Evolutsion menejment konsepsiyasi - Экономика - Рефераты

Evolutsion menejment konsepsiyasi

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

571.5 KB

Evolutsion menejment konsepsiyasi Reja: 1. Menejment evolutsiyasining mohiyati, uning nazariyasi va amaliyoti 2. Xorijiy tajriba sifatida Rossiya menejmentining xususiyatlari 3. Zamonaviy menejer va uning kreativ ta’limi

Menejment evolutsiyasining mohiyati, uning nazariyasi va amaliyoti Rivojlangan mamlakatlar mutaxassislarning fundamental asarlarida “menejment” tushunchasiga o`xshash talqin berilgan. Lekin xorijiy va mahalliy mualliflarning ba’zi bir o`quv qo`llanmalaridagi talqinlarga ko`ra: “Boshqaruv bu umumiy insoniy faoliyat bo`lsa, menejment esa – tashkilotning samarali faoliyatini ta’minlab bera oladigan o`z kasbining ustasi bo`lgan mutaxassislar faoliyati, uning tizimlashtirilgan sohasini o`z ichiga olgan o`ziga xos maydon hisoblanadi”. Menejmentda jarayon sifatida quyidagi ahamiyatli jihatlar amal qiladi: 1) menejment funksiyalari sanalgan : rejalashtirish , tashkil qilish , motivasiya , nazorat kabi faoliyat turlari ma ’ lum bir muayyan birlikning muvofiqlashuvi ; 1) menejment qarorlarini qabul qilish va amalga oshirish; 2) barcha komponentlarni o`zaro bog`laydigan axborotni qayta ishlash va rivojlantirish va uni o`z ichiga oluvchi aloqa jarayonini boshqarish tizimi. Menejmentning mohiyati samarali boshqaruvda tashkilot tomonidan foydalaniladigan quyidagi iqtisodiy resurslarni o`z ichiga oladi, ya’ni: 1. Bilim-jamoatchilik va (yoki) shaxs ehtiyojini qoniqtiradigan natijalarni va maksimal foyda olish, o`zgartira oladigan darajadagi tushunib etilgan axborot; 1. Tadbirkorlik qobiliyati - yangi faoliyat sari yoki yangi g`oya, yangi mahsulotni yoki xizmatlarni, nou-xau larni joriy etishda tavakkalchilikka qarab bora olish; 3. Axborot - dalillar, voqealar, hodisalar, jarayonlar, ko`rinish shakllaridan qat’iy nazar, odamlar, sub’ektlar; 4. Ish - moddiy va boshqa qiymatli ishlab chiqarish vositasi yo`li bilan yaratilgan maqsadga yo`naltirilgan insoniy faoliyatdir.

5. Sarmoya - asosiy (binolar, mashinalar-mexanizmlar, uskunalar va hokazo), aylanadigan (xom ashyo, materiallar va boshqalar), tashkilotning kundalik faoliyatidagi mavjud harakatdagi jamg`armalar; 6. Yer – shaxsiy va jamoat ehtiyojini qondirish maqsadida kelib chiqadigan va maksimal foyda olish imkonini beradigan faqatgina tashkilot joylashgan binolar, inshootlar ostidagi joylashgan hudud emas, balki, tashkilot tomonidan foydala- niladigan foydali qazilmalar, o`rmonlar, dalalar, suv resurslari va boshqa tabiiy resurslar; Professor L.I. Evenkoning ta’rifiga ko`ra, shuningdek, M. Meskon va boshqalarning “Menejment asoslari” darsliklarida - menejment bu ilm-fan, san’at va tajriba sintezidir deyilgan. Menejment faqat XX asrning boshlaridagina mustaqil faoliyat turi deb e’tirof etildi. Mutaxassislar “Menejment” fanining termin sifatida uning paydo bo`lish qonuniyatini iqtisodiyotning islohoti bilan, qolaversa, uning rivojlanish bosqichi bilan bog`laydilar. Zamonaviy amaliyot va nazariyalarning xilma-xilligida Amerika menejmenti eng maqbul “madaniylashgan boshqaruv” bo`lib qolmoqda. Amerika uchun jahon hamjamiyatidagi yetakchilik holatini uning menejmenti ta’minlab berdi va shu orqali zamonaviy menejmentning nazariyasi va amaliyoti dastavval AQSH da shakllandi. Albatta, Amerika nazariyachilarining xulosalarini va amaliyotchilar tavsiya- larini ko`r-ko`rona kuzatib bo`lmaydi, lekin ularning g`oyalarini bilish albatta zarur, chunki ulardan muayyan sharoitlar va xususiyatlarni inobatga olgan holda milliy tashkilotlarda foydalanish mumkin. Menejment tamoyillari ham dastavval 1911 yilda AQSh da shakllangan bo`lib, u muhandis va menejer Frederik Uinslou Teylor tomonidan uning “Ilmiy menejment tamoyillari”, “Ilmiy boshqaruv tamoyillari”, shuningdek, “Mehnatni ilmiy tashkil qilish” nomli asarlarida keltirilgan. U ilmiy menejment maktabining asoschisi va muallifi bo`lib, birinchi navbatda, menejmentning quyidagi to`rtta tamoyili “Teylorizm” deb nom olgan:

1. Ishning har bir elementini amalga oshirishga ilmiy yondashuv; 2. Ishchini o`qitish va tayyorlashga, tanlab olish va jalb qilishga ilmiy yondashuv; 3. Ishchilar bilan o`zaro hamkorlik; 4. Menejerlar va ishchilar o`rtasida ish natijalari bo`yicha javobgarlik mas’uliyatini taqsimlash. F.U. Teylorning menejment nazariyasiga qo`shgan asosiy hissasi shundaki, u bir-biriga bog`liq bo`lgan bir necha funksiyalardan iborat bo`lgan menejment tamoyillarini belgilab beradigan boshqaruvni universal jarayon sifatida ko`rib chiqqan. U menejmentni tizimlashtirilgan jarayon sifatida ajratib, tashkilotni boshqarish nazariyasini shakllantirdi. F.U. Teylorning g`oyalarini davom ettirgan, rivojlantirgan asosiy izdoshi ko`mir qazib olish bo`yicha katta fransuz kompaniyasining rahbari Anri Fayol bo`ldi. Uni ba’zida “menejmentning otasi” va ma’muriy boshqaruv maktabining asoschisi deb atashadi. U ishlab chiqarish ma’muriy tashkilotining oltita faoliyat sohasini shakllantirdi, ya’ni: - texnik faoliyat (mashina va stanoklarning sozligini nazorat qilish, qurilmalar, asbob-uskunalar); - tijorat faoliyati (sotib olish, sotish, almashtirish); - moliyaviy faoliyat (kapitalni qidirish va ulardan foydalanish); - himoya faoliyati (xavfsizlikni ta’minlash); - buxgaltereya hisobi yoki buxgaltereya faoliyati (hisob, nazorat, statistika, va boshqa operasiyalar); - ma’muriylashtirish (xodimlarni fidokorona faoliyatga undash, qiziqtirish, menej- mentning 14 ta tamoyilini ko`rib chiqish kerak.) A.Fayol menejer boshqaruv masalalarini yechishda menejmentning 14 ta tamoyiliga amal qilgan holda rahbarlikni amalga oshirishi lozim deb hisoblaydi. (jadvalga qarang). Menejment amaliyoti dunyoning turli mamlakatlarida turli ijtimoiy-iqtisodiy bosqichlarda ko`p asrlik evolutsiyani boshidan kechirdi. Amaliy menejmentning

paydo bo`lishi va rivojlanishi taxminan 7 ming yilni o`z ichiga olib, V bosqichda tasniflangan:

Menejmentning evolyusion konsepsiyasi uchun quyidagi ketma- ketlikni keltirish mumkin. (Jadval - 1.2 ga qarang). I bosqich, “diniy-tijoriy” deb nom olgan. Uni ruhoniylarning eng yuqori tabaqasi, asosiy diniy tamoyillari kabi bog`laydilar. Mazkur jarayon yozuvlarning paydo bo`lishi bilan aniqlangan. Bizgacha qadimgi Misrning Shumeriya jamoatlarida tijorat operasiyalari bo`yicha ma’lumotlar loy planshetlarida yozib qoldirilgan bo`lib, mazkur jarayon o`sha vaqtlarda ham boshqaruv amaliyoti mavjud bo`lganligini isbotlaydi. II bosqich, “dunyoviy-ma’muriy” davri bo`lib Bobil shohi Hammurapi nomi bilan bog`liqdir. (miloddan avvalgi 1752-1792 yillar). Uning rahbarligi ostida va uning bevosita ishtirokida davlat boshqaruvi bo`yicha qonunlar to`plami ishlab chiqilgan, diniy dunyoviy boshqaruv uslublari kiritilgan, turli xildagi faoliyatlarni amalga oshirish uchun mas’uliyat va nazorat qilish kuchaytirilgan. Agar birinchi bosqichda nazorat faqat mikroiqtisodiy darajada bo`lgan bo`lsa, ikkinchi bosqichda esa makroiqtisodiy darajaga ko`tarilgan.

