Иқтисодий ривожланишни таъминлашда давлатнинг роли. Устувор йўналишлар ва вазифалар - Экономика - Рефераты

Иқтисодий ривожланишни таъминлашда давлатнинг роли. Устувор йўналишлар ва вазифалар

Загружено в:

16.03.2024

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Иқтисодий ривожланишни таъминлашда давлатнинг роли. Устувор йўналишлар ва вазифалар Режа: 1. Давлатнинг иқтисодий сиёсати: мазмуни, йўналишлари, тамойиллари ва амалга ошириш механизмлари. 2. Иқтисодий ислоҳотларнинг ҳозирги босқичидаги устувор йўналишлар. 3. Хусусий бизнес учун қулай шароитлар яратиш - хусусий мулкни ҳимоя қилишни кучайтириш, хусусийлаштиришни янада такомиллаштириш, кооперация алоқаларини кучайтириш.

Асосий таянч тушунчалар: Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш, давлатнинг иқтисодий вазифалари, иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг усуллари, тартибга солишнинг маъмурий ва иқтисодий воситалари, бевосита усуллар, билвосита усуллар Давлатнинг иқтисодий сиёсати: мазмуни, йўналишлари, тамойиллари ва амалга ошириш механизмлари Давлатнинг иқтисодиётни тартибга солишдаги вазифаси замонавий бозор хўжалигининг моделларига караб турлича даражали аҳамият касб этади. Буни қуйидаги чизмада ҳам кўришимиз мумкин: Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг объектив асоси бўлиб ҳам миллий иқтисодиёт даражасида, ҳам халқаро миқёсда ижтимоий меҳнат тақсимотининг ривожланиши негизида ишлаб чиқаришнинг умумлашуви жараёни хизмат қилади. Бу жараён қуйидагиларда намоён бўлади: - чуқурлашиб бораётган ижтимоий меҳнат тақсимоти асосида ишлаб чиқариш ихтисослашган тармоқларининг ўзаро алоқаси ва ўзаро боғлиқлиги янада кучаяди; - ишлаб чиқаришнинг кооперациялашуви ва марказлашуви натижасида алоҳида хўжалик бирликларининг майда бўлакларга ажралиб кетиш ҳолатлари барҳам топади; - ишлаб чиқаришнинг йирик корхоналарда тўплануви жараёни ўсади; - турли иқтисодий минтақалар ўртасидаги иқтисодий алоқалар ва фаолият алмашуви жадаллашади. Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш деганда давлатнинг жамият аъзолари эҳтиёжларини қондириш даражасини ошириш учун чекланган ишлаб чиқариш ресурсларидан янада самарали фойдаланишни таъминловчи, умумий иқтисодий мувозанатга эришишга йўналтирилган, ижтимоий такрор ишлаб чиқариш жараёнини ташкил этиш бўйича фаолияти тушунилади.

Ҳозирги шароитда иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш такрор ишлаб чиқариш жараёнига тегишли бир қатор вазифаларни ҳал қилишга қаратилади. Булар жумласига иқтисодий ўсишни рағбатлантириш, бандликни тартибга солиш, тармоқ ва минтақавий тузилмалардаги ижобий силжишларни қўллаб-қувватлаш, экспортни ҳимоя қилиш кабиларни киритиш мумкин. Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг асосий мақсади иқтисодий ва ижтимоий барқарорликни таъминлаш, мавжуд тузумни мамлакат ичида ва халқаро майдонда мустаҳкамлаш ва уни ўзгариб турувчи шароитга мослаштириш ҳисобланади. Бу асосий мақсаддан бир қатор аниқ мақсадлар келиб чиқади. Улар жумласига иқтисодий циклни барқарорлаштириш; миллий хўжаликларнинг тармоқ ва минтақавий тузилишини такомиллаштириш, атроф-муҳит ҳолатини яхшилаш кабиларни киритиш мумкин. Иқтисодий ислоҳотларнинг ҳозирги босқичидаги устувор йўналишлар Ўзбекистон Республикасининг биринчи Президенти Ислом Каримов ўзининг “Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида” номли китобида умумий стратегия доирасида иқтисодиётни ислоҳ қилиш соҳасидаги муайян стратегик мақсадларни белгилаб берди. Уларнинг асосийлари қуйидагилардир: 1. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиётини босқичма-босқич шакллантириш. 2. Кўп укладли иқтисодиётни яратиш. 3. Корхоналар ва фуқароларга кенг иқтисодий эркинликлар бериш, уларнинг хўжалик фаолиятига давлатнинг бевосита аралашувидан воз кечиш, иқтисодиётни бошқаришнинг маъмурий-буйруқбозлик усулларини бартараф этиш, иқтисодий омиллар ва рағбатлантириш воситаларидан кенг фойдаланиш. 4. Иқтисодиётда чуқур таркибий ўзгаришлар қилиш, рақобатбардош

