Ходимларни инновацион бошқариш - Экономика - Рефераты

Ходимларни инновацион бошқариш

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

200.5 KB

Ходимларни инновацион бошқариш Режа: 1. Илмий муассаса ходимлари ва уларнинг категориялари 2. Ходимларни ундаш 3. Кадрларни режалаштириш 4. Илмий муассасаларда оптимал иш тартибини танлаш 5. Илмий жамоаларда мақсадли гуруҳлар ва улар фаолиятини ташкил этиш

Илмий муассаса ходимлари ва уларнинг категориялари Илмий муассасаларда фаолият юритувчи ходимлар таркибини 4 та категорияга бўлиш мумкин: - илмий ходим; - мутахассис; - техник ходим; - бошқа ходимлар. Илмий муассасалар ходимларининг асосий қисмини илмий ходимлар ташкил этади. Илмий ходим – бу илмий изланиш ва илмий тадқиқот ишлари билан шуғулланувчи шахс. Унинг яратувчилик фаолияти тизимли асосда амалга оширилади. Илмий янгиликлар ҳажмини ошириш ва уларни қўллашнинг янги соҳаларини излаб топишга йўналтирилган бўлади. Илмий ходимлар ҳалқ хўжалигининг турли соҳаларида фаолият олиб боришлари мумкин. Илмий муассаса мутахассиси – (инженер-техник ходим) олий маълумотга ега бўлган фуқаролардан иборат бўлади. Техник ходим – илмий соҳага хизмат қилувчи ходимлар бўлиб, илмий ва илмий-техник фаолият учун зарурий шароитни яратиб бериш билан шуғулланувчи шахслардир. Муассасанинг илмий ходимлари ўз фаолиятининг натижалари бўйича муайян мажбурият ва ҳуқуқларга ега бўлади. Бу ҳуқуқлар қуйидагилардан иборат: • ўз илмий меҳнати маҳсули ҳисобланган янгилик, кашфиётларга муаллифликни даво қилиш; • илмий меҳнати маҳсулидан тегишли тартибда манфаатдор бўлиш ёки даромад олиш; • ўзининг илмий ва илмий-техник фаолиятини обйектив баҳолаш; • фан соҳасида тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш;

• давлат гранти ва бошқа нодавлат ва жамоат фондлари ҳисобидан молиялаштирилувчи танловларда иштирок этиш; • оммавий ахборот воситалари ва фаннинг махсус нашрларида илмий ишлари натижаларини чоп еттириш; • инсон саломатлиги, атроф-муҳит муҳофазаси ва жамиятга зарар келтирувчи тадқиқотларда иштирок этишдан бош тортиш; • илмий салоҳиятини доимо орттириб бориш. Илмий ходимлар мажбуриятларига қуйидагиларни киритиш мумкин: • илмий ва илмий-техник изланишлар олиб боришда инсон ҳуқуқларини поймол етилиши ва атроф -муҳитни зарарланишига йўл қўймаслик; • ўзига топширилган илмий-техник изланишлар, техник дастурлар, лойиҳалар ва тажриба ишланмаларга холис баҳо бериш. Илмий фаолиятда бошқа соҳа ходимларидан фарқли ўлароқ муваффақият ходимнинг шахсий қобилиятига, унинг тайёргарлик даражасига, яъни салоҳиятига кўп жиҳатдан боғлиқ. Ходимлар салоҳияти уларнинг малакасини доимий равишда ошириб бориш билан боғлиқ бўлиб, илмий муассасаларда бошқариш жараёнини нисбатан такомиллашувига олиб келади, ходимларни илмий фаолиятга ундаш орқали уларнинг яратувчанлик фаолияти ўз-ўзини тартибга солувчи тизимга айланади. Натижада ходимларни ўқитиш ва қайта тайёрлаш билан боғлиқ ҳаражатлар ортади, ўқиш муддати узаяди, назорат функсияси мураккаблашади ва оқибатда ноанъанавий иш тартиби жорий этиш имконияти юзага келади. Алоҳида талаб илмий муассасаларда кадрлар хизматига қўйилади. Кадрлар хизмати ходимларнинг асосий функсиялари қуйидагилардан иборат:  янги фаолият бошлаган ходимлар ҳужжатларини расмийлаштириш ва сақлаш;  уларни иш фаолиятини назорат қилиш;  корхонанинг ходимларга бўлган эҳтиёжни режалаштириш;