III bosqich, “sanoat-qurilish” davri Bobil shohi Navuxodonosor II boshqaruv davrini o`z ichiga oladi (milloddan avvalgi 562-605 yillar). Unda davlat boshqaruvi usullari qishloq xo`jaligi, sanoat, qurilish ishlab chiqarishini nazorat qilish bilan birlashtirildi. Ushbu davrga kelib donni saqlash korxonalarida, Vavilon suv minorasi qurilishida, Simiramidning osma bog`larida, rangli yorliqlar

qo`llanilgan tikuv fabrikalarida ishlab chiqarish nazorat tizimi ishlab chiqildi va joriy etildi (bizda hozir ham foydalanilmoqda). Qiziqarli, muvaffaqiyatli boshqaruv yangiliklari qadimgi Rimda joriy etildi. Masalan, Diokletnanning (milloddan avvalgi 243-316 yillar.) hududiy boshqaruv tizimi va Rim katolik cherkovining ma’muriy tashkiloti hali ham G`arbiy Evropada mukammal rasmiy tashkilot sifatida qadrlanadi. Ushbu bosqichda menejmentning asosiy funksiyalarini tizimlashtirishda, xodimlar menejmentida, hokimiyat tizimini tashkil etishda va boshqaruvchi mavqeini shakllantirishda muhim o`zgarishlar ro`y berdi. IV bosqich, “kasbiy boshqaruv”. U kapitalizmning yuzaga kelishi va G`arbiy Evropa mamlakatlarida sanoatning rivojlanishi bilan bog`liq. Ushbu vaqtlarda ishlab chiqarishni boshqarish sohasida tadbirkorlar kasbiy faoliyatga muhtoj edi. Menejment nazariyasining mavjud emasligi, qolaversa, shu sabab mazkur soha bo`yicha o`qish imkoniyatining yo`qligi, boshqaruvchi menejerlarni ishga yollash shakllarining paydo bo`lishiga olib keldi. V bosqich, “samarali to`rachilik” deb nomlanib, XIX asrning oxiri, XX asr- ning boshlarini qamrab oladi. Boshqaruv 1911 yildan boshlab Frederik Teylor tomonidan “Ilmiy boshqarish tamoyillari” nomli kitobi chop etilgandan so`ng an’anaviy ravishda mustaqil tadqiqot va nazariy soha sifatida tan olina boshlandi va nazariy fanga aylandi. Hozirgi vaqtda “Menejment” har xil yo`nalishdadir. Buning eng umumiy ta’rifi quyidagilardan iborat: menejment – bu dasturiy-maqsadli, tizimli boshqaruv, ilmiy va texnik ishlanmalarni joriy va istiqbolli rejalashtirish va bashoratlash, ishlab chiqarishni tashkil etish, samarali mehnatga undash va nazorat qilish, butun jamiyat (shu jumladan, ijtimoiy), daromadlarini oshirish, bozor ehtiyojlarini qondirish, xo`jalik yuritish samaradorligini oshirish maqsadida tashqi muhit va bozordagi o`zgarishlarni yaxshilash yo`li bilan mahsulot va xizmatlarni sotish tizimidir. Keling, Rossiya menejmentining rivojlangan xorijiy mamlakat sifatidagi hozirgi zamonaviy bosqichdagi tajribasi va xususiyatlarini ko`rib chiqaylik.

Xorijiy tajriba sifatida Rossiya menejmentining xususiyatlari Rossiyada, menejment nazariyasi, san’ati va amaliyoti yangi nazariya sifatida mamlakatda o`tkazilgan iqtisodiy islohotlar natijasida paydo bo`ldi va o`quv predmetining ahamiyati yaqqol namoyon bo`ldi. Menejment “menejerni qanday topish kerak”- bu boshqaruv bo`yicha ishlarni amalga oshiradigan ijtimoiy qatlam toifasidagi ma’lum bir shaxslardir. Rossiyada boshqaruv nuqtai-nazaridan dastlavval uchta shartli ravishda asosiy boshqaruv modellari ajratildi: 1-model, “yangi ruslar” deb ataladigan ko`pchilik tashkilotlarda XX asrning oxirgi o`n yilliklarida “sog`lom fikr” ning shohidi bo`lindi. Ushbu “menejerlar” ning ko`pchiligi kasb-kori bo`yicha bundan oldin muhandislar, iqtisodchilar, huquqshunoslar, dasturchilardan iborat bo`lib, aynan menejment bo`yicha mutaxassislar emas edi. U paytlarda biznes rivojining birinchi bosqichida menejment juda oddiy, shunga mutanosib ravishda biznes ham birmuncha soddaroq edi. Biroq, shunga qaramasdan tashkilotlarning rivojlanish ko`lami bilan “sog`lom aql” kasbiy boshqaruvi o`rtasidagi mutanosiblik yetarli darajada edi. 2-model, “G`arb madaniyati” modeli Rossiya bozorlarida faoliyat ko`rsatuvchi yetuk bozor iqtisodiyotiga ixtisoslashgan G`arbiy mamlakatlar tashkilotlari tomonidan taqdim etilgan G`arb menejment madaniyatining ta’sirini bo`rttirib ko`rsatish Rossiya tashkilotlari uchun kerak emas, lekin ba’zi ta’sirlarning izlarini e’tibordan chetda ham qoldirmaslik kerak. Masalan, oxirgi yillarda menejmentning texnologik bazasini tubdan qayta ko`rib chiqish yuz berdi. Zamonaviy menejment personalini shaxsiy kompyuterlar, so`nggi aloqa tizimlari, ma’lumotlar bazalari masofaviy erkin foydalanish ma’lumotlari, turli xil dasturiy vositalar, shuningdek, internet tarmog`i bilan ta’minlanmog`i lozim. Shu bilan bir qatorda, ko`plab tashkilotlar G`arb menejmentining birqancha tashqi qiyofa faoliyatlari sanalgan nafislik, muloyimlik, hamkorlik, jihozlanish kabilardan andoza oldilar. Biroq, yana tashqi ko`rinish andozalaridan tashqari,

texnik va texnologik jihatdan qurollanish ham e’tibordan chetda qolmadi. So`nggi yillarda, G`arbiy xususiy sektor texnologiyalariga qaratilgan harakatlarni rivojlantirish, korporativ boshqaruv, guruhlararo o`zaro munosabatlarga o`tish tezlashdi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatning menejmenti sezilarli darajada texnik tomondan o`zini namoyon qildi va o`z navbatida, Rossiya menejmenti madaniyatiga ahamiyatli ta’sir ko`rsatdi. 3-model, “an’anaviy (sho`roviy) boshqaruv usullari” ba’zi tashkilotlarda hali ham amal qilmoqda. Menejment nazariyasi va amaliyoti yangi axborot va boshqa texnologiyalarga o`tish munosabati bilan o`zgarib turadi. Hozirgi vaqtda menejmentni rivojlantirishning quyidagi 3 konsepsiyasini ajratish mumkin: 1. G`arb menejmentining nazariyasidan andoza olish. Mazkur andoza rus mentalitetining o`ziga xos xususiyatlarini e’tiborga olmaydi, shuning uchun ham hozirgi kunda Rossiya uchun ushbu nazariyaning kelajagi yo`q. 2. G`arbning menejment nazariyasini milliy xususiyatga moslashtirish. Ushbu konsepsiya Rossiya menejmenti uchun hozirgi rivojlanish bosqichida istiqbollidir. 3. Eng istiqbolli konsepsiyalar sanalgan G`arb va Sharq boshqaruv modellarining yutuqlari va eng muhimi, dunyo mamlakatlari menejmentining samarali jihatlaridan foydalangan holda Rossiya menejmentining nazariyasini yaratish. Zamonaviy Rossiya menejmenti mamlakatda bozor islohotlarini o`tkazish siyosatini olib borayotganligi va fuqarolarning erkinligi va farovonligini, shuningdek, davlatning iqtisodiy manfaatdorligini ta’minlashga qaratilgan, eng muhimi texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlarning muttasil o`sishiga ko`proq yo`naltirilgan. Rossiya menejmenti islohot o`tkazilayotgan iqtisodiyotning, umuman, jamiyatning hayotiy ob’yektiv ehtiyojlarini, shuningdek, asosiy tayanch masalalarini, shuning bilan birgalikda barpo etilayotgan boshqaruvning yangi tizimi bozor iqtisodiyotiga o`tish va uni amalga oshirishda har bir alohida shaxsga

va umuman jamiyat uchun kam yo`qotishlarsiz amalga oshadigan maqsadni hisobga olishi kerak. Menejmentning markazlashtirilmasligi, uning tarqoq sharoitdagi faoliyati turli darajalarda ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarga o`tishda iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solinishini to`liq rad etishni nazarda tutmaydi. Bozor mexanizmining o`zigina jamiyatning ko`plab ehtiyojlari bilan bog`liq bo`lgan, masalan, atrof-muhitning barcha ehtiyojlari bilan bog`liq ekologik xavfsizlik, Rossiyaning ijtimoiy-iqtisodiy birligi, fundamental ilmiy-tadqiqotlarning amalga oshirilishi, uzoq muddatli harbiy dasturlar, ayniqsa, mudofaa sanoati majmuasi sohasidagi (MSM) muammolarni hal qilishga ojizlik qiladi. Menejmentga oid yangi qarashlar XX asrning 70-80 yillarida, ya’ni, Piter Draker tomonidan menejmentning: vaziyatlilik, tizimlilik, ijtimoiy yo`naltirilganlik, egiluvchanlik, shuningdek, ko`pincha tashqi muhitdagi doimiy o`zgarishlarga hozirjavob qiladigan yangi taktika va strategiyani ishlab chiqish orqali tashkilotlarni moslashtirish tamoyillari nashr etilgandan keyin paydo bo`ldi. Rossiya zamonaviy menejmentining asosiy xususiyatlari va yo`nalishlari quyidagilardir: 1. Ixtisoslashuv; 2. Ijtimoiylashtirish; 3. Kasbga yo`naltirish; 4. Kompyuterlashtirish; 5. Globallashuv. Zamonaviy Rossiya menejmentining asosiy xususiyatlari, masalan: 1. An’analar (boshqaruvga texnologik yondashuv, homiylikka manzirat). 2. Ilmiylik (yuksak ilmiy-intellektual salohiyat, birinchi navbatda, mudofaa sanoati majmuasi). 3. Tajriba (iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish, ilg`or texnologiyalarning o`zlashtirilishi). 4. Yaratilish (ta’lim, shu jumladan, menejerlarning kasbiy va kreativ tayyorgarligi).

