Iqtisodiy islohotlarning besh tamoyili - Экономика - Рефераты

Iqtisodiy islohotlarning besh tamoyili

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

53 KB

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI KURS ISHI Mavzu: Iqtisodiy isloxotlarning besh tamoyili QABUL QILDI: BAJARDI: Toshkent-2023 1

Mundarija Kirish I. BOB. O’zbekistonda Iqtisodiy Isloxotlarni Amalga Oshirilishi 1.1. Iqtisodiy isloxotlarni besh tamoyilining mohiyati 1.2. Iqtisodiy isloxotlarning amalga oshirilishi va ularni yanada chuqurlashtirishning asosiy yo’nalishlari II. BOB. Iqtisodiy isloxotlarni boshqarish tizimimng barpo etilishi 2.1. Iqtisodiy isloxotlarning bosqichlari 2.2. Iqtisodiyotni islox qilishning asosiy strategik maqsadi Xulosa Foydalanilgan Adabiyotlar 3

Kirish O’zbekistonning mustaqillikka erishgan dastlabki kunlaridanoq mamlakat tarixini qayta yoritish va barcha voqeliklarni ochiq-oydin ko’rsatish vazifa qilib qo’yildi. Ma’lumki, Vatanimiz jahon madaniyatiga beqiyos hissa qo’shgan ulug’ allomalar, buyuk olimlar, mohir sarkarda va davlat arboblari bilan mashhurdir. Milliy madaniyat taraqqiyotida O’zbekiston dunyo davlatlari, Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida o’ziga xos xususiyatlari, o’zining geografik va tabiiy qulayliklariga ko’ra qadimdan insoniyat tarixining ilg’or madaniy markazlaridan joy olib kelgan. O’zbekistonning boy imkoniyatlari, geopolitik sharoitidan foydalanib o’zimizning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot yo’limizni belgilash dastlabki kunlarning eng muhim vazifasi bo’lib qoldi. O’zbekiston tanlagan islohot yo’li ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodini shakllantirishga qaratildi. O`zbekiston hech kimnikiga o`xshamagan, o`ziga xos va o`ziga mos yo`ldan borib, o`zinin o`nglab olishga erishdi. Mustaqillik yo`lidagi ulkan yutuqlarimizni xalqimiz haqli ravishda Prezidentimiz Islom Karimov nomi bilan bog`laydi 1 . Prezidentimizning bozor iqtisodiyotiga o`tishdagi belgilab bergan beshta tamoyili qanchalik hayotiyligini vaqtning o`zi ko`rsatmoqda. Bozor iqtisodiyotiga o`tishda O`zbekistonning o`zi tanlagan, o`ziga xos yo`li mavjudligi, va bu yo`ldagi qiyinchiliklarni bartaraf qilishimizga ishonch haqida Prezidentimiz 1992 yildagi ma’ruzalarida aytib o`tgan edi. Biz bozor iqtisodiyotiga o`tishni mamlakatda tinchlik va osoyishtalikni saqlagan holda, bosqichma-bosqich, aholining nochor qismini asrab-avaylab, ularga yetarli sharoitlar yaratib bergandan keyingina amalga oshiramiz. Bizning nozik yerimiz shundaki, bizda tayyor mahsulot yetishmaydi. Xom-ashyo ko`p, lekin uni tayyor mahsulotga aylantirib beradigan korxonalar, zavod-fabrikalar kam. Biz bu kamchiliklarni to`g`irlashimiz kerak. Odamlar hali eski mafkura hukmronligida yashamoqdalar, ularning ongi, dunyoqarashini o`zgartirishimiz, ularni yangi sharoitlarga ko`niktirishimiz lozim. 1 O`zbekiston o`z istiqlol va taraqqiyot yo`li asaridan 4

Mavzuning dolzarbligi: Mavzuni o’rganish davomida iqtisodiy isloxotlarning besh tamoyili haqida ko’plab ma’lumotlar olishga va ularni jamlab tadqiqotchilarnig ishlarini taxlil qilish imkoniyaniga ega bo’ldik. bilimlarimiz ko’nikmalarimiz yanada oshirildi. Kurs ishining maqsad va vazifalari: O’zbekistonda iqtisodiy isloxotlarning besh tamoyilini amalga oshirilishi va shu davrdagi bajarilgan ishlar taxlilini jamlash va mustaqillik yillarda amalaga oshirilgan ishlarning taxlil qilish, va iqtisodiyotning besh tamoyilini va faoliyatini yoritib berish berish. Kurs ishining predmeti. O’zbekistonda iqtisodiy isloxotlarning tashkil etilishiga doir adabiyot va chiqarilgan farmonlar bilan tanishib chiqish, bajarilgan ishlari yuzasidan tahlillar qilish hamda faoliyatini yoritib berish. Kurs ishi ob’ekti: O’zbekistonda iqtisodiy isloxotlarning amalga oshirilishi va ularni chuqurlashtirish borasidagi chora tadbirlar . Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rtta paragraf, xulosa va adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 5

I. BOB. O’zbekistonda iqtisodiy isloxotlarni amalga oshirilishi 1.1.Iqtisodiy isloxotlarning tamoyillari nimalardan iborat Iqtisodiy islohotlar - xoʻjalik yuritish tizimida, iqtisodiyotni boshqarishda, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yoʻllari va usullarida yirik qayta qurishlar, oʻzgartirishlar samaradorligi past muayyan iqtisodiy tizimni takomillashtirish yoki eski tizimdan yangisiga oʻtish maqsadlarida amalga oshiriladi. Iqtisodiy tizimning samaradorligi qoniqarsiz boʻlgan, iqtisodiy tangliklar yuz bergan, iqtisodiyot kishilarning ehtiyojlarini yetarli qondirmagan hollarda, mamlakat oʻz taraqqiyotida boshqa mamlakatlardan orqada qolgan sharoitlarda oʻtkaziladi. Iqtisodiy isloxotlarzalarsiz, aniq maqsadlar koʻzlangan holda, parlament qabul qilgan qonunlarga bi-noan va davlat raxbarligida oʻtkaziladi. Iqtisodiy isloxotlar evolyusion rivojlanishni taʼminlaydi. XX asr oxiri va XXI asr boshlaridagi Iqtisodiy isloxotlar umumbashariy boʻlib, de-yarli hamma mamlakatlarda oʻtkazildi. Bozor iqtisodiyoti qaror topgan mamlakatlarda Iqtisodiy isloxotlar iqtisodiyotni erkinlashtirishga qaratilgan boʻlib, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini cheklash, iqtisodiyot subʼyektlari mustaqilligini kuchaytirish, monopoliyalar faoliyatini nazorat qilish, erkin narxlarga yoʻl berish, xullas bozor mexanizmining toʻlaroq amal qilishiga sharoit yaratib berishga qaratildi. Yangidan mustaqil boʻlgan yosh mamlakatlarda (sobiqsotsialistik mamlakatlar va SSSR tarkibidagi respublikalar) Iqtisodiy isloxotlar 2 yoʻnalishda bordi: 1) milliy mustaqillikni iqtisodiy jihatdan taʼminlashni koʻzlagan islohotlar; 2) rejali iqtisodiyotdan bozor tizimiga oʻtishga qaratilgan, yaʼni bozor islohotlari yoʻnalishlarida amalga oshirildi. Birinchi yoʻnalish boʻyicha milliy pulni muomalaga kiritish, mustaqil bank, byudjet va soliq ti-zimlarini joriy etish, bojxona xizmatini tashkil qilish va milliy iqtisodiy chegaralarni oʻrnatish, i.ch. tuzilmasini oʻzgartirish kabilar amalga oshirildi. Ikkinchi yoʻnalish boʻyicha mulkni xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish, bozor in- fratuzilmasini yaratish, rejali davlat narxlaridan erkin bozor narxlarga oʻtish, 6

agrar sohadagi oʻzgarishlar, tashki iqtisodiy faoliyatni bozor talablariga mos ravishda qayta qurish, monopoliyalarni cheklash, chetdan kapital kiritishni ragʻbatlantirish kabi choratadbirlar joriy etildi. Iqtisodiy isloxotlarni bosqichma-bosqich amalga oshiriladi va davom etadi, iqtisodiyotni erkinlashtirishni taʼminlaydi. Iqtisodiy isloxotlarga umumiylik va milliylik xos. Ularning umumiyligi — Iqtisodiy isloxotlarni yoʻnalishlarining bir xil boʻlishi va yagona bozor tizimining karor topishidir. Milliylik har bir mamlakatning oʻziga xos sharoitini hisobga olish va shunga qarab islohot tamoyillarini qoʻllashdan iborat. Oʻzbekistonda 1991—2002- yillar davomida amalga oshirilgan iqtisodiy isloxotlarni tanlangan milliy modelga binoan oʻtka-zildi va bu jarayon davom etmoqda . 2 O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda mulkni davlat tasaruffidan chiqarish va xususiylashtirish yetakchi o’rin tutadi.1992 yil fevralda Davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish Davlat qo’mitasi ta’sis etildi. 1994 yilda esa uning funksiyalari o’zgartirilib, Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash Davlat qo’mitasiga aylandi. Xususiylashtirish tanlov va kim oshdi savdosi orqali amalga oshirildi va bu tartib takomillashib bordi. Shuningdek Oliy Majlis tarkibida yangi iqtisodiy islohotlar va tadbirkorlikni rivojlantirish qo’mitasi tuzildi. 1991 yil 18 noyabrda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 8- sessiyasida mulkni qabul qilingan qonunga ko’ra xususiylashtirish va va mulkchilik shakllarini o’zgartirish maxsus dasturlar asosida amalga oshirilish qat’iy belgilab qo’yildi. 1994 yilda kichik xususiylashtirish deyarli nihoyasiga yetdi. 1992-1994 yillar davomida 54 mingga yaqin korxona va obyekt davlat tasarufidan chiqarildi. Xususiylashtirish borasida 20 dan ortiq davlat dasturi qabul qilindi. 1995 yilda mashinasozlik kompleksiga qarashli 89 ta korxona, 68 ta uy-joy kommunal qishloq, 229 ta qayta ishlash korxonasi boshqa obyektlar 2 Karimov I. A., Oʻzbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yoʻlida, T.. 1995. 7

