Iste’molchilarning bozordagi xatti-harakati - Экономика - Рефераты

Iste’molchilarning bozordagi xatti-harakati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52.2109375 KB

Iste’molchilarning bozordagi xatti- h arakati Reja: 1. Iste’molchilar x atti- h arakatining tahlili . 2. Naflilik funksiyasi. Yalpi va chekli naflilik. 3. Befarqlik egri chizig‘i. 4. Iste’molchining optimal tanlovi.

1. Iste’molchilar x atti- h arakatining tahlili Iste’molchi – bozor mexanizmining asosiy subyektlaridan biri bo‘ lib uning bozordagi iqtisodiy ahamiyati va roli juda muhim hisob lanadi. Aynan iste’molchilarning u yoki bu tovarni sotib olishiga bo‘lgan talabi bozor talabini keltirib chiqaradi, narxlar muvozanatini, real sotuv xaj mini belgilab beradi. Bozorga chiqishda iste’molchi o‘z oldiga yagona bir maqsadni ya’ni, maksimal ravishda o‘z ehtiyojlarini qondirish va bu iste’moldan yuqori naflilikka erishishni ko‘zda tutadi. Iste’molchi ishlab chiqaruvchi kabi o‘z tanlovida absolyut erkin emas. U nafaqat o‘z ho xish istagiga, shuningdek daromadiga qarab xaridlarni amalga oshiradi. Iste’molchilarning xatti-harakatini uch bosqichda ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Birinchi bosqichda iste’moldagi afzallik o‘r gani ladi. Bunda iste’molchi bir tovarni boshqasidan ortiq ko‘rishi me zon larini aniqlash mumkin. Ikkinchi bosqichda iste’molchilar byud je ti ning chegaralanishiga, ya’ni iste’mol tovarlarini xarid etishda chega rali daromadga duch kelishlari ko‘rib chiqiladi. Iste’molchilar daro madi turli tovarlar narxiga qarab ularga ma’lum chegarali to‘plamdagi tovarlar sotib olish imkonini beradi. Uchinchi bosqichda iste’molchi nimani afzal ko‘rishini byudjetning chegaralanishi bilan birga qo‘shib iste’molchi tanlovi aniqlanadi. Iste’mol nazariyasi quyidagi taxmin-mulohazalarga asosla nadi : a. Iste’molchilar iste’mol tovarlari va xizmatlarni solishtirib ko‘ rish va turkumlashtirishga qodir. Iste’molchi ikkita A va B ne’matlar to‘plamidan A ni B dan yoki B ni A dan afzal ko‘radi. A>B, B<A , A=B bo‘lsa, ikkalasi ham bir xil naflilikka ega bo‘ladi. Bu afzal ko‘rish tovarlar qiymatini inobatga olmagan xoldadir. b. Iste’molchilarning xohish-istagining mutanosibligi (tranzitiv ligi). Agar iste’molchi A tovar guruhini B ga nisbatan ko‘proq istasa va B tovar guruhini S tovar guruhidan ko‘ra ko‘proq xohlasa, unda u A tovar guruhini S tovar guruhiga nisbatan ko‘proq xohlagan bo‘ladi, ya’ni: A>B, B<S; A>S.