маҳсулотларни ишлаб чиқариш, жаҳон иқтисодий тизимига қўшилиб бориш. 5. Кишиларда янгича иқтисодий фикрлашни шакллантириш, уларнинг дунёқарашини ўзгартириш, ҳар бир кишига ўз меҳнатини сарфлаш соҳаси ва шаклларини мустақил белгилаш имконини бериш. Бу улуғвор мақсадларга эришиш учун жамиятимизни янгилаш ва ислоҳ этишнинг ҳозирги янги босқичида қуйидаги вазифалар давлат, ижтимоий тузилмалар ва маҳаллий ҳокимлик идораларининг диққат марказида турмоғи, парламентимиз қонунчилик фаолиятининг асосини ташкил этмоғи лозим: I . Сиёсий соҳада: Ижтимоий ҳаётимизнинг барча соҳаларини демократлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш, янги маъно-мазмун билан бойитиш, унинг изчиллиги ва самарасини таъминлаш зарур. Бу борадаги бош вазифалар қуйидагилардан иборат: 1. Мамлакат сиёсий ҳаётининг барча соҳаларини, давлат ва жамият қурилишини эркинлаштириш. Фуқароларнинг сиёсий, иқтисодий фаоллигини кучайтириш ва инсоннинг ўз қобилиятини тўла рўёбга чиқариши учун тегишли шарт-шароит яратиш. Одамларнинг ўз хоҳиш-иродасини эркин ифода этиши, жамиятимизда мавжуд бўлган турли манфаатлар, қарама- қарши кучлар ва ҳаракатлар ўртасидаги мувозанатни таъминлайдиган самарали механизмни шакллантириш. 2. Мамлакат сиёсий ҳаётида ҳақиқий маънодаги кўппартиявийлик муҳити қарор топишига эришиш. Ҳар бир партия муайян ижтимоий қатламга таянган ҳолда, ана шу тоифа манфаатларининг ҳимоячиси сифатида ўзининг аниқ ва равшан ҳаракат дастурига эга бўлиши керак. Унда ҳар қайси партиянинг мақсад ва вазифалари, жамият тараққиёти борасидаги муқобил таклифлари ўз ифодасини топиши лозим. Амалдаги кўппартиявийлик - бу ҳар хил қараш ва ғоялар ўртасидаги баҳс-мунозара, турли партиялар, жумладан, мухолиф партиялар учун ҳам сиёсий рақобат майдони.

3. Нодавлат тузилмалар, ҳукуматга қарашли бўлмаган ва жамоат ташкилотларининг, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органларининг фаолиятини янада мустаҳкамлаш ва ривожлантириш. 4. Жамиятимизда оммавий ахборот воситаларининг ҳақиқий “тўртинчи ҳокимият”га айланишини таъминлаш. 5. Инсон ҳуқуқлари ва эркинликлариниянада мустаҳкамлаш ва ривожлантириш. Ўз ҳақ-ҳуқуқини танийдиган, ўз кучи ва қобилиятига таяниб яшайдиган, ўз шахсий манфаатларини мамлакат ва халқ манфаатлари билан уйғун ҳолда кўрадиган эркин шахсни шакллантириш учун барча зарур шарт-шароитларни яратиш даркор. II. Давлат қурилиши ва бошқаруви соҳасида: 1. Ҳокимият тизимлари бўлинишининг конституцион принципига амал қилинишини таъминлаш. 2. Маъмурий соҳада амалга оширилаётган ислоҳотларнинг самарадорлигини кучайтириш. 3. Кадрлар танлашнинг объектив тарзда ишлайдиган тизимини шакллантириш. III. Иқтисодиёт соҳасида: 1. Иқтисодиётнинг барча соҳалари ва тармоқларида эркинлаштириш жараёнини изчиллик билан ўтказиш ва иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш. 2. Хусусийлаштириш жараёнини янада чуқурлаштириш ва шу асосда амалда мулкдорлар синфини шакллантириш. Дунё тажрибаси шундан далолат берадики, жамиятда том маънодаги мулкдорлар синфининг кўпчиликни ташкил этиши ижтимоий ҳаётдаги барқарорлик ва фаровонликнинг кафолати бўлиб хизмат қилади. 3. Мамлакат иқтисодиётига хориж сармоясини, аввало, бевосита йўналтирилган сармояларни кенг жалб этиш учун қулай ҳуқуқий шарт- шароит, кафолат ва иқтисодий омилларни янада кучайтириш. Хориж

