Кичик ва ўрта бизнесни молиялаш ва кредит механизми - Экономика - Рефераты

Кичик ва ўрта бизнесни молиялаш ва кредит механизми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

138 KB

Кичик ва ўрта бизнесни молиялаш ва кредит механизми Режа: 1 Кичик бизнес молиявий механизмининг хусусиятлари. 2 Кичик бизнес тизимида кредит. Кредит манбалари. 3 Кичик бизнес соҳасидаги солиқ сиёсати. Солиқ турлари.

I. Ҳар қандай кичик ва ўрта бизнес корхонаси маълум миқдордаги капитал негизига қурилади. Тадбиркорлик фаолияти ўз иҳтиёридаги озми- кўпми мавжуд маблағдан самарали фойдаланиш учун фаоллик ва ташаббускорликни талаб қилади. Бунинг учун тадбиркор ўз иҳтиёридаги маблағ ҳақида тўлиқ ва аниқ маълумотга эга бўлиши керак. У маблағлар ҳаракати ва бу маблағларнинг келиб чиқиш манбаларини ҳисобга олиши зарур. Тадбиркорнинг имкони борича камроқ ресурс (капитал) сарфлаган ҳолда кўпроқ фойда олиши муҳимдир. Кичик ва ўрта бизнес корхонасининг иқтисодий ресурслар учун сарфлаган маблағлари ишлаб чиқариш ҳаражатлари деб аталади. Капитал фойда олиш мақсадида корхонага қўйилга пулдир. Капитал ўзининг манбаларига кўра 2 қисмдан иборат бўлади: 1) Тадбиркорнинг ўз маблағи. 2) Банкдан олинган қарз. Фирманинг маблағи ишлаб чиқаришдаги ролига қараб, асосий ва айланма капиталдан ташкил топади (уни асосий ва оборот фондлари деб ҳам юритилади). Бино, иншоот, машина, асбоб ускуналарга сарфланадиган, бир неча йиллар давомида (баъзан бир неча ўн йиллар давомида) хизмат киладиган, ўзининг қийматини тайёр маҳсулотга қисмларга бўлиб ўтказиб турадиган капитал асосий капитал (фонд) деб аталади. Масалан, машина 5-7 йил, бино 20-30 йил хизмат килиши мумкин. Айланма капитал (фонд) - ишлаб чиқариш учун ашёвий ресурслар (хом ашё, материаллар, ёқилғи, ярим фабрикат, электр энергияси) ва ишчи кучи сотиб олишга сарфланадиган маблағлардан иборат бўлади. Бу маблағларнинг

қиймати тезда (асосан бир ишлаб чиқариш циклида) яратилган товарларга бир йўла ўтади. Тадбиркор ўзининг пул шаклидаги маблағини бозорда ресурсга айлантиради. Ресурслар ишлаб чиқаришда қўлланилиб, товарлар ва хизматлар яратилади, улар бозорда сотилгач, капитал қайтадан пул шаклида келади. Шундай қилиб, тадбиркорнинг фаолияти бозордан ресурс сотиб олишдан бошланади. Фирма асбоб ускуна, станоклар, транспорт ва алоқа воситалари, хом ашё, ёқилғи, материалларни, меҳнат бозоридан ишчи кучини сотиб олади. Фирма ерни ва биноларни сотиб олиши ёки ижарага олиши мумкин. Молиявий маблағларсиз иқтисодий фаолиятни амалга ошириш, фойда топиш мумкин эмас. Фойдани имкони борича кўпайтириш учун ҳаражатларни имкони борича пасайтириш талаб этилади. Фойда тадбиркор фаолиятининг молиявий натижаси ҳисобланади. Фойда ишбилармонлик қобилиятини ишга солиб, ҳатарли ишга қўл ургани учун тадбиркорга тегадигани молиявий маблағдир. Фойдани 2 тури мавжуд: 1) меъёрий фойда; 2) иқтисодий (соф) фойда. Меъёрий фойда. - ҳаражатлар таркибига кирувчи ва тадбиркорлик фаолияти учун олинадиган ҳақдир. Товарлар ва хизматлар энг паст нархда сотилганда ҳам тадбиркорлар бу фойдани олади. Иқтисодий (соф) фойда. - товар ва хизматларни сотишдан тушган пул билан ҳаражатлар ўртасидаги фарққа тенг ва товарлар ҳаражатлардан юқори нархда сотилганда вужудга келади.

