигининг таннархи бўйича ; ўртача таннарх бўйича харид вақтииинг дастлабки пайтида сотиб олинган захира таннархи бўйича ФИФО ; харид вақтининг охирги пайтида сотиб олинган таннархи бўйича - ЛИФО Сотиб олинаётган захиралар хар бир бирлигининг таннархи асосида бахолаш усули - 6у уларнинг хақиқий таннарх бўйича харакати хисобидир. Бу усулдан фойдаланиш учун товар-моддий бойликларнинг барчасини сотиб олишнинг жисмоний идентификацияси зарур бўлиб, буни йирик серияли ишлаб чиқаришда амалга ошириш қийин. Шунинг учун бу усулни, унинг аниқлигига қарамасдан, фақат махсус буюртмалар тайёрлайдиган ёки қимматбахо товар ишлаб чиқарадиган компаниялар қўллаши мумкин (автомобиллар, айрим мебель турлари, заргарлик буюмлари ва ўртача таннарх бўйича захираларни бахолаш ўртача катталиклар хисоби формулаларидан фойдаланишга асосланган. ФИФО усули бўйича захираларни бахолашда қуйидаги йўл қабул қилинади: захиралар корхона томонидан қандай кетма-кетликда харид қилинаётган бўлса, ўша кетма- кетликда ишлатилади, яъни ишлаб чиқаришга биринчи навбатда киритилаётган захиралар харид вақтининг дастлабки пайтида сотиб олинган захиралар таннархи бўйича бахоланади. Бахолаш тартиби материаллар харакати кетма-кетлигига боглиқ эмас. Ҳисоблашда қуйидаги формуладан фойдаланамиз: Р = Н К П-К. Бу ерда, Р - сарфланган материаллар қиймати, Н - давр бошига материаллар қолдиғи,

П - давр мобайнида келиб тушгаи материаллар қиймати, К - давр охирига материаллар қолдиғи. Давр охирига материал қолдиқлари охирги харид нархида бахоланади: К - УхЦ,бу ерда, К - хисобот даври охирига материалларнинг н атура шаклидаги сони, Ц - охирги сотиб олиш бахоси. Мисол: давр охирига омбордаги матолар қолдиғи - 100 м, охирги сотиб олиш бахоси - 10000 сўм, давр мобайиида 2 000000 сўмлик материал келиб тушди. Давр охирига пул шаклидаги қолдиқ: К = 100 х 10000 = 1000000 сўм. ФИФО усули бўйича материаллар сарфи: Р - 500000К2000000 - 1000000 - 1500000 сўм. Бу усул ишлаб чиқариш захиралари қолдиғини, уларнииг нархи усган тақдирда хам, кўпайтиришга имкон беради. Активларни бахолашда корхона мулки холатининг ўсиши кўзатилади. Лекин бунда мулк солиғи суммаси кўпаяди, таннарх пасаяди ва Демак, фойда ва фойда солиғи кўп бўлади. Бу усулни қўллашда давр охиридаги захиралар уларнинг амалдаги хақиқий таннархи бўйича бахоланади, сотилган махсулотнинг таннархида эса нисбатан аввал харид қилинган Материаллар нархи хисобга олинади. Пировардида корхоналар, моддий ишлаб чиқариш захиралари нархининг кўтарилиши асосида сотиладиган махсулотлар нархини оширишга интилишлари мумкин. Вахоланки, бу махсулотларни ишлаб чиқаришда фойдаланилган захиралар уларнинг нархлари ошмасдан туриб сотиб олинган эди. Хатто, ФИФО усулидан фойдаланилганда моддий-ишлаб чиқариш захиралар нархларининг кўтарилиши шароитида, сотиладиган махсулотлар нархи ўзгармас бўлиб қолган тақдирида хам корхоналар кўраётган фойда нисбатан юқори бўлади. ЛИФО усулининг маъноси шундаки, ишлаб чиқариш захираларининг келиши охирги сотиб олиш таннархига қараб бахоланади, давр охирига захиралар таннархи эса энг олдинги сотиб олиш таннархидан келиб чиқиб аниқланади.