сармоясининг иқтисодиётимиздаги таркибий ўзгаришларда, ишлаб чиқаришни техникавий қайта жиҳозлаш ва модернизация жараёнини жадаллаштиришда фаол иштирок этишига эришмоғимиз зарур. 4. Кичик ва ўрта бизнесни устувор тарзда ривожлантириш. Биз кичик, ўрта ва хусусий тадбиркорликнинг ялпи ички маҳсулот ишлаб чиқаришда нафақат ҳал қилувчи мавқе эгаллаши, айни вақтда унинг аҳоли фаровонлиги ва даромадлари ортишида, ишсизлик муаммосини ечишда ҳам муҳим омилга айланишига эришмоғимиз лозим. 5. Иқтисодиётда мукаммал технологик жараённи ўз ичига олган ишлаб чиқариш етакчи ўринда туриши зарур. Бу жараёнда маҳаллий хомашё асосида ишлайдиган ишлаб чиқарувчи тармоқларга асосий эътибор қаратилиши керак. IV. Маънавият соҳасида: 1. Миллий қадриятларимизни тиклаш, миллий ғоя ва мафкурани шакллантириш. Миллий, маънавий қадриятлар ва ҳозирги замон цивилизацияси ютуқларининг уйғунлигидан келиб чиқиб миллий мафкурани бойитиш. 2. Мамлакатимиздаги ҳар бир фуқаронинг ўз фикрини эркин ифода этиши ва уни ҳимоя қила олишини жамиятимизда рўй бераётган демократик ўзгаришларнинг негизига айлантириш. 3. Ислом динини иймон, ахлоқ, диёнат, маърифат манбаи сифатида қадрлаб, ундан ғаразли сиёсий мақсадларда фойдаланишни истайдиган кучлардан ҳимоялаш. 4. Оила, оналар ва аёлларнинг жамиятдаги ўрни ва мавқеини янада ошириш. 5. Кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш. 6. Ўзбекистонда яшаётган барча миллат ва элатларнинг тили, маданияти, урф-одат ва анъаналарини ривожлантиришга кўмаклашиш, уларга яратиб берилган имконият ва шароитларни янада кенгайтириш. 7. Кексаларга ҳурмат, кичикларга иззат кўрсатишдек ноёб инсоний