Фойдани асл манбаи қўшимча маҳсулот бўлиб, у маҳсулот сотилгандан кейин, пул шаклида намоён бўлади. Фирма фаолиятининг самарадорлик даражасига баҳо беришда унинг олган фойдаси (соф) ишлаб чиқариш ҳаражатлари миқдори билан таққосланади. Фирма фойдасининг мутлоқ миқдори унинг массасини ташкил қилади. Рентабеллик – фойда массасини ишлаб чиқариш ҳаражатлари (таннарх) билан таққослаш асосида ўлчанади. Бунда ҳаражатлар бирлигига қанча фойда тўғри келиши аниқланади. Тадбиркорлик фаолияти турига қараб фойданинг қуйидаги турлари мавжуд: - ишлаб чиқариш соҳасидаги фойда; - тижорат фойдаси; - банк фойдаси. Савдо-сотиқ ишларида тижорат фойдаси билан бирга омад фойдаси ҳам мавжуд. Омад фойдаси бозордаги нархларнинг ўзгариши туфайли олинади. Бунда нархларда кутилмаган ўзгаришлар юзага келади. Фирмалар фаолиятини молиявий тахлил қилинганда даромад тушунчаси ҳам мавжуд. Даромад фойдадан кўп бўлади. Тадбиркорлик фаолиятида даромаднинг 3 тури мавжуд: 1) умумий даромад; 2) ўртача даромад; 3) меъёрий даромад.

Умумий даромад - барча товар ва хизматларни сотишдан тушган пул. Агар фирма товарларни кўп чиқарса ва кутилгандан юқори нархларда сотса даромад шунча кўп бўлади ва аксинча. Ўртача даромад - ишлаб чиқарилган товар ва хизматлар бирлигини сотишдан тушган пул. Ўртача даромадни аниқлаш учун фирмани умумий даромади сотилган товарлар миқдорига бўлинади. Меъёрий даромад - фирма қўшимча ишлаб чикарган товарларни ва хизматларни сотишдан тушган пул. Юқорида рентабеллик тўғрисида фикр юритдик, энди унинг турларини баён этамиз. Рентабеллик 2 турга бўлинади: 1) ишлаб чиқариш рентабеллиги, 2) маҳсулот рентабеллиги. Ишлаб чиқариш рентабеллиги унинг нақадар фойда беришини кўрсатади. Рентабеллик икки усулда аниқланади. Биринчи усулда олинган фойда миқдори ишлаб чиқаришга қўйилган капиталга бўлинади ва фоизларда ифодаланади.100 1   K F R бунда, R 1 - рентабеллик даражаси, F - олинган фойда, К - асосий фондлар ва айланма маблағларнинг ўртача йиллик миқдори. Иккинчи усул. Айрим маҳсулот турининг рентабеллигини аниқлаш билан боғлиқ. 100 1  W F R

бунда, R m - айрим маҳсулотларнинг рентабеллиги, F - муайян маҳсулотларнинг сотишдан келган фойда, W - шу маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун сарфланган ҳаражатлар. Табиркорлик фаолиятида фирманинг рейтингини аниқлаш муҳим аҳамиятга эга. Рейтингни аниқлашда қуйидаги кўрсаткичлар асос қилиб олинади: - рентабеллик; - капитал миқдори; - капиталнинг айланиш тезлиги; - ҳисоботларни ишончли бўлиши; - тўлов қобилияти; - рақобатбардошлик; - фойданинг ўсиши; - фойданинг тақсимланиши; - солиқларни тўлай олиши; - товарларнинг сотилиш ҳажми; - қарздорлик даражаси; - дивидент олиш; - инвестиция қобилияти;

