ЁШГА ДОИР ПЕНСИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ - Экономика - Рефераты

ЁШГА ДОИР ПЕНСИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

183.5 KB

ЁШГА ДОИР ПЕНСИЯЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ. Режа : 1. Фуқароларнинг ёшга доир пенсиялари тушунчаси ва унинг турлари 2. Имтиёзли шартлар асосида тайинланадиган ёшга доир пенсиялар тушунчаси ва унинг турлари. 3. Имтиёзли шартлар асосида ёшга доир пенсия тайинлаш тартиби. 4. Ёшга доир пенсияларни тўлаш

1. Фуқароларнинг ёшга доир пенсиялари тушунчаси ва унинг турлари Фуқароларнинг ёшга доир пенсияси – бу меҳнатга қобилиятсизлар учун ажратилган Ўзбекистон Республикаси Бюджетдан ташқари Пенсия Жамғармаси маблағи ҳар ойда бериладиган алоҳида характердаги тўловлар бўлиб, ижтимоий фаолият муддатига ва муайян ёшга етганлигига қараб бутун умрга тайинланади; унинг миқдори фуқаро олган иш ҳақи ва ижтимоий фаолият муддатига қараб белгиланади. Шу билан бирга тарифда пенсиянинг ушбу турига хос бўлган характерли белгилар ҳам мавжуд. Булар: 1. бутун умрга тайинланиши; 2. узоқ муддат ижтимоий меҳнат билан шуғулланган ёки муайян меҳнат стажига эга булган шахсларга тайинланиши; 3. қонунда кўзда тутилган ёшга етган шахсларга тайинланиши кабилардан иборат. Тарифда пенсия қарилик туфайли эмас, балки маълум ёшга етганлик сабабли тайинланиши кўрсатилган бўлиб, бу тасодифий ҳол эмас, қонунчилик пенсия олиш ҳуқуқини медико – биологик маънодаги қарилик юз бериши билан боғлайди. Пенсия олиш ҳуқуқининг юз бериши қарилик деб аталсада, қарилик кечроқ юз беради. Шундай қилиб, фуқароларнинг ёшга доир пенсияси меҳнатга қобилиятсизлик учун эмас, балки узоқ муддат ижтимоий ишлаб чиқаришда иштирок этган, жамият учун ишлаган шахсларни меҳнатдан озод қилиш, уларга муайян моддий таъминотни кафолатлаш мақсадида тайинланади. Шу боис Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” 1993 йил 3 сентябрдаги қонунида қарилик пенсияси ҳақида эмас, балки маълум ёшга етганлик муносабати билан бериладиган пенсия тўғрисида сўз юритилади. Мазкур қонун билан давлат пенсияларининг қуйидаги турлари белгиланади: 1) ёшга доир пенсиялар; 2) ногиронлик пенсиялари; 3) боқувчисини йўқотганлик пенсиялари. Маълумки, фуқароларнинг ёшга доир пенсияси Республикамиз ижтимоий таъминоти тизимида алоҳида ўрин тутади. Фуқароларнинг ёшга доир пенсияси пенсия таъминотига оид муносабатларни вужудга келтирувчи юридик фактлар хусусиятларига, пенсия миқдорини белгилаш услуби, уни тўплаш тартибига кўра фарқ қилади. Барча ушбу ҳолатлар қайси тоифадаги фуқароларни пенсия билан таъминлаш тўғрисида сўз юритилаётганлигига боғлиқдир. Ёшга доир пенсияларнинг қуйидаги турлари мавжуд: 1. умумий асосларда тайинланадиган ёшга доир пенсиялар; 2. имтиёзли асосларда тайинланадиган ёшга доир пенсиялар. Юқорида эслатилган ёшга доир пенсиялар уларни олишга бўлган хуқуқнинг вужудга келиш асослари, пенсия миқдорини ҳисоблаш ва унда эътиборга олинадиган иш ҳақи кабиларда умумий ҳусусиятларга эга. Лекин

қонунда ҳар бир турдаги пенсияларни олувчи шахслар доираси қатъий белгиланган. Маълумки, фуқароларнинг пенсия таъминоти ҳақидаги қонунчилик тобора такомиллашиб бормоқда. Бу нарса фуқароларнинг барча тоифаси учун ягона пенсия таъминоти тизимини яратиш ва ривожлантириш йўналишига мос келмоғи ва, ниҳоят, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва халкаро ҳуқуқий нормаларга мос келмоғи лозим. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 39-моддасига биноан ҳар ким қариганда, меҳнат қобилиятини йўқотганда, шунингдек боқувчисидан маҳрум бўлганда ва қонунда назарда тутилган бошқа ҳолларда ижтимоий таъминот олиш ҳуқуқига эгадир. Пенсиялар, нафақалар, ижтимоий ёрдам бошқа турларининг миқдори расман белгилаб қўйилган тирикчилик учун зарур энг кам миқдордан оз бўлиши мумкин эмас. Юқорида айтилганидек, Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” 1993 йил 3 сентябрда қабул қилинган Қонуни Конституцияга мувофиқ барча фуқароларга пенсиялар бериш йўли билан ижтимоий истеъмол фондлари ҳисобидан моддий таъминланиш ҳуқуқини кафолатлайди. Мазкур Қонун халқ фаровонлиги ўсишининг манбаи бўлмиш меҳнатни яна ҳам тўлиқроқ ҳисобга олишга, пенсия таъминотида текисчиликка йўл қўймасликка қаратилгандир. Ушбу қонун Ўзбекистон Республикаси фуқароларининг қариганда, меҳнат қобилиятини тўлиқ ёки қисман йўқотганди, боқувчисиз қолганда ижтимоий таъминланишдан иборат, конституциявий ҳуқуқларини рўёбга чиқариш, давлат пенсияларининг ягона тизимини, уларни тайинлаш, ҳисоблаб чиқариш, қайта ҳисоблаш ва тўлаш тартибини белгилайди. Республикаси ҳудудидан ташқари яшаб турган Ўзбекистон Республикасининг фуқароларини пенсия билан таъминлаш давлатлараро битимлар (шартнома) асосида амалга оширилади. Ўзбекистон Республикасида доимий яшаб турган чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар, башарти давлатлараро битимлар (шартномалар)да ўзгача қоидалар назарда тутилмаган бўлса, Ўзбекистон Республикаси фуқаролари билан тенг равишда пенсия олиш ҳуқуқига эгадирлар. Меҳнат стажига эга бўлмаган фуқаролар ва уларнинг оилалари ушбу қонунга биноан давлат пенсиялари олиш ҳуқуқига эга эмаслар. Уларнинг ижтимоий таъминланиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгилаб қўйилган. Мазкур қонуннинг 5 – моддасига мувофиқ, ҳарбий хизматчилар, шунингдек ички ишлар органлари бошлиқлари ва оддий ходимлар таркибидан бўлган шахсларни ҳамда уларнинг оила аъзоларини пенсия билан таъминлаш шартлари, нормалари ва тартиби Ўзбекистон Республикаси қонун хужжатлари билан белгиланади. Айни вақтда уларга 1993 йил 3 сентябрдаги “Фуқороларнинг давлат пенсия таъминоти тўғриси”даги қонун асосида пенсия олиш ҳуқуқи ҳам берилади.