 ходимларни танлаш ва ёллашни актив усулларини топиш ва фойдаланиш;  ходимлар томонидан иш вақтини йўқотилишини бошқариш;  ходимлар қўнимсизлигини таҳлил этиш, уни камайтириш чораларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш. Корхонада ходимлар ҳисоби ва иш юритиш кадрлар хизмати ходимларининг иш вақти фондини 80 фоизидан ортиб кетмаслиги керак, шунга мос равишда кадрлар бўлими ходимлари таркиби ҳам ўзгаради. Илгарилари кадрлар хизмати ходимлари кўпроқ идора ходимлари ҳисобланиб, уларни вазифаси ходимлар тўғрисида маълумот тўплаш, таҳлил қилиш ва сақлаш ҳисобланса, ҳозирда уларнинг таркибида руҳшунослар ва ходимлар мавқеини режалаштирувчи маслаҳатчи мутахассислар сони ортиб бормоқда. Илмий муассасалар фаолиятининг ўзига хос хусусиятларидан бири, яратилган ҳар қандай кашфиёт ходимнинг шахсий қобилияти маҳсули бўлади. Унинг яна бир хусусиятли томони шундаки, илмий фаолият бугунги кунда жамоавий ҳарактер касб етиб бормоқда. Шундай екан кадрлар хизмати ходимларининг асосий вазифаси уларни бир мақсадга йўналтириш. Ташкилотчи, йўлбошчини танлаш ва раҳбарлик усулини аниқлашдан иборат. Илмий текшириш участкалари ва тажриба базаларини ривожланиши техник ходимларга бўлган эҳтиёжни оширади. Бу категория ходимларини бошқариш илмий ходимларни бошқариш усулидан тубдан фарқ қилади. Уларни бошқаришда саноат ишлаб чиқариш ходимларини бошқариш усулларилан фойдаланиш қўл келади.

Ходимларни ундаш Фан-техника тараққиёти қанчалик ривожланиб бориши билан ходимларни бошқариш жараёни мураккаблашиб бормоқда. Ходимнинг фаолият натижаси унинг хоҳиши ва имкониятига боғлиқ бўлиб, уларнинг малакаси билан белгиланади. Бу шароитда ҳар бир ходим ўзининг хатти- ҳаракатини тўғри баҳолаши ва тартибга солиши лозим. Шахсларни самарали фаолиятга ундаш ва уларнинг малакаси ходимларни бошқаришнинг асосий ва марказий муаммоси бўлиб қолмоқда. Шу сабабли ходимларнинг ўз имкониятларини тўла ошкор этиш учун шароит яратиш фирманинг ҳаётийлигини таъминлашнинг бош омилидир. Илмий фаолият олиб борувчи шахслар учун ундаш масаласи бошқа кишиларга нисбатан ўта муҳим рол ўйнайди. Шу сабабли илмий фаолият билан шуғулланувчи ходимлар учун Америкалик муҳандис Ф.У.Тейлорнинг бошқарув тамойиллари, яъни “сиқиб сувини чиқариш” умуман тўғри келмайди. Илмий фаолият билан банд бўлган ишчилар меҳнатини нормаллаштириш нисбатан қийин, уларни назорат қилиш жараёни ҳам мураккабдир. Бу ҳолда ходимнинг иш бошланган даври билан тугаллаган даври оралиғида кўриб кузатиш усули амалий жиҳатдан мазмунини йўқотади. Ундаш бу – уйғониш, ходимни маълум бир мақсад сари ўзига хос йўналтириш, инсон хатти-ҳаракатини белгиловчи ҳолатидир. Фредерик Герцберг томонидан ХХ аср 50-йилларнинг иккинчи ярмида яратилган ундаш назариясини белгиловчи омилларини икки гуруҳга бўлиб талқин этади. Гигиеник (ишга нисбатан ташқи муносабатлар) қайсики ишдан қониқмасликни олдини олади. Буларга меҳнатга нормал шароитлар, йетарли иш ҳақи, раҳбарни ходимга яхши муносабати ва ҳоказоларни киритиш мумкин.

