Қишлоқ хўжалигида ер, ер фонди ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида ер, ер фонди ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида ер ишлаб чиқаришнинг асосий воситаси. 2. Ер фонди ва ундан оқилона фойдаланиш. 3. Ер кадастри ва ернинг сифатини иқтисодий баҳолаш. 4. Қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурслари.

www.arxiv.uz Ер ишлаб чиқаришнинг асосий воситаси, ер фонди, ер фондидан окилона фойдаланиш, ер кадастри, ер сифатини иқтисодий баҳолаш, меҳнат ресурслари. Қишлоқ хўжалигида ер ишлаб чиқаришнинг асосий воситаси Қишлоқда аграр сиёсатнинг бош масаласи, негизи – ерга эгалик – мулкчилик масаласидир. Шу боисдан ҳам қишлоққа доир қабул қилинган фармонлар, “Ер тўғрисида”ги қонунда бу масалалар ҳисобга олиниб, қишлоқ хўжалигидаги муносабатлар, ерга эгалик муносабатлари аниқ белгилаб берилди. Бу масала Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида ҳам қатъий қилиб ёзиб қўйилди. Жумладан, Конституцияда ер хусусий мулк қилиб сотилиши мумкин эмаслиги, уни узоқ муддатли ижара шартлари билан топшириш мумкинлиги қайд этилган. Қишлоқ хўжалигида ер ишлаб чиқаришнинг асосий воситаси ҳисобланади. Ер бўлмаса деҳқончилик маҳсулотларини ҳам, чорвачилик маҳсулотларини ҳам етиштириб бўлмайди. Одам ишлаб чиқариш жараёнида тупроққа, ерга, ўтлоққа, яйловга ва ҳоказоларга таъсир қилар экан, тупроқнинг унумдорлигини ошириш учун зарур шарт – шароитлар яратади, ер меҳнат предмети сифатида майдонга чиқади. Шу билан бирга ернинг табиий хоссалари – физик, механик, кимёвий ва биологик хоссаларидан фойдаланилади. Шунинг учун ер меҳнат қуроли сифатида ҳам, меҳнат воситаси сифатида ҳам майдонга чиқади. У ҳолда ҳам, бу ҳарда ҳам у қишлоқ хўжалигидаги ишлаб чиқаришнинг асосий ва ҳеч нарса билан алмаштириб бўлмайдиган воситаси, деҳқончилик ва чорвачилик тармоқларини ривожлантириш негизи ҳисобланади. Ишлаб чиқариш воситасидан тўғри фойдаланиш туфайли ернинг ҳосилдорлиги ортади, бу эса қишлоқ хўжалигини янада юксалтиришни таъминлайди. Ишлаб чиқарувчи куч тез ривожланиб борганда барча эски машиналар янада фойдалироқ машиналар билан алмаштирилиши, яъни эски машиналар

www.arxiv.uz ишлаб чиқаришдан бутунлай чиқариб ташланиши керак. Ер эса, аксинча, агар унга тўғри муносабатда бўлинса, хамиша яхшиланиб боради. Ернинг унумдорлиги капитал, меҳнат ва фанни қўлланиши билан чексиз даражада ортади. Ер фонди ва ундан оқилона фойдаланиш Ердан рационал фойдаланиш бутун халқнинг ва аввало қишлоқ хўжалигидаги барча ходимларнинг энг муҳим вазифасидир. Бу вазифа энг кам меҳнат ва ишлаб чиқариш воситаларини сарфлаган ҳолда ҳар гектар ердан кўпроқ юқори сифатли маҳсулот олишдан иборат. Мамлакатимизда ер моддий фаровонликни оширишнинг энг муҳим манбаи, шунинг учун ҳам ҳукуматимиз табиатни асрашни кучайтириш ҳамда ер ва бошқа табиий ресурслардан фойдаланишни яхшилаш тадбирларини қонун йўли билан мустаҳкамлаб куйган. Республика 44797,7 минг гектар ер фондига эга, шундан барча қишлоқ хўжалик ерлари 27987 минг гектар, шу жумладан, суғоришга яроқли ерлар 5 млн. гектар, суғориладиган ерлар майдони 4238,6 минг гектар, қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерларнинг умумий майдони салкам 32 млн. гектар, экиладиган ерлар 4090,2 минг гектар, хайдаладиган ерлар 4474,5 минг гектар. Республика ер фондининг асосий қисми 62 фоизга яқини қишлоқ хўжалик ер турлари тоифаларига мансуб, қолган қисми фуқаролар ерлари – томорқа 1 фоиз, ўрмон ва тукайзорлар 3.2 фоиз ва қишлоқ хўжалигида фойдаланилмайдиган ерлар 34.2 фоиз. Суғориладиган ерлар жами ер ресурсларининг 9.2 фоизини ташкил этишига қарамай Республика қишлоқ хўжалигида етиштириладиган ялпи маҳсулотнинг 98.5 фоизи шу ерларда етиштирилади. Қишлоқ хўжалик ерлари структурасида экин экиладиган ерлар салмоғининг ортиши, боғ ва узумзорларнинг кенгайиши, ялпи маҳсулот ишлаб чиқариш ва қишлоқ хўжалик ерларининг майдони бирлигига ҳисоблаганда ялпи маҳсулот ва озуқа ишлаб чиқаришни кўпайиши ердан

