Kapitallarni Boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

317 KB

Скачать

Kapitallarni Boshqarish Reja: 1. Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyati va guruhlanishi. 2. Korxona kapitalini shakllantirish prinsiplari. 3. Kapital qiymatini baholash va uni optimallashtirish.

1. Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyati va guruhlanishi. Kapital – moliyaviy menejmentda doimiy foydalanib kelinayotgan iqtisodiy kategoriyalardandir, mamlakatni bozor munosabatlariga o‘tishi bilan o‘zini yangi mazmuniga ega bo‘ldi. Korxonaning tashkil etilishi va rivojlanishida bosh iqtisodiy negiz bo‘lib, kapital o‘zini mavjudligi va xarakati jarayonida davlat, mulkdorlar va ishchi xodimlar manfaatlarini ta’minlaydi. Moliyaviy menejment yo‘nalishlarida kapital mablag‘lar qiymatini pul, moddiy va nomoddiy shaklda, uning aktivlarini shakllantirishda investitsiyalashtirilganligini xarakterlaydi. Korxona kapitalini iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra, birinchi navbatda uning quyidagi tavsiflarini ko‘rib o‘tish zarur: 1.Kapital korxona ishlab chiqarishini asosiy omili hisoblanadi. Iqtisodiy nazariyada ishlab chiqarishni 3 ta asosiy omilini ajratib ko‘rsatish mumkin, korxonalar xo‘jalik faoliyatini ta’minlashda ishlab chiqarish - kapitali; yer va boshqa tabiiy resurslar; mehnat resurslari. Yagona ishlab chiqarish kompleksida barcha omillarni birlashtiruvchi omil bo‘lib, ishlab chiqarish kapitali muhim o‘rin egallaydi. 2.Kapital daromad keltiruvchi korxona moliyaviy resurslarini xarakterlaydi. Kapital bu o‘z o‘rnida – ssuda kapitali shaklida ishlab chiqarish omillaridan ajralmagan holda korxonaning daromadini shakllantirishni ta’minlovchi ishlab chiqarish(operatsion) faoliyat emas, balki moliyaviy (investitsiya) faoliyati sohasini belgilaydi. 3. Kapital korxonaning mulkdorlarini boyligini shakllantiruvchi bosh asosiy manba hisoblanadi. U bu zaruriy darajada boylikni shakllantirishni joriy va kelajakda ta’minlash uchun zarurdir. Joriy jarayonda ishlatilgan kapitalning bir

qismi kapital tarkibidan ajralib, uning mulkdorlarini (egalarini) kelajakda yo‘naltirilgan ehtiyojlarini ta’minlaydi. 4. Korxona kapitali uning bozor qiymatini asosiy o‘lchovi hisoblanadi. Unda korxona jami o‘z kapitallarini aktivlarga nisbatan hajmini belgilaydi. Bu yerda ishlatilgan o‘z kapitallarini tarkibini chetdan jalb qilingan kapitallari qo‘shilgan tarkibi bilan foyda olishni belgilaydi. 5. Korxona kapitali dinamikasi uning xo‘jalik faoliyati samaradorligi darajasining muhim barometri hisoblanadi. КОРХОНА КАПИТАЛЛАРИ ШАКЛЛАРИНИ ТИЗИМЛАШТИРИШ -Ыз каптали -Жалб =илинган капиталКорхонага тегишлилиги быйича Фойдаланиш ма=садлари быйича -Ишлаб чи=ариш капитали -Ссуда капитали Инвестициялаш шакллари быйича -Молиявий шаклдаги капитал -Моддий шаклдаги -Асосий капитал -Айланма капиталИнвестициялаш объектлари быйича

$Доиравий айланиш жараёнида =атнашиш шакллари быйича -Пул шаклидаги капитал -Ишлаб чи=ариш шаклидаги капитал -Товар шаклидаги Хыжалик фаолиятини ташкилий – щу=у=ий шакллари быйича -Акционерлар капитали -Бадаллар капитали (пайчилар) -Ишловчи капитал -Ишламайдиган капиталХыжалик жараёнларида фойдаланиш Мулкчилик шакллари быйича -Хусусий капитал -Давлат капитали Мулкдорларнинг ишлатиш характери быйича -Истеъмол каптали (ой. квар) -Жам\ариладиган Щу=у=ий м е ё рларга мо с лилик харакати быйичаЖалб этиш манбалари быйича -Миллий каптитал (отчествен) -Расмий капитал -Норасмий капитал$

