Ижтимоий соҳа харажатларини шакллантириш принциплари.

Ижтимоий соҳа харажатларини шакллантириш принциплари.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

116 KB

Ижтимоий соҳа харажатларини шакллантириш принциплари. Ҳозирги кунда ижтимоий соҳанинг ривожланиш даражаси - бу иқтисодиётнинг энг муҳим кўрсаткичи хисобланади. Юқорида айтиб ўтилгандек, молия воситасида яратилган ялпи миллий маҳсулот ва унинг асосий қисми бўлиши миллий даромад хўжалик субъектлари ўртасида тақсимланади, пул фондларига ай лантирилади. Ишлаб чиқаришнинг ўзида юз берадиган тақсимланиш, бирламчи тақсимланиш деб аталади, унинг натижасида бирламчи даромад вужудга келади. Булар фойда, иш ҳақи фонди, ижтимоий сугурта учун ажратмалар, амартизация фондини ташкил этади. Бирламчидан сўнг иккиламчи тақсимланиш ёки қайта тақсимланиш юз беради, бир марта тақсимланган маҳсулот қиймати молия воситалари — солиқлар ва ҳар хил тўловлар воситасида қайта тақсимланади. Бунда молиянинг ўзаги бюджет асосий роль ўйнайди. 1- иловадаги чизмада молиявий ресурсларнинг ижтимоий соҳаларга тақсимланишини ва қайта тақсимланишни кўрамиз. Кейинги йилларда иқтисодий адабиётлардаги «ижтимоий соҳа», «ижтимоий сиёсат», «ижтимоий ҳимоя», «ижтимоий ёрдам», «ижги моий сектор» каби тушунчаларни учратамиз. Бу тушунчаларни моҳиятини тўғри тушуниш муҳим аҳамиятга эга. Ижтимоий соҳалар — алоҳида товарлар ва хизматлар ишлаб чиқарадиган халқ хўжалигининг шундай тармоғики, унинг фаолияти аҳолини ижгимоий эҳтиёжини қондиришга, турмуш шароитини шакллантириш мақсадига,

фуқароларнинг муносиб турмуш шарои тини таъминлашга йўналтирилган бўлади. Ижгимоий соҳани ри вожлантириш ва молиялаштирилиши қуйидаги омилларга бевосита боғлиқ бўлади: • ижтимоий сиёсат; • демографик ҳолат; — аҳолининг ўсиш суръати; — аҳолининг ёш бўйича таркиби. • иқтисодиётнинг ҳолати: — аҳолига жон бошига тўғри келадиган ЯИМ ва миллий даромад; — иқтисодий ўсиш суръати. Ижтимоий соҳа — бу тушунча умумий бўлиб, ижгимоий сиёсатнинг: - бандлик ва ишсизлик; - аҳоли даромадларини таъминлаш; - таълим ва малакага тайёргарлик; - соғлиқни сақлаш масалаларини қамраб олади. Ижтимоий хизмат Маориф Аҳоли турмуш фаровонлигини оишриш билан харажатлар Маданият 16 ёшгача болалари бўлган оилаларга нафақа Фан Ишламайдиган оналарга бола 2 ёшгача парваришлаш учун тўланадиган нафақа Соғлиқни сақпаш Ишламайдиган оилаларга.... Жисмоний тарбия Кам таъминланган оилаларга моддий ёрдам Ижгимоий таъминот Стипендия Пенсия Ишсизлик нафақаси Чернобил ҳалокати оқибатларини бартараф этиш харажатлари этиш чизма. Ижтимоий соҳа харажатларининг таркиби

