Innovatsiya samaradorligini baholash - Экономика - Рефераты

Innovatsiya samaradorligini baholash

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Innovatsiya samaradorligini baholash Reja: 1. Innovatsiyadan foydalanish samaradorligi 2. Innovatsiyani umumiy iqtisodiy samarasi

Innovatsiyadan foydalanish samaradorligi Innovatsion loyiha tanlab olingandan so‘ng navbatdagi innovatsiyadan foydalanish bosqichi boshlanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida halq xo‘jaligining barcha tarmoqlarini rivojlantirish va moderinizatsiya qilish hayotiy zaruriyatga aylanishi natijasida innovatsiyadan foydalanish samaradorligini baholashning roli yanada ortadi. Bu, ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida yanada yaqqolroq namoyon bo‘ladi. Ko‘zlangan natijalar va harajatlarni hisobga olishning ahamiyatidan kelib chiqib, samara quyidagi turlarga bo‘linadi: jadval Innovatsiyaning amalga tatbiq etish samarasi turlari Samara turi Omillar, ko‘rsatkichlar Iqtisodiy Innovatsiyani tatbiq etishga doir barcha turdagi natija va harajatlar qiymat ko‘rinishida ifoda yetiladi. Ilmiy – texnik Yangilik, soddalik, foydalilik, kompakt, yestetik. Moliyaviy Ko‘rsatkichlar hisob – kitobi moliyaviy natijalarga asoslanadi. Manba jihatidan Ko‘rsatkichlar innovatsiyani u yoki bu turdagi mahsulot ishlab chiqarish hajmi va iste’molchining ta’sirini ifoda etadi. Ijtimoiy Innovatsiyani tatbiq etishining ijtimoiy natijalarini hisobga oluvchi ko‘rsatkichlar Yekologik Shovqin, magnit maydoni, yoritilganlik, silkinish. Ko‘rsatkichlar innovatsiyani atrof – muhit muhofazasiga ta’sirini ifoda etadi.

Qilingan harajatlar va olingan natijalarni hisobga olinish davriga qarab, innovatsiyani amaliyotga tatbiq yetilishi samarasi ajratib olingan ma’lum bir davr samarasi va yillik samaraga bo‘linadi. Olingan vaqt davomiyligi quyidagi omillarga bog‘liq: • Innovatsion davr davomiyligi. • Innovatsion obyyekt xizmat muddati. • Boshlang‘ich ma’lumotlarni ishonchlilik darajasi. • Investorlar talabi. Samarani baholashning umumiy tamoyili-bu olingan natijani qilingan harajatga taqqoslash hisoblanadi. Olingan natija va qilingan harajat nisbati ham natura, ham qiymat shaklida holatdan kelib chiqib ifodalanishi va bu holda doimo bir xil bo‘lmasligi mumkin, shuni unutmaslik kerakki, ishlab chiqarish samaradorligi bu doimo nisbiydir. Umuman olganda, innovatsiyani iqtisodiy samaradorligini aniqlash muammosi va innovatsiyani amaliyotga tatbiq etishning yeng qulay yo‘llarini tanlash, bir tomondan innovatsion foydalanish hisobiga yerishiladigan samarani ortishini, ikkinchi tomondan olingan natijalarni oldingi yerishilgan natijalarga taqqoslashni talab etadi. Bu, ayniqsa, jadallashgan amortizatsiya hisoblash usulidan foydalanuvchi firmalarda muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki bunday holatda ishlab turgan mashina va mexanizmlarni yangisiga almashtirish muddati keskin kamayadi.

Innovatsiyani umumiy iqtisodiy samarasi Innovatsiyani umumiy iqtisodiy samaradorligini baholashda quyidagi ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi: 1. Integral samara. 2. Rentabellik indeksi. 3. Rentabellik normasi. 4. Qoplash muddati. 1. Integral samara bu, odatda, diskont natijalarni va harajatlarni hisobga olgan holda hisobot davridagi olingan natijani qilingan innovatsion S int = е T t = p 0 (harajatlardan P X t - t )* a t farqini ifoda etadi. Bu yerda: С инт – integral samara; Т р - hisobot yili; П т - 1 - yildagi natija; Х т - 1-yildagi innovatsion harajat; α т - diskont stavkasi. Ayrim manbalarda integral samara diskontlashgan daromad, sof keltirilgan yoki sof haqiqiy qiymat, sof keltirilgan samara ham deb yuritiladi. 1. Innovatsiyaning rentabellik indeksi (YR) Yuqorida keltirilgan diskontlangan samara usuli innovatsiyaga sarf qilinadigan mablag‘lar chegaralangan hollarda samarali bo‘lib, bu usul yuqori tashkilotga bo‘ysinuvchi va yuqori tashkilotdan moliyaviy yordam oluvchi korxonalarda keng qo‘llaniladi. Rentabellik ko‘rsatkichi sifatida rentabellik indeksidan foydalanish mumkin. U boshqa nom bilan ham atalishi mumkin: daromadlilik indeksi, foydalilik indeksi. Indeks rentabellik keltirilgan daromadlarni keltirilgan harajatlarga nisbati bilan ifodalanadi. U quyidagi formula orqali aniqlanadi: T p J  t  0 D j  R   Tt p Kt   t  0