xususiylash tirildi. 6 ming xususiy va oilaviy korxonalar paydo bo’ldi. 1998 yilga kelib aksariyat korxonalar xususiylashtirildi. Davlat korxonalarining xususiylashtirish 1993 yil 39,4 foiz edi. 1994 yilda 57,7 foiz, 1998 yil esa 88,2 foizga oshdi. 1997 yilga kelib xususiy va kichik korxonalar soni 100 mingdan oshib ketdi. Bozor infrastrukturasi deyilganda tovar va pul bozorida, mehnat resurslari bozorida iqtisodiy vositalar - tegishli moliya va bank-kredit tizimi, sug’urta, auditorlik, yuridik va xususiy firmalar tizimi tushuniladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davrida infrastrukturani shakllantirish muhim jarayon bo’lib, uni tashkil etish anchagina vaqt talab etadi. Ushbu masalada ko’pgina islohotlar, o’zgartirishlar amalga oshirildi. Masalan: Davlat buyurtmasi o’rniga zarur mahsulotlarni erkin narxlarda xarid qilish joriy etildi. Tovarlar bozorini shakllantiruvchi birjalar tizimi tashkil etildi. Kim oshdi savdosi o’tkazila boshlandi, brokerlik va dillerlik idoralari, savdo uylari, vositachi firmalar paydo bo’ldi. Ko’chmas mulk sotish joriy etildi. Banklararo valyuta birjasi tashkil etildi. Davlat sug’urta boshqarmasi o’rniga davlatga qarashli bo’lmagan sug’urta kompaniyalari tashkil etildi. Ishsizlik muommasini hal etish uchun Respublika miqyosida 250 ga yaqin mehnat birjalari barpo etildi. 1995 yil dekabrdagi Oliy Majlisning IV sessiyasida «O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki to’g’risida», «Banklar va banklar faoliyati to’g’risida» alohida qonunlar qabul qilindi. Paxtabank», «G’allabank», «Savdobank», «Tadbirkorbank», «Mevasabzavot bank» kabilar tashkil etildi. 1994 yil 1 iyuldan esa O’zbekiston Respublikasining pul birligi so’m muomalaga kiritildi. Neft mustaqilligini ta’minlash maqsadida ham jiddiy ishlardan biri ya’ni Buxoro neftni qayta ishlash zavodini ishga tushirilishi ham yirik iqtisodiy yutuqlardan bo’ldi. Janubiy Koreya bilan O’zbekistonning hamkorligida «O’zDEU» qo’shma korxonasini tashkil etilish, ishga tushirilishi hamda avtomobillar ishlab chiqilishi O’zbekiston iqtisodiyotida ulkan, yirik voqea bo’ldi. Demak O’zbekistonda ham o’zbek mashinasozligi vujudga kela boshladi. 8

O’zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning muvaffaqiyati ko’p jihatdan bu ishning qishloq qishloqda qay darajada amalga oshirilishiga bog’liq bo’ladi. Qishloqda agrar siyosatning eng asosiy bosh masalasi - yerga egalik mulkchilik masalasidir. I.Karimov shunday deydi: «Yer o’lkamizning asosiy boyligi. U yediradi, ichiradi, yashash uchun asosiy joriy sharoitlarni yaratib beradi. Shu sababli Respublikaning kelajagi O’zbekiston xalqining kelajagi ko’p jihatdan yerdan foydalanish munosabatlari qanday tashkil etilishiga bog’liq, bo’ladi». O’zbekiston aholisining deyarli 60 foizi qishloqda yashaydi.Shuning uchun ish bilan ta’minlash masalasi ham qishloqda dolzarb muommadir. 1991 yil dekabrda «Dehqon (fermer) xo’jaliklarini yanada mustahkamlash va tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash to’g’risida»gi farmon qishloq, qishloq ishlab chiqarishni zamon talablari asosida tashkil qilishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. 1994-95 yillar davomida Vazirlar Maxkamasi agrar islohatlarga doir 10 dan ortiq qaror qabul qildi. 1992-95 yillar mobaynida qishloq tumanlarida 1137 sovxozlar 530 jamoa qishloqga, 350 kooperativga, 100 dan ortiq ijara va boshqa mulk shakllariga aylantirildi 3 . O’sha yillarda shaxsiy tomorka uchun qo’shimcha 550 ming gektar sug’oriladigan yer ajratildi. Qishloqda fermer xo’jaligi tashkil etilishiga alohida e’tibor berildi. 1994 yil oxirlariga kelib 25 mingdan ortiq fermer qishloq paydo bo’ldi, ular qishloq, xo’jaligini barcha mahsulotlarini yetishtirishda salmoqli hissa qo’shmoqda. 1.2. Iqtisodiy isloxotlarning amalga oshirilishi va ularni yanada chuqurlashtirishning asosiy yo’nalishlari Vazirlar Mahkamasi qayd etadiki, 1994-yilda iqtisodiyotda va ijtimoiy sohada qayta o’zgartirishlar chuqurlashdi, bozor sari qaratilgan yo’l aniq belgilab olindi, bozor munosabatlarining konstitutsion-huquqiy va tashkiliy asoslari yaratildi. 3 Yusupov Y.E. Istiqlol yo’lida. T.: “Fan”, 1996. 9

Ko’p ukladli iqtisodiyot shakllanmoqda, tovarlar, mehnat, sarmoya va qiymatli qog’ozlar bozori faoliyat ko’rsata boshladi. Respublika barcha korxonalarining 67 foizi, ishlab chiqarilgan ijtimoiy mahsulot va xalq xo’jaligida ish bilan band bo’lgan xodimlarning salkam yarmi nodavlat sektorning ulushiga to’g’ri keladi. 1994-yil 1-iyuldan milliy valyutaning joriy etilishi respublikani yaqin yillarda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning strategiyasini belgilab berdi. Milliy valyuta kursining barqarorligini ta’minlash maqsadida maxsus dasturlar ishlab chiqilgan va amalga oshirilmoqda. Davlatning moliya-kredit bilan qo’llab-quvvatlash natijasida yoqilg’i- energetika, yengil va oziq-ovqat sanoati barqaror rivojlanadi. Bazaviy tarmoqlarni rivojlantirish uchun respublikaning va chet el investitsiya kompaniyalari hamda banklari valyuta mablag’larining salmoqli qismi yo’naltirildi. Narxlar erkinlashtirilishi sharoitida yil oxiriga kelib inflatsiyaning o’rtacha oylik darajasi ikki baravar kamaydi. Respublika yig’ma budjetining taqchilligi yalpi ichki mahsulotning 3,3 foizini tashkil etdi. Naqd pul emissiyasi keskin qisqardi. Iqtisodiyot tuzilmasida ijobiy o’zgarishlar yuz berdi. Pirovard iste’molga tayyor mahsulot salmog’i 28,8 foizdan 33,2 foizga o’sdi. O’zimizda don yetishtirish va neft ishlab chiqarishning ko’payishi hisobiga oziq-ovqat va energetika mustaqilligi sezilarli darajada oshdi. Chetdan keltirilayotgan don, go’sht va sut 1991-yildagiga nisbatan sezilarli darajada qisqardi. Tashqi iqtisodiy aloqalar mustahkamlandi. Yangi tashqi savdo oboroti 1993-yildagiga nisbatan 5,5 foizga o’sdi. MDH mamlakatlari bilan iqtisodiy aloqalarda sifat jihatidan yangi rivojlanishga va ular bilan o’zaro savdoda birinchi marta ijobiy saldoga erishildi. Aholini ijtimoiy qo’llab-quvvatlashning prinsipial jihatidan yangi tizimi shakllanmoqda, uning aniq mo’ljalli yo’nalishi kuchaydi, bolalarga yagona nafaqa 10