www.arxiv.uz интенсив фойдаланишнинг иқтисодий кўрсаткичларидир. Қишлоқ хўжалик ерларига экинзорлар, қўриқ ер участкалари, пичанзорлар, яйловлар, боғ ва узумзорлар, ихота дарахтзорлари, балиқ урчитиладиган ховузлар киради. Қишлоқ хўжалик экинлари экиш учун ишлатиладиган участкалар ҳайдов ерлари ҳисобланади. Табиий пичанзорлар сув бостириладиган майсазорга, сувсиз водий ва ботқоқ ерларга; яйловлар, сувсиз водий, сув чиқариладиган дашт, тоғлик, ўрмонзор ерларига, шунингдек, сунъий кўп йиллик маданий яйловларга бўлинади. Ер давлат мулкидир. Давлат ер фондини тўғри тақсимлаш ва ундан режа асосида фойдаланишни ташкил қилади. Ўзбекистон Республикасида ягона давлат ер фонди составига қуйидагилар киради: 1) қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ерлар; 2) саноат, транспорт, кон саноати ва қишлоқ хўжалиги корхоналарига мансуб бўлмаган муассаса ва ташкилотлар фойдаланаётган ерлар; 3) шаҳар ва шаҳар типидаги посёлкалар жойлашган ерлар; 4) давлатнинг запас ерлари. Ер фондининг анча қисми фойдаланиш учун қишлоқ хўжалик корхонаси ва турли жамоат муассасаларига берилган. Қолган қисмида ўрмон хўжалиги ва бошқа давлат хўжаликлари иш юритадилар. Булардан бевосита давлатнинг ўзи фойдаланади. Ўзбекистон Республикасида ер фондининг 62 фоизи қишлоқ хўжалик ишлаб чиқариши корхоналарига фойдаланиш учун ажратилган. Қишлоқ хўжалигида ердан фойдаланишнинг иқтисодий самарадорлиги тупроқнинг табиий шароитига қараб бўлинган зоналарда ҳар гектар ерга кам меҳнат ва маблағ сарфлаб кўп маҳсулот етиштириш билан белгиланади. Унинг умумлаштирувчи кўрсаткичи 100 гектар ер майдонида етиштирилган маҳсулот бирлигидир. Айни вақтда, айрим ер майдонларидан етиштирилган маҳсулот турларига қараб 100 гектар қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ер ёки 100 гектар ҳайдаладиган ерга қараб ҳисобланади. Масалан, ўсимликчилик маҳсулотлари ҳайдаладиган ерларда етиштирилади. Шунинг