Bu yyerda: Д ж – davr daromadi. К т – т -innovatsion davrda qilingan innovatsiya hajmi. Suratida innovatsiyani amaliyotga tatbiq etish davri boshida keltirilgan daromad miqdori ifoda yetilgan. Maxrajida – investitsiyalash jarayoni boshlangan vaqtiga diskontlashgan investitsiya miqdori. Boshqacha aytganda bu yyerda to‘lovlar ikki oqimi daromadli va investitsion oqimlari taqqoslanadi. Rentabellik indeksi integral samara bilan uzviy bog‘liq. Agar integral samara ijobiy bo‘lsa, rentabellik indeksi 1 dan katta bo‘lib, innovatsion loyiha iqtisodiy jihatdan hisoblanadi. Agar integral samara salbiy bo‘lsa, rentabellik indeksi 1 dan kichik bo‘lib, innovatsion loyiha iqtisodiy jihatdan samarasiz bo‘ladi. Mablag‘lar taqchilligi yoki yetishmasligi sharoitida, rentabellik indeksi yuqori bo‘lgan loyihalardan foydalanish maqsadga muvofiq. 3. Rentabellik normasi ( Є п ) – bu shunday diskont normasini ifoda etadiki, ma’lum bir yillardan so‘ng diskontlashgan daromad miqdori innovatsiya uchun qo‘yilgan mablag‘ga teng bo‘ladi. Bu ko‘rsatkich innovatsion loyiha daromadi va harajatini ma’lum bir hisob davriga keltirish orqali aniqlanadi. D  tT  1 (1  DE t p ) t K   tT  1 (1  KE t p ) t Boshqacha qilib aytganda ushbu ko‘rsatkich aniq bir innovatsion qarorni diskont stavkada hisoblangan holdagi daromadlilikni ifoda etadi. Bu holatda innovatsiya hisobidagi pul oqimining kelgusi qiymati, innovatsion mablag‘ning hozirgi qiymatiga aylanadi. Rentabellik normasi ko‘rsatkichi ichki daromadlilik normasi, ichki foyda normasi, innvestitsiyani qaytarish normasi boshqa nomlar bilan ham atalishi mumkin.

Xorijda rentabellik normasini hisoblashga investitsiyani dastlabki tahlilida birinchi qadam sifatida qaraladi. Kelgusi tahlillarda daromadning ichki normasi 15 – 20 foizdan kam bo‘lmagan innovatsion loyihalar tanlab olinadi. Olingan rentabellik normasi investor talab yetgan rentabellik normasi bilan taqqoslaniladi. Agar u investor talabi darajasidan past bo‘lmasa, innovatsion loyihani qabul qilish bo‘yicha qaror qabul qilinadi. Agar innovatsion loyiha to‘lig‘icha bank krediti hisobiga moliyalashtiriladigan bo‘lsa, rentabellik normasi daromadidan, bank foiz stavkasining yuqori chegarasi darajasidan kam bo‘lmasligi kerak. Chunki bank stavkasining rentabellik darajasidan ortib ketishi innovatsion loyihaning iqtisodiy samarasizligini bildiradi. Agar innovatsion loyiha boshqa manbalar hisobiga moliyalashtirilgan bo‘lsa, rentabellik darajasining quyi chegarasi avanslashgan kapital balansiga mos kelishi shart. 4. Qoplash muddati – bu investitsiya samaradorligini baholashning yeng keng tarqalgan muhim ko‘rsatkichlaridan biridir. Buning amaliyotda “Kapital mablag‘larning qoplash muddati” ko‘rsatkichidan farqi shundaki bu ko‘rsatkichni hisoblash olinadigan foydaga emas, balki innovatsiya orqali kiritiladigan mablag‘larni haqiqiy qiymat bo‘yicha ifodalangan pul oqimi summasiga asoslanadi. Bozor sharoitida investitsiya kiritish jarayoni ma’lum darajada tavakkalchilik bilan bog‘liq bo‘lib, bu yyerda tavakkalchilik qancha yuqori bo‘lsa, kiritilgan mablag‘larni qoplash muddati uzoq bo‘ladi. Kiritilgan innovatsiyani qoplash muddati quyidagi formula orqali aniqlanadi: K T 0  D Bu yyerda: K - innovatsiya uchun kiritilgan boshlang‘ich investitsiya D - yillik pul daromadlari Bu ko‘rsatkichlardan amaliyotda foydalanilishi kutilgan samarani berishi muqarrardir.

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan tasdiqlangan. 1995 - yil 21 - dekabr № 163-1 va 1996-yil 29-avgust №256-1 [ko‘chirma] –T.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 2. O‘zbekiston Respublikasi «Ixtirolar modellar va sanoat namunalari haqida»gi Qonuni 1994-yil 6- may, – Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999 yil. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Ma’suliyatlar va xizmatlarni sertifikatlash to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1006-xi,Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999-yil. 4. O‘zbekiston Respublikasining «Standartlashtirish to‘g‘risida»gi Qonuni 1993-yil 28-dekabr №1002-xi,-Toshkent.: «Iqtisodi ѐ t va huquq dun ѐ si» 1999- yil. 5. I.A.Karimov. Istiqlol imkoniyatlari va islohotlar samaralari. Xalq so‘zi. 2009-yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoyishi “Barkamol avlod yili” davlat dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bo‘yicha tashkiliy chora tadbirlar to‘g‘risida. Toshkent 2009yil 9-dekabr.

Похожие

Boshqaruv samaradorligini baholash

Menejmentda motivatsiya samaradorligini baholash

Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini baholash

Innovatsiya faoliyatini moliyalashtirish

Innovatsiya faoliyatini moliyalashtirish