- банкрот бўлиш эҳтимоли. Умуман олганда корхонанинг молияси қуйидаги манбаларга таянади: 1) фирмада ишлаб чиқарилган товарлар ва хизматларни сотишдан тушган пул; 2) фирманинг ортиқча мол-мулкини сотишдан келган пул (агар ортиқча мол мулк мавжуд бўлса); 3) агар фирма акциялар чиқарган бўлса, уларни сотишдан олинган пул; 4) агар фирма бошқа корхоналарнинг акцияларини сотиб олган бўлса, улардан келадиган дивидент; 5) давлат ёки ҳар хил ҳомийлар томонидан ёрдам сифатида берилган пул; 6) банкдан қарзга олинган пул; 7) суғурта компаниялари берадиган пул. Фирма юқоридаги манбалар ҳисобидан ташкил этилган молиявий маблағлардан қуйидагича фойдаланиш мумкин: 1) қуйидаги фондларни уюштиради: - иш ҳақи фонди; - амортизация фонди; - мукофотлаш фонди; - ижтимоий ёрдам фонди;

- инвестициялаш фонди; - ҳайрия фондлари. 2) Солиқ тўлайди; 3) Қарзини қайтаради; 4) Капиталини кўпайтиради; 5) Банкка фоиз тўловлари тўлайди. Коммерцияга асосланган фирмалар учун ўзини-ўзи молиялаш қоидаси амал килади. Ўз-ўзини молиялаш – молия ресусларига бўлган талабни ўз пули ҳисобидан ва ўз зиммасига олган қарз пули ҳисобидан қондиришдир. II . Кичик ва ўрта бизнес тараққиётида кредит ўта муҳим аҳамиятга эга. Ўзбекистонда тадбиркорликни мустаҳкам асосга қўйиш учун барча шарт – шароитларни яратишга ҳаракат қилинмоқда. Шунга асосан, 2001 йилнинг 10 сентябрида Вазирлар Маҳкамасининг 366 – сонли «Кичик корхоналар, деҳқон ва фермерлар ҳўжаликларини маблағ билан таъминлаш, моддий – техник таъминлаш, уларга божхона имтиёзлари бериш, банк хизматлари ва бошқа хизматлар кўрсатиш бўйича қўшимча чора – тадбирлар тўғрисида»ги қарори қабул қилинди. Унда белгиланган вазифаларнинг асосий мазмунига кўра, ўз фаолиятини энди бошлаган кичик корхоналар, микрофирмалар, фермерлар ва юридик мақомга эга бўлган деҳқон хўжаликлари учун дастлабки сармоя ажратиш масалалари киритилган. Мазкур маблағ ўз фаолиятини бошлаганига 6 ойдан ошмаган тадбиркорлик субъектларига берилади.

Бу маблағдан фойдаланганлик учун ўрнатиладиган устама фоиз даражаси Марказий банкнинг қайта молиялаштириш ставкасининг олтидан бир қисми миқдорида, имтиёзли фоиз ставкаси бўйича 3 йилгача бўлган муддатга узайтириш ҳуқуқисиз микрофирмалар ва юридик мақомга эга деҳқон хўжаликлари учун энг кам ойлик иш ҳақининг 150 баробари миқдоригача, ҳамда кичик корхона ва фермер хўжаликлари учун энг кам иш ҳақининг 300 баробари миқдоригача белгиланган. Шу билан бирга, кредит фоиз тўловини 12 ойга кечиктириш ва асосий қарзни қайтариш кредит олгандан кейин 18-24 ой ўтгач бошлаш шартларида берилади. Ўзбекистон Республикасининг Марказий банки 2000 йил 22 февралда 463-сонли қарор билан «Тижорат банклари томонидан юридик шахс мақомини олмасдан фаолият кўрсатаётган якка тартибдаги тадбиркорлар ва деҳқон хўжаликларини миллий ва чет эл валютасида микрокредитлаш тартибини» белгилади. Бу тартиб Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғрисида», «Банклар ва банк фаолияти тўғрисидаги» қонунлар ва меъёрий хужжатларга мувофиқ ишлаб чиқилган. У юридик шахс мақомини олмасдан фаолият кўрсатаётган якка тартибдаги тадбиркорлар ва деҳқон хўжаликларини ривожланиши учун шарт шароитлар яратишга қаратилган. 2002 йилда Тижорат банклари томонидан кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун ажратилган кредитлар ҳажми 30% ортди ва 265 млрд. сўмни ташкил этди. 1 Республикамизда тижорат банклари томонидан микрокредитлар бериш қуйидаги тамойилларга асосланади: 1 1. Каримов И.А. «Ислоќатлар стратегияси-мамлакатимиз иšтисодий салоќиятини юксалтиришдир». Тошкент. «Халš с¢зи» газетаси 2003 йил 18 феврал.