Давлат пенсияларининг турли хилларини олиш ҳуқуқига эга бўлган фуқороларга уларнинг танлашига қараб битта пенсия тайинланади. Фуқоролар қонунга биноан пенсия олиш ҳуқуқи пайдо бўлганидан кейин исталган вақтда пенсия тайинланиши ҳақида мурожаат қилишлари мумкин; бу ҳеч қандай муддат билан чекланмайди. Одатда, ёшга доир пенсиялар ва ногиронлик пенсиялари пенсия тайинланиши ҳақида мурожаат қилинган вақтга қадар иш тўхтатилганлиги ёки давом эттирилаётганлигидан қатий назар тайинланаверади. Узоқ йиллик хизмат пенсиялари шу пенсия олиш ҳуқуқини берадиган иш тўхтатилгандан кейин тайинланади. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2000 йил 15 ноябрдаги “Ўзбекистон Республикаси пенсия таъминоти тизимини такомиллаштириш чора тадбирлари тўғрисида”ги 444-сон қарорига мувофиқ ижтимоий суғурта жамғармаси Ўзбекистон Республикаси Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига айлантирилди. Б юджетдан ташқари П енсия жамғармаси маблағларини шакллантириш ва сарфлаш тартиби тўғрисидаги Низом Вазирлар М ахкамаси томонидан 2000 йил 23 декабрдаги 498 сонли қарори (2 илова) билан тасдиқланган. Корхона ва ташкилотлар маъмуряти билан касаба уюшмаси комитетининг қарорига биноан, агар бу жамоа шартномасида кўзда тутилган бўлса, пенсия корхона хисобидан олдинроқ тайинланиши мумкин. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси “Фуқороларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” 1993йил 3 сентябрдаги қонунда ёшга доир пенсиясини олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар доираси кенг кўламда белгилаб берилган. Ушбу қонуннинг 7 моддасига мувофиқ ёшга доир пенсиясини олиш ҳуқуқига:  эркаклар 60-ёшга тўлганда ва меҳнат стажлари 25 йил бўлган тақдирда;  аёллар 55-ёшга тўлганда ва меҳнат стажлари камида 20 йил бўлган тақдирда эга бўладилар. Мазкур Қонунда айрим тоифадаги фуқаролар учун пенсияга чиқишнинг имтиёзли шартлари белгиланган бўлиб, уларнинг ёшидан қатий назар ёки пенсия ёши, талаб этиладиган меҳнат стажи камроқ бўлиши мумкинлиги кўзда тутилган. Масалан, айрим тоифа фуқаролар ёшидан қатий назар ёшга доир пенсияга чиқиши ёки 10 йилга, бошқалари учун пенсия ёши, талаб этиладиган меҳнат стажи 5 йилга, баъзи гуруҳ шахслар учун янада имтиёзлироқ шартлар белгилангандир. (лилипутлар ва паканалар учун). 2. Имтиёзли шартлар асосида тайинланадиган ёшга доир пенсиялар тушунчаси ва унинг турлари. Ёшга доир пенсия – бу кўп йиллик меҳнатнинг мантиқий давоми ҳисобланади. Бундай пенсиянинг миқдори эса фуқаролар меҳнат стажининг муддати, ўртача ойлик иш хақининг миқдорига боғлиқ бўлиб, бунга эга бўлиш учун фуқоро мазкур қонунда белгиланган меҳнат стажи ва ёшга етган

бўлиши керак. Айрим тоифа фуқоролардан эса узоқ йиллик хизмат муддати талаб қилинади. Аввал айтилганидек, ёшга доир пенсия умумий асосларда – эркаклар 60 ёшга етганларида ва камида 25 йил меҳнат стажига эга бўлганларида, аёллар 55 ёшга етганларида ва камида 20 йиллик меҳнат стажига эга бўлганларида тайинланади. Маълумки, болаларни тарбиялаш учун шарт-шароит яратиш ҳамда аёлларнинг ўз меҳнатидан манфаатдорлигини ошириш мақсадидаЎзбекистон Республикасининг “Хотин – қизларга қўшимча имтиёзлар тўғрисида”ги 1999йил 14 апрелдаги қонунига асосан, Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 3 сентябрда қабул қилинган “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуни қуйидаги мазмундаги 12 1 -модда билан тўлдирилди. Унга кўра, умумий белгиланган ёшни бир йилга қисқартирилган ҳолда пенсия олиш ҳуқуқи белгиланди. Ушбу қонуннинг 37-моддасининг “а”, “б”, “в” ва “г”-бандларида назарда тутилган камида 20 йиллик иш стажига эга бўлган аёллар 54 ёшга тўлганда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Бу қоида бўйича аёллар Бюджетидан ташқари Пенсия жамғармасига бадаллар тўлаб меҳнат қилган даврлари камида 20 йил бўлганида 54 ёшдан ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Ушбу қонун 1 июл 1999 йилдан кучга кирган бўлиб, “1999 йил Аёллар йили” муносабати билан қабул қилинган. Бу эса ҳукуматимиз томонидан аёлларимизга кўрсатилаётган меҳр- оқибат, беқиёс ғамхўрликнинг бир кўринишидир. Мазкур қонун 37 – моддасининг юқорида қайд этилган бандларида меҳнат стажига қўшиб ҳисобланадиган меҳнат фаолияти турлари ифода этиб берилган. Бу меҳнат фаолияти қуйидагилардан иборат: а) Фаолият тури, мулк ва хўжалик юритиш шаклларидан қатъий назар, ходим давлат томонидан ижтимоий суғурталанган ҳолда бажарган ҳар қандай иш, агар Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадалларини тўлаган бўлса; 1965 йилдан кейинги давр учун жамоа хўжалигидаги меҳнат стажини ҳисоблаб чиқаришда, агар жамоа хўжалиги аъзоси узрсиз сабабларга кўра жамоа хўжалигида белгиланган меҳнатда иштирок этиш минимумини бажармаган бўлса, ишлаган вақтининг амалда давом этган даври ҳисобга олинади. Ижодий фаолият билан машғул ходимларнинг меҳнат стажини, башарти улар Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари тўланган бўлсалар, ижодий уюшмаларнинг бошқарувчилари ана шу муаллифнинг асари эълон қилинган ёки биринчи марта жамоат олдида ижро ёки намоиш этилган кундан эътиборан белгилайдилар. б) Харбий хизмат ва партизанлар отрядлари ҳамда қўшилмаларида бўлиш, давлат хавфсизлиги органлари ва ички ишлар органларида хизмат қилиш; в) Идоравий бўйсинувидан қатъий назар, ҳарбийлаштирилган соқчиликдаги махсус алоқа органлари ва тоғ-кон қутқарув қисмларидаги хизмат; г) Якка тартибдаги меҳнат фаолияти, шу жумладан якка (гуруҳли) ижара шароитидаги ёки шахсий ёрдамчи, деҳқон (фермер) хўжалигидаги

фаолият – Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига суғурта бадаллари тўланган тақдирда. Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида” 1993 йил 3 сентябрдаги қонунда имтиёзли шартлар асосида ёшга доир пенсия тайинлаш назарда тутилган. Имтиёзли шартлар асосида ёшга доир пенсия тайинлаш асослари ва тартиби Республика хукумати томонидан белгиланади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 12 майдаги 250-сонли қарори билан тасдиқланган 1, 2, 3 рўйхатларга мувофиқ фуқароларнинг айрим тоифалари имтиёзли шартлар асосида ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Чунончи: ёшидан қатъий назар пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, касблар ва лавозимларнинг, ишлар, касблар ва лавозимларнинг 1-рўйхати;  умумий белгиланган ёшни 10 йилга қисқартирилган ҳолда пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, вазифалар ва кўрсаткичларнинг 2-рўйхати;  умумий белгиланган ёшни 5 йилага қисқартирилган пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозим ва кўрсаткичларнинг 3-рўйхати; Мазкур қонунда шунингдек, лилипутлар ва паканаларга ҳам алоҳида тартибда ёшга доир пенсия тайинланиши назарда тутилган. Унга кўра умумий белгиланган ёшни 15 ёшга қисқартирилган ҳолда пенсия олиш ҳуқуқига гинофизар миттилик касалига чалинганлар (лилипутлар) ва гавда тузилишидаги мутаносиблик бузилган паканалар: эркаклар-меҳнат стажи камида 20 бўлганда, аёллар- камида 15 йиллик меҳнат стажига эга бўлсалар, ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Мазкур Қонунда ёшга доир пенсияларни муддатидан олдин тайинлаш тартиби ҳам белгиланади. Қонуннинг 14-моддасига асосан ходимларнинг сони қисқартирилиши ва корхоналар , муассасалар, ташкилотлар тугатилиши муносабати билан ишдан озод этилган ва ишсиз деб эътироф этилган шахслар: эркаклар – 58 ёшга тўлганида ва меҳнат стажи камида 25 йил бўлган тақдирда; аёллар – 53 ёшга тўлганда ва меҳнат стажи камида 20 йил бўлган тақдирда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Айни вақтда Ўзбекистон Республикаси “Аҳолини иш билан таъминлаш тўғрисида” (янги таҳрири) 1998 йил 1 майдаги Қонуни 25-моддасида технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этишдаги ўзгаришлар, ходимлар сони (штати) ёки иш хусусиятини ўзгартиришга олиб келган ишлар ҳажмининг қисқарганлиги ёхуд корхонанинг тугатилганлиги муносабати билан ишдан озод этилган ва ишсиз деб эътироф этилган, пенсия таъминоти тўғрисидаги қонун ҳужжатларига мувофиқ пенсияга чиқиш учун талаб этиладиган умумий меҳнат стажига эга бўлган шахсларга муддатидан олдин пенсияга чиқиш ҳуқуқи берилиши белгиланган.