joriy etildi. Iste’mol bozorini oziq-ovqat mahsulotlari va tovarlarning eng muhim turlari bilan ta’minlash bo’yicha chora-tadbirlar majmui amalga oshirildi, ularning kafolatli zaxirasini yaratish tartibi amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga ayrim sohalarda islohotlar jarayoni miqdoriy jihatlar bilan cheklanib qolib, rasmiyatchilik bilan amalga oshirilmoqda. Uyushmalar, korporatsiyalar va hokimliklarning ayrim rahbarlari davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish jarayonlari zarur darajada rivojlantirilishi va chuqurlashtirilishini, tadbirkorlik faol qo’llab-quvvatlanishini, xususiy sektor shakllanishi va respublika iqtisodiyotini mustahkamlashda uning ahamiyatini oshirishni ta’minlamayaptilar. Ular vujudga kelgan tarkibiy nomutanosiblikni bartaraf etishga, xo’jalik yuritish mexanizmini o’zgartirishga, zamonaviy raqobatga bardoshli mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirishga yetarlicha e’tibor bermayaptilar. Bozor infrastrukturasi, ko’chmas mulk va qiymatli qog’ozlar bozori zarur darajada rivojlanmadi, bu hol ayniqsa Farg’ona, Xorazm va Qashqadaryo viloyatlarida kuzatildi. Qishloq xo’jaligida mulkchilikning yangi shakllari qaror topishi chinakamiga ta’minlamayapti, bu sohada islohotlarni chuqurlashtirish, xususiylashtirish, bozor infrastrukturasini shakllantirish, qishloq aholisining mehnatga layoqatli, ish bilan band bo’lmagan qismini ish bilan ta’minlaydigan kichik va xususiy korxonalarni rivojlantirish bo’yicha aniq chora-tadbirlar ko’rilmayapti. Vazirlar Mahkamasi qaror qiladi: 1. O’zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o’rinbosarlari, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari, vazirliklar, idoralar, uyushmalar, korporatsiyalar va konsernlarning rahbarlari 1994-yilda amalga oshirilgan iqtisodiy islohotlarning yakunlarini, yo’l 11

qo’yilgan kamchiliklarning sabablarini puxta tahlil qilsinlar va ularni bartaraf etish yuzasidan aniq tadbirlarni belgilasinlar va amalga oshirsinlar. 2. Xususiylashtirish jarayonlarini chuqurlashtirish, iqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, milliy valyutani mustahkamlash, 1996-yilda respublikaning tekis sur’atda rivojlanishi uchun mustahkam asoslar yaratish 1995- yilning bosh vazifalari deb hisoblansin. 1995-yil O’zbekiston Respublikasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning ustuvorliklari va asosiy yo’nalishlari ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Vazirlar Mahkamasi bo’limlari, vazirliklar, idoralar, korporatsiyalar, konsernlar, uyushmalar, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari yuqorida qayd etilgan tadbirlarning so’zsiz amalga oshirilishini ta’minlasinlar. 3. O’zbekiston Respublikasi Davlat mulki qo’mitasi manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda shu yilning 15-martiga qadar: fond birjalarining mintaqalararo bo’limlarini ochish va ularni zarur infrastruktura bilan ta’minlash; davlat tasarrufidan chiqarilgan va xususiylashtirilgan korxonalarni, xususiy tadbirkorlik faoliyatini xalqaro moliya tashkilotlarining valyuta mablag’larni jalb etish hisobiga qo’llab-quvvatlash va investitsiya fondlari tashkil etilishini rag’batlantirish bo’yicha takliflar kiritsin. 4. O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi yig’ma budjet taqchilligini ichki (banklardan tashqari) mablag’ bilan ta’minlash miqdori ko’paytirilishini qiymatli qog’ozlar bozorini kengaytirish hisobidan ta’minlasin. 5. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankiga: 12

kredit kimoshdi savdolari orqali sotishga chiqariladigan kredit resurslarining hajmini ko’paytirish chora-tadbirlarini amalga oshirish, uni 1995- yilning I choragi oxirigicha 25 foizgacha, 1995-yilning II choragi oxirigicha 50 foizgacha yetkazish; 1995-yilning I choragidan boshlab inflatsiyaning shakllanayotgan darajasini hisobga olgan holda mablag’ bilan qayta ta’minlash stavkasiga har oyda tuzatish kiritish tavsiya qilinsin. 6. “O’zistiqbolstat” davlat qo’mitasi, O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Markaziy bank, Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan birgalikda: shu yilning 20-fevraligacha 1995-yil uchun Respublika investitsiya dasturi loyihasini; shu yilning birinchi choragida xorijiy sarmoya ishtirokidagi investitsiya loyihalarini amalga oshirish dasturi loyihasini tayyorlasinlar va Vazirlar Mahkamasiga kiritsinlar. 7. “O’zulgurjibirjasavdo” uyushmasi, konsernlar, korporatsiyalar va uyushmalar, Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari shu yilning birinchi choragi mobaynida mintaqalarda ishlab chiqarish-texnika maqsadlaridagi mahsulotlarni sotadigan mayda ulgurji do’konlar tarmog’i tashkil etilishini ta’minlasinlar. 8. Vazirliklar, idoralar, uyushmalar, korporatsiyalar va konsernlar rahbarlari O’zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi va “O’zistiqbolstat” davlat qo’mitasi bilan birgalikda bir oy muddatda 1995-yilda mahsulotlar (ishlar, xizmatlar) ni eksport qilish hajmlari o’sishini rag’batlantirishga oid takliflarni kiritsinlar. 9. Bosh vazirning birinchi o’rinbosari I. H. Jo’rabekov, Qishloq xo’jaligi vazirligi, “O’zqishloqxo’jalikta’minottuzatish” davlat-kooperativ qo’mitasi, 13

“O’zistiqbolstat” davlat qo’mitasi, O’zbekiston Qishloq xo’jaligi fanlari akademiyasi shu yilning 1-martigacha, dehqon (fermer) xo’jaliklarini rivojlantirishga, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini boshqarishning yangi tashkiliy shakllarini shakllashtirishga hamda qishloqda bozor infrastrukturasi va servis xizmati ko’rsatishni har tomonlama kengaytirishga alohida e’tiborni qaratgan holda, qishloq xo’jaligida amalga oshirilayotgan islohotlarni chuqurlashtirish va ularning samaradorligini oshirish bo’yicha Vazirlar Mahkamasining qarori loyihasini kiritsinlar. 10. O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish yo’lidagi to’siqlarni bartaraf etish maqsadida amaldagi qonuniy va normativ hujjatlar muntazam nazorat qilinishini ta’minlasin va ularga o’zgartirishlar kiritish bo’yicha takliflarni o’z vaqtida kiritsin. O’zbekiston xalqining kelajagi ko’p jihatdan yerdan foydalanish munosabatlari qanday tashkil etilishiga bog’liq, bo’ladi». O’zbekiston aholisining deyarli 60 foizi qishloqda yashaydi. Shuning uchun ish bilan ta’minlash masalasi ham qishloqda dolzarb muommadir. 1991 yil dekabrda «Dehqon (fermer) xo’jaliklarini yanada mustahkamlash va tadbirkorlik faoliyatini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash to’g’risida»gi farmon qishloq, qishloq ishlab chiqarishni zamon talablari asosida tashkil qilishda katta ahamiyatga ega bo’ldi. 1994-95 yillar davomida Vazirlar Maxkamasi agrar islohatlarga doir 10 dan ortiq qaror qabul qildi. 1992-95 yillar mobaynida qishloq tumanlarida 1137 sovxozlar 530 jamoa qishloqga, 350 kooperativga, 100 dan ortiq ijara va boshqa mulk shakllariga aylantirildi. O’sha yillarda shaxsiy tomorka uchun qo’shimcha 550 ming gektar sug’oriladigan yer ajratildi. Qishloqda fermer xo’jaligi tashkil etilishiga alohida e’tibor berildi. 1994 yil oxirlariga kelib 25 mingdan ortiq fermer qishloq paydo bo’ldi, ular qishloq, xo’jaligini barcha mahsulotlarini yetishtirishda salmoqli hissa qo’shmoqda. 14

Paxta maydonlari donli ekinlar maydoni kengaytirilmoqda. Vazirlar Maxkamasining 1996 yil may oyida qabul qilgan» O’zbekiston Respublikasi qishloq infrastrukturasini rivojlantirish dasturida qishloqning iqtisodiy va mexnat imkoniyatlaridan yanada to’liqroq va samarali foydalanish uchun, qishloq aholisini turmush sharoitini yaxshilash uchun yo’nalishlar berildi. Shuningdek qishloq hayotiga doir o’tkazilgan islohotlarda ta’lim muassasalari va ularni jixozlash masalalari, qishloq aholisini salomatligini yaxshilash masalalari, aholini tabiiy gaz, toza ichimlik suvi bilan ta’minlash boralarida ham salmoqli ishlar qilindi. Birgina 1996 yilning o’zida respublikada 62 ta qishloq vrachlik puktlari ishga tushirildi.1997 yilga kelib mamlakatda 3 million 155 mingta xonadon gazlashtirilgan edi. Hukumatimiz tomonidan ishlab chiqilgan aholini ish bilan ta’minlash davlat dasturida 1996-2000 yillar orasidagi davrda qishloqda qariyb 2 millionga yaqin ish joyi yaratish, deyarli 950 ming kishini kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish mo’ljallangan edi va ushbu vazifa ustida amaliy ishlar olib borilmadi. Yana bir muhim bo’g’inlaridan biri, bu makro iqtisodiyotni barqarorligini ta’minlashdir. Birinchi navbatda Respublika iqtisodiyot tuzilmasini yangilash, qayta qurishga kirishildi. Investitsion faoliyat,ya’ni, iqtisodiyotga sarmoya yotqizishi ishlari boshlandi. 4 Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga kirishildi. O’tgan 1992-97 yillar davomida 7 mlrd AQSH dollari xajmida xorijiy investitsiyalar jalb etildi. 1997 yilga kelib dunyoning 80 mamlakati sarmoyadorlari ishtirokida tuzilgan 3200 qo’shma korxona faoliyat olib bordi. Bugungi kunga kelib ularning soni yanada ortib bormoqda. Hozirgi kunda respublikamiz miqyosida faoliyat yurgizayotgan Andijon avtomobil zavodi, Zarafshon Nyumont korxonasi, Qizilkum fosfarit kombinati, Qo’ng’irot soda zavodi, Xorazm yaxna ichimliklar zavodi, Quvasoy kvars zavodi, Yangiyo’l va Andijon sport zavodlari, Samarqand tamaki fabrikasi., Toshkent ip yigiruv fabrikasi va boshqalar makro iqtisodiyotida barqarorlashib boruvida muhim rol o’ynamoqda. 4 WWW. Uza.uz 15