- тўловлилик; - таъминланганлик; - муддатлилик; - қайтаришлик; - мақсадли фойдаланиш. Юридик шахс мақомини олмасдан фаолият кўрсатаётган якка тартибдаги тадбиркорлар ва деҳқон хўжаликларига бериладиган микрокредитлар деганда, кредит бериладиган кундаги биржадан ташқари валюта бозори курси ҳисобида 5000 АҚШ доллорига эквивалент валютада бериладиган кредитлар тушунилади. Бундай микрокредитлар қарз олувчиларга қуйидаги мақсадлар учун берилади: 1 кичик (мини) ускуналарни ҳарид қилиш; 2 хом ашё ва материалларга бирламчи ишлов бериш; 3 хусусий ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва кенгайтириш; 4 меҳнат қуроллари, хом ашё, ярим тайёр маҳсулотлар ва ёрдамчи ашёларни ҳарид қилиш; 5 халқ бадиий хунармандчилиги ва амалий санъати буюмларини ишлаб чиқариш; 6 хунармандчиликни ривожлантириш, уй меҳнати (касаначилик)ни ташкил этиш;

7 сервис хизмати ва маиший хизмат кўрсатишни ривожлантириш; 8 соғлиқни сақлашни ривожлантириш; 9 сайёҳлик (туризм) соҳасини ривожлантириш; 10 кичик кўламдаги ишлаб чиқаришни ташкил этиш; 11 Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилиги билан тақиқланмаган халк истеъмоли молларини ишлаб чикариш ва хизмат кўрсатиш соҳаси билан боғлиқ тадбиркорлик фаолиятини бошқа турлари. Микрокредитларни қуйидаги мақсадларда берилиши таъқиқланади: 1 илгари олинган кредитларни ёки бошқа ҳар қандай қарзларни қоплаш; 2 тамаки ва спиртли ичимликларни ишлаб чиқариш; 3 савдо-воситачилик фаолиятини амалга ошириш; 4 ишлаб чиқариш мақсадларида фойдаланилмайдиган шахсий мулкни харид қилиш. Тижорат банклари микрокредитларни қарз олувчиларга шартнома асосида 3 йилгача бўлган муддатга берадилар. Кредитлар мижознинг талаб қилиб олинадиган кредит ҳисоб-режими жойлашган манзил бўйича берилади. Микрокредитларнинг 50 фоизигача миқдорини 1,5 йилгача бўлган муддатда қайтариш шарти билан нақд пулда берилиши мумкин. Микрокредитлардан фойдаланганлик учун фоиз ставкалари қарз миқдори олувчи ва банк ўртасидаги ўзаро келишувга кўра кредит

