Internet-banking elektron to`lovlar tizimi - Экономика - Рефераты

Internet-banking elektron to`lovlar tizimi

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Internet-banking elektron to`lovlar tizimi Reja: 1. “Internet-Banking” elektron to`lovlar tizimining mazmuni va ahamiyati. 2. “Internet-Banking” tizimining banklar faoliyatida tutgan o`rni. 3. “Internet-Banking” tizimining O`zbekiston Respublikasi banklarida qo`llanilishi. 4. “Internet-Banking” tizimining O`zbekistonda rivojlantirish istiqbollari.

Tayanch iboralar Bank texnologiyalari, bank ekvayr, elektron bank xizmati, texnik vositalar, “Internet banking”, “Mail bank”, “Supermarket banking, elektron imzo, modem aloqasi, fayl, ma’lumotlarni uzatish tizimi, ma’lumotlarni uzatish vositalari, ma’lumotlar bazasi, server, real vaqt tartibi, qog`ozsiz elektron usullar. “Internet-Banking” elektron to`lovlar tizimining mazmuni va ahamiyati Hozirgi kunda bank xizmatlarining turlari tobora ko`payib bormoqda. Shulardan biri «elektron-bank» xizmatlaridir. “Elektron bank” - bankning mijozi bo`lgan yuridik va jismoniy shaxslarga “Internet” elektron tarmog`i orqali o`zlarining hisobvaraqlari bo`yicha bank xizmatlaridan foydalanishga imkon yaratib beruvchi raqamlardan iborat xizmatdir. Bu xizmat turi bo`yicha operatsiyalarni o`tkazish tartibini yoritishdan avval, ushbu xizmat bo`yicha ba’zi terminlarni keltiramiz: Ushbu uslubiy tavsiyalar maqsadida quyidagi tushunchalar qo`llaniladi: а ) “Internet” (Internet) - Jahon kompyuter tarmog`i, ya’ni global muloqot muhiti; b) Web-sayt - moliyaviy operatsiyalarning dasturiy mahsulot joylashgan Internet-sayt; v) Web-brauzer - Internetda ishlash uchun dasturiy mahsulot (Internet bo`yicha yo`l ko`rsatuvchi); g) modullik - tarmoqning nisbiy mustaqilligi; d) ochiq arxitektura - onson loyihalashtirishning imkoniyati; ye) kripto-jarayon - ma’lumotlarning shifrlash va deshifrlash jarayoni; yo) AIJ - avtomatlashtirilgan ish joyi; j) SSL (Secure Sockets Layer) - ma’lumotlarni o`tkazishda qo`llaniladigan xafvsiz protokol; z) auntenfikatsiya - haqiqiylikni (tasdiqlash) o`rnatish;

i) yagona session kalitning yaratilishi - ma’lumotlar muhofazasini ta’minlaydigan nodir kod (raqamlar yig`indisi yoki belgilar)ning qayta ishlab chiqilishi; k) IP - axborotlar almashinuvini amalga oshiradigan tarmoqlararo protokol. “Elektron bank” veb-sahifa va veb-brauzer orqali mijozlarga turli operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. “Elektron bank” mijozlarga o`z hisobraqamlarining holatini, shuningdek, uning tarixini (barcha to`lovlar va tushumlar yozuvlari) real vaqt tartibida batafsil o`rganishga va zarurat tug`ilganda, mijozlar bilan ishlovchi, ya’ni naqd pul olishdan tashqari, barcha bank va konsultativ xizmatlarni o`z ichiga oladigan xizmat bo`limiga murojaat qilishga imkon beradi. “Elektron bank” tizimining asosiy qoidalari quyidagilardir : а ) mijoz-server; b) modullik; v) ochiq arxitektura; g) real vaqt tartibi; d) moslanuvchanlik. Bu qoidalarni quyidagi sxemaga mujassamlashtiramiz:

“Elektron bank” tizimi tarkibiy qismlari jihatidan uchta quyidagi kichik tizimlardan iborat bo`lishi mumkin : - “InternetBank” elektron to`lovlari” kichik tizimi; - “PhoneBank” telefon orqali bank” kichik tizimi; - “MailBank” elektron to`lovlari” kichik tizimi . “Elektron bank” dasturiy ta’minoti bankning o`zi, yoki kompyuter dasturiy ta’minotlarini ishlab chiqishga ixtisoslangan kompaniyaning mahsuloti bo`lishi mumkin va u maqsadlari bo`yicha bank faoliyatini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar talablariga muvofiq, hamda tegishli tartibda sertifikatlashlari lozim. Banklar Internet tarmog`iga ulangan kompyuterlarning bank korporativ tarmog`idan va bank kompyuterlaridan alohida ajratilgan bo`lishi sharti bilan, Internet tarmog`idan “Elektron bank”ning ish jarayoni vositasi sifatida foydalanish mumkin.