Муддатидан олдин пенсия тайинлаш ва тўлаш тартиби Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан 1998 йил 30 ноябрда тасдиқланиб, 1999 йил 7 январда Адлия вазирлигида 588-сон билан давлат рўйхатига олинган “Алоҳида асосларга кўра меҳнат шартномаси бекор қилинганда ишдан бўшатилган ходимларга муддатидан олдин пенсия тайинлаш тартиби тўғрисида”ги Йўриқнома билан мустаҳкамланган. Ушбу Йўриқноманинг мазмунига кўра, меҳнат кодекси 100 – моддасининг 1-бандида кўрсатилган асослар бўйича ишдан озод этилган, пенсия ёши арафасидаги ва умумий асосларда ёшга доир пенсия тайинлаш учун талаб қилинадиган меҳнат стажига эга бўлиб, маҳаллий меҳнат органларида ишсиз деб эътироф этилган шахсларга тайинланади. 3 . Имтиёзли шартлар асосида ёшга доир пенсия тайинлаш тартиби. Маълумки, меҳнатни ташкил қилишнинг ҳозирги замон даражаси, техника ва технологиянинг тараққиёти саноатда, қишлоқ хўжалигида, қурилишда, иқтисодиётнинг бошқа тармоқларида барча ходимлар учун ноқулай омиллар ва зарарларнинг салбий таъсирини тўлиқ йўқ қила оладиган меҳнат шароити яратишга имкон бермайди. Ишнинг алоҳида шароитлари меҳнат фаолиятига таъсир кўрсатиши пенсия таъминотида имтиёзлар яратишни тақозо қилади. Бу имтиёзлар маълум меҳнат стажига эга бўлган, ёшидан қатъий назар, пенсия ёши 10 ёки 5 йилга қисқартирилиб, пенсия тайинлаш имконини беради. Имтиёзли шартлар асосида пенсия “Имтиёзли шартларда пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичларнинг 1, 2, 3- рўйхатларига қатъий амал қилган ҳолда тайинланади. Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигига “Ёшга доир имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичларнинг рўйхатини тадбиқ қилиш тартиби ҳақида” тушунтиришлар, шунингдек бу кўрсаткичларга қўшимчалар бериш ва ўзгартиришлар киритиш ҳуқуқи берилган. Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги хузуридаги Меҳнат шароитлари давлат экспертизаси унинг таркибий бўлинмаси сифатида фаолият кўрсатади. Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 29 июлдаги 378-сонли қарори билан тасдиқланган Меҳнат шароитлари давлат экспертизаси тўғрисидаги низомга мувофиқ, бу органнинг асосий вазифаларидан бири ноқулай меҳнат шароитлари учун бериладиган имтиёз ва компенсацияларни тартибга солувчи норматив-услубий асосларни ишлаб чиқиш, меҳнат шароитлари бўйича қўшимча таътил ва қисқартирилган иш куни белгиланадиган рўйҳатлар ва кўрсатмаларнинг тўғри қўлланилиши устидан давлат назоратини амалга ошириш, шунингдек бу рўйҳатларга ўзгартиришлар киритиш ҳақида хулосалар тайёрлаш, меҳнат шароитларини баҳолаш, иш ўринларини аттестациядан ўтказиш усуллари ва меҳнат шароитларини

экспертиза қилиш учун нормативларни ишлаб чиқиш ва янгилаш каби масалалардан иборат. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 29 июлдаги 378-сонли қарори билан меҳнат шароитлари давлат экспертизаси тўғрисида низом тасдиқланган бўлиб, мазкур орг а н иш жойларини меҳнат шароитлари бўйича аттестациядан ўтказишнинг сифати ҳамда имтиёзли пенсиялар белгиланадиган рўйхатларнинг тўғри қўлланилиши устидан давлат назоратини амалга оширади. Шунга мувофиқ, меҳнат шароитларини бахолаш ва меҳнат шароитлари бўйича иш жойларини аттестация ўтказиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги ҳамда Соғлиқни сақлаш вазирлиги билан келишиб тасдиқланган ва Адлия Вазирлигида 1996 йил 28 майда рўйхатга олинган Услубият асосида белгиланган. Имтиёзли шартлар асосидаги пенсиялар баъзи ҳолларда фақат белгиланган муддатдаги махсус меҳнат стажи учун фуқароларнинг ёшидан қатъий назар тайинланади. Бошқа ҳолларда эса пенсия ёши қисқартирилган ва меҳнат стажи камайтирилган ҳолда ёки фақат ёши қисқартирилган ҳолда тайинл а нади. Қонунда имтиёзли шартлар асосида пенсия тайинлашнинг муайян асослари белгиланган. Булар, биринчидан, алоҳид а меҳнат шароити, маълум даражаси, бу шароитларнинг ҳавфлилиги, оғирлилиги; иккинчидан, жўшқин кучланиш даражасидаги маълум касблар ва лавозимлардаги ишлар; учинчидан, ватанни ҳимоя қилиш билан ногиронлик, кўп болалилик ва бошқалард а н иборат. Бу асосларнинг айримлари ҳам эркаклар ҳам аёлларга имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқини беради, баъзилари фақат аёлл а рга имтиёз дан фойдаланиш ҳуқуқини беради. Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонунининг 10-моддасида ёшидан қатъий назар имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладиган шахслар доираси белгиланган. Унга кўра: а) кон саноатидаги етакчи касб эгалари бўлган ходимлар, башарти улар ана шу ишларда камида 20 йил ишлаган бўлсалар (1-рўйхатнинг 1-қисми); Ўзбекистон Республикасида Вазирлар Махкамасининг 1994 йил 12 майдаги 250-сонли қарори билан тасдиқланган ёшидан қатъи назар пенсия олиш ҳуқуқини берувчи ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичлар 1-рўйҳатига мувофиқ бу касбга - кўмир, сланец, маъданлар ва бошқа фойдали қазилмалар қазиб олишга доир ер ости ишларида, шунингдек шахта ва конлар қурилишида тўлиқ иш кунида банд бўлган кон қазувчи тоғ ишчилари, проходкачилар, парчаловчи болғаларда қазувчилар ва тоғ уйма машиналарининг машинистлари киритилган. Вазирлар Маҳкамасининг 1994 й 12 майдаги 250-сонли қарорининг 1- иловасида қонуннинг 10-моддаси “а” банди бўйича 1986 йилга қадар бошқача номланган тоғ қазилма саноати касбини олиб борувчи ходимлар рўйхати берилган. Албатта, имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқини

белгилашда касблар номининг ўзгариши билан боғлиқ ҳолатлар эътиборга олиниши керак. б) бевосита ер ости ва очиқ кон ишларида (шу жумладан, кон-қутқарув қисмларининг шахсий таркиби) кўмир, маъданлар ва бошқа фойдали қазилмаларни қазиб олишда, шахталар ва конлар қурилишида тўлиқ иш куни давомида банд бўлган ходимлар, башарти улар ана шу ишларда камида 25 йил ишлаган бўлсалар (1-рўйхатнинг 2-қисми). Мазкур қонуннинг 10-моддаси “б” бандида юқорида қайд этилган ишларда бевосита банд бўлган ходимларга ёшидан қатъий назар, имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқи берилган. Бу ишлар ва касбларнинг рўйхати 1- рўйхатнинг 2-қисмида берилган. Ер ости ишларидан ташқари ушбу модданинг “б” бандида чуқурлиги камида 150метр бўлган разрезлар ва карьерлардан кўмир, маъданлар ва бошқа фойдали қазилмаларни қазиб олишга доир очиқ кон ишлари ҳам кўзда тутилган (2-илова 1986 йилга қадар қўллаб келинган). в) учувчилар ва учувчи-синовчилар таркибига кирувчи ходимлар, улар хизмат қилган корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг идоравий бўйсунувидан қатъий назар белгиланган хизмат муддатини ана шу лавозимларда эркаклар камида 25 йил ва аёллар камида 20 йил адо этганлари тақдирда (1-рўйхатнинг 3-қисми) ёшидан қатъий назар имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Бу тоифадаги ходимларга имтиёзли пенсия таъминоти масаласи, пенсияни олиш ҳуқуқини берадиган ишларнинг лавозимлари рўйхати 1- рўйхатнинг 3-қисмида, узоқ йиллик хизмат муддатларини ҳисоблаш тартиби эса, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 11 майдаги “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунини рўёбга чиқариш учун зарур бўлган норматив ҳужжатларни тасдиқлаш ҳақида”ги 249-сонли қарорини 1-иловасида берилган. Умумий қоидага кўра имтиёзли хизмат муддатларни ҳисоблашда ҳақиқий ўтган соатларни тегишли равишда 20 ва 12 соатларга бўлиш йўли билан амалга ошириш кўзда тутилган. Имтиёзли хизматнинг йиллик ҳисоби тўлиқ ойлар сонини 12 га бўлиш орқали аниқланади. Учувчилар ва синовчи-учувчилар таркибига кирувчи ходимлар саломатлиги туфайли учиш ишидаги муддатини-эркаклар камида 20 йил, аёллар камида 15 йил адо этганларида имтиёзли пенсияга чиқиш ҳуқуқига эга бўладилар. (Мазкур қонун 10-моддасининг в-банди) г) Театр ва бошқа театр-томоша корхоналари ортистларининг айрим тоифалари: Ижодий меҳнат стажи камида 20 йил бўлган театр ва бошқа тамоша корхоналари ходимлари таркибига: -балет артистлари; -профессионал бадиий жамоаларда рақс номерларини бажарувчи артистлар; -мимика ва имо-ишора театрларининг артистлари;