Tub o’zgarishlar, yangi sanoat korxonalarini ishga tushirilishi sekin asta o’zining ijobiy natijasini bermoqda. Hozirgi kunda mahsulotlari 70 dan ortiq davlatga eksport qilinmoqda. 1997 yil tashqi savdo oboroti deyarli 9 mlrd AQSH dollarini tashkil etdi. Neft mahsulotlari masalasida esa 1996 yildan boshlab neft mahsulotlarini chetdan sotib olish to’xtadi. Bu iqtisodiyotimizda katta yutuqlaridan hisoblanadi. Mamlakat iqtisodiyotida barqarorlikni vujudga keltirishda yalpi mahsulot ishlab chiqarish muhim rol o’ynaydi. Iqtisodiy islohotlarning borishida o’rta va kichik biznesni rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. Hozirgi kunda 180 mingdan ortiq kichik va o’rta biznes subyektlari va 200 mingga yaqin yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyat ko’rsatmoqda. Yangi parlamentning ko’shma Majlisida (2005-yil 28.01.) I.Karimov 2005- yilning iqtisodiy islohotlarning eng muhim ustuvor yo’nalishlaridan biri kichik biznes va fermerlikni rivojlantirishni chuqurlashtirish va kengaytirishdan iborat. 2007-yil yarmida kichik biznesni 45%ga yetkazish, hozir 36%ni tashkil qiladi, bu ko’rsatkich ilg’or mamlakatlarda 60-65% ni tashkil etadi. Fermer xo’jalikni rivojlantirish uchun shirkat xo’jalikning 2005-2007 yillarda 1100 tasini, 2005-yilda esa 406 tasini qayta tashkil etish kerak. Fermerlarga yer ajratishda mahalliychilik, urug’-aymoqchilikka, poraxo’rlikka yo’l qo’ymaslik vazifasini qo’ydi. 2004-yilda qishloq xo’jaligida yalpi o’sish 10%ni tashkil qildi. Shu jumladan boshoqli don ekinlari besh million tonnaga yaqin, paxta 3,5 mln tonani tashkil qildi. Kichik va o’rta biznes iste’mol mollar manbayi daromad va foyda manbayi bo’lib, yangi ish o’rnini yaratadi. Kichik va o’rta biznes Yaponiyada 80%, Yevropa Ittifoqida 67%, Germaniyada 65%, AQShda 52% ni tashkil qiladi . 5 5 Karimov, I.A. O‘zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishining iqtisodiy vazifalari. Toshkent. 2002 16

1995-yil 5-yanvarda Xususiy tadbirkorlikda tashabbus ko’rsatish va uni rag’batlantirish to’g’risida Prezident farmoni, 1995 21fevralda «Kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish to’g’risida» qonunlar qabul qilindi. 1995-yil Xususiy tadbirkorlik va kichik biznesni qo’llab-quvvatlash jamg’armasi tuzilib, bu tadbirkorlarga 10 mlrd.so’m. yordam ko’rsatdi. Kichik va o’rta biznesga chet ellik investitsiyalar jalb etildi. 2003-yili 450 mln. dollar xorijiy investitsiya sarf qilindi. 1992-1996 85 mln dollarga yaqin 2001- yil boshlarida 190 mln. dollardan oshdi. 2003-yil 1-iyulga kichik va o’rta biznes korxonalari 200 mingdan oshdi. II. BOB. Iqtisodiy isloxotlarni boshqarish tizimimng barpo etilishi 2.1 Iqtisodiy isloxotlarning bosqichlari 17

Iqtisodiy islohotlarning bosqichlari, vazifalari va yo’nalishlari, ularni hal qilish yo’llari va usullari O’tish davrida bozor iqtisodiyotini shakllantirishning asosiy yo’nalishlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 1. Iqtisodiyotni erkinlashtirish. Erkinlashtirish - bu xo’jalik hayotining barcha sohalaridagi to’siq hamda cheklovlarni, shuningdek, davlat nazoratini keskin ravishda qisqartirish yoki bekor qilishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar tizimidan iborat. U butun iqtisodiyotga tatbiq etilib, quyidagilarni o’z ichiga oladi- xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda davlat monopoliyasini bekor qilish; - resurslarning markazlashgan holdagi taqsimotini tugatish; - narxlarning asosan talab va taklif nisbati asosida shakllantirilishiga o’tish; - ichki va tashqi bozorlarda transakstion bitimlar ustidan davlat nazoratini pasaytirish. 2. Iqtisodiyotni monopoliyadan chiqarish va raqobat muhitini yaratish. Bu yo’nalish quyidagi jarayonlarning amalga oshirilishini taqozo etadi: - barcha iqtisodiy agentlarning ish faolligi uchun teng imkoniyat va sharoitlar yaratilishi; - bozorga xorijiy raqobatchilar ham kirishi uchun imkon berilishi; - kichik biznesning rivojlanishiga halaqit beruvchi ma’muriy to’siqlarni olib tashlash, imtiyozli kreditlar berish orqali qo’llab-quvvatlash va tarmoqqa kirishidagi to’siqlarni pasaytirish; - tabiiy monopoliyalarning narx va mahsulot sotish siyosatini tartibga solish va boshqalar. 6 3. Institustional o’zgarishlar. Mazkur o’zgarishlar quyidagi sohalarni qamrab oladi: - mulkchilik munosabatlarini o’zgartirish, jumladan, xususiy sektorni yaratish; - bozor infratuzilmasini (tijorat banklari, tovar va fond birjalari, investistiya fondlari va h.k.) shakllantirish - iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning yangi tizimini yaratish; 6 Xoliqov, R.E. O’zbekistonning eng yangi tarixi. Toshkent. 2021. 18

- bozor sharoitlariga mos tushuvchi xo’jalik qonunchiligini qabul qilish va boshqalar. 4. Tarkibiy o’zgarishlar. Tarkibiy o’zgarishlar birinchi navbatda xalq xo’jaligi va uning alohida tarmoqlari tarkibida oldingi tizimdan qolgan nomutanosibliklarni yumshatish yoki bartaraf etishga yo’naltirilgan. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini qayta qurishdan asosiy maqsad – ichki va tashqi bozorlarda to’lovga qodir talabga ega bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarilishini rivojlantirishdan iborat. 5. Makroiqtisodiy, asosan, moliyaviy barqarorlashtirish. Aslini olganda, bu jarayon tizimiy islohotlar qatoriga kirmaydi, chunki u bozor iqtisodiyoti barqaror amal qilayotgan mamlakatlarda ham tez-tez o’tkazilib turadi. Bu yo’nalishning muhim ahamiyati shundan kelib chiqadiki, ma’muriy-buyruqbozlik tizimining inqirozi eng avvalo va kuchli ravishda moliyaviy sohada, ayniqsa yuqori inflyastiya shaklida namoyon bo’ladi. Inflyastiyaning uzoq vaqt mavjud bo’lishi bozor munosabatlarining normal qaror topishiga to’sqinlik qiladi, shuning uchun uni bartaraf etish o’tish davri iqtisodiyoti uchun o’ta muhim hisoblanadi. Makroiqtisodiy barqarorlashtirish chora-tadbirlari tizimiga pul emissiyasini cheklash, davlat byudjeti taqchilligini qisqartirish, ijobiy foiz stavkasini ta’minlash va boshqalar kiradi. 6. Bozor xo’jaligiga mos bo’lgan aholini ijtimoiy himoyalash tizimini shakllantirish. Bu tizim aholining nisbatan muhtoj qatlamini aniq ijtimoiy qo’llab- quvvatlashga o’tishga yo’naltirilgan. Bozor tizimining ko’rsatib o’tilgan asosiy unsurlarini shakllanishining yakuniga etishi o’tish davri tugaganligidan darak beradi. Markazlashgan ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishda maqsad bir xil bo’lsa-da, turli mamlakatlar turli yo’llarni tanlashlari mumkin. Hammaga ma’lumki, bir tizimdan ikkinchi tizimga o’tishda ikki yo’l, ya’ni revolyustion va evolyustion yo’llar mavjud. Polsha, Chexoslovakiya, Rossiya va boshqa ayrim mamlakatlar bozor iqtisodiyotiga o’tishning revolyustion yo’lini, birdaniga katta to’ntarishlar qilish yo’lini tanladilar. Boshqacha aytganda ular «karaxt qilib davolash» degan usulni 19

