Инновацион корхоналарида патент ва лицензиялаш фаолиятини ташкил этиш - Экономика - Рефераты

Инновацион корхоналарида патент ва лицензиялаш фаолиятини ташкил этиш

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Инновацион корхоналарида патент ва лицензиялаш фаолиятини ташкил этиш Режа: 1. Фирма фаолиятини патент – лицензиялашни бошқариш 2. Кашфиёт експертизаси ва уни ўтказиш тартиби 3. Кичик инновацион корхоналарни ташкил этишни бошқариш

Фирма фаолиятини патент – лицензиялашни бошқариш Ҳалқаро даражада интеллектуал мулкни ҳуқуқий тартибга солиш иқтисодий – ижтимоий маданий ҳуқуқлар ҳақидаги ИИИ – Ҳалқаро пакетда белгилаб берилган. Саноат мулкини мухофафза қилиш ва патентлардан фойдаланиш тўғрисидаги Париж конвенсияси кашфиётларни ҳуқуқий ҳимоясига асос солди. Собиқ Иттифоқ республикалари ушбу конвенсияга 1965 йилда қўшилган. Алоҳида олинган ҳар бир аъзо давлатнинг кашфиётларини патентлаштиришда дастлабки ариза муддати алоҳида аҳамият касб этади. Бунда кашфиётнинг янгилиги ифода етилиб, унинг фойдаланиш ва тижорат имкониятларини аниқлаш имкони кўрсатилади. Ўзбекистонда патентларни ҳимоя қилиш масалалари билан Ўзбекистон Республикасининг Давлат патент идораси шуғулланади. Идора “Ихтиролар, фойдали моделлар ва саноат намуналари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонуни асосида мулкни яратиш, уларни ҳуқуқий жиҳатдан муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ муносабатларни тартибга солади ҳамда мулк обйектларини муҳофаза қилиш бўйича ягона давлат сиёсатини амалга оширади. Патент идораси мулк обйектларига талабномаларни кўриб чиқиш учун қабул қилади, улар бўйича илмий – техник експертиза ўтказади, уларни давлат рўйхатига олади, муҳофаза ҳужжатларини беради, расмий ахборотнома нашр этади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланган «Патент идораси тўғрисида»ги Низомга мувофиқ яна бир қатор бошқа вазифаларни ҳам бажаради. Патент идорасининг фаолиятини маблағ билан таъминлашнинг манбаи давлат буджети маблағи ва патент божлари ҳисобланади. Патент кашфиётнинг устуворлиги, моделнинг ёки саноат нусхасини ва фойдаланиш ҳуқуқини тасдиқлаб беради. Кашфиёт патенти 20 йил муддат мобайнида амал қилади, бу муддат Патент бошқармасига ариза тушган

кундан бошлаб ҳисобланади. Лойиҳанинг саноат нусхаси патенти 10 йил муддатда амал қилади. Мулкнинг яратилган модели ва саноат нусхаси муаллифлар изланишлари асосида вужудга келади. Агар кашфиёт ёки саноат мулк обйектини яратишда бир неча шахслар иштирок етган бўлса, уларнинг барчаси муаллиф деб тан олинади. Уларга тегишли бўлган ҳуқуқдан фойдаланиш тартиби, улар орасидаги келишув билан белгиланади. Агар бир неча шахслар бир – биридан бехабар мустақил равишда кашфиёт ёки саноат мулк обйектини яратган бўлса патент, дастлабки патент ёки гувоҳномага бўлган ҳуқуқ патент идорасига биринчи бўлиб талабнма топширган шахсга тегишли бўлади. Обйект муаллифлари, ўзининг обйектига нисбатан ғайри – қонуний равишдаги ўзлаштиришни кўзлаб, бошқа шахслар томонидан талабнома топширилган, ёхуд патент, дастлабки патент ёки гувоҳнома олинган бўлса, суд тартибида бунга норозилик билдириши мумкин. Дастлабки патент ёки гувоҳнома експертизадан ўтказилгандан сўнг, патент еса, обйект моҳиятан експертизадан ўтказилган сўнг тақдим етилади. Яратилган кашфиёт ёки саноат мулк обйектига патент, дастлабки патент ёки гувоҳнома қуйидагиларга берилади: - саноат мулки обйектининг муаллифлари ёки уларнинг меросхўрларига; - муаллиф ёки унинг ҳуқуқий вориси томонидан патент, дастлабки патент ёки гувоҳномага оид талабномада ёки саноат мулки обйекти патент идорасида рўйхатдан ўтказилгунга қадар топширилган аризада кўрсатилган жисмоний ва юридик шахсларга; - мазкур моддада назарда тўтилган ҳолларда иш берувчига; Агар иш берувчи саноат мулки обйекти яратилганлиги ҳақида муаллиф маълум қилган санадан еътиборан тўрт ой муддат ичида патент идорасига талабнома топширмаса, талабнома топшириш ҳуқуқини ўзга шахсга ўтказмаса, муаллиф талабнома топшириш ва патент, дастлабки патент ва гувоҳномани ўз номига олши ҳуқуқига ега бўлади. Бунда иш берувчи