5. O`ziga xoslik (mentalitet, tashkiliy madaniyat). 6. Uddaburonlik (erkin iqtisodiyot sharoitida ). 7. Qiyinchiliklar (masalan, mintaqaviy-siyosiy jihatdan). Menejment samaradorligini oshirishning muhim omili bo`lib, boshqarishni ixtisoslashtirish hisoblanadi. Shunga muvofiq ravishda menejmentning turlarini quyidagi 1-rasmda keltirish mumkin: Zamonaviy Rossiya menejmenti alohida turlarining mohiyatini bo`lib-bo`lib ko`rib chiqamiz. Mehnat resurslarini boshqarish - bu xodimlar siyosati konsepsiyasini va strategiyasini ishlab chiqishni va ularni boshqarish usullarini o`z ichiga oladigan tashkilot rahbarlari tarkibi va xodimlarni boshqarish bo`yicha mas’ul bo`g`inlar mutaxassislarining tizimli, maqsadli yo`naltirilgan faoliyatidir. Mehnat resurslarini boshqarishning asosiy vazifalari: - xodimlar boshqaruvi tizimini shakllantirish; - xodimlar ishini rejalashtirish; - xodimlar marketingini yuritish; - xodimlarni qidirish, jalb qilish va tanlash; - xodimlarni yollash, o`qitish va ishdan bo`shatish. Xodimlar menejmentining texnologiyasi muammolarining keng doirasini qamrab oladi, masalan:

- huquqiy; - me’yoriy-uslubiy; - axboriy; - ish yuritish; - rozilik sanksiyalari. Xodimlar menejmentining huquqiy jihati mamlakatda yuz berayotgan ijtimoiy- iqtisodiy o`zgarishlar sharoitida borgan sari ko`proq ahamiyat kasb etmoqda, chunki, mamlakatda mehnat qonunchiligining huquqiy me’yorlari ijtimoiy munosabatlarga, millionlab ishchilarning mas’uliyatiga va manfaatlariga ta’sir qiladi. Ma’lumki, mamlakatning jahon hamjamiyati davlatlari qatoriga kirishi va inson huquqlarining hurmat tamoyillariga rioya etilishi Rossiya Federatsiyasining milliy qonunchiligida xalqaro mehnat standartlarini, Birlashgan Millatlar Tashkilotining me’yoriy hujjatlarini, Xalqaro mehnat tashkilotining tavsiyalarini, Evropa Ittifoqining qonunlari va boshqalarini hisobga olishni talab qiladi. Eng yuksak jamiyat manfaatlari insoniyat rivojlanish darajasining qiyosiy ko`rsatkichlariga ko`ra, mutaxassislar fikricha, milliy boyliklarni hisoblash muammolari bo`yicha dunyo masshtabida jamg`arilgan milliy boylikning 67% ini tashkil qiladi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga xos bo`lgan mamlakatning birmuncha muvaffaqiyatli, raqobatbardosh tashkilotlari o`zining xodimlar menejmentida xodimlar axtarishning faol usullari sanalgan, jalb qilish va yuqori malakali xodimlarni tanlash, shuningdek, ularni tayyorlash va qayta tayyorlash uchun mablag`lar sarflashni ko`paytirish kabi usularni qo`llaydilar. Mamlakatda turli faoliyat sohalari va o`zgarishlarga qarab, kadrlar bo`limining maqsad va vazifalari tubdan o`zgarmoqda. Ushbu bo`limlar o`tmishda bo`lganidek rasmiy yordamchi tuzilmalar-dan zamonaviy tashkilotlarning eng ahamiyatli xizmat bo`linmasigacha o`tib, xorijiy tajribani qo`llashgacha bordilar, lekin, afsuski, har doim ham mazkur tajriba samara bermayapti. Shuning uchun xodimlar menejmenti bo`yicha yangi

qo`shimcha ishlan-malarga asoslangan tegishli tizim yaratilish zarurati paydo bo`ladi. G`arb mutafakkiri Eduard Deming ham shunday deydi: “Faqat mukammal xodimlar boshqaruvigina zaruriy o`zgarishlarni keltirishi mumkin”. Insonning qadr-qimmati, uning huquq va erkinliklari Rossiya Federatsiyasining Konstitutsiyasi tamoyillarida qayd etilgan. Ushbu konstitutsiyaviy voqeilik qonuniy ijodkorlik va qonunchilikni amaliyotga tatbiq etish va uni qo`llashni belgilab berishi kerak. RF Konstitutsiyasining 2-moddasida inson huquqlari va uning erkinliklarining ustuvorligi belgilab qo`yilgan. Ushbu qoidalar orasida shunday ijtimoiy-iqtisodiy huquqlar borki ularga, mehnat va dam olish huquqi, ijtimoiy ta’minot huquqi, ta’lim olish huquqi va boshqalar kiradi. Barcha tashkilotlarda inson resurslarini boshqarish birlamchi ahamiyatga egadir. O`ylamasdan, fikrlamasdan tanlangan, joylashtirilgan va kasbiy tayyorlanmagan xodimlar mavjud har qanday tashkilot o`z maqsadlariga erishishi mumkin emas. Ushbu tasdiq xodimlar menejmenti konsepsiyasida eng muhim dasturiamal bo`lib xizmat qiladi. Italiyalik mutafakkir Tommazo Kampanella shunday fikr bildiradi: “Haqiqat mezonlari bu orttirilgan tajribadir”. O`z navbatida, xodimlar menejmentida ham nazariya va konsepsiya xodimlar boshqaruvining umumlashtiruvchi inikosi hisoblanadi. Mehnat munosabatlari mezonlarining qonunchilikda belgilanishi xodimlar menejmentining ahamiyatini yaxshiroq tushunishga olib keladi. Mualliflar, xodimlar menejmenti sohasida o`z mamlakati va jahon tajribasini o`rganib, tashkilotdagi xodimlar menejmenti asosiy bosqichlarining chizmasini taklif qiladi. (1.2-chizmaga qarang). Tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyati uchun har bir xodimning harakatini boshqaradigan va rahbariyat tomonidan ma’lum doirada to`liq mos bo`lmagan hamkorlik aloqalari tavsiya etilmagan taqdirda ham, ularning birlashgan holatda umumiy vazifalarni bajarishi uchun yetakchi xodimlar menejeri zarur bo`ladi.

Har bir rahbar xodimlar boshqaruvi bo`yicha ishchi-xodimlarni boshqarish usul va bosqichlarini bilishi va tushunishi lozim. Rossiya Federatsiyasi Mehnat kodeksi, Rossiya Federatsiyasi Konstitutsiyasi qoidalari va moddalaridan kelib chiqqan holda har qanday kamsitishlardan holi bo`lgan mehnat huquqlari va erkinliklarining konstitutsiyaviy kafolatlari ta’minlanishiga rioya qilish. Tashkilotni zaruriy xodimlar bilan ta’minlashni o`z ichiga oluvchi xodimlarni rejalashtirishni amalga oshirish va muqarrar harajatlarni belgilash. Xodimlarni qidirish va ishga olish. Barcha lavozimlar bo`yicha (ayniqsa rahbar lavozimlariga) zaruriy salohiyatli nomzodlar zahirasini shakllantirish maqsadi-da xodimlarni jalb qilish. Shtat lavozimlariga nomzodlarni baholash va zahiradan qabul qilish paytida ma’qullarini tanlab olish. Ishchi xodimlarning qo`nimliligini saqlab qolish va jalb qilish maqsadida mehnatga haq to`lash tizimini aniqlash va imtiyozlar berish. Kasb-korga maqbul yo`naltirish va moslashtirish, tashkilot bo`linmalarida ishga qabul qilishni joriy qilish, tashkilot tarkibida ishlaydigan xodimlarda tashkilot ulardan kutayotgan eng yaxshi natijani beradigan qanday ishlarni amalga oshirish mumkinligi hissini shakllantirish. Yanada samaraliroq ish unumini shakllantirishga xizmat qiladigan mehnat ta’limi bo`yicha dasturlar ishlab chiqish.

Mehnat faoliyatini baholashning uslubiyatini yaratish va har bir ishlovchi e’tiboriga yetkazish. Xodimlarni katta yoki kichik mas’uliyat talab etadigan lavozimlarga ko`chirish yoki ularni boshqa ish uchastkasidagi boshqa lavozimga o`tkazish yo`li bilan ularning kasbiy malakasini oshirish, shuningdek, og`riqsiz, insonparvarlikkka yo`naltirilgan ishga yollash usullarini ishlab chiqish. Rahbar xodimlarning mehnat samaradorligini oshirishga va qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan dasturlarni yaratish. Xodimlar bilan ish beruvchi tashkilot o`rtasidagi munosabatlarni tartibga solish uchun huquqiy me’yorlarni chuqur va uzluksiz o`rganish. Jinoiy, ma’muriy va moddiy javobgarlikka oid bo`lgan huquqbuzarlik munosabatlari bo`yicha huquqiy sanksiyalarni adolatli qo`llash. Ishlab chiqarish menejmenti - bu mehnat jamoasining ishlab chiqarish jarayonidagi faoliyatini tashkil qilish va muvofiqlashtirishga maqsadli yo`naltirilgan qadam bo`lib, boshqaruv ob’yekti uchun vazifalarni aniqlashtirish va ularning haqiqiy holatini ro`yxatga olish va tezkor topshiriq va ishlab chiqarishga tegishli bo`lgan boshqa vazifalarning, shunigdek, iqtisodiy asoslangan ishlab