qo’lladilar. Bu yo’lni amalga oshirish uchun Rossiyada «300 kun», «500 kun» degan o’tish dasturlari ishlab chiqildi. Bu dasturlarni tezkorlik bilan amalga oshira boshladilar. Bunda ular bir tizimdan ikkinchi tizimga o’tishda ancha uzoq muddatli o’tish davri bo’lishini unutdilar. Natijada bu mamlakatlarda ishlab chiqarish hajmi keskin tushib ketdi, ko’plab korxonalar yopilib, ishsizlar soni ko’paydi, pulning qadri keskin pasayib ketdi, iqtisodiyot esa hamon karaxtlikdan chiqqani yo’q, odamlarning ahvoli og’irlashdi. Shuning uchun O’zbekiston bu yo’ldan bormay boshqa yo’l tanladi. Bu yo’l O’zbekistonning o’ziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarini hamda bu yo’ldagi jahon tajribasini hisobga olgan holda revolyustion to’ntarishlarsiz, ijtimoiy to’qnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani kuchaytirgan holda asta-sekinlik, lekin qat’iyatlilik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o’tishdan iboratdir. 7 «Bizning bozor munosabatlariga o’tish modelimiz Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini, an’analar, urf-odatlar va turmush tarzini har tomonlama hisobga olishga, o’tishdagi iqtisodiyotni bir yoqlama, beso’naqay rivojlantirishning mudhish merosiga barham berishga asoslanadi», 8 deb yozadi mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov O’zbekistonda bozor munosabatlariga o’tish yo’li ijtimoiy-yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan. Bu yo’lni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga Prezidentimiz I.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta muhim tamoyil asos qilib olingan. B irinchidan, iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligini ta’minlash. Ikkinchidan, o’tish davrida davlatning o’zi bosh islohotchi bo’lishi. Uchinchidan, butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonunlarga asoslanmog’i, qonunlarning ustunligi ta’minlanmog’i lozim. To’rtinchidan, bozor munosabatlariga o’tish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish. Nihoyat, beshinchidan, bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish. Bozor munosabatlariga o’tishda bu prinstiplarning hammasi ham muhim 7 Xoliqov, R.E. O’zbekistonning eng yangi tarixi. Toshkent. 2021. 8 Xoliqova R.E. O’zbekiston tarixi.Тоshkent: 2019. 20

ahamiyatga egadir, lekin ularning ichida bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish prinstipi alohida e’tiborga loyiq. Chunki tegishli huquqiy negizni, bozorning infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi. Bundan tashqari, bozor munosabatlariga o’tish faqatgina iqtisodiyot sohalarini o’zgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy hayotning bir-birlari bilan uzviy bog’liq bo’lgan barcha sohalarini, shu jumladan siyosiy, ma’naviy-axloqiy, maishiy va boshqa sohalarni ham tubdan o’zgartirishni taqozo qiladi. Bularning hammasi bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich, evolyustion yo’l bilan o’tish haqidagi g’oya juda muhim va afzal ekanligini ko’rsatadi. Bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich o’tish tamoyilini amalga oshirish iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarini aniq farqlash, bu bosqichlarning har biri uchun aniq maqsadlarni, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi. Prezidentimiz I.A.Karimovning asarlarida bozor iqtisodiyotiga o’tishning birinchi bosqichida quyidagi ikkita vazifani birdaniga hal qilish maqsad qilib qo’yilganligi ta’kidlanadi: - totalitar tizimning og’ir oqibatlarini engish, tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish; Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisoba olgan holda bozor munosabatlarining negizlarini shakllantirish. Shu vazifalarni hal qilish uchun birinchi bosqichda isloh qilishning muhim yo’nalishlari aniqlab olindi va bajarildi. Birinchidan, o’tish jarayonining huquqiy asoslarini shakllantirish, islohotlarning qonuniy-huquqiy negizini mustahkamlash; Ikkinchidan, mahalliy sanoat, savdo, maishiy xizmat korxonalarini, uy-joy fondini xususiylashtirish, qishloq xo’jaligida va xalq xo’jaligining boshqa sohalarida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish. 21

Uchinchidan, ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish, moliyaviy ahvolning barqarorlashuvini ta’minlash. Ikkinchi bosqichda investistiya faoliyatini kuchaytirish, chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish va shuning negizida iqtisodiy o’sishni ta’minlab, bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yiladi. Shu maqsaddan kelib chiqib I.A.Karimov asarida bu bosqich uchun bir qator vazifalar ajratib ko’rsatiladi. Birinchi vazifa – davlat mulklarini xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga etkazish. Bunda davlat mulkini xususiylashtirish, tadbirkorlik faoliyatini keng qo’llab-quvvatlash, kichik xususiy korxonalar tashkil qilishni rag’batlantirish hisobiga ishlab chiqarishda davlatga qarashli bo’lmagan qismning ulushini oshirish ko’zda tutiladi. Ikkinchi vazifa – ishlab chiqarishning pasayishiga barham berish va makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash. Uchinchi vazifa – milliy valyuta-so’mni yana ham mustahkamlashdan iborat. To’rtinchi vazifa – iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o’zgartirish, xom ashyo etkazib berishdan tayyor mahsulot ishlab chiqarishga o’tish. Bunda tarkibiy 9 o’zgarishlarda Respublika uchun eng asosiy hisoblangan tarmoqlarni, jumladan yoqilg’i, energetika va g’alla komplekslarini rivojlantirish nazarda tutiladi. 2.2. Iqtisodiyotni islox qilishning asosiy strategik maqsadi Iqtisodiy islohotlarni boshqarish tizimining barpo etilishi. Bozor infratuzilmasining shakllanishi. Iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy strategik maqsadi, avvalo, kishilar turmushi va faoliyati uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlaydigan, kuchli va muntazam rivojlanib boruvchi iqtisodiy tizimni barpo etishdir. Bozor munosabatlariga o’tish davrining birinchi bosqichi mustaqillik kunidan milliy valyutani muomalaga kiritishgacha bo’lgan vaqtni o’z ichiga oladi. Birinchi bosqichda ikkita asosiy vazifa hal qilindi. Birinchidan, ma’muriy- buyruqbozlik tizimining og’ir oqibatlari engib o’tildi, tanglikka barham berildi va 9 Xoliqov, R.E. O’zbekistonning eng yangi tarixi. Toshkent: 2021 22

iqtisodiyot barqarorlashtirildi. Ikkinchidan, bozor munosabatlarining huquqiy negizlari shakllantirildi. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga asoslangan jamiyatning huquqiy-iqtisodiy negizlari O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida o’z ifodasini topdi. Islohotlarning birinchi bosqichida Oliy Kengash tomonidan iqtisodiyotga oid 100 dan ortiq qonunlar qabul qilindi. SHu bilan birga, xususiylashtirish chog’ida imtiyozlar tizimi yaratildi. Xususiylashtirilayotgan korxona mehnat jamoasining xodimlariga aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan sotib olish imkoniyati berildi. Eskirgan asosiy fondlar, ijtimoiy infratuzilma obektlari yangi mulkdorlarga tekinga topshirildi. Qishloq xo’jaligi davlat xo’jaliklarining mol-mulki, fermalar, bog’lar va uzumzorlar imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirildi. Davlat mulkini xususiylashtirish zaruriyati bozor iqtisodiyoti munosabatlariga asoslangan jamiyatni barpo etishning asosiy shartidir. O’zbekistonda chek vositasi bilan xususiylashtirish g’oyasidan voz kechildi, davlat mol-mulki yangi mulkdorga faqat sotish yo’li bilangina mulkchilikning boshqa shakliga aylantirila boshlandi. O’zbekiston Oliy Kengashi 1991-yil 18-noyabrda “Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish to’g’risida”gi qonun qabul qildi. Dastlabki bosqich xususiylashtirish jarayoni umumiy uy-joy fondini, savdo, mahalliy sanoat, xizmat ko’rsatish korxonalarini hamda qishloq xo’jalik mahsulotlarini tayyorlash tizimini qamrab oldi. O’zbekiston Respublikasida xususiylashtirish jarayonini tashkil qilish va unga rahbarlik qilish maqsadida 1992- yil fevralda Davlat mulkini boshqarish va xususiylashtirish Davlat qo’mitasi ta’sis qilindi. 1994-yilda u Davlat mulkini boshqarish va tadbirkorlikni qo’llab- quvvatlash Davlat qo’mitasiga aylantirildi. Kichik xususiylashtirish 1994-yildayoq tugallandi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishga doir 20 dan ortiq me’yoriy hujjat qabul qilindi. 1995-yili xalq xo’jaligida ommaviy xususiylashtirishlar davri bo’ldi. 1998-yilga kelib xususiylashtirilgan korxonalar tarmog’i keskin ko’payganligi bilan xarakterlanadi. Davlat mulkini xususiylashtirish yuzasidan mamlakatimizda olib borilgan katta ko’lamdagi amaliy 23