Мисол: Давр охирига матолар қолдиғи - 100 сўм., биринчи сотиб олиш бахоси - 800 сўм. К = 100 х 800 = 80000 сўм. Давр бошига қолдиқ - 500000 сўм, 2000000 сўмлик материал келиб тушди. ЛИФО усули бўйича материаллар сарфи: Р қ 5000000 К 2000000 - 80000 - 6920000 сўм. Яъни, ФИФО усулига нисбатан таннархга кўпроқ сумма олиб борилади. ЛИФО усули сотилган махсулот таннархи ва сотишдан олинган соф фойдани янада яхшироқ аниқлашнинг имконини беради. Лекин ФИФО усулидан фарқли ўлароқ ЛИФО усули жорий даромад ва харажатлар боғлиқлигини таъминлайди ва инфляция таъсирини силлиқроқ, қилиб кўрсатади. Шунингдек, нархлар ошишида корхона хисоботларида кўрсатилган фойда камаяди. Моддий ишлаб чиқариш захираларини бахолаш бўйича кўрсатилган барча усуллар халқаро хисоб аа хисобот стандартларига мос келади, лекин компаниялар соф фойдаларининг турли хил бўлишини кўрсатади. Корхона бахолаш усулини ўзининг молиявий хўжалик фаолиятидан келиб чиққан холда мустақил равишда белгилайди.Айрим тадбиркорлар ЛИФО усулига танқидий назар билан қарайдилар, чунки 6у усул нархлар ошиб бораётган давр Д корхона фойдасини анча камайтириб кўрсатади. Шунинг учун, ЛИФО усули солиқ тўловларини камайтириб кўрсатишига қарамасдан, компаниялар хисоботларида фойдани ошириб кўрсатиш учун ундан фойдаланишни ўзларига эп кўрмайдилар чунки катта бўлмаган молиявий натижа компаниянинг молиявий бозордаги обрўига ёмон таъсир этиши мумкин. Жумладан, 1 акцияга тўғри келувчи соф фойда компания қимматбахо қоғозларининг котировкасига таъсир зтувчи асосий кўрсаткичлардан бири хисобланади. Таннарх моддий ишлаб чицариш захираларини бахолашнинг асоси бўлиб хизмат қилади. Лекин айрим шароитларда бу захираларнинг бозор нархи таннархдан кам булса, хисоботларда бозор нархидан фойдаланилади Моддий ишлаб чиқариш захираларининг бозор нархи корхона учун моддий ишлаб чиқариш захираларининг кандайдир элементларини ал-маштириш учун зарур

бўлган харажатлардир. Шундай қилиб, «бозор нархи», бу ерда захиралар сотиб олинадиган бозорни (улар сотиладиган бозорни эмас) белгилайди ва «тиклаш қиймати» деган иборага мос келади. Энг кам бахолаш коидасини қўллаш эхтиёткорлик тамойили билан асосланади, чунки моддий ишлаб чиқариш захираларини тиклаш қийматининг камайтирилиши кўп холларда сотиш бахоси камайишининг даракчиси бўлади ёки нархларнинг хакикатда камайишини кўрсатади. Келтирилган мисоллар айланма воситаларни бошқариш жараёни корхона фаолияти молиявий натижаларига кай даражада таъсир кўрсатишини намоён этади. Корхона активларини, шу жумладан айланма воситаларини бошқаришдан кўзланган асосий мақсад, корхонанинг тўловга қодирлигини таъминлаган холда, қўйилган капиталдан максимум фойда кўришдир. Бу борада, иқтисодий инкирозлар шароитида, тўловга қодирлик фойдалиликдан кўра мухимдир (тўловга қодир бўлмаслик, зарар кўришга қараганда аянчлирок бўлиши мумкин). Кўйилган капиталга нисбатан энг кўп фойда олишга эришиш ва юқори даражада тўловга қодирликни таъминлаш муайян Даражада бир-бирига зиддир. Чунки рентабелликни ошириш учун пул маблағлари турли хил айланма ва ноайланма активларга сарфланиши лозим. Тўловга қодирликни таъминлаш учун эса, корхонада доимо маълум бир даражада пул маблағлари бўлиши зарур, у жорий тўловлар айланишидан олиниши керак. Шундай қилиб, корхона айланма воситаларини бошқаришнинг Мухим вазифаси тўловга қодирлик ва рентабеллик ўртасида оптимал нисбатни таъминлаш хисобланади ва бунга айланма воситаларнинг тизими ва ўлчамидан келиб чиқиб эришилади. Шунингдек, ўзининг ва ташқаридан олинган айланма маблағларнинг ўзаро муомаласини қўллаб туриш хам мухим, чунки бундан корхонанинг молиявий барқарорлиги ва мустақиллиги келиб чиқади ва келгусида янги кредит ва бошқаларни олиш имконияти яратилади. Корхона, молиявий ахволини яхшилаши учун, айланма активларнинг дебитор қарзларга айланишини камайтириши лозим яъни бошқа корхона айланмасида юрган ўз маблағларини камайтириши