www.arxiv.uz учун ҳам ўсимликчилик маҳсулотлари етиштириш ҳар 100 гектар ҳайдаладиган ерга ҳисобланади. Чорвачилик маҳсулотларини етиштириш ем – хашак базасидан мол турларига қараб фойдаланишга боғлиқ. Қорамол, қўйчилик ва эчкичилик маҳсулотлари 100 гектар қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ер майдонига; чўчқачилик маҳсулотлари 100 гектар ҳайдаладиган ерга; паррандачилик маҳсулотларини етиштириш 100 гектар дон экинлари экиладиган майдон бирлигига ҳисобланади. Қишлоқ хўжалиги корхоналарида ердан фойдаланишни яхшилашнинг асосий йўли қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини изчиллик билан интенсивлаштириш, қишлоқ хўжалиги оборотидаги ерларни яхшилашдан иборатдир. Қишлоқ хўжалиги ерларидан фойдаланиш даражасини янада кўтаришда ирригация ғоят катта рол ўйнайди. Ер майдонларини доимо яхши ҳолатда сақлаш ва унинг маҳсулдорлигини оширишда шамол ва сув эррозиясига қарши кураш муҳим тадбирлардан ҳисобланади. Тупроқ эррозиясига қарши курашда ягона ва илмий жиҳатдан асосланган тадбирий чоралардан фойдаланиш маъқул. Бу тадбирий чоралар системасига алмашлаб экишни жорий қилиш, ихота дарахтзорларини барпо этиш каби асосий омиллар киради. Энг оддий ва самарали агротехника тадбирларидан ер ҳайдаш, экин ва қишлоқ хўжалик экинларини қиялик жойларда кўндалангига экиш сув эррозияси келтираётган зарарни бир неча бор камайтиради. Республика қишлоқ хўжалиги корхоналари қишлоқ хўжалигида фойдаланадиган ер майдонлари умумий структура составида яйловлар 50 фоиздан зиёдроқ салмоқни эгаллайди. Яйловлар, деярли, чўл ва ярим саҳро зоналарида жойлашган бўлиб, улардан қўйчиликни, айниқса, қоракўлчиликни ҳамда эчкичиликни ривожлантириш учун фойдаланилади. Чўл яйловларининг талайгина қисми суғоришнинг асосий резервидир, шундан 6 млн. гектар майдонда суғориш имкониятлари мавжуд. Яйловларни яхши парвариш қилиш, уларни яйлов оборотига киритиш ва қўшимча

www.arxiv.uz равишда ўт уруғларини экиш ҳисобига юқори сифатли ва арзон ем – хашак олишга эришиш мумкин. Илмий жиҳатдан асосланган деҳқончилик системасини юритиш ердан рационал фойдаланишнинг асосий негизидир. Тупроқ унумдорлигини оғишмай ошира бориш ва кам меҳнат, маблағ ҳаражат қилиб юқори ҳосил олиш деҳқончилик системасининг асосий шартидир. Ер кадастри ва ернинг сифатини иқтисодий баҳолаш Ернинг сифати билан боғлиқ ишлаб чиқариш воситаси сифатидаги қиёсий баҳосини, табиий - иқтисодий шароитини, жойлашиш ўрнини ер кадастри орқали аниқлаш мумкин. Ер кадастри ернинг табиий, хўжалик ва ҳуқуқий аҳволи ҳақидаги ҳақиқий маълумотлар йиғиндисидир. Ер кадастри қуйидагиларни: ердан фойдаланишни давлат рўйхатидан ўтказиш; ерлар сифатининг тупроқнинг тури ва хили – рельефи, шамол ва сув эрозиясига учраши, озуқа моддалари билан таъминланганлиги, шўрҳоклиги ва ҳар бир ердан фойдаланиш ҳамда ерга мулкчилик белгиларига кўра ҳисобга олинишини; тупроқ бонитровкаси, яъни ўсимликшунослик учун энг муҳим ҳисобланувчи тупроқни табиий ҳусусиятларига кўра классификация қилишни; ер сифатини ишлаб чиқариш воситаси сифатида иқтисодий баҳолашни ўз ичига олади. Ер сифатини иқтисодий баҳолаш деганда сифати турлича бўлган ерларнинг турли табиий – иқтисодий шароитлардаги нисбий фойдалилигини аниқлаш тушунилади. Ерни иқтисодий баҳолаш, ишлаб чиқариш ҳажмини режалаштириш, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини оптимал жойлаштириш ва зона, вилоят

www.arxiv.uz айрим корхоналарни ихтисослаштириш, нархларни ва солиқ солишни дифференциация қилиш, корхоналар, хўжалик ҳисобидаги бўлимларнинг хўжалик фаолиятлари натижаларини баҳолаш ва жамоаларни рағбатлантириш учун зарурдир. Ернинг сифатини иқтисодий баҳолаш ялпи маҳсулотнинг қиймати, соф фойда, асосий экинларнинг ҳосилдорлиги, озуқа бирликларининг чиқиши, ҳар бир гектар ернинг таннархи ва харажатлари бўйича ўтказилади. Ернинг нисбий қийматини меҳнат ва ишлаб чиқариш воситалари тенг сарфланган асосий экинлар ҳосилдорлигига кўра аниқлаш энг асосланган ҳисобланади. Энг яхши ерлар 100 балл баҳоланади. Хўжаликнинг гектаридан энг кўп миқдорда маҳсулот берган ерлари мазкур худуд учун эталон сифатида қабул қилинади. Ерни иқтисодий баҳолаш учун қуйидаги формула қўлланади: Б қ Я х 100 : Э бунда: Б – баҳоланаётган ер бали; Я – ялпи маҳсулотнинг бир гектар ер ҳисобидан олинган қиймати, сўм; Э – ялпи маҳсулотнинг хўжаликдаги эталон гектар ҳисобидан олинган қиймати, сўм. Ерни баҳолашда асосий ўлчов бирлиги қилиб экилаётган экинларнинг ҳосилдорлиги қиймат ифодасида қабул қилинди. 9.4.Қишлоқ хўжалигида меҳнат ресурслари Қишлоқ хўжалигининг меҳнат ресурслари қишлоқ хўжалик корхоналарининг мавжуд меҳнатга қобилиятли аҳолисидир. Меҳнат ресурсларига 16 дан 60 ёшгача бўлган эркаклар ва 16 дан 55 ёшгача бўлган хотин - қизлар, шунингдек пенсия ёшидаги ходимлар ҳамда ўсмирлар киради.