Ундовчи(ички) – бу ҳар бир ходимнинг мақсадни кўра олиши, унга этиш имконияти мавжудлиги ва ҳоказо. Ўтган асрнинг 40-йилларида Америкалик руҳшунос Абраҳам Маслоу томонидан тавсия етилган инсон эҳтиёжлари назариясида ундаш омилларига алоҳида урғу берилган. Унинг таъкидлашича инсоннинг ҳар бир эҳтиёжини қондирилиши билан ундашнинг инсонга таъсири йўқолиб боради. Инсонлар жамиятда ўз ўрнини топишга, ўзларининг ҳаётий эҳтиёжларини тўла қондирмасдан аввалроқ ҳаракат қила бошлайди. Шу сабабли инсонларнинг қайсидир эҳтиёжи муҳимроқ рол ўйнасада, уларнинг фаолияти доим ўша эҳтиёжни рағбатлантирмаслиги мумкин. Инсонларнинг бирламчи эҳтиёжлари одатда пул воситасида қондирилади. Аммо пул 30-35 фоиз ходимларнигина ҳаракатга ундайди. Қолган тоифа ходимларни еса одатда илмга, мавқега бўлган эҳтиёжи ҳаракатга келтиради. Аммо инсонлар фаолиятида пулнинг аҳамиятини назардан қочириб бўлмайди. Чунки ходимнинг иш ҳақи паст бўлиб, у яшаш учун йетарли бўлмаса, пул одамларни кўпроқ ҳаракатга ундай бошлайди. Шу билан бир қаторда инсоннинг янада юқори эҳтиёжга бўлган қизиқишини ортиши учун, албатта, унинг ундан аввалги эҳтиёжини тўла қондирилиши шарт эмас. Бошқарув санъати корхона фаолиятида асосий ролни ўйнайди. Ундаш омилларини ҳисобга олиниши, одатда меҳнат унумдорлиги ортишига олиб келади. Шу билан бир қаторда, меҳнат унумдорлиги доим ҳам ходимларнинг ишдан қониқиши билан белгиланмайди. Айрим ҳолларда ходимлар уларга кам иш юклатилиши ёки ишламаганликларидан қониққан бўлиши мумкин.

Ундашнинг ҳозирги замон назарияси одатда икки – мазмунли ва процессуал категорияларга бўлинади: Мазмунли ва процессуал. Мазмунли категорияда ходимнинг ички туйғуси ҳаракатга чорлайди. Процессуал назарияда шахсларнинг ўзини тута билиши, уларнинг эҳтиёжлари билангина белгиланмайди. У, шунингдек, муайян вазиятни улар томонидан қандай қабул қилиши ва рўёбга чиқариши, ҳамда унинг оқибатларини таҳлил қилиш орқали намоён бўлади. Процессуал назариялар ичида енг таниқлиси ПортерЛоулернинг назариясидир. Xavfsizlik himoyaga bo „ lgan ehtiyoj Ijtimoiy ehtiyojlar jam( iyatning ma‟lum qatlamlari bilan aloqaga kirish) O„zini namoyon etish ( insonlarning o„zini namoyon etilishi) Tan olinish ehtiyoji (hamiyat, qaror qabul qilish huquqi) H ayoti H a yotiy ehtiyoj, H ayotiy ehtiyojlar Oziq( - ovqat)