шартномаси асосида, аммо Марказий банк томонидан расман ўрнатилган қайта молиялаш ставкасидан юқори бўлмаган миқдорда белгиланади. Кредитнинг қайтарилмай қолиш хавфини олдини олиш мақсадида қарз олувчи банкка қуйидаги таъминот турларидан бирини тақдим этиш ҳуқуқига эга: - мулк ёки қимматли қоғозлар гарови; - банк ёки суғурта ташкилоти кафолати; - учинчи шахснинг кафиллиги; - суғурта компаниясининг қарз олувчининг кредитни қайтара олмаслик хатарини суғурта қилингани тўғрисидаги суғурта полиси. - фуқаролар йиғинларининг маҳалла, қишлоқ, овул кенгашлари кафиллиги. Банклар, ўзлари билан доимий алоқага эга, банк ҳисоб рақамида доимий пул оқими мавжуд бўлган, яхши обрў ва кредит тарихига эга қарз олувчиларга бланкли (ишончли) микрокредит бериш ҳуқуқига эгадирлар (кредит таъминоти талаб қилинмайди). Ўзбекистон Республикасининг "Гаров тўғрисида"ги Қонунига мувофиқ, муомаладан чиқарилган буюмлардан ташқари, ҳар қандай мулк, шу жумладан буюмлар ва мулкий ҳуқуқлар, қимматбаҳо буюмлар, заргарлик буюмлари, эркин айирбошланадиган валюта ва бошқалар гаров предмети бўлиши мумкин. Кредит ҳисобига сотиб олинган мулк, унинг қийматини 80 фоизи миқдорида мазкур кредит бўйича гаров предмети бўлиб хизмат қилиши мумкин.

Кредитларни мижознинг талаб қилиб олингунча депозит ҳисоб рақами жойлашган манзил бўйича берилади. Нақд пул шаклида берилган микрокредитларни қайтариш ва уларнинг фоизларини тўлаш мажбурий тарзда банк кассасига нақд пул топшириш йўли билан амалга оширилади. Тижорат банклари кредитдан фойдаланишнинг бутун муддати давомида доимий мониторингни амалга оширади ва у қарз олувчи томонидан унинг лойиҳаси ва кредит шартномаси шартларининг амалга оширилишига ҳар томонлама кўмаклашишга қаратилган. Мониторинг жараёнида банкка берилган гаров ҳолати ва кредитдан самарали ҳамда мақсадли фойдаланиш бўйича жойларга бориб текширувлар ўтқазиб турилади. Чет эл валютасидаги микрокредитлар банклар билан қарз олувчилар ўртасида тузиладиган кредит шартномаларида белгиланадиган тижорат шартлари асосида нақд пулсиз шаклда берилади. Тижорат банклари томонидан юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган фермерлик хўжаликлари ва кичик бизнеснинг бошқа субъектларини миллий ва чет эл валютасида микрокредитлашда бир қатор ўзига хосликлар мавжуд. Юридик шахс мақомини олиб фаолият кўрсатаётган фермер хўжаликлари ва кичик бизнеснинг бошқа субъектларига бериладиган микрокредитлар - кредит бериладиган кундаги биржадан ташқари валюта бозори курси ҳисобида 10000 АҚШ доллорига эквивалент миқдордан ошмайдиган ҳажмда миллий ёки чет эл валютасида бериладиган қарздир. Микрокредитлар фақат Ўзбекистон Республикаси резидентларига берилади.

Фақат деҳқон ва фермер хўжаликларига микрокредитларнинг 50% - гача миқдорини аҳолидан чорва моллари, парранда ва кўчатларни сотиб олишга, 1,5 йилгача бўлган муддатда қайтариш шарти билан, нақд пулда берилишига рухсат берилади. Банклар ўз даромадлари ҳисобидан махсус микрокредитлаш жамғармасини ташкил этишлари зарур. Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун берилган хорижий банклар кредит линиялари доирасида лойиҳаларни танлаб олиш ва маблағ билан таъминлашни бошлаш меҳанизми белгилаб берилган. Хорижий кредит линиялари ҳисобига маблағ билан таъминлашнинг устувор ҳуқуқига қуйидагилар эга бўлади: - экспортга мўлжалланган маҳсулотларни ишлаб чиқариш; - қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ва бошқа маҳаллий хом ашё ресурсларини қайта ишлаш; - машинасозлик ва электрон саноати учун деталлар ва узеллар ишлаб чиқариш; - кундалик эҳтиёждаги халқ истеъмоли товарлари ишлаб чиқаришни назарда тутадиган инвестиция лойиҳалари. Хорижий кредит линиялари ҳисобига инвестиция лойихаларини амалга ошириш учун кредитлар кичик фирмаларга, кичик ва ўрта корхоналарга берилади. Кичик ва ўрта тадбиркорлик субъектларига кредит олиш учун зарур бўлган техник - иқтисодий ва юридик хужжатларнинг тўлиқ пакетини ишлаб