ishlar natijasida mamlakatda ko’p ukladli iqtisodiyot va mulkdorlar sinfi vujudga keldi. O’zbekiston Respublikasi bu davrda o’z valyutasiga ega emasligi, muomalada esa 1961–1992-yillarda chiqarilgan rublning bo’lganligi, ayrim oziq-ovqat va sanoat mahsulotlariga o’zining tannarxiga qaraganda arzon narx belgilanganligi uchun ularni respublikadan tashqariga olib chiqib ketish avj ola boshladi va mamlakatimizda aholini asosiy iste’mol mahsulotlari bilan ta’minlashda qiyinchiliklar yuzaga keldi. Milliy valyuta. O’zbekistonda milliy valyutani muomalaga kiritish uchun ma’lum vaqt, tajriba kerak edi. SHu bois, O’zbekiston mustaqillikning dastlabki payti – 1991–1993-yillarda sobiq Ittifoqdan meros qolgan rubl zonasida bo’lib turdi. Biroq sovetlardan keyingi makonda yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning keskin pasayishi natijasida rublning qadri ham shunga mos ravishda tushib bordi. 1993-yil may oyi boshlarida 800–900 rublning qadri 1 AQSH dollari darajasiga tushib ketgan edi. 10 O’zbekiston muomalaga yangi milliy valuta kiritish ishiga jiddiy kirishdi. 1993-yil 1-noyabrda O’zbekistonda so’m-kupon muomalaga kiritildi, uning kursi oldin muomalada bo’lib kelgan rublga tenglashtirilgan edi. O’zbekiston rahbariyati so’m-kuponlar asosida zarur tajriba orttirdi, haqiqiy milliy valyutani joriy qilish tadbirlarini ko’rdi. O’zbekiston Prezidentining 1994-yil 16-iyunda e’lon qilingan «O’zbekiston Respublikasining milliy valyutasini muomalaga kiritish to’g’risida»gi Farmoniga muvofiq, 1994-yil 1-iyuldan boshlab O’zbekiston Respublikasining milliy valyutasi – so’m muomalaga kiritildi. Zamonaviy transport-kommunikatsiya tizimining shakllanishi. Respublika mustaqillikka erishganidan keyin transportning iqtisodiyotga va aholiga xizmat ko’rsatish sifatini tubdan yaxshilash va soha boshqarish tizimini takomillashtirish maqsadida “O’zbekiston havo yo’llari” milliy aviakompaniyasi (1992-yil), “O’zbekiston avtomobil transporti” (“O’zavtotrans”) davlat-aksiyadorlik 10 Mamatqulov, X.M. Jaxon iqtisodyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Toshkent: 2008 24

korporatsiyasi (1993-yil, 1998-yildan O’zbekiston avtomobil va daryo transporti agentligi), “O’zbekiston temir yo’llari” aksiyadorlik kompaniyasi (1994-yil) va boshqa idoralar tashkil etildi. Mamlakatda transport korxonalari davlat ishtirokidagi aksiyadorlik kompaniyalari, korporatsiyalari, ochiq turdagi aksiyadorlik va mas’uliyati cheklangan jamiyatlarga jamoa korxonalariga aylantirildi. Sobiq SSSRning tarqatib yuborilishi bilan respublikalar o’rtasidagi iqtisodiy aloqalar uzildi, oqibatda O’zbekistoning bir qancha sanoat korxonalari to’xtab qoldi va mahsulot ishlab chiqarish kamaydi. Endilikda iqtisodning tarkibiy tuzilishini yangidan qurish kerak edi. Jahon bozorida raqobatga bardosh bera oladigan va aholining iste’mol talablarini qondiradigan mahsulot ishlab chiqarishni tashkil qilish zarur bo’ldi. Prezident Islom Karimov iqtisodiyotdagi tarkibiy tuzilishni tubdan o’zgartirish to’g’risida: “Iqtisodiy islohotlarning ikkinchi bosqichida iqtisodiyotimizning tarkibiy tuzilishida tub o’zgarishlarga asos solishdan iborat g’oyat muhim vazifani hal etish kerak bo’ladi. Bu respublika uchun strategik ahamiyatga egadir. Tarkibiy tuzilishda chuqur o’zgarishlarni amalga oshirish makroiqtisodiy barqarorlikka erishishning, istiqbolda O’zbekistonning barqaror iqtisodiy o’sishini va aholi farovonligini ta’minlashning, jahon iqtisodiy tizimiga qo’shilishning eng asosiy shartlaridan biridir”-deb yozadi. Prezidentning ko’rsatmalaridan kelib chiqib, iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarning oldiga qo’yilgan aniq vazifalar quyidagilardan iborat bo’ldi: iqtisodiyotning bir tomonlama rivojlanishiga chek qo’yish; importga qaramlikni tugatish; mamlakatning eksport salohiyatini oshirish; xalq iste’moli mollariga aholining talabini qondirish va boshqalar. 11 Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish yo’lida respublikada g’oyat yirik qurilishlar amalga oshirildi. Mamlakatimizning yoqilg’i mustaqilligiga erishish siyosati izchillik bilan amalga oshirildi. Istiqlolga erishgan O’zbekiston 11 Gaibnazarova. Z.T, Isamuxametov. SH. A. Iqtisodiyot nazariyasi 25

tarixda ilk bor 1995-yilda neft mustaqilligiga erishdi. Mamlakat endilikda neft mahsulotlariga bo’lgan o’z ichki ehtiyojlarini to’la qondiribgina qolmay, katta salohiyatga ega bo’lgan istiqbolli va ishonchli eksportyor sifatida jahon bozoriga yo’l oldi. O’zbekistonda neft va gaz kondensatini ishlab chiqarish 1990 yili 2,8 mln. tonnani tashkil qilgan bo’lsa, 1997-yili bu ko’rsatkich 7,9 mln. tonnaga yetdi va chetga neft mahsulotlarini sotish qobiliyatiga ega bo’ldi. Jumladan, 1997-yili 250 ming tonna benzin, 600 ming tonna dizel yoqilg’isi, 450 ming tonna mazut, 100 ming tonna aviatsiya kerosini eksport qilindi. Tabiiy gaz ishlab chiqarish 1990- yilgi 40,8 mlrd. kubometrdan 1998-yil salkam 54 mlrd. kubometrga ko’paydi. Aholini tabiiy gaz bilan ta’minlash yuzasidan katta yutuqlarga erishildi. Xususan, mustaqillik arafasida shahar aholisining 43 foizi, qishloqlarda esa 17 foiz aholi tabiiy gaz bilan ta’minlangan bo’lsa, bu ko’rsatkich 1997-yili 64 va 48 foizni tashkil qildi. Neft-gaz sanoatini rivojlantirishda chet ellar sarmoyasidan keng foydalanilmoqda. 1995-2000 yillarda 1.5mlrd. dollar xorijiy investitsiya ajratildi. Shu hisobdan Buxoro - Qorako’l neftni qayta ishlash zavodi qurilishiga 262 mln. dollar sarf qilinib 1997-yili 22 avgustda ishga tushirildi. Farg’ona neftni qayta ishlash zavodiga 178 mln. dollar sarf qilinib qayta qurildi. Tabiiy gazning Buxorodagi Gazli korxonasi qayta ta’mirlandi. 1997-yili Ko’kdumolaq gaz kopressor stansiyasi ishga tushirildi. Natijada O’zbekiston aholisining 75% 2003-yilda tabiiy gazdan foydalaniladigan bo’ldi. Bu ko’rsatkich ayrim viloyatlarda ayniqsa ko’zga ko’rinarli bo’ldi. Masalan: 1990-2003-yillari tabiiy gazdan foydalanish Surxondaryo viloyatida 3,2%dan, 59%ga, Qashqadaryoda 5,7%dan 66%gacha, Namanganda 10,5%dan 70,5%ga, Andijonda 11%dan 68,5 gacha oshdi. So’nggi yillarda neft-gaz sanoatini rivojlantirishga alohida ahamiyat berilmoqda. 2004-yilda I. Karimovning Rossiya Prezidenti Vladimir Putin bilan uchrashuvlari natijasida O’zbekistonda bu tarmoqlarning rivojlanishiga 2,2 mlrd.dollar ajratildi. 2005-yil may oyida Prezident I.Karimov XXRda olib borgan 26