chiqarish dasturlarining qabul qilinishi va shakllanishiga oid bo`lgan axborotlarni ko`rib chiqish bo`yicha boshqaruv xodimlarining harakatlari ketma-ketligi yig`indisidir. Rivojlangan bozor iqtisodiyoti mamlakatlarida va hozirgi vaqtda Rossiyada ishlab chiqarish menejmentini rivojlantirish bo`yicha yangi yo`nalishlar va konsepsiyalar yaratilmoqda, х ususan: 1. Ishlab chiqarishni boshqarishni va tashkilot faoliyatini zamonaviy kompyuterlarda va boshqa texnologik asoslarda reinjiniring yoki qayta qurish. 2. Mahsulot va xizmatlarni tashkilot ichida va uning tashqarisida sotib oladigan barcha bo`linmalari alohida bo`lib qoladigan tashkilotning ichki bozor konsepsiyasini rivojlantirish, ya’ni, tashkilotning ichki faoliyatida bozor tamoyillaridan foydalanish. Shu bilan birga bu birliklar yagona kompyuter tarmoqlari, tadbirkorlik tuzilmasi va moliyaviy tizimlar orqali birlashadilar. 3. Tashkilotlarning turli xil shakllarda birlashmalar ko`rinishini qamrab oladi-gan, eng samarali barcha resurslardan foydalanishga yo`naltirilgan integrasion jarayoni aynan ishlab chiqarish menejmentida ro`y beradi. 4. Tashkilotning yutuqlarini qulay baholashning vositasi hisoblangan ishlab chiqarishni boshqarishning samaradorligini nomoddiy baholashlar keng tarqalmoqda. Nomoddiy baholash mezonlari quyidagilardir: - bilim; - tadbirkorlik qobiliyatlari; - intellektual kapital; - mijozlar ehtiyojini qondirish; - kompyuter texnologiyalaridan foydalanishning to`kisligi va butligi.

Zamonaviy Rossiya tashkilotlari asosiy e’tiborni ishlab chiqarishni tashkil etishga, aniq va ravshan mehnat taqsimotini ta’minlaydigan turli xildagi tuzilmalarni shakllantirishga, faoliyat natijalari bo`yicha ijrochilarning ish bajarishini nazorat qilishga va ularni rag`batlantirishga qaratmoqda. Ishlab chiqarish menejmentining o`rganish ob’yekti bo`lib, qandaydir foydali mahsulotni yaratishga qaratilgan aniq maqsadga yo`naltirilgan faoliyat tushuniladi. Ishlab chiqarish tizimi deganda esa foydali bo`lgan mahsulot ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishning alohida tomonlarini (resurslarni) o`zgartirish maqsadiga qaratilgan jarayon tushuniladi. “Qayta aloqa” tamoyilidan foydalanishga imkon beradigan tizimli yondashuv va ishlab chiqarishni boshqarish muammolariga muay-yan qo`shilgan hissa kibernetikaga olib keldi. Ishlab chiqarish menejmentida ishlab chiqarishni tashkil qilish va boshqarish masalalari batafsil ko`rib chiqiladi va unda ishlab chiqarish turlarining xususiyatlari-ga, ishlab chiqarish dasturlarining texnik-iqtisodiy ko`rsatkichlari va uning asosiy bo`limlariga, ishlab chiqarish quvvatlariga tavsif beriladi. Ishlab

chiqarish dasturini amalga oshirish uchun mehnat, moddiy, moliyaviy va boshqa zaruriy ehtiyojmand resurslar aniqlanadi va ushbu dasturning bajarilishi ustidan nazorat amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish menejmentida asosiy e’tibor ish o`rinlarini tashkil etishga, unumdorlik va mehnatga haq to`lashga, sifatni boshqarishga, zahiralar logistik asoslariga, mahsulotni omborga joylashtirish, saqlash va uni qayta ishlashga, iqtisodiy va ishlab chiqarish xatarlariga, shuningdek, asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun turli xil ko`rsatkichlarning tahlil usullariga qaratiladi. Ishlab chiqarish menejmentida eng ko`proq operatsion tadqiqotlar, ya’ni, chiziqli dasturning maxsus vazifalari dinamik dasturlash va boshqarish zahiralarining deterministik modellari ko`rib chiqiladi. Ijtimoiy menejment - ko`p ko`rinishli menejmentning biri bo`lib, bunda quyidagilar harakterlidir: - rejalashtirish, tashkil etish, motivatsiya, nazorat; - tezkor boshqaruv; - jamiyat hayotini ilmiy o`rganish va hisobga olish. - ijtimoiy menejmentning o`ziga xos xususiyati shundaki, u juda murakkab boshqaruvning tashkiliy sxemalariga ega bo`lishi mumkin. - ijtimoiy menejmentda hisobga olish muammolari va iqtisodiy, texnikaviy, tashkiliy, ijtimoiy-mantiqiy, psixologik, siyosiy va boshqa jihatdan kelishuv masalalari asosiy o`rin egallaydi. - Ijtimoiy menejmentning doirasi noishlab chiqarish jarayonlari sanalgan fan, madaniyat, san’at, ta’lim, sog`liqni saqlash va boshqalarni qamrab oladi. Ijtimoiy menejmentning o`rganish predmeti quyidagilardir: - ijtimoiy soha tashkilotlarni boshqarish; - odamlarni boshqarish, ularning ijtimoiy munosabatlari va zaruriy ijtimoiy qonunlarni mukammal bilishi.

Ijtimoiy menejment inson va uning sifati bilan, shuningdek, ijtimoiy muhit va shaxs o`rtasidagi o`zaro aloqadorlik munosabatlariga bog`liq jarayonlarni boshqarish bilan shug`ullanadi. Ijtimoiy menejment boshqariladigan ob’yektning yoki ularning natijalari yoki boshqa ijtimoiy jarayonlar holatidagi o`zgarishlarga yo`naltirilgan. Ijtimoiy menejmentning muhim vazifalaridan biri muvozanatni va rivojlanishni qo`llab- quvvatlash uchun boshqariladigan ob’yektga nisbatan ta’sir qilishni ta’minlashdan iboratdir. Muammolarni hal qilishda ijtimoiy menejmentning turli jihatlariga oid boshqaruv asosnomalarida va boshqa qarorlarida ijtimoiy statistikani qo`llash yo`li bilan maxsus ma’lumotlarni guruhlash va tahlil qilish, kuzatish, to`plash, umumlashtirish, shuningdek, sotsiologik, psixologik bilimlarni chuqur o`zlashtirish zarurdir. Shuning uchun ijtimoiy menejmentda turli tuzilmalarning faoliyat mexanizmlari, ijtimoiy jarayonlarning xususiyatlari va mohiyati ochib beriladi. Zamonaviy ijtimoiy menejmentda, aholining bandligiga, bandlik sohasidagi davlat siyosatiga, mehnat birjalari faoliyati va vazifalariga, ishsizlikdan ijtimoiy himoya qilishga, odamlarning migratsiya jarayonlariga alohida e’tibor qaratiladi. Daromadlarni, shu jumladan, aholi daromadlarini tartibga solish orqali iste’mol talabini boshqarishni shakllantirish, taqsimlash va ulardan foydalanish jarayonlarini boshqarishning muhimligini ta’kidlash darkor. Mazkur jarayonda ijtimoiy-statistik diagnostika va monitoring ayniqsa samaraliroqdir. Rivojlanishning ijtimoiy natijalari keng tarqalgan hayot tarzi ko`rsatkichlari orqali, shuningdek, turmush sifati, turmush tarzi, ta’lim, madaniyat, darajalar tavsifi, odob-axloq va boshqalar orqali namoyon bo`ladi. Yangi boshqaruv paradigmasi (menejmentdagi qarashlar tizimi) 1990 yillarda shakllangan menejment tamoyillariga mos keladi. Ularda asosiy diqqat odamga, ammo XXI asr boshida - tashkilotning asosiy manbai sifatida bilimga va uning salohiyatini ro`yobga chiqarish uchun shart-sharoitlar yaratishga bo`lindi.

Hozirgi vaqtda mutaxassislar menejment tamoyillarining quyidagi uchta guruhini ajratadi: 1. Boshqaruv faoliyati texnologiyasi: - maqsadga muvofiqligi: mas’uliyatning taqsimlanishi, maqsad va vazifalarning ravshanligi, maqsad va vazifalarga erishish uchun mukofotlash, faoliyatni muvofiqlashtirish, oqilona intizomga talablar; yakkahokimlik va jamoaviy birlik; rejalashtirish va tizimlilik; manfaatlarni yoki muayyan ustuvorlikni muvofiqlashtirish; masalan, iste’molchilar manfaatlari; hokimiyat tepasidagi ierarxiya va mas’uliyat, axloq kodekslariga rioya qilish; ratsional aloqalar va boshqalar; - faoliyatning samaradorligini ta’minlash: mehnatning optimal bo`linishi va ixtisoslashuv, tejamkorlik, markazlashtirish va markazsizlashtirishni oqilona birga qo`shib olib borish, kasb-korlik va xodimlarning malakasini doimiy oshirish; 2. Xodimlarning xatti-harakatlariga ta’siri: - faoliyatni faollashtirish: musobaqalashmoq, raqobatbardoshlilik, mehnatni rag`batlantirishning maqbul tizimini loyihalash, javobgarligi, tashkilotdagi sog`lom muhitning yaratilishi. - mehnatdan qoniqishni ta’minlash: adolatlilik, ijrochilarga to`g`ri munosabatda bo`lishlik, xodimlarga nisbatan halol munosabat va ishonchga ega bo`lish; 3. Umumboshqaruv tamoyillari: - menejmentning ijtimoiy yo`naltirilganligi; - korporativ ruhiyat; - axloqiy biznes va har qanday faoliyat; -boshqaruv yangiliklari; - qarorlarni qabul qilishga va ishlanmalarga ilmiy yondashuv; - vaziyatli yondashuv - biznes va jilvali muhitlardagi o`zgarishlarga o`z vaqtida javob berish.