чиқиш ва танлаб олиш бўйича хизматларнинг тўлиқ комплексини тақдим этиш: - намунавий лойиҳа бўйича - "Ўзинвестлойиҳа" республика инжиниринг компанияси, Ўзбекистон Республикаси Ташқи иқтисодий алоқалар вазирлиги ва тижорат банклари томонидан; - якка тартибдаги лойиҳалар буйича - "Ўзинвестлойиҳа" компанияси ва тижорат банклари томонидан амалга оширилади. Намунавий лойиҳа куйидагиларни ўз ичига олади: - ҳарид қилинган асбоб-ускуналарнинг техник-иқтисодий параметрлари; - асбоб-ускуналардан фойдаланиш шартлари; - лойиҳа самарадорлигини баҳолаш; - лойиҳани қарзга олинган маблағлар ҳисобига маблағ билан таъминлаш ва қарзни узишнинг асосий шартлари. Ваколатли банк икки хафта муддатда намунавий лойиҳаларни уларнинг иқтисодий самарадорлигини аниқлаш мақсадида дастлабки экспертизадан ўтказади. Дастлабки экспертиза натижаси ижобий бўлган тақдирда намунавий лойихалар Ташқи иқтисодий алоқалар вазирлига ва ваколатли банк раҳбарияти томонидан тасдиқланади. Намунавий лойиҳа тасдиқлангандан кейин ваколатли банк намунавий лойиҳалар тўғрисидаги ахборотларни ва ушбу лойиҳаларни амалга ошириш учун кредитлар берилиши юзасидан танлов ўтказиш шартларини оммавий ахборот воситаларида эълон қилади ёки кичик ва ўрта бизнес субъектларига етказади.

Сўнгра қарз олувчи лойиҳа мақсадини кўрсатган ҳолда ўз буюртманомасини ёки ўзи танлаган намунавий лойиҳани хорижий кредит линияси берилган ваколатли банк бўлинмасига беради. Буюртманомага банк белгилаган талабларга мувофиқ кредитни таъминлаш бўйича хужжатлар пакети илова қилинади. Кредит олишга буюртманомаларни кўриб чиқиш ва тендер ғолибини аниқлаш учун ваколатли банк муассасасида Товар ишлаб чиқарувчилар ва Тадбиркорлар палатаси раҳбари бошчилигида доимий ишловчи танлов комиссияси тузилади, унинг таркибига қуйидагилар киради: - ваколатли банк (икки овозга эга); - Товар ишлаб чиқарувчилар ва тадбиркорлар палатаси, деҳқон ва фермер хўжаликлари уюшмаси; - кичик ва ўрта тадбиркорликни ахборот-маслаҳат билан қўллаб қувватлаш худудий марказлари; - Бизнес - фонд; - суғурта агентликлари ("Ўзбекинвест", "Мадад", "ЎзинвестАИГ", "Ўзагросуғурта"); - бошқа манфаатдор ташкилотлар. Ваколатли банк бир ой ичида манфаатдор ташкилотлар иштирокида қуйидагиларни амалга оширади: - тадбиркор томонидан тақдим этилган хужжатларни кўриб чиқади, ундаги мавжуд ишлаб чиқариш базасининг айтилган мақсадларга ва белгиланган устуворликларга мувофиқлигини