яратилган кашфиётга келгусида фойдаланиши учун патент егасига товон тўлаши шарт бўлади. Иш берувчи томонидан, яратилган кашфиёт обйекти махфий сақланадиган бўлса, у лойиҳа муаллифга мутаносиб миқдорда ҳақ тўлаши шарт. Ҳақ миқдори лицензиянинг бозор нархидан мутлақо кам бўлмаслиги лозим. Патент егаси кашфиёт обйектидан фойдаланиш ҳуқуқини ҳар қандай жисмоний ва юридик шахсларга бериши мумкин. Кашфиёт талабномаси қуйидагиларни ўз ичига олади: - кашфиёт муаллифлари томонидан патент сўралганлиги ҳақида ариза; - кашфиётнинг тўла ва сўралган даражада амалга оширилишини ифодаловчи таснифи; - кашфиёт таснифини тўла ифодаловчи формуласи; - чизма ва бошқа материаллар; - реферат; Фойдали модел талабномасида қуйидагилар келтирилган бўлади: - авторлар томонидан гувоҳнома берилиши тўғрисидаги ариза; - фойдали модел таснифи; - чизма; - реферат; Саноат намунаси талабномаси мазмуни қуйидагиларни ёритиб беради: - саноат намунасига патент берилиши ҳақида ариза; - фото албом, макет ёки расм; - маълумот тури, умумий чизмаси, ергонометрик схэмаси; - саноат намунаси таснифи; Ушбу кашфиёт, фойдали модел ва саноат намунаси олиш ҳақидаги аризага белгиланган тартиб ва миқдорда товон пули тўланганликни

тасдиқловчи ҳужжат тақдим етилиши керак. Патентлар ҳаракат муддати қуйидаги ҳолларда тўхтатиш мумкин: - муҳофазаланган саноат мулки обйекти патентга лаёқатлилик шартларига мос келмаган тақдирда; - талабнома материалларида ихтиронинг моҳияти йетарли даражада очиб берилмаган бўлса; - ихтиро формуласида ёки саноат намунасининг муҳим белгиларида, талабноманинг дастлабки материалларида бўлмаган белгилар мавжуд бўлса; - патентда муаллифлар нотўғри кўрсатилган бўлса; Патент, дастлабки патент ёки гувоҳномани амал қилиш муддатини қисман ёки тўлиқ тўхтатиш юзасидан қарор қабул қилинган ҳолатларда муаллифлар апеляция кенгашига мурожаат қилишлари мумкин. Ариза берувчи Аппеляция кенгаши қароридан қониқмаган ҳолатларда Қарор қабул қилинган кундан бошлаб 6 ой муддат ичида Олий Судга мурожаат қилиши мумкин. Патент егаси бўлмаган ҳар қандай шахслар кашфиётдан ёки саноат мулк обйектидан (муаллифлик ҳуқуқи) патент, дастлабки патент ёки гувоҳнома билан муҳофазаланган саноат егасининг рухсати билан лицензия шартномаси асосида фойдаланиш ҳуқуқига егадир. Лицензия шартномаси патент идорасида рўйхатдан ўтказилиши мумкин. Патент егаси саноат мулк обйектидан фойдаланиш ҳуқуқини ҳар қандай шахсга топширишга рози еканлиги тўғрисида патент идорасига ариза бериши мумкин. Бу иқтисодий адабиётларда очиқ лицензия деб талқин етилади. Бундай ҳолда патент идораси бу хил аризалар тўғрисидаги маълумотлар еълон қилинганидан кейинги йилдан бошлаб, патентнинг амал қилишини сақлаб туриш учун тўланадиган бож ҳақи 50 фоизга камайтирилади. Очиқ лицензия сотиб олиш истагини билдирган шахс патент егаси билан тўловлар ҳақида шартнома тузиши шарт. Шартнома талаблари бўйича низолар хўжалик суди томонидан кўриб чиқилади. Патент егасининг очиқ лицензияга ҳуқуқ берилиши ҳақидаги аризаси қайтариб олинмайди.