қадриятни янги мазмун ва амалий ишлар билан бойитиш. V . Суд-ҳуқуқ соҳасида: 1. Ҳуқуқий давлатни шакллантириш борасида биринчи галда қабул қилиниши лозим бўлган янги қонун ва меъёрий ҳужжатларни аниқлаш. 2. Қонун ва меъёрий ҳужжатларнинг сўзсиз бажарилишини таъминловчи тизим яратиш учун зарур чора-тадбирларни кўриш. 3. Суднинг тўлақонли мустақил ҳокимият тармоғи сифатидаги мустақиллигини таъминлаш учун суд тизимини ислоҳ қилиш. 4. Аҳолининг ҳуқуқий онги ва маданиятини юксалтиришга қаратилган чора-тадбирлар дастурини кенг кўламда амалга оширишга алоҳида эътибор бериш. VI . Ташқи сиёсат соҳасида: 1. Марказий Осиёда тинчлик ва барқарорликни сақлаш, хавфсизликни таъминлаш. 2. Яқин қўшни мамлакатлар, хусусан, Афғонистонда тинчликни таъминлаш борасидаги саъй-ҳаракатларни қўллаб-қувватлаш. 3. Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига кенг миқёсда интеграциялашувини таъминлаш. VII . Хавфсизликни таъминлаш соҳасида: 1. Демократик ва ижтимоий-иқтисодий ўзгаришларни амалга ошириш, маънавий тараққиётга эришиш, шунингдек, Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамияти билан ҳамкорлигини кучайтиришнинг асосий шарти ва гарови – мамлакатимизнинг хавфсизлигини таъминлаш, жамиятимизда тинчлик, барқарорлик, миллатлар ва фуқаролар ўртасида тотувликни сақлаш ва кўз қорачиғидай асрашдир. 2. Марказий Осиё мамлакатларининг тинчлиги ва барқарорлигига, мазкур минтақада яшовчи халқларнинг хавфсизлигига дахл қилувчи тажовузларнинг олдини олиш ва бартараф этиш борасидаги ҳамжиҳатлигини мустаҳкамлаш, уларнинг бу йўлдаги саъй-ҳаракатлари, имкониятлари ва салоҳиятларини мувофиқлаштириш ва бирлаштириш. Армия, чегара ва ички

қўшинларимизни босқичма-босқич ва изчил ислоҳ этиш. 3. Террорчиликка қарши кураш бўйича халқаро марказ барпо этишга оид Ўзбекистон ташаббусини амалга ошириш борасидаги ишларни янада кучайтириш. 4. Ҳуқуқ-тартибот органлари тизимини ислоҳ этиш ва уларнинг жамоатчилик билан алоқаларини мустаҳкамлаш. 5. Жиноятчиликка, экстремизм ва жаҳолатнинг ҳар қандай кўринишларига қарши курашда, умумий хонадонимиздаги тинчлик ва осойишталикни асраш йўлида аҳоли фаоллигини ошириш лозим. Иқтисодиётни барқарорлаштириш бозор муносабатларини шакллантириш йўлидаги муқаррар жараёндир. У энг аввало танглик ҳолатларига барҳам беришга қаратилади. Ўзбекистонда ишчи кучи бандлигини таъминлаш ва ишсизларни ижтимоий ҳимоя қилиш борасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари Бозор муносабатларига ўтиш даврида давлатнинг ижтимоий сиёсати фақат жамият аъзоларининг манфаатларини ишончли равишда ҳимоя қилишдангина иборат бўлмасдан, балки меҳнатга лаёқатли аҳолининг иш билан бандлигини таъминлашни ҳам ўз ичига олади. Айниқса, аҳолининг ўсиши юқори суръатлар билан бораётган ва ўзига хос аҳоли таркибига эга бўлган республикамизда иш билан бандлик масаласи энг муҳим муаммолардан бири ҳисобланади. Мамлакатимиздаги иқтисодий ислоҳотлар жараёнида ушбу масалани ҳал этиш учун бир қатор тадбирларни амалга ошириш режалаштирилган. Биринчидан, кенг фаолият турлари, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорликни кенгайтириш учун шароит яратиш. Биринчи навбатда қишлоқ хўжалик хомашёсини қайта ишлаш, халқ истеъмол молларини, маҳаллий хом ашёдан қурилиш материаллари тайёрловчи хусусий кичик корхоналарни фаол ривожлантиришни рағбатлантириш.