Menejment bo`yicha Rossiya nazariyotchilari O.S. Vihanskiy va A.I. Naumovlar kelajakda menejmentga ta’sir ko`rsatishning to`rtta eng muhim omili hukmronlik qilishini ta’kidlaydilar: 1. Tabaqalashtirish g`oyasi birmuncha dolzarbdir. Agar hozir, ular menejment nazariyasi o`z boshqaruvingizni boshqa tashkilotlardagi boshqaruv bilan qanday taqqoslashni o`rgatsa, (bu boshqarish “Benchmarkin” deb ataladi) bu taqqoslashni qanday o`lchash mumkin, keyin esa XXI asrdagi boshqaruv nazariyasi har kimga o`xshamaslik, bir xillikdan qanday qilib uzoqlashish, qabul qilingan tizimlar boshqalardan farqli bo`lishi kerakligini o`rgatadi. 2. Mehnat vositasi bilan insonning aloqa usuli muhim ahamiyatga ega bo`ladi. Axborotlashtirishning rivojlanishi bilan XXI asrda eng muhim axborot muammosi vujudga keladi. Buning uchun quyidagilar kerak bo`ladi: a) zarur axborot yo`qolmadi; b) keraksiz ma’lumot yo`q edi. Bilishimizcha, internet tarmog`iga kirish dunyoning 12 foizini tashkil qiladi. 3. XXI asrda inson salomatligi asosiy yetakchi yo`nalishga aylanadi. Odamlar o`z vujudlarini yanada sog`lom qilishlariga, nizoli vaziyatlarga chidamli va tinchroq bo`lishga imkon beradigan, har qanday yangi dorilarni, keng imkoniyatli uskunalarni yaratishga barcha tashkilotlar, shuningdek, xizmat ko`rsatish sohalari juda kuchli yo`naltiriladi. 4. Menejmentga madaniyatning ta’sirini kuchaytirish. XXI asrda xilma- xillikni boshqarish amalga oshiriladi. O.S. Vixanskiy va A.I. Naumov bashorati bo`yicha kelajakda nima kutilayotgani haqida gap boradi. Biroq, ular o`ylagandan ko`ra, hamma narsani amalga oshirish mumkinligini unutmasligimiz kerak. Endi yana kasb-kori menejer bo`lgan shaxs kim ekanligini ko`rib chiqaylik. Zamonaviy menejer va uning kreativ ta’limi Menejer - bu kasb-kori bo`yicha boshqaruvchi; tashkilotda doimiy mavqeiga va ma’lum sohada vakolatga ega bo`lgan ushbu tashkilot faoliyatining muayyan

sohalarida qaror qabul qiluvchi turli darajalarda rahbar; tashkilotning boshqaruv vazifalarini hal qiladigan va boshqaruv faoliyatini amalga oshiradigan asosiy shaxs. Zamonaviy sharoitlarda “menejer” tushunchasi o`quv, ilmiy adabiyotlarda, ommaviy axborot vositalarida bir-biridan ajratilmagan holda “biznesmen”, “tadbirkor” so`zlari bilan birga ko`pincha qo`shib ishlatiladi. Menejer kasbi XX asrning 80 yillarining oxiri 90 yillarining boshlarida jamiyat hayotining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish, mamlakat boshqaruvining bozor tizimiga o`tish jarayonida paydo bo`ldi. Bozorning taqozo qiladigan quyidagi munosabatlarini o`zlashtirish lozim: - demokratik ish uslublari; - raqobat; -xususiy mulk; - har bir insonning shaxsiy manfaatlari; - bozor qoidalarini qat’iy hisobga olish; - oldindan rejalashtirilgan maqsaddan maksimal foyda olish istagini yo`qotish; - “rahbar-bo`ysunuvchi” ning o`zaro yangi munosabati; - ishbilarmonlik va biznesning ko`rinishi; Biznesmen – bu, biznesni yoki ishni (biznesni) tashkil etish maqsadida, bandlikni ta’minlash orqali ijtimoiy va (yoki) shaxsiy ehtiyojlarni qondirish uchun, o`zining va jalb qilingan kapitaldan foydalangan holda foyda olishga intiluvchi mulkdordir. U o`z tashkilotidagi boshqaruv va vasiylik kengashiga murojaat qilishi mumkin, ammo u bu tarkibda hech qanday mavqeini egallashga haqli emas. Tadbirkor - (bu atama dastlab XVIII asrda fransuz iqtisodchisi Rishar Kantillon tomonidan adabiyotlarga kiritilgan)- jamiyat ehtiyojini qondirish uchun o`zining mahsulot va xizmatlarini, g`oyalarini taklif qiladigan va buning xatarini o`z zimmasiga oladigan uddaburon, izchil, amaliy shaxsdir. “Menejer”, “tadbirkor”, “biznesmen” so`zlari bir-biriga garchi yaqin tushunchalar bo`lsada, ammo sinonim so`zlar sanalmaydi. Tadbirkor ko`pincha o`zining kapitali bilan tavakkalchilik asosida ish ko`radi, menejer esa o`zining boshqaruv faoliyatida o`zi egallagan mavqei bo`yicha ish olib

boradi. Ba’zi hollarda menejer tashkilotning birgalikdagi egasi bo`lishi, aksiyador sifatida o`z ulushini qo`lga kiritishi va ularni xavf ostiga qo`yishi mumkin. Tashkilotlar menejerlar faoliyatisiz muvaffaqiyatli ishlay olmaydi. Bir qator olimlarning fikriga ko`ra, menejerlar mavqeiga zarurat har doim bo`ladi va bunga ehtiyoj mavjud, masalan, Kolin Xeyls menejerlar ierarxiyasining quyidagi darajalarini keltirib o`tadi: 1. Boshqaruv menejerlari bevosita noishlab chiqarish faoliyati bilan bog`liq bo`lgan funksiyalarni, masalan, yetkazib berish, yuridik va boshqa masalalar, qisman xodimlar bo`yicha masalalarni amalga oshirishga javobgardir. Boshqaruv menejerlari o`ziga biriktirilgan tarkibni boshqarish chog`ida, odatda, xuddi boshqa ishlab chiqarishga oid menejerlar kabi ish ko`radi. 2. Ishlab chiqarish liniyasi menejerlari odatda ishlab chiqarish bilan bevosita bog`liq bo`lgan funksiyalarni bajarish uchun mas’uldirlar. Ular rasmiy hokimiyat ega shaxs sifatida qo`l ostida ishlovchilarga ko`rsatmalar beruvchi ma’lum doirada vakolatga ega bo`lgan shaxslardir. 3. Funksional menejerlar, odatda qoida tariqasida tashkilot faoliyatining ayrim elementlari uchun, masalan, boshqaruv tadqiqotlarida, marketingni boshqarish kabilarda javobgarlikni o`z zimmalariga oladilar. Ular bosh menejerga bo`ysunadilar. 4. Bosh menejerlar ko ` pincha tashkilotning asosiy belgilangan vazifalarining , masalan , strategiyani yaratishni , biznes doirasidagi moliyaviy xatti - harakatning amalga oshirilishini ta ’ minlaydi , shuningdek , tashkilot faoliyatining barcha natijalari uchun rasmiy javobgarlikni o ` z zimmasiga oladi . Menejerlar funksiyalarining mazkur turkumlanishi menejmentning mohiyatini tushunish uchun qiziqarlidir. Menejerlar tashkilotda boshqaruv faoliyatini amalga oshira turib, Minsbergning fikriga ko`ra, 3 ta yirik toifa doirasida turkumlanadigan 10 ta turli rollarni o`ynaydi. • shaxslararo rollar, • axborot rollari; • qarorlar qabul qilish bo`yicha rollar.

Shunday qilib, menejment (P. Drakerning fikri bo`yicha)- bu aytganiga yurdira oladigan uyushmagan olomonni unumdorli guruhga va samarali maqsadga yo`naltiradigan alohida faoliyat turidir. Aynan menejment boshqa jarayonga nisbatan yuksak darajada XXI asrning eng muhim ijtimoiy hodisasi sanalgan ta’limdagi portlashni, ammo barcha narsalarni emas, barchasidan avval KREATIV likni bayon qilib beradi. Iqtisodiy rivojlanishning zamonaviy sharoitlarida boshqaruv jarayonlarida qabul qilinadigan qarorlarning sifati, menejmentga tadqiqiy yondashuvga, muammolarni o`rganish ko`nikmasining paydo bo`lishiga, ularning kelib chiqishiga va oqibatlarini aniqlashga bevosita bog`liqdir. Lekin menejer nafaqat boshqaruv ob’yektida, balki, tashkilotning rivojlanishini takomillashtirishda va bugungi kunda uning takomillashtirilishi jiddiy izlanish olib bormasdan hech qanday ma’noga ega emasligi kabi boshqaruv jarayonlarida ham muammolarga duch kelmoqda. Kreativ fikrlash - bu zamonaviy menejerning eng muhim dastaklaridan biri bo`lishi bilan birga juda nozik, e’tibor talab qiladi, eng asosiysi maqsadli yo`naltirilgan tarbiyadir. Ko`plab mutaxassislar an’anaviy ta’lim tizimi tufayli analitik nuqtai nazarga ega bo`lishga moyil. Faqat bir necha, kreativ jarayonlarni faollashtirishni kiritadi. Shu bilan birga deyarli barcha odamlar, boshqacha qilib aytganda, o`zlarining amaliy faoliyatida sezgi va ijodkorlikdan foydalanadilar. “Kreativ faoliyat”, “ijodiy qobiliyat”, “kreativ ta’lim” tushunchalari bugungi kunda rivojlangan mamlakatlardagi singari keng tarqalgan bo`lib, mamlakatimizda ham o`quv va ilmiy adabiyotlarda juda aniq va ravshan keltirilib, amaliy ahamiyatga ega bo`lmoqda. Ko`plab mamlakatlarda, xususan, Buyuk Britaniyaning ayrim biznes maktablarida kreativ menejment dasturi bo`yicha menejerlar uchun maxsus treninglar olib borilmoqda. Ta’lim mutaxassisning istiqboldagi kasbiy faoliyatida muvaffaqiyatga erishish imkoniyatini beradi.