Бу йерда: Еришилган натижа= Қобилият х Ундаш Кутиш назарияси инсонлар томонидан хатти-ҳаракатининг маълум йўналишини танлаб олинишини асослашни назарда тутади. Бу назарияда, одатда, инсонлар кўп ҳолларда онгли равишда ўз хатти-ҳаракатнинг алтернатив йўналишини танлаб олишга ҳаракат қилади. Чунки бу ҳаракат уларнинг фикрича кутилган натижага олиб боради. Бу назария ўз ичига 3 та асосий ўзгаришни олади: Кутиш (“меҳнат сарфи”-“натижа”) – бу ҳаракат билан натижа орасида ўзаро боғлиқлик бўлиб, бу йерда ҳаракат деганда инсоннинг назорат қилинган онгли хатти-ҳаракат тушунилади. Натижа деганда еса инсон назоратида бўлмайдиган келгуси ҳодиса тушунилиб, унинг юзага келиши тахминий ҳарактерга ега бўлади. Кутиш одатда 0 ва 1 орасида тебраниб туради. Агар ушбу ишни охирига йетказиш бўйича инсонда тасаввур бўлмаса кутиш 0 га яқин, ишонч бўлса 1 га яқин бўлади. Валентност (“натижа”-“тақдирлаш”) – кишининг олинган натижага нисбатан иштиёқини белгилайди. Ҳар қандай еришилган натижа ўзида кишининг шу натижани қўлга киритишга бўлган хоҳишини ифодалайди. Инструменталност (“бажариш”-“натижа”) – бу икки ҳодисанинг ўзаро боғлиқлигини ифодалаб, еришилган ижобий натижа орқали ходимлар маълум бир кўринишда тақдирланади. Кадрларни режалаштириш Илмий-техника тараққиёти даврида мутахассислар тайёрлаш муддатининг узоқлиги, унга кэтадиган ҳаражатларнинг юқорилиги, малакали кадрлар ҳиссасини ортиб бориши туфайли кадрларни режалаштиришга талаб янада ортади. Илмий муассасаларда бошқа ташкилотларга нисбатан кадрларни режалаштиришнинг роли жуда юқори. Чунки бу йерда йўл қўйилган

жамиятдаги ижтимоий ҳаражатларни ортишигагина олиб келмасдан, корхоналар учун зарур ходимларни йэтишмаслигига ҳам сабаб бўлади. Кадрларни режалаштиришда қуйидагилар инобатга олиниши керак: • қандай малакада неча ходим, қачон ва қайерда зарур? • ижтимоий аҳволини ҳисобга олган ҳолда қайси тартибда зарурий ходимни жалб этиш ва ортиқчасини қисқартириш мумкин? • Қай тартибда ходимларни қобилиятидан унумли фойдаланиш мумкин? • қандай қилиб кадрлар малакаси ва сифатини яхшилаш, доимий, мақсадли кўмаклашиш мумкин? • малакали мутахассислар тайёрлаш тадбирлари қанча ҳаражатни талаб этади? Бу йерда, албатта, мавжуд бўлган ички ва ташқи меҳнат бозорининг роли каттадир. Корхоналарни, жумладан, илмий муассаларни малакали мутахассислар билан таъминлашда ички бозор, яъни муассасанинг ўзида мавжуд бўлган ходимлардан фойдаланиш анча қулай. Чунки бу нарса жамоа ўртасида ходимларни хизмат мавқеини юксалишига ишонч ҳосил қилади. Аммо ҳар бир ҳолатда ходимларни фаолиятга ундаш бўйича юқорида келтирилган усуллардан қай бирини танлашнинг ютуқ ва камчиликларини ҳисобга олиш зарур. Корхоналарнинг иш фаолияти ходимларга бевосита боғлиқ бўлганлиги сабабли илмий муассасаларда ходимларни тўғри танлаш ва жойлаштиришга катта еътибор берилади. Чунки бу орқали муассасанинг келгусида малакали мутахассисларга бўлган эҳтиёжларини аниқлаш ва уни қондириш имкониятлари яратилади. Қуйида ходимларни жалб қилиш усуллари келтирилган. жадвал

Корхона захираси ҳисобидан жалб этиш Afzalligi Kamchiligi • Korxona ichidagi o‘sishga imkoniyatning mavjudligi; • Jalb etish harajatlarining yuqori emasligi • Nomzodning ushbu korxonani qay  Tanlash imkoniyatining qisqarishi  Aniq bir sharoitda malaka oshirish harajatlarining yuqoriligi  Hamkasblar orasida yuqori lavozimga tavsiya yetilmaslik tufayli даражада билиши  Ходимнинг билими • Ушбу корхонада меҳнатга ҳақ тўлаш даражасини қўллаб- қувватланиши • Бўш ўринларни тез тўлдириш имконияти • Ёш кадрларга лавозимларни бўшатиб берилиши • Кадрлар сиёсатининг ойдинлиги  Кадрларни режалаштириш орқали корхонани бошқарувини такомиллаштириш • Мақсадли малака оширишнинг мавжудлиги • Корхонада қўнимсизликнинг пасайиши норозилик пайдо бўлиши • Кескинлик юзага келиши ва ўзаро курашнинг кучайиши • Жамоада ички муҳитни бузилмаслик ва тинчликни сақлаш мақсадида лавозимга тайинлашнинг юзага келиши • Узоқ муддат ишлаётган ходимни лавозимдан бўшатиш муаммоси • Ходимларнинг белгиланган тартибда лавозимга кўтаришда активликнинг пасайиши; жадвал

