Кичик ва урта бизнеснинг ташкилий шакллари - Экономика - Рефераты

Кичик ва урта бизнеснинг ташкилий шакллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92.5 KB

Кичик ва урта бизнеснинг ташкилий шакллари Режа: 1. Тадбиркорлик фаолиятининг асосий йуналишлари. 2. Кичик ва урта корхоналарнинг турлари.

I. Тадбиркорлик фаолияти қуйидаги йуналишларда олиб борилади: - ишлаб чиқариш соҳасидаги тадбиркорлик; - тижорат соҳасидаги тадбиркорлик; - молиявий тадбиркорлик; - инновацион тадбиркорлик; Ишлаб чиқариш соҳасидаги тадбиркорлик товарлар ишлаб чиқариш; хизмат курсатиш билан боғлиқ. Бунда истеъмолчининг талаби тадбиркор фаолиятида энг муҳим роль уйнайди. Тадбиркорликнинг бу йуналишида ишлаб чиқариш асосий функция ҳисобланади. Тадбиркорликнинг бу йуналиши бозорни сифатли товарлар билан тулдиради, давлат экспорт потенциалини кучайтиради, куп миқдорда иш жойларини ташкил этади, четдан янги техника ва технологияларни миллий иқтисодиётга олиб келинишига ижобий таъсир курсатади. Ишлаб чиқаришдаги тадбиркорлик тадбиркорликнинг тижорат ишларига нисбатан йирик капитал, катта тажриба, чуқур билимлар, малакали иш кучини талаб қилади. Тадбиркорликнинг бу турига кирувчи корхоналарни бошқариш ҳам бир мунча мураккаб булиб, бошқарувчидан маҳсус билимлар ва маҳоратни талаб қилади. У серҳатар булади ва катта тоқат талаб қилади. ўзбекистонда ишлаб чиқариш соҳасидаги тадбиркорликни ривожлантиришга Республика президенти И.Каримов ва ҳукуматимиз жуда катта эътибор бермоқда. Натижада кейинги даврда қабул қилинган “Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари туғрисидаги” Қонун, Президент фармонлари, ҳукумат қарорлари кичик ва урта бизнеснинг ҳуқуқий асосларини мустаҳкамлади. Кичик ва урта бизнес корхоналарининг ҳисоб юритиш ва ҳисобот бериш тартиби қисқартирилди ва соддалаштирилди. Кичик ва урта бизнес субъектларига кредит бериш тизими яхшиланди.

Тадбиркорлик субъектларини моддий техника ресурслари билан таъминлаш ва улар ишлаб чиқарган маҳсулотларни сотишга ёрдам бериш ишлари муайян даражада яхшиланди. Тадбиркорликни қуллаб-қувватлаш буйича ахборот-маслахат марказлари ва бизнес инкубаторларининг иши фаоллашди. 1 Тижорат соҳасидаги тадбиркорликни ривожлантиришда бозор иқтисодиётига хос товар – пул муносабатлари муҳим аҳамиятга эга. Бу тадбиркорликнинг асосини товарлар ва хизматларни сотиш ва сотиб олиш ташкил этади. ўзбекистонда бозор иқтисодиётига утиш даврида тижорат соҳасидаги тадбиркорлик кенг авж олди. Бунинг сабабларидан бири – тижорат соҳасидаги капиталнинг нисбатан тез айланиши булса, иккинчиси, бу соҳада нисбатан оз миқдордаги капитал билан иш бошлаш мумкинлигидир. Баъзи ҳолатларда тижорат соҳасидаги тадбиркорликда фойда меъёри бошқаларга нисбатан юқори булиши мумкин. 80-90 йилларда ўзбекистон бозорида баъзи товарлар тақчиллиги сезилгани учун, тижоратчи тадбиркорлар бу товарларни хорижий давлатлардан куп миқдорда олиб кела бошладилар. Натижада улар юқори фойда олиб, уни жамғара бошладилар. Бу ҳолат баъзи тақчил товарлар буйича ҳали ҳам сақланиб турибди. (купроқ саноат истеъмол товарлари буйича яъни кийим-кечак, болалар либослари, автомобилларнинг эҳтиёт қисмлари ва бошқалар). Тижорат соҳасидаги тадбиркорлик билан ўзбекистонда аёллар ҳам фаол шуғулланмоқда. Буни ижобий ва салбий томонлари мавжуд. Фикримизча, бу алоҳида таҳлил қилишга оид мавзу. Тижорат соҳасидаги тадбиркорликнинг асосий вазифаси – ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчи уртасидаги алоқани таъминлашдан иборат. Республикамизда тижорат тадбиркорлигининг шаклланиши 2 босқичда 1 1. «Халš с¢зи» газетаси: 22 июл 2000 йил.