Shunday qilib, “Elektron-bank” - bankning mijozi bo`lgan yuridik va jismoniy shaxslarga «Internet» elektron tarmog`i orqali o`zlarinining hisobvaraqlari bo`yicha bank xizmatlaridan foydalanishga imkoniyat yaratuvchi raqamlardan iborat xizmatdir . “Internet-Banking” elektron to`lovlari kichik tizimining banklar faoliyatida tutgan o`rni . Internet tarmog`iga chiqadigan kompyuterlarda antivirus dasturiy ta’minotlari o`z vaqtida yangilanib turishi zarur. “InternetBank” (Internet bank) - mijoz tomonidan o`z hisobraqamini Internet orqali masofadan boshqarish tizimi, ya’ni bank va mijozning o`zaro majmuaviy interaktiv faoliyati bo`lib, u quyidagilardan iboratdir: а ) o`z hisobvaraqlari holati va barcha operatsiyalar tarixi haqida ma’lumotlar olish; b) hisobraqamlarni ochishda ularni zahiralash imkoniyati; v) nostandart vaziyatlar haqida bankni tezkor ogohlantirish, masalan, to`lovda yo`l qo`yilgan xato bo`lgan holda; g) bank, uning mahsulotlari va xizmatlari haqida tezkor axborot olish, bankdan elektron ko`rinishda ma’lumotlar (masalan, bitim va shartnomalar shakllari) yoki dasturiy mahsulotlarni, onlayn konsultatsiyalarni olish va h. к . Internet banki ulanish uchun mijoz quyidagilarga ega bo`lishi lozim: а ) internet tarmog`iga ulangan kompyuter yoki boshqa qurilma; b) brauzer dasturi; v) axborot muhofazasini qo`shimcha darajada ta’minlaydigan quyidagi vositalar: kodlash darajasini oshirish maqsadida qo`shimcha dasturiy modulni, yoki ko`makchi dasturni yoxud, smart kartalar texnologiyasini qo`llaydigan tizimlarni o`rnatish; identifikator va ro`yxatdagi nomi bilan bir qatorda, tranzaksiyalar raqamlari ro`yxatidan (TAN), ya’ni faqat bitta bank operatsiyasi uchun bir martalik qo`llaniladigan parollar yig`indisidan foydalanish.

Ovozli axborot “Phonebank” (telefon orqali bank) kichik tizimi bank mijozlariga aniq vaqt tartibida quyidagi axborot va to`lov xizmatlarini ko`rsatadi: Universal parol bo`yicha barcha foydalanishi mumkin bo`lgan xizmatlar: a) bankning axborot ma’lumot xabarlari, zarurat tug`ilganda operatorga ulanish; b) joriy sanaga bo`lgan valyuta kurslari, zarurat bo`lganda esa, kurslar jadvalini faks-apparatiga yuborish. Mijozlarni doimiy, yoki bir seans kodlari orqali identifikatsiya qiluvchi norasmiy xizmat: a) aniq mijozlar uchun axborot; b) har qanday sanaga valyuta kurslari; v) mijozning hisobvaraqlari holati (har qanday sanaga qodiqlar va aylanmalar); g) to`lov hujjatlaridan ko`chirma va nusxalarni faks-apparatidan olish. Tizimdan foydalanish uchun mijozga ovozli terish rejimiga o`tish imkoniyatiga ega bo`lgan telefon apparati kerak bo`ladi. Mijoz bankka qo`ng`iroq qiladi, u yerda kompyuter telefoniya platasi o`rnatilgan kompyuter telefon “go`shagini ko`taradi”. Ovoz tizimi va insonning muloqoti mijozning telefon apparatidagi raqamli tugmachalarni bosish, hamda taklif etiladigan buyruqlar orqali amalga oshiriladi, masalan: “hisobraqamingiz holati to`g`risidagi ma’lumotni olmoqchi bo`lsangiz, 1 raqamni bosing, chet el valyutalar kurslari to`g`risidagi ma’lumotni olmoqchi bo`lsangiz, 2 ni bosing ...” Mijoz o`z telefon apparatidagi tegishli tugmachalarni bosadi, shundan keyin, unga tizim yoki yangi xizmatlar ro`yxatini taklif etadi, yoki qiziqtirgan ma’lumotni xabar qiladi. Axborotni muhofaza qilish, hisobraqamlarni kodlash, shifrning turli algoritmlari va parollash orqali amalga oshiriladi.