-травестлар (болалар, ўсмирлар ва қизларнинг ролини бажарувчилар); -опера ва балет театрлари; -мусиқали ва мусиқали-драма театрларининг концерт ташкилотлари, телеведение ва радио-эшиттиришнинг ашулачи-артистлари киради. Ижодий меҳнат стажи камида 25 йил талаб қилинадиган ходимларга: -опера ва балет театрлари; -мусиқали ва мусиқали драма театрларининг конценр ташкилотлари, телеведение ва радио-этишиттиришнинг ашулачи артистлари (солистлари); -эпчиллик номерларини (каскадёрлар) бажарувчи артистлар; -якка партияларни бажарувчи профессионал хор жамоаларининг артистлари; -бадиий жамоаларда пуфлаб чалинадиган асбобларда чалувчи артистлар; -қўғирчоқ театрларининг қўғирчоқбозлари, болалар ва ёш томошабин театрларининг астистлари; -цирклар ва концерт ташкилотларидаги ҳуққабозлар киради. Ижодий меҳнат стажи камида 30 йил талаб қилинадиган ходимларга: -профессионал ижодий жамоаларининг хор артистлари; -оркетр ижрочиси (пуфлаб чалинадиган мусиқа асбобларидан ташқари); -ансамбль артистлари; -вокал-драма қисмларининг артистлари; -концертмейтр-пиониначилар киради. д) Спортчиларнинг айрим тоифалари меҳнат стажи камида 20 йил бўлганда (1-рўйхатнинг 7-қисми). Мастерлар командаси штатида 10 йил турган, жумладан, Ўзбекистон Республикаси терма командаларида ёки Ўзбекистон Республикаси терма команда таркибида камида 6 йил турган спортчилар имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасининг хизмат кўрсатган мастерлари ҳам шундай пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Шунингдек, Ўзбекистон Республикасида хизмат кўрсатган мастерлар ҳам шундай имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эгадирлар. Ўзбекистон Республикаси “Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида”ги қонуннинг 11-моддасида умумий белгиланган ёшни 10 йилга қисқартирилган ҳолда имтиёзли пенсия тайинлаш назарда тутилади. Мазкур моддага биноан қонуннинг 7-моддасида белгиланган ёшни 10 йилга қисқартирилган ҳолда охирги иш жойидан қатъий назар қуйидагилар киради:  ер ости ишларида, меҳнат шароити ўта зарарли ва оғир ишларда тўлиқ иш куни давомида банд бўлган ходимлар (2-сонли рўйхат, 1-қисм);  эркаклар – меҳнат стажи камида 20 йил бўлиб, бундан камида 10 йили кўрсатиб ўтилган ишларга тўғри келган тақдирда;  а ёллар-меҳнат с тажи камида 15 йил бўлиб, бундан камида 7 йилу 6 ойи кўрсатиб ўтилган ишларга тўғри келган тақдирда.

Ер ости ишларидаги меҳнат стажи: эркакларда 10 йилдан кам ва аёлларда 7 йилу 6 ойдан кам бўлган холларда, ходимларда бу ишлардаги ҳар бир тўлиқ йил учун мазкур Қонуннинг 7-моддасида назарда тутилган пенсия ёши бир йилга қисқартирилади. Меҳнат шароити ўта зарарли ва ўта оғир ишларда-эркаклар камида 5- йил, аёллар камида 3 йилу 9 ой ишлаган ходимларга пенсия мазкур қонуннинг 7-моддасида назарда тутилган пенсия ёши шундай ишда банд бўлган ҳар бир тўлиқ йил учун бир йилга қисқартирилган ҳолда тайинланади. б) цирклар ва концерт ташкилотлари артистларининг айрим тоифалари ижодий ишдаги меҳнат стажи камида 20 йил бўлган тақдирда (2-сонли рўйхат, 2-қисми) имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эгадирлар. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 12 майдаги 250-сонли қарори билан тасдиқланган 2-сонли рўйҳатнинг 1- қисмига асосан ер ости ишларида меҳнат шароити ўта зарарли ва ўта оғир ишлар санаб кўрсатилган. Ушбу 2-сонли рўйҳатнинг иккинчи қисмида эса цирклар ва концерт ташкилотларининг айрим тоифа артистлари кўзда тутилган. Буларга имтиёзли асосларда пенсия тайинлаш учун талаб қилинадиган меҳнат стажи муддатлари мазкур қонуннинг 11-моддасида аниқ кўрсатиб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси «Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида»ги қонуннинг 12-моддасида умумий белгиланган ёшни 5 йилга қисқртирилган ҳолда имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқи белгиланган. Ушбу 12- моддага мувофиқ, фуқаролар охирги иш жойидан қатъий назар қонунда белгиланган ёшни 5 йилга қиқартирилган ҳолда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Мазкур қонуннинг 12-моддаси «а» бандида уруш ногиронлари ва уларга тенглаштирилган шахсларга шундай имтиёзли пенсия тайинлаш назарда тутилади. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 11- майдаги 249-сонли қарорида (2-иловаси) кўрсатилган сабаблардан бири туфайли содир бўлган бўлса, 1,2 ва 3-гуруҳ уруш ногиронлари тенг даражада фойдаланадилр. Мазкур Ҳукумат қарорига мувофиқ, Иккинчи жаҳон уруши ва бошқа урушлар даврида ҳаракатдаги армия таркибидаги ҳарбий қисмлар, штаблар ва муассасаларда хизматни ўтаганда, шунингдек, Ўзбекистон Республикасини ҳимоя қилишда яраланиш, контузия, майибланиш ёки касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ҳарбий хизматчилар уруш ногиронлари бўлиб ҳисобланадилар. Қарорга биноан айрим ногирон фуқаролар уруш ногиронларига тенглаштириладилар. Чунончи: а) собиқ СССР ва Ўзбекистон Республикаси чегараларини қўриқлаш пайтида яраланиш, контузия олиш, майибланиш ёки касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ҳарбий хизматчилар: б) 1941 йилнинг 22 июнидан 1954 йилнинг 31 декабргача собиқ СССР ҳудудида ҳаракат қилган ҳамда қурувчи батальонлар, взводлар ва халқни

ҳимоя қилувчи отрядларда хизмат қилган даврда яраланиш, контузия олиш, майибланиш ёки касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган шахслар; в) темир йўлнинг фронт яқинидаги участкаларида ишлаган, мудофаа иншоотлари, ҳарбий-денгиз базалари, аэродромлар ва бошқа ҳарбий объектлар қурилиши ишларида қатнашган ҳамда Ватун уруши йилларида уруш бўлаётган жойларда яраланиш, контузия олиш, майибланиш ёки касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ходимлар; г) Ватан уруши ва гражданлар уруши йилларида партизан отрядлари ва қўшилмалари таркибида ёки яширин ишларда бўлган даврда яраланиш, контузия олиш, майибланиш ёки касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган шахслар; д) ҳаракатдаги армия таркибидаги ишларда яраланиш, контузия олиш, майибланиш ва касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ёлланган таркибдаги шахслар; е) Ватан уруши даврида фашист концлагерларида (гетто ва зўрлик билан тутиб туриладиган бошқа жойларда) бўлган даврда яраланиш, контузия олиш, майибланиш ва касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган шахслар (тутқунлар, шу жумладан, болалар); ж) тинчлик ўрнатувчи кучлар таркибида қатнашиш, шунингдек, ҳарбий ҳаракатлар кетаётган мамлакатларда байналмилал бурчларини адо этиш туфайли яраланиш, контузия олиш, майибланиш ёки касаллик туфайли ногиронлар бўлиб қолган ҳарбий хизматчилар, ички ишлар органлари ва миллий хавфсизлик хизматининг бошлиқлар ва оддий ходимлар таркибидан бўлган шахслар; з) ҳарбий хизматдаги вазифаларни (хизмат вазифаларини) бажариш пайтида яраланиш, контузия олиш, майибланиш ва касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ҳарбий хизматчилар, ички ишлар органлари ва миллий хавфсизлик хизматининг бошлиқлар ва оддий ходимлар таркибидан бўлган шахслар; и) ўқув машғулотлари ёки текшириш учун йиғинларга чақирилган ва шу йиғинларда ўз хизмат бурчларини бажараётган яраланиш, контузия олиш, майибланиш ва касалланиш натижасида ногирон бўлиб қолган ҳарбий мажбуриятли шахслар. Энг муҳими, янги қонун жорий қилиниши билан ҳарбий хизмат бурчини (хизмат вазифасини) бажариш билан боғлиқ касаллик туфайли ногирон бўлган харбий хизмачилар, ички ишлар ва миллий хавфсизлик хизмати оргнларининг бошлиқлари, оддий ходимлар таркибидан бўлган шахслар биринчи марта уруш ногиронларига тенглаштирилдилар. Алохида таъкидлаш жоизки 1941-1945 йиллардаги урушдан ташқари бошқа урушларда иштирок этган собиқ СССР фуқаролари ҳам уруш ногиронлари қаторига киритиладилар. Шуни ҳам таъкидлаш керакки, ССР ҳукуматининг 1983 йил 17 январдаги қарори билан уруш ногиронлари сафига Совет армиясининг харбий хизматчилари, Давлат хавфсизлнги қўмитасининг ходимлари ва ички ишлар вазирлигининг Афгонистон Республикаси ҳудудида бўлган вақтда