Kapital bu korxonaning nafaqat o‘zining ko‘p qirrali jihatlari mohiyatini xarakterlaydi, shuningdek ko‘p shaklli manbalari bilan ham yuzaga chiqadi. Umumiy tushunchalarda «Korxona kapitali» deganda hozirgi vaqtda turli shakldagi o‘nlab terminlar tushuniladi. Bu tushunchalarni ma’lum bir tizimga keltirishni talab etadi. Bunday tizimlashtirishni 1-chizmada keltiramiz va bunday shakldagi korxona kapitallarini alohida asosiy xususiyatlari bo‘yicha guruhlantirib qarab chiqamiz. 1. Korxonaga tegishligi bo‘yicha uning o‘z kapitali va jalb qilingan kapitallar shakllariga ajratiladi. O‘z kapitali – bu korxonaning mablag‘lari umumiy qiymatini uning shaxsiy mablag‘lari va uning belgilangan aktivlarini shakllantirish uchun foydalaniladigan mablag‘larini bir qismini tashkil etadi (xarakterlaydi). +arzga olingan kapital – korxonani rivojlanishini moliyalashtirish uchun qaytarilish asosida beriladigan pul mablag‘lari yoki boshqa mulkiy qiymatliklarni jalb qilishni xarakterlaydi. Korxonada ishlatilinadigan qarz kapitalini hamma shakli o‘zida uning belgilangan vaqtda qaytarilish talab qilinadigan moliviy majburiyatlarini bildiradi. 2. Foydalanish maqsadlari bo‘yicha korxona tarkibida quyidagi kapitallar shakllariga ajratish mumkin: ishlab chiqarish, ssuda va (sudxur)spekulyativ. Ishlab chiqarish kapitali –ishlab chiqarish- ta’minot faoliyatining amalga oshirish uchun uning operatsion aktivlarida investitsiyalash bo‘yicha korxonaning mablag‘larni xarakterlaydi. Ssuda kapitali – u o‘zida uning bir qism foydlaniladigan pul vositalari (tijorat banklarining qisqa va uzoq muddatli depozit jamg‘armalari) sifatida investitsiyalash jarayonida foydalaniladi uning shuningdek bir qism qarzli fondlarning vositalarini (obligatsiya, depozit sertifikatlari, veksel va boshqalarni) xarakterlaydi.

Spekulyativ(sudxo‘r) kapital – uning bir qismi, sudxo‘rlik moliyaviy operatsiyalar faoliyatida (asosan baholar farqi) foydalanilanishini xarakterlaydi. 3. Investitsiyalash shakllari bo‘yicha kapitallar : pul, material, nomaterial shaklidagi kapitallarga ajratiladi. Korxonaning ustav fondini shakllantirish uchun foydalaniladi. Bu korxonalarni yangitdan ochilishi va ustav kapitalini o‘stirish uchun qonun yo‘li bilan belgilangan shakllar hisoblanadi. 4. Investitsiyalash obyekti bo‘yicha: korxonada asosiy va oborot kapitallariga ajratiladi. Asosiy kapital – bu korxona kapitalini foydalaniladigan qismini oborotdan tashqaridagi aktivlarini hammasini xarakterlaydi. Aylanma kapitali – bu korxona asosiy aktivlariga sarflanadigan qismini xarakterlaydi. 5. Doiraviy aylanish jarayonida qatnashish shakli bo‘yicha : Bu doiraviy aylanishning umumiy sikllaridan kelib chiqadi va korxona kapitallarini uning pul, ishlab chiqarish va tovar shaklida ajratiladi. Korxona kapitallarini doiraviy aylanish sikllarini tavsiflash jarayonida to‘liq tushuntiriladi. 6. Mulk shakllari bo‘yicha: Bu xususiy va davlat kapitaliga, ya’ni korxona ustav kapitalini shakllantirish jarayonida investitsiyalashni belgilaydi. Kapitallarni bunday bo‘lishini korxonaning mulkchilik shakllari jarayonida foydalaniladi. 7. Tashkiliy – huquqiy faoliyat shakllari bo‘yicha: - aksioner kapitali (aksioner jamiyati shaklida tuzilgan korxona kapitali); - pay kapitali (mas’uliyati cheklangan jamiyatlar partner korxonalari kapitali, konsalting yoki jamoa kapitali); - individual korxona kapitali (oila, jamoa kapitali) shakllariga ajratiladi: 8. Xo‘jalik jarayoniga foylanish xususiyatiga qarab moliyaviy menejment amaliyotida ishlaydigan va ishlamaydigan kapitallarga bo‘linadi.