Jaxon amaliyotidagi bank texnologiyalari, ularning O`zbekiston Respublikasida qo`llanilishi va uning istiqbollari Jaxon amaliyotidagi bank texnologiyalaridan biri, bu supermarket bankingdir. Bank-mijoz munosabatlarini yaxshilash bank maxsulotlarini kengaytirish, bozorni segmentlarga ajratish hamda chiqim va xarajatlarni cheklashga qaratilgan strategiyalarni amalga oshirish uchun asos bo`ladi. Banklarning chakana xizmatlarini rivojlantirishga supermarket banking yangi yo`nalish bo`ldi. Supermarket banking (ingliz tilidan so`zma-so`z tarjimasi- do`konda bank operatsiyalari) tarixan AQShda paydo bo`lgan va qo`yidagi o`ziga xos belgilarga ega: • tijorat markazlarida xaridorlar oqimi katta bo`ladi; • bunday oqimlarni do`konda bank bo`limlari joylashgan yerlarga yo`naltirish imkoniyati mavjud bo`ladi; • supermarketlarda turli toifadagi iste’molchilar bilan aloqa boyolash imkoniyati mavjud bo`ladi; • banklar o`z xizmatlarini kengaytirish va tabaqalashtirish uchun tijorat markazlaridan manfaatdor bo`ladi; • banklar bilan tijorat markazlari bir-birlariga mahsulot sotish operatsiyalarini amalga oshirishdan o`zaro manfaatdor bo`ladi. Bank supermarketda o`z ishini do`konning an’anaviy joylarida mini-bo`limlar ochishdan boshlab, bank stendigacha turlicha yo`sinda tashkil etishi mumkin. Supermarket banking uchun qandaydir ideal model yo`q. Optimal variantga erishish uchun xilma-xil strategiyalarga amal qilish kerak bo`ladi. Mazkur strategiyalar loyihalash, joylashtirish masalalari, tashkiliy va texnikaviy jihatlar ishlab chiqilgan, shuningdek bankd bo`ladigan xodimlarning optimal soni belgilangan vaqtdagina muvaffaqiyatli bo`ladi. Supermarket-bankingning tashkiliy modeli va uni joylashtirish o`zaro chambarchas boyolangandir. Birinchi unsur bank bo`limining joylashishidan kelib chiqadi: tijorat markazi ichida u qoida tariqasida, markaziy o`tish joyida supermarket kassalarining qarshisida joylashadi, toki bo`linma ajralib tursin