касалликни бошидан кечирган ва 5 йил ичида бу касаллик туфайли ногирон бўлиб қолган шахслар уруш ногиронлари сафига киритилган. Юқорида санаб ўтилган барча шахсларга ёшга доир имтиёзли пенсия тайинланади; бунинг учун уларнинг ногиронлиги ёшга доир пенсияга мурожат қилган вақтда ТМЭК нинг тегишли хулосаси билан тасдиқланган бўлиши керак. Бу кўрсатилган ногиронларга пенсиянинг турини танлаш ҳуқуқи берилган, улар ё ногиронлик ёки ёшга доир пенсияни олишлари мумкин. Улар хоҳлаган пайтда оладиган пенсиясини ўзгартириши мумкин, яъни ёшга доир пенсиясидан ногиронлик пенсиясига ёки ногиронлик пенсиясидан ёшга доир пенсиясига ўтиши мумкин. Мазкур қонун 12-моддасининг «б» бандида кўрсатилга меҳнат шароити зарарли ва оғир ишларда тўлиқ иш куни давомида банд бўлган ходимларга (3-рўйҳат, 1-қисм), шундай имтиёзли пенсия тайинланиши мумкин: эркаклар-меҳнат стажи камида 25 йил бўлиб, бундан камида 12 йилу 6 ойи кўрсатиб ўтилган ишларга, аёллар-меҳнат стажи камида 20 йил бўлиб, бундан камида 10 йил кўрсатилиб ўтилган ишларга тўғри келган тақдирда, шундай имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар: Меҳнат шароити зарарли ва оғир ишларда-эркаклар камида 6 йилу 3 ой, аёллар камида 5 йил ишлаган ходимларга пенсия қонунда назарда тутилган пенсия ёши эркакларнинг бундай ишдаги ҳар 2 йилу 6 ойи учун ва аёлларнинг бундай ишдаги ҳар 2 йили учун 1 йилга қисқартирилган ҳолда тайинланади. Ушбу 3-сонли рўйҳатнинг 1-қисми 35 бўлимчадан иборат. Шахта узасидаги «кон ишларинииг 1-бўлимчасида биринчи-иккинчи даражали хавфли бўлган зарарли моддалар бўлган, шунингдек учунчи даражали хавфли зарарли моддалари бўлган кўмир, руда бошқа руда ва норуда қазилмаларини қазиб олиш билан боғлиқ бўлган ишлар кўрсатилган. Кайд этилган 3-сонли рўйҳатнинг бу қисмидаги бошқа бўлимчаларида металлургия, кимё саноатлари, нефть ва газ қазиб чикариш ва қайта ишлаш, метални ишлаш, 2-рўйҳатнинг 1-қисмида белгиланган шу каби бошқа ишлаб чиқаришлар кўзда тутилган. Имтиёз хажми қанча кам бўлса, имтиёзли пенсия ҳуқуқини берадиган ёш нима учун 10 ва 5 ёшга камайтирилган деган савол туғилади. Гап шундаки, 3-рўйҳатнинг 1-қисми 2-рўйҳатнинг 1-қисмидан фарқли ўлароқ, бунда нисбатан камроқ оғир бўлган ишлар назарда тутилади. Масалан, 2-рўйҳатнинг 1-қисмидаги «Метал ишлаш» бўлимчаси болға ва пресларда қўл билан тобловчи темирчи, метални қиздирувчи иссиқ қоплашда пресловчи, яъни алоҳида зарарли, алоҳида оғир ишда банд бўлган ишчилар қайд қилинган. 3-рўйҳатнинг шу бўлимида асосан ёрдамчи ва таъмирлаш ишларида банд бўлган ишчилар қайд этилган.

Чунончи, иссик участкалардаги чилангар-таъмирловчи, чилангар- электрчилар, шу участкалардаги электр мантёрлар, темирчилик преслаш жихозларини созловчилар. 2-рўйҳатнинг 1-қисми 1-бўлимчаси барча фойдали қазилмалар қазиб олишга жорий қилинади. Бундан фарқли ўлароқ, 3-рўйҳатнинг 1-бўлим 1- бўлимчасида очиқ усулда қазиб олинадиган қазилмаларни эмас, фақат рўйҳати шу бўлимчада келтирилган казилмалар назарда тутилади. Геология-қидирув ишлари мустақил бўлимча сифатида фақат 3- рўйҳатда кўзда тутилган. Бунда шуни назарда тутиш керакки, бевосита 3- рўйҳатнинг 1-қисмидаги ишларда банд бўлган ходимларнинг касблари ва лавозимлари рўйҳати келтирилмаган. Бу рўйхат Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг 1994 йил 3 ноябрдаги 11-30 сонли тушунтириш хатларида кўрсатилган. Бу ҳужжатда дала ишларида банд бўлган экспедиция, партия, отряд, уча с тка ва бригадаларнинг қ уйидаги ходимлари кўзда тутилган: а ) ишчилар; б) мухандис-техника ходимлар; Агар 3-рўйҳатнинг биринчи бўлимида кўзда тутилган ишларда талаб қилинган стажнинг камида ярими тўғри келса, иитиёзли пенсия тайинланади. Бундай ҳолда махсус меҳнат стажи: эркакларда 12 йилу 6 ой, аёлларда- камида 10 йил бўлиши лозим. Охирги иш аҳамиятли эмас. Бунда мазкур Қонуннинг 11-моддасидагига ўхшаш зарарли ва меҳнат шароити оғир ишларда талаб қилинган меҳнат стажига эга бўлмаган ходимларга имтиёзли шартлар асосида пенсия тайинлаш имконияти кўзда тутилган. Бунинг мазмуни шундан иборатки, эркаклар 12 йилу 6 ой, аёллар камида 10 йил шундай меҳнат стажита эга бўлганида пенсия тайинланади. Бунда қонунда талаб қилинган пенсия ёши эркакларнинг бундай ишдаги ҳар 2 йилу 6 ойи учун, аёлларнинг бундай ишдаги 2 йили учун 1 йилга қискартирилган ҳолда тайинланади. Энг асосий шартларидан бири шуки, меҳнат шароити зарарли ва оғир ишларда эркаклар 6 йилу 3 ой, аёллар 5 йил ишлаган бўлишлари шарт. в ) қ ишлок хўжалиги ходи м ларининг айрим тоифалари (3-рўйҳ а т , 2- қисм): - эркаклар у м умий меҳнат с тажи камида 25 йил бўлиб, бундан камида 20 йили кўрсатилиб ўтилган ишларга тўгри келган тақдирда ; а ёллар-умумий меҳнат стажи камида 20 йил бўлиб, бундан камида 15 йили кўрсатилиб ўтилган ишларга тўғри келган тақдирда шундай асосларда пения тайинланади. 3-рўйҳатнинг 2-қисмида имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлган қишлоқ хўжалиги ходимларининг айрим тоифалари рўйҳати берилган. Шунга биноан пенсия қуйидагиларга тайинланади: эркаклар- 55 ёшга етганда, умумий меҳнат стажи камида 25 йил бўлиб, бундан камида 20 йили кўрсатилиб ўтилган ишларга тўғри келганда;