текширади; - кредитни бериш, ундан мақсадли фойдаланишни назорат қилиш ва уни ўз вақтида қайтаришини таъминлашнинг техник ва ташкилий тартибини ишлаб чиқади; - эксперт хулосалари билан бирга, кредит олишга буюртманомаларни танлов комиссиясига кўриб чиқиш учун тавсия этади. Танлов комиссияси танловни якунлайди ва унинг ғолибини эълон қилади. Танлов комиссиясининг барча аъзолари томонидан имзоланган ва унинг раиси томонидан тасдиқланган хулоса банкнинг кредит қўмитаси кўриб чиқиши ва кредит бериш тўғрисида қарор қабул қилиши учун асос бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистонда хусусий тадбиркорлик тузилмалари банк тизими билан самарали ҳамкорлик алоқаларини олиб бормоқда. Бу мақсадлар учун хориждан 455 миллион АҚШ доллари миқдорида кредит маблағлари жалб этилди. 2 III . Солиқлар мажбурий тўлов шаклида фирмалар, ташкилотлар ва аҳоли давлатга тўлайдиган пулдир. "Солиқ сиёсатининг вазифаси, - деб кўрсатади И.Каримов, - бир томондан, бюджет даромадларининг барқарор сафарбарлигини таъминлашдан, иккинчи томондан, - корхоналарни Республика учун зарур бўлган маҳсулотлар ишлаб чиқаришни кўпайтиришга рағбатлантиришдан иборат ..." 3 2 1. "Халš сœзи", 2001й, 18 июл. 3 2. Каримов И.А. Œзбекистоннинг œз истиšлол ва тараššиёт йœли. Тошкент, "Œзбекистон". 1992й, 60-бет.

Тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда солиқлар жуда муҳим ўрин тутади. Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 15 апрелдаги 159-сон қарорига мувофиқ (1999 йил 11 ноябр 493-сон қарорида ўзгартиришлар киритилган) кичик корхоналар учун солиқ солишнинг соддалаштирилган тизими қўлланилади. Кичик корхоналар учун солиқ солишнинг соддалаштирилган тизими Солиқ кодексида назарда тутилган амалдаги солиқ солиш тизими билан бир қаторда қўлланилади. Солиқ солиш тизимини танлаш ҳуқуқи мазкур тартибга мувофиқ иҳтиёрийлик асосида кичик корхоналарга берилади. Солиқ солишнинг соддалаштирилган тизими ялпи умумдавлат солиқларини, шунингдек, давлат ҳокимияти маҳаллий органлари томонидан жорий этиладиган маҳаллий солиқлар ва йиғимларни тўлаш ўрнига ягона солиқ тўлашни назарда тутади. Қуйидаги солиқ турлари бундан мустаснодир: - савдо-сотиқ қилиш ҳуқуқи учун йиғим; - юридик шахсларни рўйҳатдан ўтказганлик учун йиғим; - автотранспорт тўхташ жойидан фойдаланганлик учун йиғим. Солиқ солишнинг соддалаштирилган тизимини қўлловчи кичик корхоналар учун бож, қўшилган қиймат солиғи ва импорт қилинаётган товарларга акциз солиғи, давлат божи, лицензия йиғимлари тўлаш, бюджетдан ташқари фондларга ажратмалар ажратишнинг амалдаги тартиби сақлаб колинади.

Солиқ солишнинг соддалаштирилган тизимидаги солиқ солиш объектлари қуйидагилардан иборат: 1 савдо корхоналари учун (ҳарид қилувчи, воситачи, улгуржи сотувчи, таъминот) - ялпи даромад; 2 халқ хўжалигининг бошқа тармоқлари корхоналари учун - ялпи тушум. Ялпи даромадга қуйидагилар киради: - товарни ҳарид қилиш ва сотиш қиймати ўртасидаги тафовут; - молиявий фаолиятдан олинган даромадлар, бошқа даромадлар. Ялпи тушум таркиби қуйидагилардан иборат: - махсулотларни, мол-мулкни сотишдан олинган тушум; - молиявий фаолиятдан олинган даромадлар ва бошқа даромадлар. Ягона солиқ буюджетга ҳар чоракда ўсиб борувчи якун билан ҳисоб- китоб тақдим этиш муддатидан кечиктирилмасдан тўланади. Ягона солиқ суммаси махаллий буюджетга тўланади. Вазирлар Маҳкамасининг 1998 йил 26 декабрдаги қарорига мувофиқ ягона ер солиғи жорий этилди. Ягона ер солиғи қуйидаги маҳаллий солиқлар ва йиғимларни тўлаш ўрнига жорий этилди: - даромад (фойда/солиғи);