Манба: Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлигининг 1999 йил 9 декабрдаги 230-сон "Давлат бюджети харажатлари ва 2000 йил бюджет бланкасининг асосий кўрсаткичларини тасдиқлаш тўтрисида"ги буйруғи. Ижтимоий хизматларни ривожлантириш бу "инсоний капитал"га инвестицияларни йўналтириш ва шахснинг ишлаб чиқариш ва маънавий потенциалини кенгайтиришдан иборат. Ижтимоий хизматлар ижгимоий ёрдам сифатида солиқлар тушуми ҳисобига молиялаштирилади, лекин ҳомийлик, тадбирлари ҳисобланмайди. Чунки вақт ўтиши билан бепул ва имтиёзли хизматлардан фойдаланган фуқаролар томонидан бу харажатлар қопланади. Ижтимоий ёрдам - кам таъминланган аҳоли қатламларига кўрсатиладиган хизматлар ва имтиёзлар. Биз фуқароларнинг маълум бир табақаларига бериладиган имтиёзларни, фуқароларнинг амал қилаётган қоида, талаб ва мажбуриятлардан қисман озод қилинишини тушунамиз. Фуқароларга бериладиган имтиёзларнинг сони ва ҳажми шу имтиёздан фойдаланиш ҳуқуқи берилган фуқаронинг ҳақиқий даромадларидан қатъий назар берилади. Бу имтиёзлар билан ҳар хил ташкилотлар шуғулланади, бу имтиёзлар харажатларини молиялаштириш манбалари ҳам турличадир. Иқгисодчиларимиздан М, Ҳакимованинг таърифига биноан, ижтимоий ҳимоя - ўзига боғлиқ бўлмаган равишда меҳнат қилиш қобилиятини йўқотган фуқароларга бериладиган нафақалардир. Бу харажатлар солиқ тушумидан молиялаштирилади. Ижтимоий ҳимоя ёрдамида аҳолининг умумжамият ишлаб чиқариш фаолиятида қандай қатнашишга қарамасдан, аҳолининг маълум табақаларини турмуш даражасини яхшилаш амалга оширилади. Ижтимоий ҳимояга муҳтож мехнатга лаёқатсиз аҳоли табақаларига қуйидаги тоифадаги фуқароларни киргизиш мумкин:

- нафақахўрлар, меҳнат қилиш қобилиятини бутунлай йўқотган ва ўзгалар ёрдамига муҳтожлар; - бутунлай меҳнат қилиш қобилиятини йўқотган, лекин ўзгалар ёрдамига муҳтож эмаслар; - бутунлай меҳнатга лаёқатсизлар; • қариялик ешида пенсия олувчилар; • шартли меҳнатга лаёқатсиз шахслар (пенсия ёшида меҳнат қилиш қобилиятини сақпаб қолганлар). 1999 йилда Ўзбекистондаги ишлаб турган 8,9 миллион киши 2,0 триллион сўмдан ортиқ ялпи миллий маҳсулот яратди, шундан 6,7 фоизи пенсия таъминоти учун ажратилди" 1 Пенсионерларнинг пенсияларининг 80 фоизи овқатланишга харажат қилинади, бундан ташқари, 24000 ёлғиз пенсионерлар доимий парваришга муҳтождирлар. Бундай вазият пенсионерлар турмуш даражаси муаммоларини янада кескинлаштиради. Ҳозирги пайтда республикамизда ижтимоий ёрдамнинг қуйидаги турлари кўрсатилмоқда: 1. Болали оилаларга нафақалар: • ҳомиладорлик ва туғруқ бўйича нафақа; • бола тушлганда бир марта бериладиган нафақа; • бола 2 ёшга тўлгунга қадар парваришлаш учун бериладиган нафақа; • 16 ёшгача бўлган болалари бор оилаларга нафақа. 2. Ижтимоий нафақалар: • туғма ногиронлар ва бошқа тоифалардаги ногиронларга; • иш стажи йўқ қарияларга; 1 Манба «Ўзбекистонда ижгимоий фондларнинг ривожлаяиш иети=боллари». Ўзбекистон И=тисодий Ахборотномаси. 2000 й. 7-сон. 37-бет