Корхона четдан ходимларни жалб қилиш Афзаллиги Камчилиги • Танлаш имкониятининг юқорилиги  Корхонага янги имкониятларни кириб келиши • Инсонга ташқаридан осон тан олиниши • Ишга қабул қилиш орқали ходимга бўлган эҳтиёжни тўғридан тўғри қон- • Ходимни жалб этишда ҳаражатнинг ўта юқорилиги • Ходимларни ташқаридан кўплаб жалб етилиши туфайли корхонада қўнимсизликнинг юзага келиши • Синов муддатини таваккал қилишнинг юқори даражаси дирилиши • Ходимда фирма ҳақидаги маълумотнинг йўқлиги • Хизмат лавозимида кўтарилишнинг чеклаб қўйиш имконияти • Захирадаги ходимларга нисбатан жалб қилинган ходимлар иш ҳақининг юқорилиги Илмий муассасаларда, одатда, илмий ходимларга бўлган эҳтиёж 5-10 йил олдин муддатга режалаштирилади. Чунки ўша муддат ичида ходим тегишли малакага ега бўлади. Илмий текшириш институтлари ва тажриба конструкторлик бюроларида илмий муҳандис кадрларни захирасини яратишда ходимларни нафақага чиқиши, уларни қўнимсизлиги, ёллаш муддатининг тугаши муносабати баилан ишдан бўшатиш ташкилот фаолият доирасини кенгайтириш каби

омиллар ҳисобга олиниши лозим. Захира 40-45 ёшдаги раҳбар ходимлар таркибидан шакллантирилиши мақсадга мувофиқ бўлиб, бу гуруҳ келгусида бўш раҳбар ходимлар ўрнини тўлдиришнинг асосий манбаи бўлади. Захирани яратиш шакллари турлича бўлиши мумкин. Чунки бу шахслар асосан раҳбар саломатлиги ёмонлашган вақтда, таътил, хизмат сафарларида бўлган даврда унинг ўрнини босади. Ташқаридан танлаб олиш воситаларига бу оммавий аҳборот воситаларида берилган еълонлар, олий ўқув юртлари билан мутахассислар тайёрлаш юзасидан тузилган шартномалар, талабалар билан ишлаб чиқариш амалиёти даврида олиб борилган тадбирлар киради. Одатда, еълон қилинган жойларга даъвогарлик қилувчи номзодлар қуйидаги ҳужжатларни тақдим этишлари шарт:  Резюме;  Белгиланган тартибда анкета;  Тавсиянома;  Илмий ишлар рўйҳати. Ходимни танлашда резюме катта ўрин тутади. Яхши тўлдирилган резюме ходимнинг иш тажрибаси, маълумоти ва бошқа ишбилармонлик сифатлари ҳақида тўла тасаввур беради. Илмий ходимларда чоп етилган илмий–методик ишлар рўйҳати резюмеда асосий еътибор берувчи омил ҳисобланади. Америка Қўшма Штатларида резюме тўлдирувчи махсус ихтисослашган бюролар мавжуд. Резюмеда қуйидагилар кўрсатилиши шарт: 1) номзоднинг исми, фамилияси ва отасининг исми, манзили, телефони, факс; 2) номзоди қўйилган лавозим; 3) иш тажрибаси; 4) маълумоти; 5) шахсий маълумотлари;