- қўшилган қиймат солиғи; - алкоголсиз ичимликлар ва мева шарбатларига акциз солиғи; - экология солиғи; - сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқ; - ер остидан фойдаланганлик учун солиқ; - мол-мулк солиғи; - ер солиғи; - ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш солиғи; - бошқа маҳаллий солиқлар ва йиғимлар. Ягона ер солиғини қишлоқ хўжалиги ширкатлари, фермер хўжаликлари, агрофирмалар ва бошқалар тўлайдилар. Ягона ер солиғини тўлашдан қуйидагилар озод этилади: 1 янги ташкил этилган қишлоқ хўжалиги махсулотлари ишлаб чиқарувчилар, шу жумладан, фермер хўжаликлари, давлат рўйҳатидан ўтган пайтдан бошлаб икки йил муддатга; 2 қоракўлчилик сохасидаги наслчилик, товар ва бўрдоқичилик хўжаликлари, 1999 йилнинг 1 январидан бошлаб 3 йил муддатга; 3 даромад (фойда) солиғи ва ер солиғини тўлашдан озод қилинган бошқа қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчилари. Бир қатор ер участкаларидан солиқ олинмайди, масалан:

- маориф, маданият ва соғлиқни сақлаш объектлари банд қилган ерлар; - ихота дарахтлари эгаллаган ерлар; - қишлоқ аҳоли пунктларининг умумий фойдаланишидаги ерлар; - спорт иншоотлари, стадионлар, спорт майдончалари, сузиш ҳавзалари, спортнинг техник турлари объектлари ва бошқалар; - янги ўзлаштирилаётган ерлар ва мелиоратив ҳолатини яхшилаш ишлари олиб борилаётган суғориладиган ерлар - лойиҳада назарда тутилган муддатга, лекин ишлар бошланганидан эътиборан кўпи билан беш йилга; - янги ўтқазилган боғзорлар ва токзорлар банд қилган ерлар, улар мева бера бошлайдиган муддатгача; - янгидан тут дарахтлари ўтқазилган ерлар, уч йил муддатгача; - Андижон дон ИТИ филиалларига алмашлаб экиш ва қишлоқ хўжалик экинлари навини алмаштиришнинг амалдаги схемалар доирасида хўжаликларга ажратилган ерлар, 1999 йилдан бошлаб уч йил муддатга. Ягона ер солиғи тўловчилар томонидан мустақил равишда ерларнинг майдони, баъзавий ставкалар ва тузатиш коэффициентлари асосида ҳисоблаб чиқилади. Ягона ер солиғи бир йилда икки марта тўланади.

Адабиётлар. 1 Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Тошкент, "Ўзбекистон" 1995 й. 2 Каримов И.А. Ислоҳотлар стратегияси – мамлакатимиз иқтисодий салоҳиятини юксалтиришдир. Т. «Халқ сўзи», 2003 йил, 18 феврал. 3 Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Тошкент, "Ўзбекистон" 1999 й. 4 Каримов И.А. Иқтисодий эркинлаштириш - фаровонлик пойдевори. Тошкент, "Ўзбекистон" 2000 й. 5 Хаджимуратов А.А. Становление предпринимательства в Узбекистане, Издательство, Санкт-Петербургского Университета экономики и финансов. 1996 г, гл. II §1, гл. III § 4, гл. IV §3. 6 В.А. Чжен. Хусусийлаштириш асослари. Тошкент, Бизнес - каталог, 1996 й 6 бўлим. 7 Икромов Т., Саидбоев Ш., Аҳмедов Ю. Иқтисодиёт назарияси. "Фарғона нашриёти" 2001 й. 10-11 мавзулар. 8 "Шахсий бизнесда муваффакият қозониш йўллари" курсларида ўқиётганлар учун ўқув методик ва норматив материаллар тўплами. Тошкент, 2000 й.

Похожие

Кичик бизнесни молиялаш ва кредит билан таъминлаш хусусиятлари

Тадбиркорлик фаолияти ва кичик бизнесни ташкил килиш

Кичик ва ўрта корхоналарни ташкил этиш

Ўзбекистонда кичик бизнесни шакилланиши ва ижтимоий-иқтисодий вазифалари

Бизнесни режалаштириш. Кичик ва хусусий корхоналарнинг иқтисодий самарадорлиги