Ta’lim jarayonida kerakli bilimlar va ko`nikmalar majmuini tashkil etuvchi kasb munosabati, faoliyatning muayyan turlariga tayyorgarlik darajalari shakllanadi. Ta’lim muayyan qobiliyatlarni rivojlantirish darajasini belgilaydi, tartiblaydi va mutaxassisning shaxsiy xususiyatlarini shakllantiradi. Ta’lim va uning turlari, mazmuni, shakllari, davomiyligi, maqsadlari, usullari bo`yicha turli xil bo`lishi mumkin. Ammo, zamonaviy menejer uchun bugungi kunda ta’limning eng dolzarb va istiqbollilari bu, tizimli, kreativli, uzluksiz, fundamental-amaliy, o`zgaruvchan kabi turlari sifatli va istiqbolli faoliyatga yo`naltirilganligi uchun ahamiyatlidir. Biroq, ular orasida markaziy o`rinni kreativ ta’lim egallaydi. U barcha boshqa turlarni birlashtiradi, ularni murakkablashtiradi, juda muhim va ijobiy xususiyatlariga ega menejerni kasbiy jihatdan shakllantiradi. Kreativ ta’lim - insonning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga, muammolarni tahlil qilishni o`z ichiga olgan uning kasbiy tafakkurida innovatsiya tarzida joylashishga yo`naltirilgan ta’limdir. Bu ta’lim haqiqatni mustaqil o`rganishga undash, yakka holatda o`z-o`zini anglash, o`z-o`zini rivojlantirish va fikrlashda bilimlarni o`zlashtirishdir. Kreativ ta’lim reproduktiv, asosan pragmatik, “tajriba bilimlari” ni o`rgatish, me’yoriy (ijroiy) kabi ta’limlarga muqobil sanaladi. Kreativ ta’lim ta’limning muayyan va belgilangan sharoitlarida vujudga keladigan va namoyon bo`ladigan boshqaruv san’atini rivojlantirish va ma’qullashga yo`naltirilgan.

Kreativ ta’lim rivojlanish muammolari va ularning yechimlari uchun diapazonni kengaytiradi. Bu zamonaviy menejer faoliyatida asosiy narsa bo`lishi kerak. Chunki, bu unga texnologik taraqqiyotning jadallashuvi va vaqtning qisqaruvi jarayonida, iqtisodiy kon’yunkturaning kutilmagan o`zgarishi, urbanizatsiya jarayon-lari ta’siri ostida hayot tarzini tubdan o`zgarishi, axborotning yuksak cho`qqisi (bum), turli xil maqsadli vositalarning o`sishi, zamonaviy insonning ijtimoiy-psixologik tuzilishining murakkablashuv sharoitlarida raqobatbardosh kurashida muvaffaqiyatga erishishini ta’minlaydi.

Zamonaviy menejer tobora ko`proq darajada yaratuvchi, tadqiqotchi, tashab- buskor, ijodkor bo`lmog`i lozim. Misol uchun, Yaponiyada menejer boshliq emas, balki o`qituvchi bo`lishi mumkin va u boshqarayotgan odamlar ham uni ko`rib chiqadilar (va ular o`zlari o`zini deydi), bo`ysunuvchi sifatida emas, izdoshlaridir. Bu yerda zamonaviy menejmentning rivojlanish an’analarini ochib beruvchi chuqur ma’no mavjud. Faqatgina ijodkor o`zining orqasidan ergashtira olishi mumkin. Ammo bunday ijodkor menejer ta’lim jarayonida shakllanishi mumkin. Bunda “ta’lim” va “tayyorgarlik” tushunchalari o`rtasidagi farq bo`lishi mumkin. Menejer faqat muayyan faoliyat uchun shug`ullanmasligi kerak. Menejer zamonaviy muammolarni ko`rish, tushunish va hal etishga qodir darajada shakllannishi darkor. Ta’lim jarayoni menejerning ushbu rolni o`ynash pozitsiyasiga yo`naltirilmog`i lozim. Zamonaviy ta’lim menejmentning istiqbolli va ijodiy samarali ehtiyojlarini qondirilishiga javob berishi kerak. Bu faqatgina boshlang`ich oliy ta’limning muammosi emas. Tizimda ikkinchi, qo`shimcha va malakali ta’lim kam ahamiyat kasb etmaydi. Buning hammasi bu yerda kasbiy tafakkurning shakllanishi “toza varaq” bilan emas, aksincha, ba’zi bir tuzilgan eskirgan munosabatlar, salbiy odatlarning o`zgarishi, pragmatik (biror bir narsaning amalda tadbiq etilishi) ko`nikmalar asosida o`tadi. Ta’lim jarayonining ulg`ayishi bu jarayonlarni murakkablashtiradi. Kreativ menejment kreativ ta’lim bilan boshlanadi, u universitet yoki biznes maktablarida mustaqil o`qish jarayonida yoki amaliy faoliyatda amalga oshiriladi. Ijodkorlikning imkoniyati va ehtiyoji qabul qilingan va olingan bilimlarning o`zaro uyg`unligini shakllantirgan holda, o`zaro kelishuv tamoyillariga mos keladigan holatda paydo bo`ladi va ularning o`zaro birlashuvi ijodiy salohiyatni shakllantirishga, insonga xos bo`lgan qobiliyatlarni izlash va rivojlantirishga yo`naltirilgan. Tinglovchi har doim o`z qobiliyatlari haqida juda ko`p narsalarni bilmaydi va ko`pincha ta’lim jarayoni insonni bilimga to`ldiradi, lekin shu bilan birga, u o`zining qobiliyatlarini namoyon qilishini, o`zini anglashini va his qilishini taqozo etmaydi. Bu tor ixtisoslashuv bo`lganda barcha ta’lim jarayoni davomida yoki asosiy bo`lganda tinglovchi ustunligicha qolganda sodir bo`ladi, keng o`quv

materialini yodlash va uni qayta tayyorlash sinovlar paytida, o`quv materialidan shaxsdan ajralgan va shaxsning individual faoliyatiga nisbatan mavhum hisoblanadi. Ba’zan juda pragmatik o`qitish yo`nalishlarining oshirib yuborilishi ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish va amalga oshirishga yordam bermaydi, aksincha bu zarar keltiradi. Ko`pincha bu biznes maktablarda kuzatiladi “amaliy ma’lumot” amaliy axborotlarning haddan tashqari ko`p bo`lishi muvaffaqiyatning sabablarini, rivojlanish tendensiyalarini, prognozlarni, makro muhitda o`zgarishlarning ta’sirini va boshqalarni bilmaslikka olib keladi. Bularning barchasi texnologik tasnifga ega bo`lib, ularning alohida aniqlik bilan o`rganilishi maqsadga muvofiq bo`lmasa va muayyan mezonlar asosida hisoblanmasa, samara bermaydi. Biz menejerning ijodiy salohiyatini shakllantirishga yo`naltirilgan ta’lim texnologiyasini uning to`liq to`plamdagi tasnifini o`zgartirishimiz kerak. Bilim olishning ko`plab turli xil usullari mavjud. Ushbu usullarning samaradorligi insonning ijodiy qobiliyatiga nisbatan boshqachadir. Ba’zi usullar ma’lumotlarning mexanik va miqdoriy to`planishiga, boshqalari esa mustaqil fikrlashning rivojlanishida amaliy masalalarni hal qilishda ularni ijodiy ishlashga yo`naltiradi.

Bu yerda eng muhimi, kasbiy faoliyatning amaliyotini o`rganish emas, balki kasbiy faoliyatning umumiy faoliyatida o`zini o`rganishdir. Ushbu muhim jihatlarga muvofiq ta’lim jarayonida qo`llaniladigan uslubiy usullarning xilma- xilligi muhim ahamiyatga ega. Ularning majmuasi talaba yoki tinglovchiga individual kombinatsiyalarni topishga imkon yaratadi, bu esa kreativ menejment sohasida sezilarli samara beradi. Ta’lim jarayonini uslubiy ta’minlash asosan darslik va o`quv qo`llanmalarga asoslanadi. Biroq, darslikning qanday bo`lishi kerakligi haqidagi g`oyalar eskirgan. Bugungi kunda menejment bo`yicha ko`plab darsliklar chop etilgan. Ular tarkibida materialni ta’kidlash, taqdimot uslubi, hajmlari bo`yicha farq qiladi, ammo kreativ salohiyat jihatidan juda o`xshashdir - bilimlarni ijodiy tushunish, muammoga duchor bo`lish imkoniyatini bermaydi. Konsepsiyani anglashni kuchaytirishga, uni boshqa texnologik usulda taqdim etishga, “bilimning yo`qotilishi”, materialni tushunishga, o`z-o`zini baholash va o`z-o`zini tahlil qilishga sharoit yaratadigan o`quv adabiyotlarining o`rnini bosadigan kompyuter dasturlari zarurdir. Zamonaviy kompyuter texnologiyalari kreativ ta’lim tizimida ishlashi kerak. Bugungi kundagi ta’lim sohasida, ayniqsa, menejerlarni tayyorlashda keyslar bo`yicha o`qitish avj oldi. Bu, albatta, kreativ ta’limning maqsadlariga mos keladigan yaxshi an’anadir. Keyslar mustaqil va ijodiy fikrlashni o`rgatadi, aniq amaliy vaziyatlarga yaqinroq o`rganishni oshirish, amaliy tahlil vositalarini o`zlashtirishga hissa qo`shadi. Ijodiy xilma-xillikni tanlash, muqobillarni baholash, maqsadni anglash asosida shakllanadi. Bularning barchasi ta’lim texnologiyasini nazarda tutadi. Kreativ ta’limda muhim omil - bu yetarlicha fundamental tayyorgarlik. O`z vaqti bilan zamonaviy ta’limda bu ikki an’ana o`rtasida o`ziga xos kurash mavjud. Bir tomondan, ta’limni nazariylashtirish istagi bor, matematik umumlashtirish va mavhumlashtirish, boshqa tomondan pragmatika, tafsilot, cheklangan amaliy aniqlik. Ularning ikkalasi ham, sezilarli darajada samara bermaydi.