Ishlaydigan kapital – bevosita korxonaning daromadini shakllantirishda qatnashuvchi va korxonaning operatsion, investitsion va moliyaviy faoliyatini ta’minlashdda qatnashuvchi kapital qismiga aytiladi. Ishlamaydigan kapital (yoki «o‘lik kapital») – kapital korxona daromadini shakllantirishi va korxona xo‘jalik faoliyati shakllarida bevosita qatnashmaydigan boshqa korxona aktivlariga investitsiyalash-tirilgan qismiga aytiladi. Masalan: ishlab chiqarishga foydalanilmaydigan imorat va vositalar; mahsulot uchun ishlab chiqarish zahiralari, ishlab chiqarishdan chiqarilgan, iste’molchilar talabidan qolgan, javob bermaydigan (tovarlar) va sifatini yo‘qotgan tovarlar kiradi. 9. Mulkdorlarning foydalanish xarakteri bo‘yicha: esa iste’mol qilinadigan va jamg‘ariladigan kapital shakllariga ajratiladi. - Iste’mol qilinadigan kapital taqsimlangandan keyin bu kapital funksiyasini yo‘qotadi: u o‘zida dezinvestitsiyani bildirib, oborotdan tashqari aktivlardan ajratish divedendlar, foizlar va ishchi xodimlarni ijtimoiy qondirish maqsadida bir qism kapitalni aylanma aktivlar va oborotdan tashqari aktivlar tarkibidan chiqarish. - Jamg‘ariladigan kapital – foydani o‘stirish divedendlar to‘lash jarayonida ularni o‘stirish kiradi. - 10. Jalb qilish manbai bo‘yicha: milliy va xalqaro kapitallarga bo‘linadi. - Korxona kapitallarini doimiy doiraviy aylanish jarayoni xarakatlanishini qo‘yidagi tarkibda keltirish mumkin. Har bir tugallangan kapital aylanishi alohida bosqichlardan iborat bo‘ladi. - birinchi bosqich: pul shaklidagi kapital (operatsion aktivlarni investitsiyalash); - ikkinchi bosqich: ishlab chiqarish kapitali bu ishlab chiqarishni mahsulot shakliga o‘tishi; - uchinchi bosqich: bu tovar kapitali realizatsiya darajasi bilan tovar va xizmatlar pul kapitali shakliga aylanadi. Shuning uchun doimiy doiraviy aylanish

stadiyalariga aytiladi. Bu korxona kapitallarini o‘rtacha doiraviy aylanish davomiyligini uning kunda (oy, yil) aylanish davrini xarakterlaydi. Bundan tashqari bu ko‘rsatkich ko‘riladigan davrida kapitalni aylanish miqdorini aks ettiradi. 2. Korxona kapitalini shakllantirish prinsiplari. Korxona xo‘jalik faoliyatini samarali darajasi ko‘p hollarda uning kapitali shakllanishini mmaqsadli yo‘naltirilganligi bilan aniqlanadi. Korxona kapitali shakllanishini asosiy maqsadi bu zaruriy aktivlarni sotib olishda iste’molni qondirish va uning tarkibiy samarali ta’minlash tomonidan undan foydalanishni bildiradi. Korxona xijalik faoliyati rivojlanish yinalishini shisobga olish Korxona shakllanish shajmini jalb =ilish kapital shajmini ta’- minlashni mos kelishi Turli manbalardan kapital shakllanishi biyicha xarajatlarni minimallashni Kapital tarkibini optimallashni ta’minlash uning xarakatlanish samaradorligi yili bilan Xijalik faoliyati jarayonlarida kapitaldan foydalanishni yu=ori samaradorli ta’minlash4 52 31

-chizma. Korxona kapitalini shakllantirishning asosiy prinsiplari. 1. Korxona xo‘jalik faoliyatini kelajakda rivojlanishini hisobga olish: kapital hajmi va tarkibini shakllanishi jarayoni uning xo‘jalik faoliyatini ta’minlash vazifasiga bo‘ysunishi nafaqat korxonaning boshlang‘ich bosqichi xarakatida shuningdek, yaqin kelajakdagi faoliyati uchun ham ta’luqlidir. Bunday kelajakda rivojlanishni ta’minlash korxona kapitallari shakllanishi barcha hisoblarni qo‘shish yo‘li bilan yangi korxonalarni tashkil etish, biznes reja loyihalarini tuzish va boshqalarga bog‘liq. - 2. Korxonada shakllantirilgan aktivlari hajmini jalb qilingan kapitallari bilan mos kelishini ta’minlash. Korxonalar kapitalga bo‘lgan umumiy ehtiyoji uning oborot va oborotdan tashqari aktivlariga bo‘lgan ehtiyojidan tuziladi. - Yangitdan tashkil bo‘layotgan korxonalar uchun zarur bo‘ladigan kapitalga umumiy ehtiyoji oldiga turadigan xarajatlarni 2 guruhga ajratiladi: 1. Korxonani tashkil etish oldi xarjatlari; 2. boshlang‘ich kapital. - Yangi tashkil etilayotgan korxona bo‘yicha tashkil etish xarajati o‘zida katta bo‘lmagan moliyaviy mablag‘lar summasiga teng bo‘lib, u korxonada biznes-reja ishlab chiqish va shu bilan bog‘liq boshqa kuzatuvlarni moliyalashtirish uchun zarur xarajatlarini aks ettiradi. Bu xarajatlar bir martali xarakterga ega, ammo ma’lum belgilangan kapital xarajatlarini belgilaydi, ular odatda uncha ahamiyatga ega bo‘lmagan o‘rinni oladi. KORXONA KAPITALINI SHAKLLANTIRISH PRINSIPLARI