Вазирлар Маҳкамаси мамлакатнинг айрим корхона ва ташкилотларга миллий хавфсизлик манфаатларини кўзлаб, патент егасининг рухсатисиз, унга мутаносиб миқдорда товон тўлаш шарти билан саноат мулки обйектидан фойдаланишга рухсат бериши мумкин. Товон пули миқдори тўғрисидаги низолар Олий хўжалик суди томонидан ҳал етилади. Лицензия шартномаси асосида патент егаси (лицензиалар) саноат мулки обйектига бўлган ҳуқуқини ёки ундан фойдаловчи ҳуқуқни ўзга шахсга (лицензиага) бериши мумкин. Лицензиант еса шартномада кўрсатилган тўловларни лицензиарга тўласйди ва шартнома назарда тўтилган бошқа талабларни бажариш мажбуриятини ўз зиммасига олади. Мутлақ лицензия берилса, лицензентга шартномада қайд етиб ўтилган доирада саноат мулки обйектидан фойдаланиш мутлақ ҳуқуқи берилади, бунда лицензиар мазкур обйектдан лицензиатга берилмаган доирада фойдаланиш ҳуқуқини ўзида сақлаб қолади. Оддий лицензия берилса, лицензиар саноат мулки обйектидан фойдаланиш ҳуқуқини лицензиатга бериб, ихтиро саноат намунасига олган патент ва фойдали моделга олинган гувоҳномадан келиб чиқадиган барча ҳуқуқларни, шу жумладан, бошқа шахсларга лицензия бериш ҳуқуқини ҳам ўзида сақлаб қолади. Лицензиялаш талаблари ва шартлари – бу далолатномада белгиланган ҳуқуқий талаблар ва шартлар йиғиндисидир. Лицензиялашда қонун талаблари бўйича лицензиат амал қилиши мажбур бўлган шартлар қуйидагилар: 1. Ўзбекистон Республикаси қонунларига (екология, санитария – епидемиология, гигиена қонун ва қоидаларга) амал қилиш; 2. Лицензия ва лицензиатга қўйилган малака талабларига; 3. Обйектнинг кўрсатилган махсус талабларига; Лицензиядан фойдаланиш унинг ҳарактери ва ҳажмига қараб қуйидаги турларга бўлинади:

Оддий – патентдан фойдаланиш ҳуқуқи лицензиант ва лицензиарга тегишли бўлади. Тўла – ҳуқуқдан фақат лицензиант фойдаланади. Бепул – Ноу-Хау ва бошқа фаолиятидан фойдаланиш имконияти. Лицензиант шартнома Патент идорасидан албатта рўйхатдан ўтиши шарт, акс ҳолда, у яроқсиз ҳисобланади. Кашфиёт експертизаси ва уни ўтказиш тартиби Ҳар қандай кашфиёт(тадқиқот) натижасини амалиётга татбиқ этишдан аввал махсус шакллантирилган експертлар ҳукмига ҳавола етилади ва уларнинг якуний қарорига асосан кейинги босқичга ўтказилади. Експертизадан ўтказишдан кўзланган асосий вазифа кашфиётнинг илмий- техник даражасини унинг бажарилиши мумкин бўлган имкониятлар ва самарадорлигини баҳолашдан иборат. Експертиза хулосалари асосида кашфиётнинг амалиётга татбиқ етилишини ва уни шакллантиришнинг мақсадга мувофиқлиги аниқланади. Бозор муносабатлари ривожланган барча мамлаатларда кашфиётни баҳолаш, келишув ва шартномаларни ҳуқуқий жиҳатдан расмийлаштириш ва уни бажарилишини назорат қилиш тартиби жорий етилган. Бу йерда експертиза ўтказиш муддати, келишув ва ариза беришни молиялаштириш юзасидан юритиладиган тактикалар давомийлиги катта аҳамият касб этади. Кашфиётларни амалиётга татбиқ этиш йўллари, кашфиётга мос келадиган мажбурий шартлар асосида доимий равишда такомиллаштирилиб борилади. Ҳозирги вақтда давлат буджети ҳисобидан молиялаштирилувчи кашфиётларни експертизадан ўтказишнинг учта усули мавжуд: • ёзув ҳарактери; • “жорий етилгунча” ва “жорий етилгандан сўнг” ҳолатни таққослаш; • солиштириш експертизаси.