Mavhumlashtirish muayyan bir narsada sezmaydigan odatlarni uyg`otadi. Menejerning ishida muammoni hal qilishda, to`siqlarni yengib o`tishda ba’zan mayda narsalar asosiy hisoblanadi. Lekin batafsil aniqlik yaxshi emas. U kasbiy faoliyat tashqi muhitni ko`rish istagini, istiqbolli fikrlash taraqqiyotini rag`batlantirmaydi, muammolar kengligi bo`yicha tushunchani, “vaqt omili” sezgisini kamaytiradi. Zamonaviy ta’limdagi katta muammo kasbiy faoliyatni nazariy va amaliy jihatdan o`zlashtirishning maqbul birikmasidir. Ammo mazkur muammo yanada chuqurroqdir. Fundamental ta’lim nafaqat nazariyani egallabgina qolmay, balki ba’zida paydo bo`ladigan, ammo tizimlashtiruvchi ta’sirga ega bo`lgan, uzluksiz ta’limni rag`batlantiruvchi kasbiy faoliyatda ma’lumotlarning izchil va amalda samarali o`sishining asosi hisoblanadi. Bu kelajakni ko`zda tutadigan, rivojlanish an’analarini baholaydigan istiqbolli ta’limdir. Kreativ ta’lim nafaqat uslubiy xususiyatlari bo`yicha muammolidir, balki tarkibiy jihatdan bog`liq bo`lgan masalalarda ham muammoli hisoblanadi. Hozirgi paytda o`quv fanlari ichida asosiy qismi ilm-fanning farqli o`laroq mavjudligi, shunga muvofiq ilmning tabaqalashuvi, mavjud an’analar, o`qituvchilar-ning imkoniyatlari va ixtisoslashuvi hisoblanadi. Bunday yondashuv muammoli fikrlash rivojlanishini zaif darajada rag`batlantiradi, ba’zan esa real muammolarning tarkibidan uzoqlashtiradi. Kreativ ta’lim muammolari 1.6- chizmada keltirilgan. Umuman olganda, kreativ ta’limda uning vujudga kelishi, tuzilishi, metodolo- giyasidagi asosiy omildir – uslubiyat bu bugungi kunda amalga oshirish muhim bo`lgan juda katta muammo hisoblanadi. Menejerning faoliyati – bu muammolar yechimi va faqatgina u ushbu jarayonda bilimdon foydalanadi va uning zaruriyatini va qadr-qimmatini biladi. Oliy ta’lim tizimida ta’lim jarayoni gumanitar fanlar va tabiiy-ilmiy fanlardan boshlanib, keyin umumkasbiy fanlar va maxsus fanlar bilan davom etadi va oxir- oqibatda ixtisoslik fanlardan iborat ta’lim olish an’anaga aylangan. Bu o`zini

oqlaganmi? Ba’zilari ishonchli tarzda javob beradi: ha. Va ular bu kasbiy tafakkurda belgilangan ushbu o`quv sikllari uchun boshqa maqsadlar mavjudligini ta’kidlaydilar. Ayrimlar ta’lim va madaniyatning umumiy darajasini, fikrlash uslubiyatini, boshqalar esa maxsus bilim va ko`nikmalarni aniqlaydi. Kasb-kor – bu madaniyatning alomati, fikrlash faoliyati va maxsus bilim va ko`nikmalar. Bu bilan bahslashish mumkin emas. Lekin qanday qilib, biz doimiy bu madaniyat ko`rinishiga erishamiz? Zamonaviy ta’lim jarayonida ushbu sikllar bir-biriga qarama-qarshilikda bo`lgan holatlarda ularda yakkalanish holatlari kam uchraydi. Kasbiy tafakkur samaradorligi bilimlarning uyg`unligi, ya’ni ularning muvofiqlashuvi, tutashishi, tuzilishi bilan belgilanadi. Lekin muammo faqat fanlarning tuzilishida emas, balki ularni taqdim etish uslubiyatidadir. Bilimni yaxshi tashkil etilgan darslar, umumiy qabul qilingan qoidalar, tasdiqlangan tavsiyalar, bahssiz talqinlar va h.k. muzlatilgan haqiqatlar shaklida mumkin (va bu ko`proq kreativ ta’lim vazifalariga mos keladi), lekin bilimlarni rivojlantirishning

uzluksiz jarayoni bo`lib bu yerda asosiy rolni muammoning yechimi va uni hal qilish usullari egallaydi. Bu bilimlar genezisining kelib chiqishi, ularning muammoni hal qilish usuli, har doim bilimning paydo bo`lishi va tuzilishi manbai bo`lgan va ularni ta’lim jarayonida samarali va ijodiy o`zlashtirilishidir. Zamonaviy kreativ ta’lim - uni maqsadga muvofiq tashkil qilishsiz tasavvur qilishning iloji yo`q. Kreativ ta’limni tashkil etishning asosiy jihati - fanlarni tanlash imkoniyati, ta’lim guruhlarini shakllantirish, tinglovchilar yoki talabalarning o`quv yuklamasi, shakllar, nazorat turlarining taqsimlanishi va miqdori hisoblanadi. Keling, har bir omilni alohida ko`rib chiqaylik. Kreativ ta’limda fanlarni tanlash, ta’lim dasturini mustaqil shakllantirish uchun imkoniyat beradi yoki uning shakllanishida ishtirok etish esa katta ahamiyatga egadir. Bugungi kunda talaba yoki tinglovchilar o`z tashabbusi bilan fanni tanlash imkoniyatidan mahrum. Bu esa o`z navbatida, ularning qobiliyatlarini,

ta’lim ehtiyojlarini va biznesdagi faoliyatini yanada chuqurroq anglash imkoniyatini cheklab qo`yadi. Kreativ ta’lim - bu faqatgina tashkiliy qayta qurish yo`li bilangina erishib bo`lmaydigan ta’limning yangi ta’lim turi. U moliyaviy mablag`larni, o`qituvchi- larning mahoratini oshirishni, o`z ishlarida ijodkorlikka moyillikni va innovatsion faoliyatlarida shart-sharoitlar yaratishni talab qiladi. Bundan tashqari, o`quv to`lovlari taqdim etilayotgan o`quv kurslarining soni va sifatiga, shuningdek, o`qituvchining haqiqiy malakasiga qarab baholanadigan tegishli sinovlar yordamida amalga oshirish mumkin. Ta’lim guruhlarini shakllantirish – kreativ ta’limda muhim ahamiyatga egadir. Guruhning qanday tashkil etilishi, ijtimoiy-ruhiy izlanish muhitini yaratishga, ijodkorlikka, hamkorlikka, intellektual salohiyatning integratsiyasiga bog`liqdir. O`quv guruhi ijodiy jamoa bo`lishi kerak. O`quv yuklamasi - tinglovchilarning va o`qituvchilarning bilim berishiga yoki bilim olishiga yoki kasbiy shakllanishiga, ijodiy tafakkurni shakllantirishga, qaysikim, bilimni o`z nuqtai-nazaridan o`zlashtirishga, kelgusidagi rivojlanish istiqbollariga, kasbni anglashga, uning qadr-qimmatiga qaratilgan va yo`naltirilgan bo`lishi mumkin. Aynan ushbu kurslarni o`zlashtirib olish tashabbusi, ularning muammolarga yuklanishini, o`quv jarayonining muddatini, chuqurlashtirilgan bilimlarni amaliy o`rganishga qiziqishini va ularning muammolarini tushunishning amalga oshirilishini taqozo etadi. Ijodiyot yo`naltirilgan va bilimlarning sinovliliga qaratilishi kerak. Ularning hajmlarini emas, balki ularning to`laqonliligini, tizimliligini, barqarorligini, chuqur-lashtirilgan dastakliligi (foydalanish qobiliyati) ni baholash lozim. Nazorat shakllari turli xil bo`lishi mumkin: yozma ishlar, testlar, suhbat ko`rinishida, imtihon sinovlari, reyting balli tizim shaklida baholash va boshqalar. Kreativ ta’limning muhim belgisi uning motivatsiyasi, ya’ni, moyillik uyg`otish, qiziqtirish, undash, chorlashdir. Har bir ta’lim turi muayyan darajada motivatsion omillar bilan izohlanadi. Ular shunday bo`lishi mumkin: mutaxassislik