c. To‘yinmaslik. Tovar qiymatini hisobga olmay, hamma tovar lar yaxshi (ma’qul) tovarlar deb hisobga olib, iste’molchi xar doim kam miqdordan ko‘p miqdordagi tovarlarni afzal ko‘radi. Iste’molchilik xatti-harakati – bu iste’molchilarning turli tovar va xizmatlarga talabini shakllantirish jarayoni. 2. Naflilik funksiyasi. Yalpi va chekli naflilik. Naflilik (Utility) – tovar va xizmatlarning moddiy va ma’naviy ehtiyojlar qondirilishini ta’minlash, ya’ni ularning qanoatlantirish manbai bo‘lish xususiyati hisoblanadi. Naflilik – jamiyat yoki biror bir shaxsni ehtiyojlarini qondira olish qobiliyatidir. Tovar va xizmatlarning nafliligi ularning sifati bilan bog‘ liq. Sifat ko‘rsatkichlariga quyidagilarni kiritish mumkin: sog‘liqqa foydali ligi, dizaynining estetik chiroyi, foydalanish osonligi, uzoq mud datliligi, qulayligi, individualligi, xavfsizligi, yuqori statusga ega ekanligi va b. Bozordagi iste’molchilarning xatti-xarakatiga qarab naflilikni ikki xil tahlil qilish mumkin. Bu o‘z navbatida ikki xil yondashuv ni kelib chiqishiga ham sabab bo‘lgan. Birinchisi, naflilikni son jihatdan o‘l chab tahlil qilish, ikkinchisi, naflilikni son jihatdan o‘lchab emas, bal ki tabaqalashtirish orqali, ya’ni yuqori va quyi naflilik, eng yaxshi va eng yomon naflilik va x.k. Ma’lumki, iste’molchi bozorga chiqar ekan, u bir qancha turdagi tovar va xizmatlarga duch keladi. Yalpi naflilik (Total utility) – ma’lum bir vaqtda, ma’lum bir to var yoki xizmatni iste’mol qilish natijasida olinadigan yalpi qondirish. Naflilik funksiyasi – iste’molchining individual istagini aniqlab beruvchi iste’mol xajmi va yalpi naflilik o‘rtasidagi son jihatdan bog‘liqlikni ko‘rsatadi. Naflilik funksiyasi iste’molchining iste’mol qiladigan ne’matlar xajmi bilan, u ushbu ne’matlarni iste’mol qilish natijasida oladigan naflilik darajasini ifodalaydi. Naflilik funksiyasi orqali nafaqat umu miy naflilikni ifodalash mumkin balki, ketma-ket ne’matdan qo‘shim cha bir birlik iste’mol qilish natijasida

oladigan qo‘shimcha o‘sgan naf miqdorini ifodalovchi, chekli nafni ham aniqlash mumkin. Chekli naflilik ( Mariginal utility ) – bir birlik qo‘shimcha iste’ mol natijasida olinadigan qo‘shimcha naflilikdir. Iste’molchilik tanlovining to‘g‘rilik tamoyili bu yalpi va me’yoriy naf lilik emas, balki, bir so‘m xarajatga to‘g‘ri keladigan me’yoiy naf lilikdir. 3. Befarqlik egri chizig‘i Befarqlik egri chizig‘i – iste’molni bir xil darajada qondiruvchi yaroqli, foydali tovar tanlovlari yig‘indisini tashkil etadi. Befarqlik egri chizig‘i iste’molchi uchun bir xil naf beruvchi ne’matlar kombi natsiyalarini ifodalaydi. Demak, chizmaning nuqtalar orqali keltirilgan tovar tanlovlariga iste’molchi befarq bo‘ladi. Iste’mol tovarlarining turli xil assortimenti Turli xil tovarlar to‘plami Oziq-ovqat mahsuloti turlarining miqdori Kiyim turlarining miqdori A 20 30 B 10 55 C 40 20 D 30 45 E 10 20 F 10 45 7 - rasm. Turli iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamlariBa Aa aa a aa aa aa aa aOziq-ovqat (F) (F) Капитал К Kiyim (C)0 B To’plam 2 To’plam 1 To’plam 3

Befarqlik egri chizig‘i turli guruhdagi tovarlar va xizmatlarga nisbatan shaxsiy afzal ko‘rish darajasini tasvirlab beradi. Ammo afzal ko‘rishning o‘zi iste’molchi xatti-xarakatini to‘liq tushuntirib bermay di. Iste’molchining individual tanloviga byudjetning chegaralanganligi ham ta’sir etadi, chunki bu turli tovarlar va xizmatlarning narxiga ko‘ra kishilarning iste’molini cheklab qo‘yadi. Byudjet chegarasi – ma’lum qiymatdagi tovar miqdorini xarid qilish uchun umumiy xarajatlarning daromadga teng bo‘lishini ko‘r satadi. Byudjet chegarasi iste’molchi uchun qaysi tovarlar guruhi ko‘proq nafliroq ekanligini ko‘rsatadi. Turli iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamlari va byudjet chizig‘i Turli tovarlar to‘plami Oziq- ovqat ( F ) Kiyim ( C ) Umumiy sarflar, dollar A 0 20 40 B 10 15 40 C 20 10 40 D 30 5 40 E 40 0 40 5 10 15 20 byudjet chizig‘i 8 - rasm. Turli iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamlari va byudjet chizig‘ia a a a a a a a aOziq-ovqat (F) (F) Капитал К Kiyim (C)0 B To’plam2 To’plam1 To’plam3