амалга оширилади 2 : биринчи босқич 80-йилларнинг охиридан бошланиб, 1993 йилгача давом этди, иккинчи босқич 1994 йилдан бошланиб ҳозиргача давом этмоқда. Тадбиркорлик фаолиятининг учинчи йуналиши – бу молиявий тадбиркорликдир. Молиявий тадбиркорликнинг объекти – пул, валюта, қимматбаҳо қоғозларни тижорат банклари, фонд ва валюта биржалари орқали сотиш ва сотиб олишдир. Шундай қилиб, пул ва қимматбаҳо қоғозлар товар муомаласида воситачигина булиб қолмай, молиявий тадбиркорликнинг объекти ҳам ҳисобланади. Молиявий тадбиркорликнинг фаолият йуналишига мувофиқ қуйидаги типлари мавжуд: - депозит ташкилотлари; - институционал инвестрлар; - инвестиция соҳасидаги воситачилар. Бозор иқтисодиёти шароитида биринчи гуруҳга кирувчи энг йирик ташкилот – бу тижорат банки ҳисобланади. ўзбекистон бугун бир қатор йирик Халқаро банкларнинг тенг ҳуқуқли аъзосидир. Республикамизда 2 даражали банк тизими шаклланди. 30 дан ортиқ тижорат бинклари фаолият курсатмоқда. Банк тизимини ислоҳ қилиш давом этмоқда. Ҳозир тижорат банклари томонидан хусусийлаштирилган корхоналарнинг қимматбаҳо қоғозлари ва устав фондларига 53 млрд сум капитал маблағлар қуйилган. Бу жараёнда Пахта-банк, Саноат-банк, Алоқа банк фаол иштирок этмоқда. 3 2 1. Хаджимуратов А.А. Становление предпринимательства в Узбекистане. Изд-во. Санкт-Петербургского Университета. 1996. с.186. 3 Каримов И.А. Иšтисодиётни эркинлаштириш – фаровонлик пойдевори. Тошкент. «Халš с¢зи» газетаси. 22 июл 2000 йил. 2. «Халš с¢зи» газетаси. 22 июл 2000 йил. 3. «Халš с¢зи» газетаси. 22 июл 2000 йил.

ўзбекистонда бир қатор хорижий капитал иштирокида ташкил этилган қушма банклар мавжуд. Масалан, ўзДЭУбанк, УТбанк, АБН Амро-банк, Узприватбанк ва бошқалар. Тижорат банкларнинг уз капитали 1,5 баробар ошди ва қарийб 300 млрд сумга етди 4 . Бу уларнинг кредит бериш имкониятлари ошганидан далолат беради. Республикамиз Президенти И.Каримов ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2000 йил I ярим йиллигида Республика ижтимоий – иқтисодий ривожлантириш якунлари ва иқтисодий ислоҳотларнинг боришига бағишланган мажлисидаги маърузада аҳолининг маблағлари банк активларининг фақат 2% ни ташкил этишини курсатиб, уни купайтириш учун қуйидаги вазифаларни ҳал этиш зарурлигини курсатди: - «Банкларда фуқароларнинг жамғармаларини ҳимоя қилиш ва омонатларни сир сақлаш кафолатлари туғрисидаги» қонун лойиҳасини тайёрлашни тезлаштириш; - Марказий банк ва тижорат банкларининг аҳолини буш маблағларини депозитга жалб қилишни рағбатлантиришга қаратилган чора – тадбирларни ишлаб чиқиш 5 . Молиявий тадбиркорликнинг иккинчи гуруҳига суғурта компаниялари, нафақа жамғармалари ва бошқа фондлар киради. Тадбиркорлик фаолиятининг охирги йуналиши – инновацион тадбиркорликдир. Инновация фан-техника янгиликларини ишлаб чиқаришда қуллаш демакдир. Инновация меҳнат унумдорлиги усишига, янги, сифатли товарларни ишлаб чиқаришни купайтиришга олиб келади. Инновацион тадбиркорлик учун патент, лицензия, нао ҳау бозори эркин ва байналминал микёсда амал қилиши шарт. Фақат шу шароитдагина инновацион компаниялар бозорда керакли янгиликларни топа оладилар. Бу тадбиркорлик 4 5