лозим. Корхона балансида туриши ва аниқланишига кўра дебитор қарзларнинг ишлаб чиқариш захираларига нисбатан ликвидлиги бўлади. Шу боисдан, дебитор қарзларнинг мавжудлиги шу суммадаги ортикча запасларнинг бўлишидан кўра мақбулроқдир. Бундай хол кўп хилдаги хизматлар кўрсатувчи молиявий тизимга эга бўлган ривожланган мамлакатлар учун хосдир. Дебитор қарзлар банкларга ёки бошқа факторинг ёхуд форфейтинг операциялари билан шуғулланувчи молиявий институтларга сотилиши мумкин, Хом ашё ва материалларни кўплаб сотиб олиш чуқур уйлаб чикилган бўлиши лозим. Инвестиция сиёсатида чуқур иқтисодий хисоб-китоблар мухим ахамиятга эга. Мисол учун, уз ишлаб чиқаришига қўйилган капиталдан куриладиган фойда меъёри 20%ни ташкил этса, бирок 70% йиллик даромад билан маблағини инвестиция қилиш имкони булса, бу имконият чуқур куриб чиқилиши ва хар томонлама тахлил қилиниши шарт. Бу барча буш маблағлар, мисол учун депозит сертификатларини сотиб олишга сарфланиши шартлигини англатмайди. Бу ерда гап маблағнинг эркин кисми инвестиция қилиниши мақсадга мувофиклиги хусусида боради. Шундай қилиб, корхона ўзининг ёки узганинг айланма воситаларидан самарали фойдаланган тақдирда рационал иқтисодий ўринга эга бўлиши мумкин.

Фойдаланилган адабиётлар 1. «Корхоналар тўғрисида»ги қонун. 1991-2006 йиллар. 2. «Хусусий корхоналар тўғрисида»ги қонун. 2003 йил. 3. «Банкротлик тўғрисида»ги қонун. 2005 йил 16-декабрь. 4. «Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида»ги қонун. 2000 йил 25 май. 5. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 22 июндаги «Нақд пул муомаласини мустахкамлаш ва тижорат банкларининг масулиятини оширишга доир қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. 6. Вазирлар махкамасининг 2003 йил августдаги «Паст рентабелли зарар кўриб ишлаётган иқтисодий ночор давлат корхоналарини ва объектларини хусусийлаштиришни жадаллаштиришга доир қўшимча чора тадбирлари тўғрисида»ги қарори. 7. Вазирлар махкамасининг 2001 йил 10 сентябрдаги 366 сонли «Кичик корхоналар, дехқон фермер хўжаликларини маблағ билан тағминлаш моддий техник таъминлаш уларга божхона имтиёзларини бериш банк хизматларини кўрсатиш бўйича қўшимча чора тадбирлар тўғрисида»ги қарори. www . ziyonet . uz

Похожие

Корхона ва унинг таркибий бўлинмаларини бошкариш

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг хусусий капиталини бошқариш

Маркетингни бошкариш

Молиявий бошкариш

Маркетингни бошкариш