6) тавсиянома; 7) аҳамиятли илмий ишлари рўйҳати. Айрим ҳолларда қисқача еришган ютуқлари ҳақида маълумот берилиши фойдадан ҳоли эмас. Танлаш босқичида номзодлар ҳар томонлама муҳокама қилиниб енг имконияти юқориси танлаб олинади. Обйектив қарор қуйидагиларга асосланган ҳолда қабул қилинади: • номзоднинг маълумоти; • касб малака даражаси; • олдинги иш тажрибаси; • тиббий тавсиянома; • ҳарактеристика ва шахсий фазилатлари. Бу йерда номзодларнинг илмий даражаси, у егаллаши лозим бўлган ишга таққосланади. Қоида бўйича иш берувчи, одатда, юқори илмий салоҳиятга ега бўлган ходимларга асосий еътиборни қаратади. Иш тажрибаси еса меҳнат стажида тавсифланади. Номзоднинг тиббий кўрик маълумотларига ҳам еътибор берилади. Чунки номзод бажариши лозим бўлган иш маълум бир жисмоний сифатларни талаб этади (кўз ўткирлиги, ешитиш қобилияти ва ҳоказо). Ходимни тавсифномасида, шунингдек, унинг оилавий ҳолати ҳақидаги маълумотлар батафсил ёритилиши керак. Танлов учун зарурий маълумотларни олишнинг турли шакллари мавжуд бўлиб, унинг енг қулай кўриниши бу суҳбат ўтказишдир. Номзод ўзи ҳақида маълумот берганда қуйидаги 3 та ҳолатга еътибор қаратмоғи лозим: 1) ўзининг ўтмиши (олдинги ишлари ва ютуқлари); 2) ҳозирги фаолияти (фикри, мулоҳазаси, турмуш тарзи ва ҳоказо); 3) келгусидаги фаолияти (вазифаси, кўзлаган мақсади ва режаси). Синов – номзоднинг аниқ бир қўйилган вазифани қай даражада бажара олишини баҳолаш усулидир. Синовнинг биринчи турида номзоднинг таклиф

етилаётган ишни бажариш қобилияти текширилса, иккинчи турида ходимнинг руҳий ҳолатига (илмий салоҳияти, ишга еътибори ва ҳоказо) баҳо берилади. Синовда инсоннинг бирор бир томонларини белгиловчи турли тестлардан, масалан, қарор қабул қилиш вақтини баҳоловчи тестлардан ҳам фойдаланиш мумкин. Тажрибада иккинчи жаҳон уруши даврида агентларни танлаб олиш учун баҳоловчи марказлар ташкил етилган. Ушбу марказларда моделлаштириш орқали номзодларни ишни бажариш қобилиятлари баҳоланган. Ҳозирда бозор иқтисоди шаклланган мамлакатлардаги йирик фирмаларда ушбу турдаги марказлар фаолият олиб бормоқда. Бу марказларда ўрганиш юзасидан йиғилган маълумотлар, тавсифнома, суҳбат, синов натижалари билан таққосланади ва якуний қарор қабул қилиш учун фирма раҳбариятига тавсия етилади. Ишлаб чиқариш самарадорлигини ортиши нуқтайи назаридан мутахассисларни аттестация қилиш катта аҳамият касб этади. Ходимларни аттестацияси дейилганда – уларнинг маълум малакаси, билим даражаси, ишбилармонлик ва бошқа сифат фазилатлари тушунилади. Аттестация махсус тузилган ваколатли комиссия томонидан ўтказилади. Одатда, аттестация учун қуйидаги ҳужжатлар керак бўлади:  аттестациядан ўтувчи шахсга тавсифнома;  номзод томонидан чоп қилинган илмий ишлари рўйҳати;  унинг илмий ҳисоботи;  олган патентлари;  илмий ишланмаларни амалиётга татбиқ этиш бўйича далолатномаси;  рағбатлантирилганлиги тўғрисида ходимлар бўлими томонидан берилган маълумот.