юзага келиши учун чекланмаган бозор, эркин нарх-наво, кредит, инновация, экспорт-импорт эркинлиги талаб қилинади. Инновацион тадбиркорликка таълим соҳасидаги, соғлиқни сақлаш соҳасидаги, маданият соҳасидаги тадбиркорликни ҳам киритиш мумкин. II.Тадбиркорлик қайси йуналишга мансуб булмасин, у корхонадан бошланади. Корхона қайси мулкка оид булмасин, нима билан шуғулланмасин, у бозор учун, яъни узи ишлаб чиқарган маҳсулотларни сотиш учун ишлайди. Корхона бозорда баъзан сотувчи, баъзан эса истеъмолчи сифатида иштирок этади. У бозорга ишлаб чиқарган товарларини, хизматларини чиқаради, бозордан эса ишлаб чиқариш ресурсларини сотиб олади. Корхона бозор билан узвий алоқада булади, лекин у иқтисодий эркин субъектдир. ўзбекистонда кичик корхоналарни аниқлашнинг қуйидаги меъёрлари белгиланган: Мулкчиликнинг шаклидан қатъи назар, уларда бир йил давомида уртача банд булганларнинг сони: - саноатда 40 кишигача - қишлоқ хужалиги ва бошқа ишлаб чиқариш соҳаларида 20 кишигача - фанда, илмий хизмат курсатишда, чакана савдода ва бошқа ноишлаб чиқариш соҳаларида 10 кишигача миқдорда булган кичик корхоналар кичик бизнес субъектларидир. ўзбекистонда юқоридаги мезонларга асосланиб кичик бизнес субъекти деб эътироф қилинган корхоналарнинг қуйидаги турлари мавжуд: - Якка тартибдаги ва оилавий кичик корхоналар. Бу корхоналар асосан хусусий мулкка асосланган булади.

- Кичик ва урта жамоа корхоналари, кичик кооператив корхоналар, кичик хиссадорлик корхоналари, жамоат ва диний ташкилотларнинг кичик корхоналари. Бу корхоналар асосан жамоа мулкига асосланган ҳолда фаолият юритади. - Кичик ва урта давлат корхоналари. Улар давлат мулкига асосланади. - Кичик ва урта қушма корхоналар. Бу корхоналар чет эллик юридик ёки жисмоний шахслар ва ўзбекистондаги таъсисчиларининг мулкига асосланади. - Кичик ва урта ижара корхоналари. Турли хилдаги кичик корхоналарни ташкил этишнинг узига хос томонлари мавжуд. Масалан, хусусий корхоналар фирмалар деб аталади ва ҳуқуқий шахс деб ҳисобланади. У узининг мустақил балансига, думалоқ муҳрига, уз номи билан туртбурчак муҳрига, банк муассасаларида уз ҳисоб счётига ва бошқа счётларга, шунингдек, уз нишонига ва бошқа зарурий белгиларига эга булади. Бундай кичик корхоналарни руйҳатга олиш фақат фуқароларнинг шахсий аризаси билан амалга оширилади. Жамоа мулкига асосланган кичик корхоналар таъсисчилар томонидан ёки мулкни бошқарувчилар томонидан тузилади. ўзбекистонда хусусий шаклдаги кичик корхоналарнинг сони жадал суръатларда ошиб бормоқда. Натижада кичик корхоналарнинг катта қисми – 74,1% ини хусусий корхоналар, 9,4% ини жамоа кичик корхоналари, 1,1% ини хиссадорлик типидаги кичик корхоналар ташкил этган. Фаолият курсатаётган кичик корхоналарнинг 46,4 фоизини савдо, 14,8 фоизини саноат ва 12,5 фоизини қурилиш соҳасидаги корхоналар ташкил қилган 6 . 6 1. Б.Берминов, И.Ж¢рабоев, О.Омонов, И.Пардаев., Кичик корхоналар фаолиятини ташкил этиш ва юритиш асослари. Тошкент. ¡šитувчи.

Адабиётлар. 1. Каримов И . А . ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йулида . Тошкент . « ўзбекистон » 1995 й . 2. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш – фаровонлик пойдевори. Тошкент. «Халқ сузи» газетаси, 22 июл, 2000й. 3. ўлмасов А., Шарифхужаев М. «Иқтисодиёт назарияси» Тошкент. «Меҳнат», 1995й. 4. Мирсаидов М. Тадбиркорлик: назария, амалиёт ва муаммолар. Тошкент. «ўзбекистон» 1995й. 5. Рахмонқулов Х.Р. «Бозор иқтисодиёти асослари» Термиз. «Жайхун» 1994й, II боб. 6. Хаджимуратов А.А. Станавление препринимательства в Узбекистане. Издательство. Санкт – Петербургского Университета экономики и финансов, 1996, гл I, гл IV. 7. Беркинов Б., Журабоев И. Кичик корхоналар фаолиятини ташкил этиш ва юритиш асослари. Тошкент. «ўқитувчи» 1999й. Гл I. 8. Икромов Т. ... Иқтисодиёт назарияси. Фарғона, 2001й. 1999й. 11-бет.

Похожие

Кичик бизнеснинг ташкилий иктисодий асослари

Тадбиркорликнинг ташкилий шакллари

Бизнеснинг молиявий фаолияти ва кредит билан таъминлаш шакллари

Узбекистонда кичик ва урта бизнес тараққиёти босқичлари ва хусусиятлари

Кичик бизнес тадбиркорлик тузилмаларининг ташкилий тузилиши