Жаҳоннинг кўплаб мамлакатларида, шу жумладан, мамлакатимизда ҳам ёзув ҳарактеридаги експертиза оммавий тус олган. Бу йерда моҳият шундан иборатки, кашфиётни татбиқ етилиши натижалари маълум бир товарлар ва хизматларни бозордаги ҳолатига таъсири ўрганилади. Олинган натижалар умумлаштирилади, прогнозлар ишлаб чиқиади ва пировард таъсир ҳисобга олинади. У илмий-техник текшириш ва тажрибаконструкторлик ишларининг патент ҳуқуқи, солиқ қонунчилиги, таълим, кадрлар тайёрлаш ва қайта тайёрлаш билан боғлиқлигини ҳисобга олишни талаб этади. “Жорий етилгунча” ва “жорий етилгандан сўнг” ҳолатни таққослаш тури кашфиётларни балки кафолат, миқдор, балки сифат кўрсаткичларни еътиборга олинишини ифода этади. Бу йерда еҳтимоллик даражаси юқоридир. Солиштириш експертизасида давлат томонидан молиялаштирилган ва молиялаштирилмаган ишлар ва ташкилотлар ҳолати солиштирилади. Бу иқтисодий жиҳатдан алоҳида аҳамият касб этади. Қисқа муддатли ва тез шаклланувчи обйектларга алоҳида урғу берилади. Солиштирув експертиза усули АҚШ ва бошқа илғор мамлакатларда кенг қўлланилади. Бу усулнинг камчилиги узоқ муддатли даврларни баҳолашда мақсадга мувофиқ эмаслигидир. Шундай екан, експертиза ўтказишда барча усулларни “ютуқ” ва “камчилик”ларини инобатга олган ҳолда умумлашган усулни танлаш бугунги даврда енг самарали ҳисобланади. Експертиза ўтказишда махсус комиссия қуйидаги тамойил (тамойил) ларга таянади: 1 мустақил тадқиқотчилар гуруҳининг мавжудлиги, яъни експертиза натижалари бўйича кадрлар ва назорат усулларини танлашда иштирок етувчи судялар сифатида қараш; 2 кашфиёт ва янгилик қўшимча қийматини аниқлашда фаолиятни ишлаб чиқарувчи сифатида қараш;

3 ўрта муддатли режалаштириш ва бошланғич прогнозлаш ўтказиш билан боғлиқ ҳаражат, назорат вақти ва самарадорликни ҳисобга олиш; 4 назорат усуллари давлатни фан-техника тараққиёти сиёсати билан узвий боғлиқликда бўлиши. Кашфиётларни експертизадан ўтказишда ишлаши ва тадқиқот натижаларини ижтимоий, иқтисодий ва екологик муҳитга потенциал таъсирини инобатга олмоқ лозим. Бу йерда кафолат нафақат миқдор, балки сифат жиҳатдан баҳо бериши лозим.Якуний қарор қабул қилиш жараёнида експерт гуруҳининг барча аъзолари фикрлари ҳисобга олиниши шарт. Експертлар кашфиётга алоқадор бўлган барча маълумотларни талаб қилишлари лозим. Ҳар бир експертлар гуруҳи таркибига експертиза талаб қилувчи томоннинг юқори малакали ходимлари киритилишига рухсат етилади. Бугунги кунда експертлар ишлари доираси нафақат кашфиётга баҳо бериш билан чекланиб қолмасликлари керак, балки улар ишни боришини назорат қилиб туришлари ҳам мумкин. Мамлакатимизда илмий-тадқиқот ишлари, ишланмалар учун ҳаражатларни буджет ҳисобидан қоплаб бориш механизми ишлаб чиқилган. Ҳар йили фундаментал ва амалий тадқиқотлар бўйича лойиҳалар танлови ўтказилади. Танлов натижаларига кўра буюртмачи ва бажарувчилар орасида корхоналар, тармоқлар ҳатто далатлараро шартномалар расмийлаштирилиб, кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Кашфиётга муаллифлар илмий аҳамияти таҳлили асосида експерт баҳоси берилади. Кашфиётнинг илмий аҳамиятини баҳолашда қуйидагилар инобатга олинади: 1. Кашфиёт моҳиятини аниқ ифода етилиши; 2. Тадқиқот усули ва мақсадининг аниқлиги;