аёллар - 55 ёшга етганда, умумий меҳнат стажи камида 20 йил бўлиб, бундан камида 15 йили кўрсатилган ишларга тўғри келганда; 3-рўйҳатнинг 2-қисми бўйича пенсия тайинланади. Юқоридаги ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсаткичларнинг 3-сонли рўйҳатнинг 2-қисмида имтиёзли пенсия олиш ҳукуқига эга бўлган кишлоқ хўжалиги ходимларининг кенг рўйҳати берилган. Бу, аввало, тамаки, шоли етиштириш ва дастлабки ишлов бериш, шунингдек пахта ўстириш ва йиғиштириш ишларида қатнашувчи аёллар ва бошқаларда иборат. Бу каби ишларнинг турлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1994 йил 11 майдаги 249-сонли қарорида (5-илова) кўрсатилган бўлиб, булар қуйидагилардан иборат; 1) тамаки етиштириш, уни йиғиштириб олиш ва шундан кейинги ишлов беришда; 2) Шоли етиштириш, йиғиш ва йиғимдан кейинги ишлов беришда: 3) гўзани ўстириш ва пахтани териб олишда : Тамаки, шоли етиштиришда ҳамда уларга дастлабки ишлов беришда, шунингдек пахтани йи ғ иштириш ва уни териб олишда ишланган ва қ т аёлларга имтиёзли пенсияга чи қ иш ҳукуқини берувчи меҳ н ат стажига қўшилади. Бунда улар ушбу 5-илованинг тегишли равишда 1,2,3-бандларида кўрсатилган барча иш турларида қатнашган бўлишлари лозим. Сут соғувчиларнинг имтиёзли пенсия таъминотининг ҳам ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Бу шундан иборатки, улар томонидан Республика Вазирлар Маҳкамасининг 1994 йил 11 майдаги 249-сонли қарори 4- иловасида келтирилган сигирларга хизмат кўрсатиш нормалари камида 15 йил бажарилган бўлса, имтиёзли шартлар асосида пенсия тайиинланади. Сигирларга хизмат кўрсатиш номлари (бош) Чорва молларни са қ лаш нинг барча турлари Тўғриқ бўлимида қўлда сут с о ғ увчилар учун к амида 21 та к амида 11 та Машинада сут соғиш операторлари учун камида 14 та к амида 15 та К а йд этилган хизмат кўрсатиш нормалари энг оз миқдор хисобланади. Хўжалжкларда хизмат кўрсатиш нормалари хизмат кўрсатишнинг белгиланган тартибда тасдиқланадиган намунавий тармоқ нормалари асосида белгиланади. Сувчилар (эркаклар ва аёллар тенг равишда), агар улар кўрсатилган ишларда бутун мавсум давомида банд бўлсалар, имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўлади. Чўпонлар, агар улар 2000 метр баландликда жойлашган унча баланд бўлмаган яйловларда ёки сувсиз сахро жойларда ишласалар, имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Сувсиз сахро туманлари ва туманларида жойлашган қишлоқ хўжалик корхоналарининг рўйҳати Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1991 йил 9

августдаги 215-сонли қарорининг 1-иловасида баён этиб берилган. Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 3 сентябрдаги қонуни бўйича пенсия тайинлагнда шу рўйҳатларга амал қилиш керак. Баланд тоғ яйловларининг эса расмий тасдиқлантан рўйхатлари йўқ. Баланд тоғ яйловларида ишлаган чўпонларнинг имтиёзли пенсия таъминоти масаласини ҳал килишда хўжаликлар меҳнат стажи ва иш ҳақи ҳақида хужжатлардан ташқари туманларнинг хокимиятларида сақланадиган топографик харитадан кўчирма беришлари лозим. Бу хариталарда жойнинг рельефи, яйловнинг майдони, уларнинг денгиз сатхидан баландлиги ҳақидаги маълумотлар тўлиқ акс этган бўлади. Хокимиятларда сақланган топографик хариталар жойнинг баландлиги геодезик улчовлари билан синчиклаб ўлчалгандан кейин аниқ маълумотлар асосида яратилади. Қонуннинг 12 –моддаси «г» бандида тракторчи -машинистлар (эркаклар), агар улар бевосита ҚИШЛОҚ хўжалик махсулотлари етиштиришда банд бўлсалар, тегишли гувоҳномага эга бўлиб ишга тракторчи-машинист сифатида ҳамда тўлиқ мавсум давомида деҳқончилик ва чорвачиликнинг қишлоқ хўжалиги ишларида тракторлар ва бошқа қишлоқ хўжалик машиналари (пахта териш машиналари, дон йиғувчи комбайн ва бошқалар) ни бошқариш билан доимо банд бўлсалар, имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Тўлиқ дала мавсумида ишлаган тракторчи-машинистларнинг ишлаган даври, улар дала ишлари ўртасида ёки мавсумлар ўртасида бошқа ишларни бажарган ҳолларда хам уларнинг меҳнат стажи имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқини берадиган 1 йил меҳнат стажи ўрнида қабул қилинади. Мазкур қонун 12 моддасининг ушбу бандида тракторчи-машинист, тракторлар ва эксковаторлар негизида йиғилган курилиш, йулсозлик ва юк ортиш-тушириш машиналарининг машинисти бўлиб ишлаган аёллар: - умумий меҳнат стажи камида 20 йил булиб, бундан 15 йили кўрсатиб ўтилган ишларга туғри келган тақдирда (3-руйхат 3-қисм) имтиёзли асосларда пенсия олиш хуқуқига эга бўладилар. Ушбу 3-руйхатнинг 3-қисмида тракторчи-машинист сифатида ишлаган аёлларга, умумий меҳнат стажи камида 20 йил бўлган ва шундан камида 15 йили кўрсатиб ўтилган ишларга тўғри келган тақдирда имтиёзли пенсия таъминоти бериш кўзда тутилган. Механизатор аёлга қаерда ишлаганидан қатъий назар, яъни қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришида ёки бошқа ишлаб чиқаришда меҳнат қилган бўлса ҳам уларга имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқи берилган. Қишлок хўжалик ишлаб чиқаришида стационар, қурилмалар ва агрегатларда доим банд бўлганлардан ташқари, шунингдек тракторчи- машинист аёллар ҳам фойдаланадилар. Тракторчи-машинист - бу қишлоқ хужалик механизаторининг умумлашган номи бўлиб, у қуйидаги касбларни ўз ичига олади: - пахта териш машиналари хайдовчиси, комбайинчи, булъдозерчи, ёмғир ёғдирувчи машиналарнинг машинисти, беда ўрғичнинг хайдовчиси, трактор негизида йиғилган бошқа ўзи юрар қишлок хўжалик машиналарининг хайдовчилари, трактор ёки ўзи юрар қишлок хужалик

машиналарида тўлиқ мавсум давомида ишлаган аёлларнинг бутун ишлаган йили имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқини берадиган меҳнат стажи ўрнида қабул килинади. Қишлок хўжалик ишларидан ташқари тракторлар ва эксковаторлар негизида йиғилган қурилиш, йўлсозлик, юк ортиш-тушириш машиналарида машинист бўлиб ишлаган аёллар имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эгадирлар. Бу аёллар тракторчи-машинист сифатида ишда тўлиқ иш куни давомида банд бўлган бўлсалар, шундай имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Таъкидлаш жоизки, аёл бригадирлар ва бригадирларнинг ёрдамчилари 3-руйхатнинг 3-қисмида кузда тутилган касбга доир ишларни бажарсаларгина, имтжёзли пенсия олиш ҳуқуқидан фойдаланадилар. Озод бригадирлар ва уларнинг ёрдамчилари бу ҳуқуқдан фойдаланмайдилар. Юкорида зикр этилган 12-модданинг «д» бандига мувофиқ, авиация мухандис-техниклари таркибининг ходимлари (3-руйхат 4-қисм) ҳам шундай имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқига эгадирлар, Чунончи: эркаклар - авиациядаги умумий меҳнат стажи камида 25 йил бўлиб, бундан камида 20 йили кўрсатиб утилган вазифаларга туғри келган такдирда; аёллар - авиациядаги умумий меҳнат стажи камида 20 йил бўлиб, бундан камида 15 йили кўрсатиб ўтилган вазифаларга туғри келган тақдирда, улар эслатилган 3-руйхатнинг 4-қисмига мувофик имтиёзли пенсия билан таъминланадилар. Бунинг шарти шундан иборатки, башарти авиация техниклари, усталари, барча номдаги мухандислари ва шунингдек хаво кемалари ва бошқа учиш аппаратларига техник хизмат курсатувчи цехлар, сменалар, участкалар, хизматлар, гуруҳларнинг бошлиқлари, агар улар хаво кемаларига техник хизмат курсатиш буйича бевосита аэродромларда ишласалар, имтиёзли пенсия таъминоти хукукидан фойдаланадилар. Ишчилар, агар улар аэродромларда дала аэродромларида, полигонларда ва буюртмачиларнинг базаларида амалий, даврий, мухандислик-техник таъминоти буйича ва синаш, текшириш ўтказиш ва хаво кемаларининг ҳамда уларнинг таркибларини олиб бориб қўйишга доир ишларни бажарсалар, имтиёзли пенсия таъминотига эга бўладилар. Мазкур конуннинг 12 -моддаси «е» бандида халқ хужалигининг муайян сохасида ишлаган аёлларга имтиёзли асосларда пенсия тайинлаш кўзда тутилади. Жумладан, мазкур 3-руйхатнинг 5-қисмида тўқимачилик ишлаб чиқаришидаги машиналарида ишлаган аёллар кўрсатиб ўтилган ишдаги меҳнат стажи камида 20 йил бўлган тақдирда (13-рўйхат V қисм) шундай пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар.Мазкур 3-рўйҳатнинг V қисмида тўқимачилик ишлаб чиқаришидаги ишчи аёлларнинг имтиёзли пенсия таъминоти назарда тутилган. Уларга имтиёзли пенсия таъминоти ҳуқуқи 50 ёшга тўлганида ва кўрсатилган ишлаб чиқариш дастгохлари ва машиналарида камида 20 йил ишлаганларидан кейин берилади.