diplomi bilan tasdiqlangan maqom, aqliy rivojlanish ehtiyoji, yakka shaxsga tegishli bo`lgan qobiliyatlarni amalga oshirish, mutaxassislar bilan boyitilgan muloqot, zamonaviy kasbiy faoliyatda bilim va ko`nikmalar (tilni bilish, kompyuter bilimi va hokazo), kasbiy ambitsiyalar , ta’limda “ochiq tashnalik”, “rusum” kabilarni qamrab oladi. Bu omillar birgalikda harakat qiladi. Ammo, bir tomondan, haqiqiy hayotda haqiqiy inson doimo biror narsa beradiki, bu omillardan biri ustuvorligi jihati bilan yetakchi o`rinda turadi. Ta’lim jarayonida omillar harakatini unga undash, qiziqtirish yo`li bilan bunga asoslangan holda kreativ ta’lim mazmuniga va mazmuniga mos keladigan qilib boshqarish kerak. Masalan, ta’lim jarayonini fakultativ tarzda, ya’ni, to`g`ridan-to`g`ri darslar tashkil etish yo`li bilan emas, balki, tadbirlar, ixtiyoriy topshiriqlarni bajarish, va kasbiy fikrlashning turi, daliliylik bo`yicha baholash, va rag`batlantirishni xulosalarning noto`g`riligi uchun emas, aksincha, ularning amaliy samaradorligi uchun tashkil etish mumkin. Kreativ ta’lim zamonaviy menejerni sifatli tayyorlashning muhim sharti va mezoni bo`lib hisoblanadi. Menejerlarning zamonaviy ta’lim olishiga yo`naltirilgan an’anaviy yoki innovatsiyaga asoslangan ta’limning bir nechta qoidalarini taqdim etish mumkin: 1. Qaysi biri yaxshiroq: ozgina narsalar yoki hamma narsa haqida ozgina. Bu ta’limning bo`lishi mumkin bo`lgan muqobil variantlari sifatida ko`pgina hollarda ko`rib chiqiladi. Albatta, bugungi kunda ham, hech kim ham yetarlicha yetuk bo`lishi mumkin emas: birinchisi yuzaki, ikkinchisi tor doirada ixtisoslashtirilgan. Qidirilishi va topilishi mumkin bo`lgan muqobil variant mavjud. 2. Faoliyat sohasidagi eng asosiy narsa aslida faqat asosiy narsa hisoblanadi. Bu keng ko`lamli sohada o`rnatilgan maxsus ta’limning formulasidir. 3. Ta’lim muayyan faoliyat turini hozirlash uchun emas, balki muayyan sinf muammolarini aniqlash uchun zaruriy tafakkurning shakllanishi uchun kerak. Zamonaviy ta ’ lim shunday bo ` lishi kerakki , unda eng muhimlari - bu bilim turi ,

ta ’ lim texnologiyasi va uslubiyati , sifatni monitoring qilish , hamkorlik pedagogikasi , ta ’ lim jarayonida o ` zini - o ` zi tahlil qilish asosida baholab borishdir . 4. Ta’lim birqancha bilimga ega bo`lish emas, birmuncha qobiliyatlarni rivojlantirishdir. Bilim o`lchovi - tushunishda va o`zining qobiliyatlarining bardavomligini rivojlantirish darajasidadir. Bilim uchun chegara yo`q, ulardan foydalanish imkoniyatlari uchun esa cheklovlar mavjud, o’z navbatida ular inson bilimi va qobiliyatlarining tarkibi bilan aniqlanadi. 5. Insonning qobiliyatlari ichida eng qadrlisi bu uning ijodkorlik qobiliyati hisoblanadi. Kreativ ta’lim bu qobiliyatga asos soladi va uni rivojlantiradi. Kreativ ta’limning asosiy jihati: a) tasviriy va golografik fikrlash, b) rivojlangan tasavvurlar, v) sog`lom umidsizlik (skeptitsizm), g) fundamental bilim, d) uslubiy madaniyat (mantiqiy fikrlashni bilish, isbotli, aniq va h.k), e) tizimli bilim (muvozanat, kombinatsiya, integratsiya va boshqalar), j) o`rganishni va o`rgatishni bilish, z) ta’limning uzluksizligi, i) innovatsion salohiyat, (k) kasbiy mas’uliyat. 6. Bilimga bo`lgan ehtiyoj bilan ta’limga bo`lgan ehtiyoj bir xil emas. Ta’limga bo`lgan ehtiyoj juda muhim va eng muhimi bu yerda ta’limning maqsadidir. Buni hamma ham tushunavermaydi. Ta’lim – bu bilimlarni iste’mol qilish emas, balki, ijodkorlik energiyasini to`plash uchun uni kuchlantirishdir. Menejer faoliyatining asosiy pog`onalarida u qanday vazifalarini amalga oshirishini ko`rib chiqamiz. Ular qanday qilib har xil bo`lishi mumkin? Qanday qilib aqlbovar qilmaydigan kombinatsiyalarni tuzishi mumkin? Qanday murakkab ziddiyatlar bo`lishi mumkin? Ishlab chiqarish qo`mondoni, tashkilotchi, ijrochi, arbitr, momaqaldiroq, rahbar. Menejer –tadqiqotchi ham, innovator ham, maslahatchi ham, yetakchi ham, yo`lboshchi ham, yordamchi va vakil ham, murabbiy ham bo`lishi kerak. Amalda, bularning barchasi bir-biri bilan chambarchas bog`lanmagan. Ammo ularning muayyan rollari uchun doimo ustuvorliklar mavjud. Ular qanday shakl- lanadi? Bu yerda ta’lim qanday rol o`ynaydi? Ta’lim qanday bo`lishi kerak? Bu

nafaqat faoliyatning vazifalariga, balki zamonaviy menejerning roliga qarab ham yo`naltirilgan bo`lishi kerak. Bular umuman hech qanday rolda emas, balki rollarda aniqdir. Shu bilan bog`liq holda kreativ ta’limga zarurat va ehtiyoj tug`iladiki, chunki faqat ugina tadqiqotchi, innovator, yo`lboshchining vazifasini bajarish rolini ijro ettirishga yo`naltirish uchun qodirdir. Avvallari ta’limning asosiy vazifasi kasbiy faoliyat uchun zaruriy bilim va ko`nikmalarni yetkazish edi. Qanday qilib bilim va ko`nikmalarning zarurati aniqlandi? Tarmoq va idoralarga doir bo`lgan me’yoriy hujjatlar asosida aniqlanadi. Ularni bilish kerak edi, shundagina ishda muvaffaqiyat qozonilardi. Ammo, axir bu hayolga ham kelmagan ishlarga yo`naltirib, odat tusiga kirib, keyinchalik butun boshqaruvni tashkil qilishning va ish uslubining asosini tashkil etadiku! Mutaxassislar va kreativ ta’lim targ`ibotchilari tavsiyalarining asosiy jihatlarini ko`rib chiqib quyidagi xulosalarni qilish mumkin: 1. Zamonaviy menejerning innovatsion va tadqiqot salohiyati nafaqat uning tadqiqotlar asosida qurilishi bilan, balki ta’limning tabiati, bilim tuzilishi, ijodiy faoliyat ko`nikmalari, professional fikrlash turi bilan belgilanadi. Tadqiqot qobiliyati ham menejerning muhim xususiyatlarini xarakterlab, xuddi san’atni boshqarish kabi, boshqaruv qarorlarini yaratishni hal qilish yo`li bilan, chuqurlashtirilgan tadqiqotlarsiz, ijodkorliksiz ma’noga ega bo`lmaydi. 2. Zamonaviy menejerning faoliyati, qachonki, doimiy va uzluksiz rivojlanishda bo`lsa, qachonki, u tashkilotning hayotiyligini ta’minlovchi o`zgarishlarga qaratilgan bo`lsa, uning innovatsion salohiyati maqsadli yo`naltirilgan bo`lsa, u doimo va uzluksiz muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Zamonaviy menejmentda kreativ yondashuvning qo ` llanilishi boshqaruvning asosiy vazifalaridan biri bo ` lib qoladi . 3. Menejer shaxs faoliyatining shart - sharoitlarini , qiziqish va g ` oyalarini , uning qadriyatlaridagi o ` zgarishlarni ko ` rishi va baholashi kerak . Bu tajriba va shaxsiy fazilatlarga asoslanib , faqat nisbatan kichik ko ` lamdagi boshqaruv sharoitida va tashkilotlar faoliyatining istisnoviy barqarorligi sharoitida bo ` lishi mumkin . Ammo iqtisodiy rivojlanishning zamonaviy dinamik o ` sish

sharoiti - da raqobat va ijtimoiy - psixologik asoslar sanalgan ijodiyotlilikning , nostandartlik - ning , kreativ yondashuvning qo ` llanilishi bu muvaffaqiyatning garovidir . 4. Yangi uslubiyatni va texnik vositalarni qo ` llash orqali kreativ ta ’ limni rivojlantirish butun ta ’ lim tizimini isloh qilishni talab qiladi . Ammo , o ` zlarining qobiliyatlarining rivojlanishini sifat jihatidan yangi darajaga ko ` tarishni istamaydigan millionlab odamlarning ong va tafakkurini isloh qilish eng muhim hisoblanadi . 5. Zamonaviy menejer mukammal bo ` lishi uchun tashkilot faoliyatining natijador va samarador bo ` lishi sari intilishi , ya ’ ni ishlab chiqarishni diversifikatsiya - lash , infratuzilmani rivojlantirish , inson kapitaliga investitsiyalar kiritish masalalariga alohida e ’ tibor qaratishi kerak .

Adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: O‘zbekiston. 2014.- 46 b 2. Mirziyoyev Sh.M., Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. T: O‘zbekiston, 2017.-104 b 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. 2017 yil 7-fevral. 4. Ricky W. Griffin. Fundamental of menejment. 8 th Edition. 2015.-510 p 5. Richard L. Daft. Management. Ninth edition. 2010.-699 p 6. Yo‘ldoshev N.Q., Naboqov V.I. Menejment nazariyasi. Darslik- T: TDIU,2013.- 433 b 7. Yo‘ldoshev N.Q., Menejment. O‘quv qo‘llanma.- T:.TDIU,2006.-150 b 8. Kucharov A.S. Menejment. O‘quv qo‘llanma.- T:.TDIU,2009.-120 b 9. Sharifxodjayev M. Menejment nazariyasi. Darslik. - T.: O‘qituvchi, 2002-464 10. G‘ulomov S.S. Menejment asoslari. O‘quv qo‘llanma.- T:.Sharq Nashriyot- Matbaa Aksiadorlik kompaniyasi ,2002.- 365 b

Похожие

Raqobat nazariyasining evolutsion rivojlanishi

Menejment texnologiyasi

Menejment usullari

Ijtimoiy menejment

Menejment usullari