Юқоридаги маълумотлар комиссия томонидан атрофлича ўрганилиб сўнгра якуний қарор қабул қилинади. Қарор хулосаси ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Илмий муассасаларда оптимал иш тартибини танлаш Юқорида айтиб ўтганимиздагидай, илмий муассасалар ходимлар таркиби бир хил эмас. Бу йерда олимлар, муҳандислардан тортиб то техниклар ва лаборантлар хизмат қилади. Бундан ташқари олимларнинг ўзларини ишлари мазмунига кўра бир хил эмас. Шундай екан уларнинг иш куни тартиби ҳам универсал бўлиши мумкин эмас, жумладан, бир хил тоифадаги мутахассисларнинг ҳам. Шу боисдан ҳам илмий муассаларда иш куни тартибини белгилашда унинг ўзига хос томонларини ҳисобга олиниши мақсадга мувофиқ ҳисобланади. Янги иш графикларини ишлаб чиқишда ходимлар томонидан бажарилаётган ишлари ҳарактери билан чекланиб қолмай балки уларнинг иқтисодий самарасини ҳам ҳисобга олиш лозим. Бундан ташқари, унда иш тартиби ва унинг натижалиликни рағбатлантиришнинг ўзига хос хусусиятлари ҳам ифода етилиши керак. Илмий муассасаларда ходимлар одатда беш иш куни ҳафтаси – 40 соат ҳажмда, ерталабки соат 9:00 дан кечки соат 18:00 гача ишлайдилар. Бу иш тартиби ўзининг афзалликлари билан бир қаторда маълум камчиликлардан (йўллардаги тирбандлик, лифт учун навбат кутиш) ҳам холис эмас. Оқибатда, ходим ўз вақтида ишга етиб келолмайди, натижада келишмовчилик юзага келади. Шу боисдан ҳам илмий муассасаларда қуйидаги самарали иш режимларини қўллаш мақсадга мувофиқдир: • мосланувчан график;  қисқартирилган иш ҳафтаси;  қисман бандлик.

Илмий муассасаларда ходимларга мосланувчан иш тартиби жорий қилинганда ходим раҳбарият билан келишган ҳолда ишга келиш ва кэтиш вақтини ўзи танлаб олади. Қисқартирилган иш ҳафтасида ходим ҳафтанинг 4 соат иш юкламасини 5 кунда эмас 4 кунда бажарилишига руҳсат етилади. Қисман бандлик, одатда, ёлланма ходимларга қўлланилади. Бу йерда ёлланма ходим қисқа вақт ичида ўзига белгиланган мажбуриятни бажариши назарда тутилади. Илмий муассасаларда енг кенг тарқалган иш куни тартиби мосланувчанлик графиги ҳисобланиб, у турли усуллар билан тузилади: • кунлик иш вақтини бошланиши ва тугалланишини танлаш; • иш кунини ўзгарувчанлиги; • умумий вақтни белгилаб олиниши, яъни бу вақтни илмий муассаса раҳбарияти томонидан ҳамма ходимларни иш ўрнида бўлишини белгиловчи иш графиги, мосланувчанлик даражасига қараб, иш кунининг ҳар хил тартибини ажратиш мумкин. Уларни барчаси амалиётда кенг қўлланилади. Мосланувчанлик сиклда ходимлар иш вақти бошланиши ва тугатилишини ўзлари танлаб оладилар ва бу тартиб маълум бир даврда (масалан ҳафта) амал қилади. Қалқиб турувчи график – бу йерда иш вақти бошланиши ва тугатилиши ўзгарувчан бўлсада ходимнинг кунлик тўлиқ 8 соат ишлаши таъминланади. Ўзгарувчи кун – бу йерда айрим кунлари иш вақтини давомийлигини ўзгаришига рухсат етилади, аммо ходим бир ҳафта мобайнида 40 соат, бир ойда еса 160 соат ишлаши зарур бўлади. Ўзгарувчан кун ва қалқиб турувчи график илмий муассасаларда самарали ҳисобланади. Чунки бу йерда нормаллашган иш куни мавжуд. Бу график хорижда кичик бизнес ва саноат фирмаларининг лабораторияларида қўлланилади.