3. Кашфиётга сифат жиҳатдан тавсифнома (кашфиёт: фундаментал ҳарактерга ега, амалий ҳарактерга ва ҳоказо); 4. Илмий ишланма (муаммони йечиш юзасидан илмий ва илмий – услубий материал, мавзу юзасидан чоп етилган ишлар, илмий – услубий ишланмаларнинг мавжудлиги); 5. Қўйилаётган муаммонинг янгилик даражаси (муаллиф илк бор тадқиқот муаммосини шакллантирганлиги ва илмий асослаб берганлиги, йечимда ўзига хос ёндашув, ўрганилганлик даражаси ва муаллифларнинг ўзига хос ёндашувларини тавсия етилганлиги). Кичик инновацион корхоналарни ташкил этишни бошқариш Инновацион фаолият билан шуғулланувчи кичик корхоналарни ташкил этиш, одатда, бир неча босқичларда амалга оширилади: 1. Ғоянинг юзага келиши; 2. Таъсисчиларни танлаш; 3. Илмий текшириш ва тажриба конструкторлик ишлари олиб берувчи корхонани ташкил этиш; 4. Корхона ишлаётган эҳтиёжни таъминлаш учун бозорни ўрганиш,; 5. Ишлаб чиқаришни йўлга қўйилишини зарурий омилларини йетказиб берувчиларни танлаш; 6. Корхона устав жамғармасини шакллантириш учун зарур бўлган Молиявий манбааларни аниқлаш; 7. Таъсис ҳужжатларини тайёрлаш ва бизнес режа ишлаб чиқиш; 8. Корхонани Давлат рўйхатидан ўтказиш; Мулк шаклига кўра корхона таъсисчилари қуйидагилар бўлиши мумкин: - давлат органлари ва маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органлари; - жисмоний шахслар, якка тадбиркорлар;

- тижорат ташкилотлари; - юридик шахслар; - хорижий фуқаролар ва хорижий фирмалар; - ўртоқлик уюшмалари; - жамоатчилик фондлари; Инновацион соҳадаги кичик корхоналарни ташкил этиш 2 усулда амалга оширилади: - Янги ташкил этиш ва корхонани қайта ташкил этиш; Инновацион фаолият билан шуғулланувчи кичик корхоналарни ташкил этиш Ўзбекистон Республикаси қонунлари ва бошқа меъёрий ҳужжатлар асосида амалга оширилади. Кичик инновацион корхоналар ҳам ўз фаолиятини тасдиқланган Низом асосида амалга оширади. Корхона уставида қуйидагилар кўрсатилади: - корхонанинг ташкилий-ҳуқуқий шакли; - жойлашган ўрни; - фаолият тури; - таъсисчилар ва жамият жавобгарлиги; - жамоанинг мақсади ва асосий вазифалари; - жамғарма фонди; - корхона ҳуқуқ ва бурчлари; - корхонанинг ташқи иқтисодий фаолияти; - корхона фаолиятининг тугатилиши; - хужжатларни юргизиш, топшириш, сақлаш ва бошқалар; Ташкил етилган кичик корхоналар томонидан кўзланган мақсад илмий- техник, ишлаб чиқариш ва тижорат фаолиятидан фойда олишдан иборатдир. Кичик инновацион корхонанинг асосий фаолият тури: 1. Илмий техник маҳсулотлар ишлаб чиқариш;

2. Илмий изланишлар олиб бориш; 3. Мамлакатимиз ва хорижда ишлаб чиқарилган мураккаб техника, технологияларни таъмирлаш ва модернизация қилишга кўмаклашиш; 4. Патентлардан фойдаланиш ҳуқуқини сотиб олиш; 5. Саноат қурилмаларини йетказиб бериш, ўрнатиш, таъмирлаш ва ишга туширишни таъминлаш; 6. Ўқув машғулотлари ва маданий тадбирлар ташкил этиш; 7. Електрон ҳисоблаш воситаларини ишлаб чиқариш, яратиш, фойдаланиш ва реализация қилиш борасида комплекс ишларни бажариш ва бошқалар; Зарур ҳолларда кичик инновацион корхоналар фаолияти қонунда белгиланган тартибда тугатилади.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабр № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида»ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида»ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1006- хи,Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида»ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1002-хи,-Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ташкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабр. 7. А.Абдуллаев, Қ.Муфтайдинов, Х.Айбешов “Кичик бизнесни бошқариш” дарслик. Тошкент Молия 2003й.

Похожие

Туристик фирмаларни ташкил этиш тартиби ва лицензиялаш

Менежер фаолиятини ташкил этиш

Корхонани ташкил этиш ва унинг фаолиятини тўхтатиш

Бошқарув тизимида менежерлар фаолиятини ташкил этиш

Бошқарув тизимида менежерлар фаолиятини ташкил этиш