• боқувчисини йўқотган оилаларга. 3. Ижтимоий таъминот муассасаларини сақлаш: • қариялар ва ногиронлар уйлари; • касалманд болалар учун интернатлар. 4. Турли имтиёзлар • бепул ва арзонлаштирилган нархда транспорт воситалари ва ногиронлар аравачалари бериш; • санаторий-курорт йўлланмалари билан таъминлаш; • протезлаш; • солиққа доир имтиёзлар. 5. Кам таъминланганлик бўйича нафақалар Ижтимоий ёрдам дастурларини молиялаштиришнинг асосий манбаи давлат бюджети ҳисобланади. Давлат бюджети маблаглари ҳисобидан: - болали оилаларга нафа қ алар; - кексалар ва ногиронлар уйидагиларни боқиш ва хизмат кўрсатиш; • ногиронларни меҳнатга ўргатиш, ишга жойлаш, протез қ ўйиш; • Чернобилъ АЭСдаги фалокатда қатнашганларга, ногиронларга моддий ёрдам берилади. Болалар учун бериладиган нафақаларни молиялаштириш давлат бюджети маблағлари ҳисобидан, шунингдек мулкчилик шакплари дан қатъий назар корхона, муассаса ва ташкилотларининг маб лағлари ҳисобидан ҳам амалга оширилади. +уйидагилар ижтимоий ёрдам тизимини молиявий ва модций жиҳатдан қўллаб-қувватламоқ д а: - ўз фондлари ҳисобидан ўз ходимларига пул тўлаётган ва имти ёзлар бераётган корхоналар; - жамоат ташкилотлари;

- касаба уюшмалари, фахрийлар, ногиронлар жамиятлари ва бошқалар; Ижтимоий сурурта - вақтинчалик меҳнат қобилиятини йўқотганлиги сабабли, пенсияга чиқиш муносабати билан, ишсиз лиги туфайли аҳолининг йўқотган иш ҳақини маълум қисмини қоплашдир. Ижтимоий суғурта шу мақсадларга йўналтирилган маб лағлар ҳисобидан молиялаштирилади. Иқтисодий ислоҳотларнинг чуқурлашуви жараёнида ҳукумат сиёсатининг асосий кўринишларидан бири- ижтимоий сиёсатдир. Бунинг асосий сабаби шундаки, бозор иқгисодиёти жамиятдаги иж тимоий алоқаларни автоматик равишда бошқара олмайди. Зайнуддиновнинг фикрига кўра ижтимоий сиёсат — бу аҳолини турмуш фаровонлигини ошириш, яшаш ва ишлаш учун етарли шароитларни таъминлайдиган давлат сиёсатининг асосий йўналишларидан бири дир. Иқтисодчи М. Ҳакимованинг фикрига кўра, давлатнинг ижти моий сиёсати- аҳолининг ижтимоий ҳимоя қилиш вазифаларини бажариш мақсадида унинг юқори ва барқарор турмуш даражасини таъминлаш учун давлат томонидан кўриладиган тадбирлар йиғиндиси тушунилади. Ижтимоий сиёсат ҳар хил даврларда ўзига хос хусусиятларга эга бўлади ва натижалари ҳам турлича бўлади. Юқоридагилардан келиб чиқиб, ижтимоий сиёсат — фақатгина камбағаллар, ўзига боғлиқ бўлмаган ҳолда меҳнат қилиш қобилиятини йўқотганлар, ёшлар ва қарияларни ҳимоя қилибгина қолмасдан, табақаланиш жараёнини юмшатади, сиёсий барқарорликка кафолат беради. Адолат тамойилларига асосланган ҳолда ижтимоий сиёсат жа миятдаги турли соҳалар ва муносабатлар ўртасидаги тенгликни таъминлайди, - деб айтишимиз мумкин. Амалда бизнинг республикамизда ижтимоий сиёсатнинг қуйидаги йўналишлари бўйича иш олиб борилмоқца:

— ишлаб чиқариш соҳасида: — бандликнинг юқори даражада ушлаб туриш; — хусусийлаштириш ва давлат тасарруфидан оммавий чиқариш амалга оширилаётганда меҳнат жамоалари манфаатларига риоя қилиш; — илгари ўрнатилган меҳнат алоқаларини сақлаш; — кичик бизнес ва хуеусий тадбиркорликни ривожлантириш учун шароит яратиш. — Даромадларни тацсимлаш ва қ айта тақсимлаш соҳасида; — иш ҳақи, пенсия, нафақа, стипендияларни минимал миқдорини белгилаш; — инфляция ўсиши сабабли аҳоли даромадларини индексация лаш; — даромадларни кам таъминланган фуқаролар фойдасига тақсимлаш. — истеъмол соҳасида: — ички истеъмол бозорини ҳимоялаш; — истеъмол моллари ишлаб чиқаришни рағбатлантириш; — товарларни эркин алмашувига шароит яратиш; — асосий истеъмол моллари даражасини кескин пасайишига йўл қўймаслик; — ўта муҳим, юқори калорияли озиқ-овқат истеъмолини тарки бини такомиллаштириш; — ижтимоий хизмат истеъмоли даражасини кескин пасайишига йўл қўймаслик чораларини кўриш. — Ижтимоий ҳимоя соҳасида: — оилага қаратилган нафақаларни белгилаш; — аҳолининг ижтимоий ҳимоясида адресли характерни белгилаш; — кам таъминланган оилаларга нафақаларни маҳаллалар орқали бериш; — аҳолининг ижгимоий муҳофазаси учун давлат молиявий манбалари билан бир қаторда ҳомийлик, хайрия ташкилотлари маб лағларини жалб этиш;

— давлат томонидан юқори тушлишни рағбатлантиришни ка майтириш. Фикримизча, аҳолининг ижтимоий жиҳатидан кўллаб қувватлашда, махсус давлат дастурлари ишлаб чиқиш ва амалга оши риш керакки, мақсадли дотациялар асосида молиялаштириадиган бу дастурлар экологик ва социал кескинликни юкшатадиган, аҳолининг айрим қатламларига ёрдам кўрсатиш дастурлари бўлиши керак. Фуқароларнинг таълим олишга, соғлиқни саклашга ва бошқа ижтимоий хизматларга бўлган талаблари фақат маълум чегарада бозор асосида қондириш лозим деб ҳисоблайдилар. Бизнинг республикамизда давлат миллий бойликни бир қисми қўлида бўлганлиги сабабли, шу маблағлар ҳисобидан аҳолини ижтимоий ҳимоясини таъминлайди. Лекин ижтимоий сиёсат ҳозирги реал вазиятни ҳисобга олиши керак. Чунки ижтимоий сиёсат дина мик, яъни социал тузумидаги ўзгаришларни ҳисобга олиши, унга мослашувчан бўлгандагина бундай сиёсат фаол бўлади. Бизнинг фикримизча, бозор иқтисодиёти ривожланган сари иқтисодиётнинг нодавлат сектори малакали ишчи кучига талаби ошади. Шу малакали кадрлар тайёрлаш масалаларига, инфляция чиқарган қимматчиликдан аҳоли харид қобилиятини ҳимоя қилиш, нарх ошишидан аҳоли кўрадиган зарарни аҳоли даромадини оши риш орқали қоплаш мақсадга мувофиқ бўлади. Аҳолига ишсизлик учун бериладиган нафақаларга ажратилган молиявий маблағларни аҳолини ишга тайёрлаш ва қайта тайёрлаш учун, меҳнат қилишга қайтариш учун субсидиялар, дотациялар кўринишда бериш ўз сама расини бериши мумкин. +олаверса, бизнинг республикамизда олиб борилаётган ижгимоий сиёсат иқтисодий аҳволдан келиб чиқиб, иқтисодий ўсишни рағбатлантириши,

иқтисодиётга кучли таъсир кўрсатиши, ҳозирги реал вазиятни ҳисобга олиши, ижтимоий сиёсат фаол бўлиши мақсадга мувофиқ деб биламиз.

Похожие

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

Ижтимоий таъминот харажатларини молиялаштириш

Минтака ижтимоий сохаси тармокларини тартибга солиш ва шакллантириш

Ишлаб чиқариш харажатларини хисобга олиш

Ишлаб чиқариш харажатларини ва молиявий натижаларни бошқариш