Жуда мосланувчан график – ходимларни белгиланган вақтда ишда бўлишларини талаб этади (масалан ерталабки 10:00 дан куннинг 14:00 гача, душанба ва жума кунлари). Мосланувчан жойлашув, бу йерда ходимнинг нафақат иш вақти, балки иш жойини ҳам ўзгаришига рухсат етилади. Бундай ҳолларда ходимлар уйда ёки корхона филиалларида ишлаши мумкин. Жуда мосланувчан график ва мосланувчан жойлашув республика фанлар академияси тасарруфидаги илмий муассасаларига қўл келади. Илмий жамоаларда мақсадли гуруҳлар ва улар фаолиятини ташкил этиш Гуруҳ дейилганда маълум бир мақсад йўлида бирлашган бирбирига кўмаклашувчи икки ва ундан ортиқ ишчилар тушунилади. Ходимларнинг гуруҳларга бирлашуви қуйидаги бир қатор вазифаларни ҳал этади: • илмий салоҳиятдан максимал даражада фойдаланишни таъминлайди; • ходимлар бошқарувга кенг жалб етилади; • уларда жавобгарлик ҳиссини оширади; • доимий равишда ўз устида ишлаш ва малакасини оширишга ундайди. Тўгарак ва мақсадли гуруҳлар иш жараёнида интилувчан ва ташаббускор ходимларни, норасмий йетакчиларни қидириб топиш алоҳида аҳамият касб этади. Бу йерда уларни қуйидаги гуруҳларга ажратиб кўрсатиши мумкин:  Раҳбарлар гуруҳи  Мақсадли гуруҳлар  Бўлимлар. Раҳбарлар гуруҳи, одатда, раҳбарлар ва уларнинг қўл остидаги ходимларидан ташкил топади. Мақсадли гуруҳ – бу бир топшириқ устида ишловчи шахслардан ташкил топади.

Бўлимлар – бу ташкилотнинг маълум бир комплекс ёки алоҳида топшириқ бажариш ваколати берилган бўлими. Мақсадли гуруҳ ишчилари мутахассислардан, шунингдек, ишчилардан ҳам ташкил етилиши мумкин. Илмий ходим муҳандислардан ташкил топган мақсадли гуруҳ олдиндан белгилаб қўйилган топшириқ бўйича иш юритади. Уларнинг мақсадлари мураккаб ва вақти чегараланган бўлади. Улар турли муддатларга (2-3 ва ундан ортиқ йилларга) ташкил етилиши мумкин. Амалиётда кенг тарқалган мақсадли гуруҳлар бу фирманинг турли илмий текшириш бўлимларида ишлаётган илмий ходимларидан ташкил топган гуруҳдир. Уларнинг иш самарасига гуруҳнинг иш ҳажми, таркиби, ходимлар мавқеи ва функсионал роли каби омиллар таъсир этади. Мақсадли гуруҳ вақтинчалик илмий жамоа шакллантиришдан олдин морфологик таҳлил ўтказилиши мақсадга мувофиқ. Унинг натижасида бош вазифа алоҳида топшириқларга ажратиб олиниб, уларни ҳал этишнинг алтернатив имкониятлари аниқланади. Ажратиб олинган ҳар бир топшириқ, одатда, бажарилишига маълум босқичларга ажратиб олинади. Бажарувчилар жамоасини шакллантиришда бажарилиши лозим бўлган барча ишлар белгилаб олиниши, уларни бажарилиш муддатлари, бажарувчи шахслар ва иш натижалари аниқлаб олиниши лозим. Мақсадли гуруҳни ўз ғоялари моҳиятини тўла англай оладиган ва янгиликни татбиқ етилишидан манфаатдор бўлган лойиҳа раҳбари бошқаради. У гуруҳ таркибини шакллантиради, унинг аъзолари ўртасида вазифаларни тақсимлайди, ишни боришини назорат қилади. Айрим ҳолларда гуруҳ ходимларни малакасини ошириш бўйича юқори тажрибали мутахассислар ёрдамида қисқа муддатли машғулотлар, семинарлар ўтказиши мумкин.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабр № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида»ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида»ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1006- хи,Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида»ги Қонуни 1993-йил 28-декабр №1002-хи,-Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ташкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабр. 7. А.Абдуллаев, Қ.Муфтайдинов, Х.Айбешов “Кичик бизнесни бошқариш” дарслик. Тошкент Молия 2003й.

Похожие

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Инновацион фирмаларни стратегик бошқариш

Ходимларни бошкаруви

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида меҳнатни ташкил этиш ва ходимларни бошқариш