Шуни ҳ ам айт и б ў тиш лозимки, бундай ҳуқуқдан ип-газлама, пахта, зи ғ ир, жун, шойи, ар қ он-жун, т ўқ имачилик ва атторл ик ҳ амда кигиз-намат саноат и , сунъий ва синтети к тола саноатида, туқ имачилик цехлари да (участкалари, б ў лимларида) банд б ў лган аёл ишчилар фойдаланадилар . Ушбу 12-модданинг «ж» бандига мувофиқ шаҳар йуловчилар ташиш транспорти хайдовчилари: эркаклар - камида 25 йил меҳнат стажига эга бўлиб, бундан камида 20 йили кўрсатиб ўтилган ишга туғри келган тақдирда; аёллар - камида 20 йил кўрсатиб ўтилган меҳнат стажига эга бўлиб, бундан камида 15 йили курсатиб утилган ишга туғри келган тақдирда имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Мазкур 3-руйхатнинг 6-қисмида назарда тутилган тартибда имтиёзли асосларда пенсия таъминоти белгиланган, бўлиб бунда автобуслар, трамвайлар, троллейбусларнинг хайдовчилари назарда тутилмоқда. Бундай имтиёзли пенсия тайинлаш учун эркаклар 55 ёшга тўлиб, умумий меҳнат стажи 25 йил бўлиши, шундан кўрсатилган 3 та турдаги транспортда умумий меҳнат стажлари 20 йил бўлиши, шу билан бирга шаҳар транспортида хайдовчи сифатида 15 йил ишлаган бўлиши лозим. Маълумки, «Фукароларнинг давлат пенсия таъминоти тўғрисида»ги қонуннинг 12-моддаси 3-бандида 5 ва ундан ортиқ фарзанд туққан ва уларни 8 ёшгача тарбиялаган аёллар ҳамда болаликдан ногирон фарзандларнинг оналари уларни шу ёшгача тарбиялаган бўлсалор, имтиёзли асосларда пенсия таъминоти белгиланган. Бунда мазкур Қонуннинг 37- моддаси «Д» ва «Ж» бандларига мувофиқ, болани парваришлаш учун кетган вақт қўшилмаганда меҳнат стажи камида 15 йил бўлган тақдирда, шундай пенсия тайинланади. Башарти, аёл ўгай ўғил ва ўгай қизни улар 8 ёшга тўлгунча камида 5 йил тарбиялаган бўлса, пенсия тайинлашда улар ҳақиқий фарзандлари билан тенг равишда ҳисобга олинадилар. Қонун 12-моддасининг «и» бандида экология фалокати минтақасида ишлаган фуқаролар: эркаклар - умумий меҳнат стажи камида 25 йил бўлиб, бундан камида 20 йил кўрсатиб ўтилган минтақаларга тўғри келган, аёллар умумий меҳнат стажи 20 йил бўлиб, бундан камида 15 йил кўрсатилган минтақаларга тўғри келганда имтиёзли пенсия тайинлаш белгиланган. Алоҳида такидлаш лозимки, Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши Раёсати ва Ўзбекситон Президанти ҳузуридаги Вазирлар Маҳкамасининг «Чернобил ҳалокатидан зиён кўрган, Ўзбекистон Республикасида истиқомат қилувчи фуқароларни ижтимоий ҳимоялаш ҳақида» 1992 йил 6 апрелдаги 17 сонли қарори ҳамда ушбу қарорга қўшимчалар киритиш тўғрисида 1994 йил 11 январдаги 7-сонли қарорлари мавжуд бўлиб, Чернобил ҳалокатидан зиён кўрган Ўзбекистон Республикасида истиқомат қилувчи фуқароларга бериладиган ҳуқуқлар, компенсациялар пули ва имтиёзлар рўйҳати тасдиқланган.

Шунингдек бу ҳақда Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоя қилиш вазирлиги томонидан 2000 йил 20 октябрда 1963/05-сонли тушунтириш хати қабул қилинган бўлиб, Чернобил ҳалокатидан зиён кўрган фуқароларнинг пенсия ва нафақалари ҳамда бошқа масалалар шу юқорида эслатилган ҳужжатларга мувофиқ ҳал этилади. Бундан ташқари, мактаб директорлари имтиёзли пенсия ҳуқуқини берадиган ходимлар рўйҳатига киритилган. Бироқ мактаб директори бир вақтнинг ўзида ўқитувчи бўлиб ишлаб ва ўқитувчилик ишида тўлиқ иш ҳақи ставкасига эга бўлган тақдирда, бундай иш даври имтиёзли пенсия тайинлаш учун махсус стажга қўшилади. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва ахолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг 1994 йил 5 сентябрдаги 9-28/05-1411-сонли тушунтириш хатида кўрсатилишича, 3-рўйҳатдаги «Маориф ходимлари» деб аталувчи VII бўлимнинг 1-моддаси 1-бандига мувофиқ ҳарбий таълим раҳбарларига, куни узайтирилган гуруҳларнинг тарбиячиларига, директорларнинг ўқув, тарбиявий, ўқув ишлаб чиқариш қисмларига доир ўринбосарлари ёки синфдан ва мактабдан ташқари ишларнинг ташкилочиларига тайинлаш керак. Шу хатга мувофиқ 3-рўйҳатнинг 7-қисми 1-моддаси 3 банди ишлаб чиқариш ўқувининг тарбиячилари, усталри каби лавозимлар билан тўлдирилган. Хулоса, ушбу 12-модданинг «к» бандига мувофиқ ўқитувчилар ва бошқа маориф ходимлари: эркаклар 55 ёшда, аёлларга 50 ёшда имтиёзли асосларда пенсия тайинланади. Шифокорлар ва бошқа тиббий ходимлар - махсус меҳнат стажи қишлоқ жойда 25 йил ва шаҳарларда камида 30 йил бўлган тақдирда (3-рўйҳат 8- қисм) эркакларга 55 ёшда, аёларга 50 ёшда имтиёзли шартларда асосида пенсия тайинланади. (ушбу 12 –модданинг «л» банди). Мазкур 3-рўйҳатнинг 8-қисмида, имтиёзли шартлар асосида пенсия олиш ҳуқуқини берадиган тиббий муассасалари ва ташкилотларидаги лавозимлар ва ишлар рўйҳати баён этилиб берилган. Бу тоифадаги фуқароларга имтиёзли пенсия тайинлаш ҳақидаги қоида қонунчиликда биринчи марта киритилган. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлигининг 1994 йил 3-7 ноябрдаги 1-30/05-1804 сонли тушунтириш хати билан 3-рўйҳатнинг VIII «Тибий ходимлар» қисмининг II «Дорихона муассасалари» моддаси имтиёзли пенсия ҳуқуқини берадиган касблар ва ишлар номи билан тўлдирилган. Булар дефекторлар, рецепторлар-назоратчилар, ассистентл а р, кимёгар аналитиклар, лаборантлар ва пултрантлардан иборт. Бу тоифа ходимларга: эркаклар 55 ёшга, аёллар 50 ёшга тўлганларид а имтиёзли асосларда пенсия тайинланади. Ушбу 12-модданинг «м» бандига мувофиқ, ижтимоий таъминот тизимининг қариялар, ногиронлар ва ёлғиз фуқароларга хизмат кўрсатишда бевосита банд бўлган ходимларига (3-рўйҳат 9-қисм), яъни: - эркаклар –махсус меҳнат стажи камида 25 йил бўлган тақдирда; - аёллар — мах с ус меҳ н ат ста ж и камида 20 йил бўлган та қ дирда имтиёзли шартлар асосида пенсия таиинланади, Конуннинг 12- моддаси