4. Iste’molchining optimal tanlovi Iste’molchi nimani afzal ko‘rishi va byudjet chegaralanishini ko‘ rib chiqildi, endi ayrim iste’molchilar har bir tovar turidan qanchasini xarid etish uchun ularni tanlab olishini ko‘rishimiz mumkin. Iste’ molchilar o‘z tanlovini oqilona bajaradilar deb taxmin qilamiz. Bu bilan iste’molchilar mavjud va chegarali byudjetiga qarab tovarlarni o‘z ehtiyojlarini maksimal ravishda qondira oladigan qilib tanlaydilar. Iste’mol tovarlari va xizmatlar to‘plamining optimal tanlovi ikki talab ga javob berishi lozim. Birinchidan, tanlov byudjet chizig‘ida bo‘lishi bo‘lishi mumkin. Ikkinchi muhim sharti, iste’mol tovarlari va xizmat - larning optimal to‘plami imte’molchilarga ular eng ma’qul ko‘rgan kombinatsiyada yetkazib berilishi lozim. Iste’molchilik xatti-harakati qoidasi – bir tovarga sarflangan pul qiymati hisob-kitobining yuqori foydaliligi, boshqa tovarga sarflangan pul qiymatining yuqori foydaliligiga teng bo‘lsa optimumga intiladi. Iste’molchilik muvozanati iste’molchining byudjet harajatlari tarkibi, unga xarid qilingan jami iste’mol ne’matlari to‘plamidan katta umumiy foydalilikni ta’minlovchi holatdir. Iste’molchining yalpi nafliligini maksimallashtiruvchi tovarlar yig‘imi iste’molchining optimal nuqtasi hisoblanadi. Ideal rasional iste’molchi – Homo economicus (tejamkor kishi) – shaxsiy afzalliklari tizimini mutlaqo aniq biladigan, barcha muqo billarni hisobga oladigan va o‘zi uchun maksimal foyda olish tamo yiliga muvofiq holda qaror qabul qiladigan kishi.

Tavsiya etiladigan umumiy adabiyotlar ro‘yhati 1. Pindayk Robert. Mikroiqtisod: Inglizchadan qisqartirib tarjima qilingan/ Pindayk Robert, Rubinfeld Daniel. – T.; 2002. 2. E.Egamberdiev. Mikroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. T.: 2005 y. 3. Экoнoмическaя теoрия: учебник / И.К. Стaнкoвскaя, И.A. Стрелец.- 5-е изд., перерaб. и дoп.–М.:Эксмo, 2010.- 480 стр.- (Пoлный курс MBA) 4. To‘xliev N., Xaqberdiev Q., Ermamatov Sh., Xolmatov N. Iqtisodiy bilim asoslari. Qo‘llanma. T. O‘zME. 2004, 96 b. 5. Abulqosimov H va boshqalar. Iqtisodiy bilim asoslari. O‘quv qo‘llanma. T.: Akademiya, 2010.-304 b. 6. Вечкaнoв Г.С. Экoнoмическaя теoрия. – спб.: Питер, 2009. – 448 с. 7. Курс микроэкономики: учебник/ Р.М.Нуреев. – 2-е изд., изм. – М.: Норма: Инфра-М, 2010. – 576 с. 8. Сбoрник зaдaч пo микрoэкoнoмике./ к “Курсу микрoэкoнoмики” Р.М. Нуреевa – М.: Нoрмa, 2008. – 432 с. 9. Микроиқтисодиёт: Олий ўқув юртлари учун дарслик / С.С.Ғуломов, Р.Х.Алимов, Б.Т.Салимов ва бошқ.- Т.: “Шарқ”, 2001.-320 б.

Похожие

Korporativ tuzilmalarning mikro va makro darajadagi biznes-jarayonlar

Innovatsion faoliyat marketingi

Narx

Turli bozordagi raqobatli strategiyalar va firmaning raqobatli pozitsiyalari

Asosiy vositalar harakati hujjatlashtirish