muzokaralari natijasida O’zbekistonda neft-gaz rivojlanishiga 600 mln.dollar sarmoya ajratildi. 12 Mamlakatni iqtisodiy-ijtimoiy rivojlantirish dasturini amalga oshirish uchun ishonchli energetik bazasi yaratilgan. Hozirgi kunda respublika energetika tizimi 37 issiqlik va gidro- elektrostansiyalardan iborat bo’lib, ularning umumiy quvvati 11 million kilovattni tashkil etadi. U yiliga 55 milliard kilovatt soatgacha energiya ishlab chiqarish imkoniyatiga ega. Yirik issiqlik elektrostansiyalar, jumladan, quvvati 3 million kilovattsoat Sirdaryo GRESi, quvvati 2,1 million kilovatt Yangi Angren, quvvati 1,86 million kilovatt Toshkent, quvvati 1,25 million kilovatt Navoiy GRESlari respublikamizning asosiy elektroenergetika manbayi hisoblanadi. Issiqlik elektrostansiyalaridan tashqari, nisbatan arzon va ekologik toza elektr energiyasini yetkazib beruvchi gidroelektrostansiyalar, jumladan, Chorvoq, Xo’jakent, Farg’ona, G’azalkent va boshqa bir qancha elektrostansiyalar ishlab turibdi. O’zbekiston energotizimining Markaziy Osiyo Birlashgan energotizimidagi ulushi 40 foizni tashkil etadi. Respublikamiz elektr tarmoqlari orqali elektr energiyasi Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston va Turkmanistonga uzatilmoqda. O’zbekistonning jahondagi ko’plab mamlakatlar bilan tashqi iqtisodiy aloqalari kengayib mustahkamlanib bormoqda. Endilikda jahonning 35 mamlakati bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik to’g’risida bitim tuzilganligi va bir qancha jahon banklari bilan shartnomaning imzolanishi O’zbekistonning xalqaro savdo va xorijiy investitsiyalardan unumli foydalanish uchun shart-sharoitlarni yaxshiladi. Ikkinchi jahon urushidan keyingi tarix shuni ko’rsatadiki, hozirgi kunda rivojlangan davlatlarning hech qaysisi xorij mamlakatlarining sarmoyasisiz, investitsiyasisiz taraqqiy etmagan. O’zbekiston ham o’zining ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy barqarorligi bilan chet davlatlarning investitsiyasini o’ziga tortmoqda. 12 Erkayev. A. O’zbekiston yo’li. T. 2011 27

1999 yil 1 yanvar holatiga ko’ra O’zbekistonda 3.592 Korxona xorijiy investitsiyalardan foydalanmoqda. Shundan 1917tasi qo’shma korxonalardir. Ishlab turgan qo’shma korxonalarning asosiy qismi: 1400 tasi Toshkent shahrida, 107 tasi Toshkent, 85 tasi Samarqand, 51 tasi Andijon, 49 tasi Farg’ona va Namangan viloyatlarida joylashgan. Chet el sarmoyalari, ayniqsa neft va tabiiy gaz tarmoqlarida katta o’rin tutadi. Bu sohalarga 1994 yil atigi 10 mln. dollar xorijiy sarmoya jalb qilingan bo’lsa, bu ko’rsatgich 1995-yil - 395, 1996-yil-546, 1997- yil-845, 1998-yili deyarli, 1.145 mln. dollardan oshdi. 1998-yil ayrim rivojlangan mamlakatlardagi moliyaviy krizis, jahon bozorida O’zbekistonning muhim eksport mahsulotlari-paxta tolasi, rangli metallarning narxini tushib ketishi mamlakatimizning iqtisodiy va moliyaviy ahvoliga ta’sir qilmay qolmadi. Jahon iqtisodiy krizisi sharoitida Respublika rahbari qayd etganidek, muhim strategik vazifani hal qilishga muvaffaq bo’lindi. Jahon bozorida oltin, paxta, mis narhiniing tushib ketishiga qaramasdan mamlakatimizning oltin valyutasi zahirasi o’tgan yilgi darajasida saqlanib qoldi. Bu borada Navoiy, Olmaliq tog’-metallurgiya kombinatlari, “Zarafshon-Nyumont” qo’shma korxonasining hal qiluvchi rolini ko’rsatish o’rinlidir. Endilikda jahondagi eng yirik konlardan hisoblangan Qizilqumning oltin va uran boyliklari malakatimiz taraqqiyotiga xizmat qilmoqda. Sobiq SSSRning parchalanib ketishi oqibatida Rossiya korxonalari hamda O’zbekiston uran va oltin qazib olish sanoati o’rtasidagi kooperativ aloqalarning uzilishi natijasida harbiy sanoat kompleksining Navoiy viloyatidagi 50 ming nafar injener va malakali ishchilari qiyin ahvolda qoldilar. O’zbekiston Prezidenti yirik, iqtisodchi mutaxassis I.A.Karimov vaziyatni har tomonlama o’ylagan holda Navoiy tog’-kon metallurgiya kombinatini tiklash va rivojlantirish ishlarini davlat zimmasiga o’tkazdi. Kombinatni qayta qurish maqsadida xorijdan olingan qarzdan tushgan foydalarni besh yil davomida korxona ixtiyorida qoldirildi. Xorijiy davlatlar korxonalari bilan bitim tuzish, qarz olish, investitsiyalardan foydalanishda kombinatga to’la mustaqillik berildi. Hisob-kitoblar, katta jamoaning mehnati o’z 28

natijalarini berdi. Besh yildan keyin Muruntovdan tonnalab olingan oltinlar davlatni valyuta zahirasini to’ldirdi. Arzon va sifatli uran olish ham yo’lga qo’yildi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida aniq yo’naltirilgan ijtimoiy siyosat amalga oshirilmoqda. 1994-yili eng kam maosh 150 so’m bo’lsa, 2004-yili bu ko’rsatkich 6400 so’mni tashkil qildi. Ayni bir vaqtda narx-navoning oshib ketmasligi choralari ko’rilmoqda. 1995-yili kam ta’minlangan oilalarga 6 mlrd. so’m nafaqa to’langan edi, 2000-yili bunday oilalarga 54.3 mlrd. so’m nafaqa to’landi. 13 1998 yili 10 noyabrda sog’liqni saqlash tizimini islohot qilish to’g’risida Prezident farmoni chiqdi. Davlat sog’liqni saqlash muassasalari bilan bir qatorda nodavlat, shaxsiy tibbiy muassasalarni rivojlanmoqda. 1991-2001 yillarda 19,5 ming o’rinli shifoxonalar ishga tushirilib, 2001-yili ularning soni 1500 ga yetdi. Bundan tashqari jami 5700 nodavlat shaxsiy tibbiy muassasalari ishlamoqda. 2001- yil mart oyidan 1-Respublika klinik shifoxonasi Respublika tez tibbiy yordam ilmiy markaziga aylantirildi. Kardiologiya, xirurgiya, oftalmologiya, onkologiya respublika markazlari tashkil etildi. 1993-yilda GFRdagi “Mersedes Bens AG” korporatsiyasi bilan Xorazmda yuk avtomashinasini chiqarish uchun shartnoma tuzildi. 1994-yili “Do’stlik” avtomobil zavodida dastlabki 350 “Mersedes Bens” yuk avtomobili ishlab chiqildi. 1995-yili “O’zavtosanoat” uyushmasi bilan Turkiyaning mashhur “Kochxolding” kompaniyasi o’rtasida tuzilgan shartnoma asosida Samarqandning So’g’diyona mavzesida qad ko’targan avtobus zavodi 1999-yil mart oyida o’zining mahsulotini bera boshladi. Prezidentning 1992-yil 28-yanvardagi farmoniga muvoffiq “O’zbekiston havo yo’llari” milliy aviakompaniyasi tashkil etildi. 1993-yildan boshlab, aviakompaniya zamonaviy A-310, BOING-767, BOING-757, RL-85 samolyotlariga ega bo’ldi. 1991-yili Xalqaro avia yo’li Dehli va Karachigacha uchgan bo’lsa, endilikda MDH va AQSh marshrutlari yo’nalishida O’zbekiston samolyotlari uchmoqda. 13 Oblamurodov. N. O’zbekiston tarixi 29

O’zbekiston “Milliy havo yo’llari” kompaniyasi jamoasining mustaqillik yillarida olib borgan samarali faoliyati natijasida bu sohada o’tkazilgan islohotlar ko’zga ko’rinarli natijalarga olib keldi. Fuqarolar aviakompaniyasidagi ko’p yillik qoloqlikka barham berildi va jahon bozorida o’z o’rnini egalladi. Havo yo’llarida g’arbda ishlab chiqarilgan samolyotlar foydalana boshlandi, mamlakatda turistik markazlar, Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xiva aeroportlari qayta qurildi. Yoqilg’i tanqisligiga bog’liq ayrim reyslarning qisqartirilganiga qaramasdan 2000 yili 1 mln. 800 ming yo’lovchilar tashildi, o’tgan yilga nisbatan bu ko’rsatkich besh foizga ko’p bo’ldi. Shu vaqt davomida Ukrayina Havo Kompaniyasi 500 ming, Qozog’iston 230 ming yo’lovchilar tashigan xolos. Eng muhimi yo’lovchilar xavfsizligi ta’minlandi. “O’zbekiston havo yo’llari” milliy aviakompaniyasining Xalqaro aviatsiya xavfsizligi jamg’armasi tomonidan faxriy diplom bilan mukofotlanganligi buning guvohidir. Istiqlol yillarida iqtisodiyotda amalga oshirilgan tarkibiy o’zgarishlar quyidagi jahonshumul ahamiyatga ega bo’lgan natijalarga olib keldi: - Yonilg’i-energetika resurslariga bo’lgan ehtiyojini O’zbekiston o’zini-o’zi ta’minlaydigan bo’ldi; - G’alla mustaqilligiga erishildi; - Ishlab chiqarishda sanoat mahsulotlari hissasi oshdi; - Sanoatda yuksak texnologiyaga asoslangan istiqbolli tarmoqlarning hissasi oshdi; O’zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik davom etmoqda. Hatto, 1998-yili ichki yalpi mahsulot ishlab chiqarish hajmi 4,4 foiz, shu jumladan, sanoat ishlab chiqarishi 5,8 foizga ortdi. Iste’mol mollarini ishlab chiqarish 7,2 foiz ko’paydi. Avvalgi yillardagi kabi qat’iy moliya-kredit siyosati amalga oshirildi. Natijada inflyatsiya darajasini pasayishiga olib keldi 14 .O’zbekiston iqtisodiyotidagi islohotlar tobora chuqurlashib bormoqda. Ichki va tashqi sarmoyalarning 14 Mustaqil O’zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. T. 200 30