Boshlang‘ich kapital yangi tuzilayotgan korxonalar aktivlarini shakllantirish uchun bevosita qaratilgan bo‘lib, uning xo‘jalik faoliyatini boshlash maqsadida tuziladi. Yangi tuzilayotgan korxonada kapitalga bo‘lgan umumiy ehtiyojlarini aniqlashda odatda ikki asosiy usuldan foydalaniladi: - To‘g‘ridan-to‘g‘ri hisob usuli – bu yangidan tuzilayotgan korxonalar xo‘jalik faoliyatini boshlash maqsadida ma’lum belgilangan zaruriy aktivlar summasini aniqlash orqali uning kapitalga umumiy ehtiyoji hisoblanadi. Bu hisob usuli quyidagi algoritmdan chiqadi: Aktivlarni umumiy summasi jalb qilingan (joylashtirilgan) kapitalni umumiy summasiga teng. Aktiv q kapital. Bu yangi tuzilayotgan korxonalar aktivlarga ehtiyoji 3 ta variantda hisoblanadi. (minimal zaruriy aktivlar summasi, zaruriy aktivlar summasi, maksimal zaruriy aktivlar summasi, ya’ni alohida shakllar bo‘yicha sg‘urtali zahiralarini yetarli hajmda ta’minlashi. - Bilvosita hisob usuli. Kapitalga umumiy ehtiyoji ko‘rsatkichlardan foydalanishi orqali oydinlashadi. «Mahsulotni kapital hajmi» bu bir birlik ishlab chiqariladigan mahsulot yoki sotilgan mahsulotga kapital hajmi hisobga olinadi. (o‘z va jalb qilingan kapital). Bu quyidagi formula bilan aniqlanadi: Пк қ Кп + ОР + ПРк , Pk q yangi korxonani tuzish uchun umumiy kapitalga ehtiyoj. Kp q mahsulotga kapital hajmi ko‘rsatkichi (tarmoq va anologik). OR q rejalashtirilgan o‘rtacha yillik mahsulot ishlab chiqarish. PRk q startovoy xarajatlar.

3. Kapital tarkibini uni samarali xarakati yo‘li bilan optimallashtirishni ta’minlash . Korxona faoliyatini yuqori yakuniy natijalarini shakllantirish shartini ahamiyatli darajasi foydalaniladigan kapital tarkibidan iborat. Kapital tarkibi o‘zida o‘zining xo‘jalik faoliyati jarayonida o‘z va jalb qilingan moliyaviy mablag‘larni, korxonada foydalanishni solishtirishni ifodalaydi. Korxonada foydalaniladigan kapital tarkibi bir qator jihatlar bilan aniqlanadi, u nafaqat moliyaviy balki uning operatsion va investitsion faoliyatini ifodalaydi. U aktivlarning rentabelligi va o‘z kapitallari koeffitsentlariga ta’sir qiladi. Shuningdek, (iqtisodiy va moliyaviy rentabellik darajasiga) moliyaviy barqarorlik va to‘lovga qobillik koeffitsentlar tizimini aniqlaydi va yakuniy hisobda foydalilik darajasini va xavf-xatarlarni korxona rivojlanishi jarayonida shakllantirishni aniqlaydi. Korxona mulkining tashkil topish manbalari. Korxona mulkining tashkil topish manbalariga ko‘ra ikkiga bo‘linadi o‘z mablag‘larining manbai va majburiyatlarga (—sxemaga qarang). O‘z mablag‘larining manbai korxona ta’sischilar tomonidan kiritilgan va ishlab topilgan mablag‘laridan tashkil topadi. Ularga quyidagilar kiradi: ustav kapitali, qo‘shilgan va zahira kapitalidan, hamda taqsmlanmagan foyda. Ustav kapitali — ta’sis xujjatlarda belgilangan xissalarning (pul ifodasida) yig‘indisidir. Ustav kapitaliga xissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddii aktivlar ta’sischilar kelishuviga yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga ko‘ra baholanadi va xisobga olinadi. Ustav kapital korxona mulkini shakllantirishning asosiy manbai xisoblanadi. Uning summasi korxona ustavida yozilgan bo‘ladi va uning o‘zgartirilishi korxona ustaviga o‘zgartirishni kiritish va korxonalarni ro‘yxatga oliuvchi organda qayta ro‘yxatdan o‘tishi lozim bo‘ladi.