(bunday joylashish navbatda turgan mijozlarni u yerdagi reklamaga e’tibor berishga majbur qiladi). Shu bilan birga, markazga keluvchilarga bank bo`limining old tomoni namoyon bo`lib, unda bankning markasi (savdo belgisi) ajralib turadi, supermarket ichida bu bo`lim ancha ko`rinarli qilib: do`konga kiraverishda yoki kafe atrofida, hech bo`lmaganda, bevosita kassalar oldida joylashtirilishi lozim. Supermarket-banking bo`limining zarur belgilari uning ko`zga tashlanib turishi, xaridorlar oqimining o`rtasida bo`lishi, shuningdek, kirish oson ligi va jozibadorligidan iborat (mijozlar uchun sotish punktiga borish, xodimlar uchun mijozlarni osongina jalb etish tabiiy va yengil bo`lishi lozim). Bo`limning joylashishi shunday loyihalashtirilishi kerakki, natijada hozirgi va bo`lajak mijozlarni bank tijorat siyosatining asosiy unsurlaridan xabardor qilish va ayni vaqtda ularga innovatsiya tashabbuslari haqida ko`pincha supermarket faoliyati bilan chambarchas boyolangan holda axborot berish mumkin bo`lsin. Sotish punktining ishi uchun uni ochish vaqti katta ahamiyatga ega.: bu vaqt bank bo`limi uzviy qismi bo`lgan savdo markazining ochilish vaqtiga to`yori kelishi shart, holbuki bo`lim xodimlari xaridorlar oqimiga va bozorning tegishli imkoniyatiga qarab tabaqalashadi. Ikkinchi unsur taklif qilinadigan xizmatlar turi bilan ifodalanadi. Bank bo`limining turi uchta har xil operativ zona bo`lishini nazarda tutadi: birinchisi ochiq va kirish oson zona bo`lib, o`ziga-o`zi xizmat qilish qurilmalari (to`lovni qabul qilish uchun avtomat kassa apparat iva boshqalar) joylashgan yerda bo`ladi; bu zona jozibali, qulay bo`lishi kerak (masalan, bank apparati orqali operatsiyalarni o`tirgan holatda amalga oshirish mumkin bo`lsin), shu bilan birga bunday apparatlar bilan ishlashda mijozlarga yordam berish uchun hamda ularga ba’zi birlamchi tijorat axborotini berish uchun hech bo`lmaganda bita xodim doimo hozir bo`lib turishi kerak; ikkinchi zona bir yoki bir necha nafar xodim ishtirokida bank bo`limining an’anaviy xizmatlarini ko`rsatishga mo`ljallangan : bunday xizmatlarning bo`lishi muayyan operatsiyalarni amalga oshirishni (masalan, naqd pulni boshqarish choyoida xavfsizlikni ta’minlash) taqozo etadiki, bu hol bank bo`limini alohida loyihalashni taqozo qiladi; Uchinchi zona tijorat maslahatlari

uchun mo`ljallangan va u yerda mijozlar bilan aloqa boyolab turish maqsadida foydalaniladigan va videoqurilmalar bilan jihozlangan maxsus ajratilgan joy bo`ladi. Bu bank uchun juda muhimdir, chunki u bankning mijozlarga tafsilotlarini ushbu bo`lim xodimlari bilishi shart bo`lmagan barcha xizmatlarni taklif etishiga imkon beradi. Texnologik jihozlanish mijozlar uchun jozibador hamda foydalanishga oson shuningdek, bo`lajak mijozlar bank bilan aloqa o`rnatish uchun ularning e’tiborini o`ziga torta oladigan bo`lishi kerak. Uning asosiy vazifasi yangi mijozlar jalb etish, inkassatsiya qilish hamda to`lovlar bo`yicha xizmatlar ko`rsatish, asosiy bank mahsulotlarini (joriy hisobvaraqlar, kredit kartalari bilan operatsiyalar qilishni) sotishdan iborat. Ushbu kanalning samaradorligi bankning markaziy tuzilmalari tomonidan ko`rsatiladigan texnologik va professional yordamning sifatiga bog`liq .

Adabiyotlar: 1. Астанов Х.З. Пул-кредит орқали мувофиқлаштириш. Ўқув қўлланма. - Т.: “Иқтисодиёт”. 2015 й. 121 б. 2. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик, II нашри. А.Омонов, Т. Қоралиев, ТМИ, -Т.: “Иқтисод-Молия”, 2014. 241 б. 3. Қоралиев Т.М., Абдуллаев Ё.А. “Банк иши” ўқув қўлланма. - Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2009. - 580 4. Наврўзова К., Н.Ғ.Каримов. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик. - Т.: Молия, 2012. -320 бет. 5. Наврузова К.Н., Ортиков О А. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими -Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2014 й. 6. Тоймухамедов И., Умаров З., Хусаинов Ғ. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими. Ўқув қўлланма. LESSON PRESS , 2018. - 435 бет.

Похожие

Yangi bank texnologiyalari

Elektron to`lov tizimi va uning banklararo hisob-kitoblarni tashkil etishdagi o`rni

To`lov tizimi va uning strukturasi

Elektron tijorat tizimlari va ularning ahamiyati

Click onlayn to’lov tizimi