Иккинчидан, хизмат соҳасини ривожлантириш, аҳолига кўрсатиладиган ижтимоий-маиший хизмат ва қурилиш бўйича хизмат турларини янада кенгайтириш. Бунда ҳам қишлоқ жойларда хизмат соҳасини ривожлантиришга устунлик берилади. Учинчидан, қишлоқда кенг тармоқли ижтимоий ва ишлаб чиқариш инфратузилмасини яратиб, шу орқали янги иш жойларини очиш, янги ишлаб чиқаришларни вужудга келтириш. Бу вазифаларни амалга ошириш учун республикамизда қишлоқ ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш дастурларини амалга ошириш бўйича ишлар узлуксиз давом эттирилмоқда. Тўртинчидан, ишдан бўшаган ходимларни қайта тайёрлаш ва қайта ўқитишни ташкил этишни тубдан ўзгартириш. Бунда ишдан бўшаётган ва ихтисоси бўлмаган шахсларга қисқа даврда, бозор иқтисодиётига ҳамда иқтисодиётнинг ўзгариб бораётган тузилишига мувофиқ келувчи касбкорни ўргатишга эътибор қаратиш. Шу мақсадда махсус маслаҳат ва ўқув марказлари, бизнес мактабларнинг кенг тармоғини янада ривожлантириш кўзда тутилади. Бешинчидан, вақтинча ишга жойлаштириш имкони бўлмаган меҳнатга яроқли аҳолини давлат томонидан ишончли равишда ижтимоий ҳимоялаш. Бу сиёсат уларнинг ўта зарур эҳтиёжларини қондириш ва кафолатли тирикчилик манбаларига эга бўлишга қаратилади. Ишчи кучининг иш билан бандлиги муаммоси кўп қиррали бўлиб, у барча одамларга ўз қобилиятларини ишга солиш, ўз эҳтиёжларини қондириш учун дастлабки тенг имкониятларни таъминловчи давлат ва бозор механизмини вужудга келтириш; ишчи кучини унумли ва самарали иш билан банд қилиш; зарур ҳолларда ишчи кучини иқтисодиёт тармоқлари ва соҳалари ўртасида қайта тақсимлаш каби масалаларни ҳам ўз ичига олади. Жиддий муаммолар юзага келишига йўл қўймаслик мақсадида давлат доимий равишда фуқароларни иш билан таъминлаш сиёсатини ўтказади. Биринчидан: ишсизликнинг фрикцион ва таркибий турлари ўсганда;

- қайта касб ўргатади ҳамда таълим бериш тизимини кенгайтиради; - бўш иш жойлари ҳақидаги ахборотларни кенг тарқатади; - меҳнат биржаларига инвестицияларни киритади. Иккинчидан, агар ишсизлик даврий ҳусусият касб этса, давлат бюджет, фискаль, кредит пул воситаларини ишга солади, яъни: - иш билан таъминлашни кучайтириш учун ишлаб чиқаришга кўпроқ маблағ сарфлайди; - тадбиркорларнинг манфаатдорлигини ошириш учун ссуда ҳамда кредитларнинг фоиз ставкаларини пасайтиради; - ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчиларга солинадиган солиқларни камайтиради. Учинчидан, давлат ишчи кучи бозорини ташкил этиш ва тартибга солишда: - аҳоли сони, ёш ва жинсининг салмоғидаги ўзгаришларига; - иш билан бандликдаги тармоқ ва ҳудуд ўзгаришларига; - қўшимча ишчи кучини ишлаб чиқаришга жалб этиш мезонларига; - ишлаб чиқариш хажмига, унинг ўсиш суръатига, ишлаб чиқариш таркибига; - ишлаб чиқариш кучларининг ҳудудий жойлашуви каби омилларга алоҳида эътибор беради. Ишсизлик муаммосини ҳал қилишда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш билан бирга саноатни ривожлантириш ҳам муҳим аҳамиятга эга.

Адабиётлар : 1. Mc Connell, Brue. Economics. 17 th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2014. 2. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2016. 3. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. 4. Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: Iqtisod - moliya , 2010. - 728 бет. 5. Мамбетжанов Қ.Қ. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт назарияси. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2015. 6. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Учебник. / 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 916 с. 7. Нуреев Р.М. Экономическая развития: модели становления рыночной экономика: Учебник. / 2-е изд., перераб и доп. - М.: «НОРМА», 2008. - 640 с. 8. Самуэлсон Пол Э., Нордхаус Вильям Д. Экономика.: Учебник. / 18-е изд.: Пер с англ. -М.: ООО «ИД.Вильямс», 2009. - 1360 с. У

Похожие

Иқтисодий ривожланишни таъминлашда қулай инвестицион муҳитнинг яратилиши

Иқтисодиётни тартибга солишда давлатнинг роли

Бозор инфратузилмасининг ривожланишида давлатнинг роли

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли

Ижтимоий соҳани бошқаришда давлатнинг роли