muntazam ravishda o’sib borishi natijasida 2004-yil yalpi ichki mahsulot 7.7 foizga, sanoat mahsulotini ishlab chiqarish 9.4 iste’mol mollarini ishlab chiqarish 13.4 foizga oshdi. Inflyatsiya 3.7 foizni tashkil qildi. Bu ko’rsatkichlarni 2003-yil bilan taqqoslansa, iqtisodiyotdagi o’sish yana ham ko’zga tashlanadi. Yalpi ichki mahsulot 4%ga, sanoatni ishlab chiqirish 6.2%ga, ijtimoiy maxsulot8.4 %ga o’sgan edi. MDHning boshqa davlatlarida 2004-yili inflyatsiya darajasi quyidagicha bo’ldi: Qozog’iston 6.7%, Rossiya 8.5%, Ukrayinada 9.7%, Belorussiyada 14.1%ni tashkil qilgan. Iqtisodiyotdagi barqarorlik O’zbekistonning tashqi savdo aloqalarida, eksport va import tuzilmasida katta sifat o’zgarishiga olib keldi: agar 1991-yilda eksport tarkibida paxta tolasining ulushi 77,6 foizni tashkil etgan bo’lsa, 1998-yilda uning ulushi 38,6 foizga tushdi. 15 Eksportda yoqilg’i va sanoat mahsulotlarining ulushi ortib bormoqda. 1991- yilda xorijga sotilgan tovarlarda mashina va jihozlarning ulushi 1 foizga ham yetmagan bo’lsa, 2000-yili bunday mahsulotlar deyarli 23 foizni tashkil qildi. Mustaqillik davridagi O’zbekistonning iqtisodiy o’sishi Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi mamlakatlari iqtisodiy ahvoli bilan taqqoslansa, faqat O’zbekistondagina 90-yillar boshidagi darajadan oshib bir tekis rivojlanmoqda. Bu holatni jahonning ko’plab yirik rivojlangan mamlakatlarning davlat rahbarlari, taniqli mutaxassislar tan olmoqda. 15 Jo’rayev. N. O’zbekiston tarixi. T. 2013 31

Xulosa Xulosa qilib aytganda O’zbekistonda iqtisodiy tanglikdan chiqish, makroiqtisodiyotni barqarorlashtirish tadbirlari ko’rildi. I qtisodiy islohotlar - xoʻjalik yuritish tizimida, iqtisodiyotni boshqarishda, iqtisodiy siyosatni amalga oshirish yoʻllari va usullarida yirik qayta qurishlar oʻzgartirishlar samaradorligi past muayyan iqtisodiy tizimni takomillashtirish yoki eski tizimdan yangisiga oʻtish maqsadlarida amalga oshiriladi. Iqtisodiy tizimning samaradorligi qoniqarsiz boʻlgan, iqtisodiy tangliklar yuz bergan, iqtisodiyot kishilarning ehtiyojlarini yetarli qondirmagan hollarda, mamlakat oʻz taraqqiyotida boshqa mamlakatlardan orqada qolgan sharoitlarda oʻtkaziladi. Iqtisodiy isloxotlarzalarsiz, aniq maqsadlar koʻzlangan holda, parlament qabul qilgan qonunlarga bi-noan va davlat raxbarligida oʻtkaziladi. Bozor iqtisodiyoti qaror topgan mamlakatlarda iqtisodiyotni erkinlashtirishga qaratilgan boʻlib, davlatning iqtisodiyotga aralashuvini cheklash, iqtisodiyot subʼyektlari mustaqilligini kuchaytirish, monopoliyalar faoliyatini nazorat qilish, erkin narxlarga yoʻl berish, xullas bozor mexanizmining toʻlaroq amal qilishiga sharoit yaratib berishga qaratildi. Bozor munosabatlarining shakllanishi jarayonida iqtisodiy reformalar intensiv tarzda amalga oshirildi. Bu reformalar doirasida, tijoratning ozodlashtirilishi, korporativ sohasining rivojlanishi, soliq siyosati to’g’risida o’zgarishlar, buxgalterlik va hisob-kitoblarni tartibga solish jarayonlari olib borildi. Bu o’zgarishlar natijasida, O’zbekistonda tijorat muhitining samarali ishlab chiqarishga yo’naltirish, biznes faoliyatini soddalashtirish va xorijiy investorlarni jalb qilish imkoniyatlari oshdi. Transport sohasi bozor munosabatlarining rivojlanishi uchun muhim ahamiyatga ega bo’ldi. O’zbekiston, transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish va kengaytirishga katta e’tibor berdi. Yollar, temir yo’llar, havo va suyoqlar tashish tarmoqlari kengaydi va yangi transport vositalari va ob’ektlari ishga tushirildi. Bu orqali, transport sohasining rivojlanishi yordamida, O’zbekiston xalqaro bozorlar bilan o’zaro munosabatlarni kuchaytirishga erishdi va eksport va import o’lchovlarini osonlashtirdi. 33

Investitsiyalar jalb qilish ham bozor munosabatlarining shakllanishi va rivojlanishida katta ahamiyatga ega bo’ldi. O’zbekiston, mustaqillik yillarida xorijiy kapitalni jalb qilish uchun qonunlar va usullarni o’zgartirdi. Xorijiy investorlarga soliq imtiyozlari, himoya kafolatlari va qulay shartlar taklif etildi. Bu, O’zbekistonda investitsiyalar sifatini oshirishga, biznes muhitini soddalashtirishga va chet el bozorlariga kirishni oshirishga imkon berdi. Eksport ham bozor munosabatlarining rivojlanishi uchun muhimdir. O’zbekiston, eksport portfelini kengaytirishga va sanoat mahsulotlari, xizmatlar va texnologiyalar eksportini oshirishga katta e’tibor berdi. Eksport turlari va yutuqlari kengaydi, xorijiy bozorlarda o’z o’rni oshirdi. O’zbekiston ham xorijiy mamlakatlarda savdo markazlari ochdi va biznes hamkorliklari va shartnomalar yaratdi. Jumladan aytganda, O’zbekiston Mustaqillik yillarida bozor munosabatlarini shakllantirish va rivojlantirish uchun samarador qadam atti. Bu davrda iqtisodiy reformalar, transport sohasining rivojlanishi, investitsiyalarni jalb qilish, eksport- potensialni oshirish va xorijiy investitsiyalar qabul qilish muhim roli o’ynadi. Bu jarayonlar natijasida, O’zbekiston iqtisodiyotining bozor munosabatlari kuchi kattaroq bo’ldi va mamlakat global bozorlarda o’zining o’rnini olishga muvaffaq bo’ldi. 34

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati 1. 1. Karimov, I. A. O’zbekiston Respublikasining mustaqillikka erishishining iqtisodiy vazifalari. Toshkent. 2002 2. Karimov. I.A. O’zbekiston – bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li T. 1993 3. Karimov. I. A. O’zbekiston iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yo’lida. T. 1995 4.Mamatqulov, X.M. Jaxon iqtisodyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Toshkent: 2008. 5. Xoliqov, R.E. O’zbekistonning eng yangi tarixi. Toshkent: 2021. 6. Xoliqova R.E. O’zbekiston tarixi. Тоshkent: 2019. 7. Yusupov Y.E. Istiqlol yo’lida. T.: “Fan”, 1996. 8. O’lmasov. A, Sharifxo’jayev. M. Iqtisodiyot nazariyasi. T. 1995 9. Mirsaidov. M. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar. T. 2006 10. Jo’rayev. N. O’zbekiston tarixi. T. 2013 11. Erkayev. A. O’zbekiston yo’li. T. 2011 12. Gaibnazarova. Z.T, Isamuxametov. SH. A. Iqtisodiyot nazariyasi 13. www. Lex.uz 14. www. Uza.uz 35

Похожие

Iqtisodiy rivojlanishga erishishda agrar islohotlarning o‘rni va roli

O’zbekistonda agrar islohotlarning mohiyati, bosqichlari va asosiy yo’nalishlari

Iqtisodiy tahlilning iqtisodiy - matеmatik usullari

Taraqqiyotning O‘zbek modeli va uning o‘ziga xos xususiyatlari

Biznеsda rеja-boshqaruv qarorlarini optimallash va bozor tamoyili bo`yicha modеllashtirish