+o‘shilgan kapital aksiyalarni nominal qiymatidan baland narxlarda dastlabki sotishdan olinadigan emissiya daromadini, xamda ustav kapitalini shakllantirishda paydo bo‘ladigan kurs farqlarini aks ettiradi. Zahira kapitali mol—mulkni qayta baholash chog‘ida xosil bo‘ladigan inflyatsiya zahiralarini, shuningdek tekinga olingan mol—mulk qiymatini aks ettiradi. Shu bilan birgalikda qonunchilikda belgilangan tartibda va miqdorda rezerv kapitalini tashkil qiladi. Rezerv kapitalini tashkil qilish uning miqdori va tartibi korxona ustavida yozilgan bo‘lishi lozim. Taqsimlanmagan foyda — foydaning jamg‘arilayotganini ifodalaydi va mulkdorlarning qaroriga binoan ustav kapitaliga qo‘shilishi mumkin. Zahiralar — hisobot yilida korxona tomonidan kelgusi xarajatlar va to‘lovlarni amalga oshirish va ularni ishlab chiqarayotgan mahsulot tannarxiga bir maromda qo‘shib borish uchun ichki imkoniyatlar hisobidan tuziladigan jamg‘armalardir. Ularga dargumon qarzlar bo‘yicha rezervlar, ishchilarga mehnat ta’tili uchun rezervlar, asosiy vositalar remonti uchun rezervlar va boshqalar kiradi. Maqsadli tushumlar — ma’lum bir maqsadlar uchun kelib tushayotgan pul mablag‘lari kiradi. Ularga grant, subsidiya, a’zolik badallari, maqsadli foydalanish uchun soliqlar bo‘yicha imtiyozlar va boshqalar kiradi. Korxona majburiyatlari bo‘lib korxonaning jalb qilingan mablag‘lari kiradi. Ular o‘z vaqtida ikkiga bo‘linadi: qisqa va uzoq muddatli majburiyatlarga. Joriy majburiyat hisoblanadi: — Hisobot kunidan boshlab 12 oy davomida hisob—kitob qilinadigan majburiyatlar; — Majburiyatlarning qolgan moddalari joriy emas, ya’ni uzoq muddatli xisoblanadi.

$Joriy majburiyatlar: tavsifi joriy aktivlar tavsifiga o‘xshashdir. Kreditorlik qarzi ish xaqi, soliqlar bo‘yicha qarzlar va boshqa operatsiya xarajatlari bo‘yicha qarzlar kabi ayrim joriy majburiyatlar joriy aktivlar xisobidan xisob — kitob qilishni talab qiladi, chunki subyektning odatdagi operatsiyasi siklida foydalaniladigan aylanma mablag‘ni tashkil etuvchi moddalar bo‘yicha majburiy hisoblanadi. Bunday operatsiya moddalari xatto hisobot vaqtidan so‘ng 12 oydan ortiq davr davomida ham xisob — kitob qilinishi lozim bo‘lsada, joriy majburiyatlar hisobida tasnif qilinadi. Joriy majburiyatlarga shuningdek bank overdraftlari, to‘lanadigan dividendlar, daromad soliqlari, savdo bilan bog‘liq bo‘lmagan o‘zga kreditorlik qarzlari, foizlarni to‘lashni talab qiladigan qisqa muddatli majburiyatlarning joriy qismi kiradi. Корхона активлари ташкил топиш манбалари Ыз мабла\ларининг манбаи (хусусий капитал) Мажбуриятлар (=арзга олинган капитал)$ Устав капитали Банк кредитлари +ышилган капитал Муддати узайтирлган Резерв капитали Бош=а корхоналар- Та=симланмаг ан фойда Кредиторлик =арзлар Мол етказиб берувчиларга Резервлар Харидорларга Ма=садли тушумлар Ыз ходимларига Бюджетга ва давлатнинг ма=садли Бош=а кредиторлик =арзлар

Kapitallarni Boshqarish

20.09.2019

0

317 KB

Похожие