«м» -бандида иитимоий таъминот о рганларининг ногиронлар ва ёлгиз фуқароларга хизмат қил и ш билан банд бўлган ходимларга шундай пенсия тайинлаш назарда тутилг ан бўлиб , бу қ ои да 3-рўйҳат нинг 9 - қисмида ҳам таъкидланган. Шуни ҳам таъ к идлаш лозим к и , Қ онуннинг 12-моддаси «л»- бандида ҳам тибби й ходимларнинг имтиёзли пенсия таъминоти тартиби кўрсатиб ўтилган. Улар қаторига ногиронларнинг интернат уйларида, ногирон болалар уйларида, ногиронларнинг мактабларида ишловчи тиббий ходимлар, жумладан, шифокорлар, лаборантлар, тиббий хамширалар, кичик тиббий ходимлар ва фелшерлар киритилган. Бу каби лавозимлар номи 3-рўиҳатнинг 8-бўлими 3-моддасида баён этиб берилган. Рўйҳатнинг бу қисмида эгаллаб турган вазифасидан катъий назар, протезлаш корхоналарининг тиббий бўлимида ишловчи шифокорлар ва тиббий ҳамшираларнинг имтиёзли асосларда пенсия олиш ҳуқуқи кўзда тутилган. Ва, ниҳоят, Тиббий-меҳнат экспертиза комиссияларининг ходимларига ҳам имтиёзли пенсия олиш ҳуқуқи берилган. «Фуқароларнинг давлат пенсия таъминоти тўгрисида»ги қонуннинг 13- моддасида лилипутлар ва паканаларга пенсиялар тайинлаш шартлари кўрсатилган. Мазкур қонунинг 7-моддасида белгиланган ёшни 15 йилга қисқартирилган ҳолда пенсия олиш ҳуқуқига гипофизар МИТТИЛИК касалига чалинганлар (лилипутлар) ва гавда тузилишида мутаносиблик бузилган паканалар: эркаклар меҳнат стажи камида 25 йил, аёллар меҳнат стажи камида 15 йил бўлганида эга бўладилар. Бу тоифа фуқаролар - эркаклар 45 ёшга, аёллар 40 ёшга тўлганида ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқига эга бўладилар. Мазкур қонуннинг 8-моддасига кўра, тўлиқ пенсия тайинлаш учун етарлича меҳнат стажига эга бўлмаган шахсларга ёшга доир пенсиялар мавжуд меҳнат стажига мутаносиб равишдаги миқдорда тайинланади (29- модда). Таъкидлаб ўтилганидек, Ўзбекистон Рсепубликаси Меҳнат ва ахолини ижтимоий мухофаза қ ИЛИШ вазирлигининг 1994 йил 26 июндаги 6/21/05- 1043- сонли қарори билан Имтиёзли шартларда ёшга доир пенсия олиш ҳуқуқини берадиган ишлаб чиқаришлар, муассасалар, ишлар, касблар, лавозимлар ва кўрсатгичларнинг 1,2,3 -сонли руйхатларини қўллаш тартиби туғрисида тушинтиришлар тасдиқланган. 4. Ёшга доир пенсияларни тўлаш Амалдаги қонунга биноан ишламайдиган пенсионерларга улар истиқомат қилиб турган жойдаги ижтимоий таъминот органлари томонидан тўлиқ миқдорда тўланади. Ишлаб турган пенсионерларга уларнинг иш жойида қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда тўланади (мазкур Қонуннинг 53- моддаси).

Қоидага кўра, ишлаётган пенсионерларга ёшга доир пенсияларнинг 50% миқдорида тўланади. Бундан истино тариқсида айрим тоифа ходимларга ёшга доир пенсиялар тўлиқ миқдорда тўланади. Мазкур қонуннинг 25-моддасига мувофиқ, пенсия миқдори меҳнат тажининг миқдорига боғлиқ бўлиб, пенсиянинг таянч миқдори, меҳнат стажи учун пенсиянинг оширилган қисми ва пенсияга қўшиладиган устама ҳақлардан иборатдир. Эслатиш жоизки, Ўзбекистон Республикасининг 1995 йил 22 декабрдаги «Ўзбекистон Рсепубликасининг айрим қонун ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонунига муфофиқ 1996 йилнинг 1 январидан бошлаб ишлаб турган пенионерларга пенсия тўлаш тартиби ўзгартирилди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995 йил 20 ноябрдаги ПФ- 1289 сонли Фармонига биноан ишлаётган пенсионерларга 1996 йил 1 январдан бошлаб пенсиялар 50% миқдорда тўланади. Истисно тариқасида, Улуғ ватан уруши ногиронлари ва иштирокиларига ҳамда унга тенглаштирилган шахсларга, шу жумладан уруш ҳракатлари олиб борилган мамлакатларда байналминал бурчини адо этган харбий хизматчилар, ҳарбий мажбуриятини бажарган шхслар ёки Улуғ Ватан уруши даврида фронт ортида ишлган шахслар, Чернобил АЭСи халокати туфайли жабр кўрган шахслар, 1 ва 2-гуруҳ ногиронлари, оила аъзолари учун боқувчисини йўқотганлик пенсияни олувчи шахсларга тўлиқ миқдорда тўланади. Ушбу рўйҳат Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1995 йил 28 декабрдаги «Улуғ Ватан уруши йилларида ҳарбий хизматни бажарган ва фронт ортида ишлаган шахсларга пенсия тўлаш тартиби тўғрисида»ги Фармони билан тасдиқланган. Булардан ташқари яна айрим тоифа ходиларга ҳам ёшга доир пенсиялар 100% миқдорида, чунончи, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари раисларига тўланади. Пенсия пенсионер тўлиқ иш куни ёки тўлиқиз иш куни бўйича ишлаётганидан қатъий назр 50 % миқдорида тўланади. Ўриндошлик бўйиа ишлаётган шахсларга пенсия унинг асосий иш жойидан тўланади. Тўлиқ пенсия тайинлаш учун етарлича меҳнат стажига эга бўлмагн шасларга ёшга доир песниялар бор стажга мутаносиб равишдаги миқдорда тайинланади (мазкур Қонуннинг 8 моддаси). Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Меҳнат ва ахолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги томонидан 1999 йил 31 майда Молия вазирлиги ҳамда Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармаси ва бошқа жамоат ташкилотлари билан келишиб, ёшга доир пенияга чиққандан кейин ишлаётган аёлларга пенсияларни тўлиқ миқдорда тўлаш тартиби тасдиқланган ва бу хужжат Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида 1999 йил 16 июнда 748 рақам билан давлат рўйҳатидан ўтказилган. Ушбу тартиб Ўзбекистон Республикаси Президнтининг «Хотин- қизларнинг ижтимоий муҳофазасини кучайтиришга оид қўшимча чора тадбирлар тўғрисида» 1999 йил 17 мартдаги Фармонига мувофиқ ишлаб

чиқилган бўлиб, унда кўрсатилган вазифаларни амалга ошириш кўзда тутилади. Мазкур фармонда ёшга доир пенсияга чиққандан кейин ўрта ва кичик тиббиёт ходимлари, провизорлар, ногирон болаларнинг интернат уйлари, «Меҳрибонлик» уйларидаги тарбиячилар, шунингдек кутубхоначилар сифатида ишни давом эттираётган ва пенсияга чиқиш олдидан мазкур мутахассисликлар бўйича камида 10 йил стажга эга бўлган аёлларга 1999 йил 1 июлдан бошлаб пенсияларни тўлиқ миқдорда тўланади.

АДАБИЁТЛАР: 1. 2008 йил «Ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун. 2. Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 17 июлдаги «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни ижтимоий ҳимоя килиш тўғрисида»ги 328- сонли қарори. 3. 1995 йил 11 ноябрдаги «Ўзбекистон Республикасида ногиронларни реабилитация қилишнинг 1996-2000 йилларга мўлжалланган давлат дастури тўғрисида»ги 433-сонли қарори. 4. 1999 йил 7 декабрдаги «2000-2005 йилларда ёлғиз кексаларни, пенсионерлар ва ногиронларни ижтимоий ҳимоя қилишни кучайтиришга қаратилган чора-тадбирлар дастури тўғрисида» 520-сонли қарор. 5. Вазирлар Маҳкамасининг «Чернобил ҳалокатидан зиён кўрган, Ўзбекистон Республикасида истиқомат қилувчи фуқароларни ижтимоий ҳимоялаш ҳақида» 1992 йил 6 апрелдаги 17-сонли карори. 6. Вазирлар Махкамасининг 2001 йил 24 августдаги 350-сонли қарори билан тасдиқланган Юридик шахс ташкил этмасдан тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахсларнинг меҳнат стажини ҳисобга олиш ва уларнинг Бюджетдан ташқари Пенсия жамғармасига бадаллар ажратиш тартиби тугрисидаги низом.

Похожие

Савдо шартномалари ва уларнинг турлари

Давлат пенсия таъминоти тизимидаги пенсияларнинг турлари

Давлат пeнсиялари, уларнинг турлари ва хисоблаш тартиби

Сабзавот ва мевалар уларнинг турлари сифат кўрсаткичлари

Давлат пeнсиялари, уларнинг турлари ва хисоблаш тартиби