www.arxiv.uz Меҳнат ресурсларидан фойдаланиш кўп сабабларга: ер билан таъминланганликка, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришининг мавсумийлигига, табиий шароитга, хўжаликнинг ихтисослашувига, тармоқларнинг структурасига, қишлоқ туманларида саноатнинг ривожланиш даражаси ва ҳоказоларга боғлиқ. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида асосан ишга қобилиятли 16 ёшдан 60 ёшгача кишилар меҳнат қилади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш режасини муваффақиятли бажарилиши иш кучларининг тармоқларга тўғри бириктирилишига боғлиқ. Қишлоқ хўжалиги корхоналари тажрибаси иш кучлари етарли бўлишига қарамай, улар тармоқларга ўз вақтида тўғри бириктириб қўйилмаслиги натижасида баъзан иш кучлари етишмаслик ҳоллари содир бўлишини, четдан ишчи ёллашага ҳам тўғри келганлигини кўрсатди. Агар қишлоқ хўжалиги корхоналарида ўз иш кучларидан тўғри фойдаланилса четдан иш кучи ёллаш у ёқда турсин, аксинча, иш кучлари ортиб, уларни бошқа, янги тармоқларни ривожлантиришга, қурилишларга сафарбар қилиш мумкин. Шунинг учун қишлоқ хўжалик корхоналари йилнинг бошида ўз ишлаб чиқариш тармоқларини пухта ўрганиб, улар ишини тўғри режалаштириб, талаб қилинадиган иш кучларини аниқлашлари ва деҳқончилик, чорвачилик, ёрдамчи корхоналар, маъмурий ишлар учун иш кучларини тўғри бириктиришлари, яъни меҳнат баланси тузишлари керак. Хўжалик тармоқларига ишчи кучларини бириктиришда қуйидагиларга амал қилинади: Қишлоқ хўжалик корхоналарида маъмурий – хўжалик аппаратида ишловчи ходимлар сони хўжаликнинг катта кичиклигига қараб, хўжалик аъзоларининг умумий мажлисида тасдиқланган штат жадвалига асосан белгиланади; Қишлоқ хўжалик корхоналарида чорвачилик учун зарур бўлган ишчилар сони молбоқарларга молларни биркитиш бўйича қабул қилинган ишлаб чиқариш нормативига асосан ишнинг ҳажмига қараб белгиланади.

www.arxiv.uz Чорвачилик фермер хўжаликларининг турлари бўйича тузилган технологик карталардан иш кучига бўлган талаб яққол кўрсатилади; Қишлоқ хўжалиги корхонасининг ёрдамчи корхоналарига иш кучлари шу корхоналарда бажариладиган ишларнинг муҳимлигига ва ҳажмига қараб тузилган технологик картага асосан ажратилади; Механизаторларга бўлган талаб трактор маркаларига қараб аниқланади; Деҳқончилик тармоғига зарур бўлган иш кучларини ажратишдан олдин хўжаликдаги экинларнинг хиллари, иш турлари, ишларнинг ҳажми, бажарилишига оид агротехника муддатлари ва иш нормалари пухта ўрганиб чиқилади. Шу билан бирга киши кунларига бўлган талаб аниқланади ва киши кунларини иш кунлари сонига тақсимлаш йўли билан талаб қилинадиган иш кучлари сони аниқланади, бу соҳада ҳам технологик карта маълумотлари асос бўлади.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги ер фонди ва ундан фойдаланиш

Меҳнат ресурсларидан фойдаланиш таҳлили

Қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлиги ва уни ошириш имкониятлари

Қишлоқ хўжалиги меҳнат ресурслари ва улардан фойдаланиш

Ер-сув ресурслари, улардан самарали фойдаланиш