Давлат солиқ идоралари ва уларнинг ҳуқуқий мақоми - Экономика - Рефераты

Давлат солиқ идоралари ва уларнинг ҳуқуқий мақоми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107 KB

Давлат солиқ идоралари ва уларнинг ҳуқуқий мақоми Режа: 1. ДСҚнинг маъмурий-ҳуқуқий мақоми. 2. ДСБ ва ДСИнинг маъмурий-ҳуқуқий мақоми. 3. Давлат солиқ идораларининг вазифалари.

Таъкидлаш жоизки, давлат солиқ органларининг макомини қонунчилик ҳужжатлари билан регламентлаш республикада биринчи марта амалга оширилди. Шундай қилиб, республика ҳуқуқий тизими ривожланишининг тамойилларидан бири ижроия ҳокишяти органларининг ваколатини аник ва батафсил белгилаб бериш, Президент томонидан белгиланган давлат қурилиши дастурининг тамойилларидан бири - конунлар устуворлиги тамойилини мустаҳкамлашдан иборат. ДСҚнинг муайян маъмурий-ҳуқуқий ваколатлари кўп жиҳатдан улар олдига қўйилган вазифалар билан белгилан ган. Бошқарувнинг мақбуллиги, амалга оширилаётган ҳара-катларнинг қонунийлиги нуқтаи назаридан у ёки бу ваколатнинг қўлланиши соҳасини аник белгилаб олиш зарур. ДСҚнинг маъмурий-ҳуқуқий ваколатларини турли асослар ва белгилар бўйича таснифлаш мумкин. Асосий тасниф, биринчидан, унинг белгиланишини акс эттирган, унга сифат жиҳатдан муайянлик берган ҳолдо фақат ДСҚга хос бўлган ёки бутун солиқ тизими учун хос бўлган функциялар хусусиятидан, иккинчидан, уларни қўллашнинг универсаллигини, уларнинг бошқа ваколатларни амалга ошириш жараёнларига таъсирининг ахамиятини инобатга олувчи, учинчидан, ДСҚ ўзининг спецификаси ва белгиланишидан қатъи назар, амалга оширадиган ваколатлари, яъни барча давлат қўмиталари учун умумий бўлган ваколатларни инобатга олувчи функциялардан келиб чиқади. ДСҚнинг маъмурий-ҳукуқий ваколатларини таснифлаш унинг фаолияти мазмуни ҳақидаги қимматли маълумотларни олиш, ДСҚ маҳомини тартибга солувчи кўплаб маъмурий-ҳуқук,ий меъёрларни чуқур талқин этиш ва қўллаш, тегишли меъёрий қоидаларни янгича усулда баҳолаш, уларни такомиллаштириш ва ушбу соҳадаги ҳуқуқий муносабатларни самарали тартибга солувчи янги қоидаларни таклиф этиш имконини беради.

Республика иқтисодий ривожланишининг вазифалари ДСҚ фаолиятининг ҳукукий асосларини кучайтириш, унинг маъмурий-ҳуқуқий ваколатларини уни ишлашининг шундай механизмига ўтишга қайта йўналтирилиши зарурлигини талаб қиладики, унда кучли методологик ваколатлар, унинг тартибга солувчи хусусиятини, мувофиқлаштириш- назорат қилиш ваколатларини акс эттирувчи ваколатлар асосий аҳамиятга эга бўлади. Ўзбекистон Президенти И.А. Кари мов таъкидлаганидек, "солик; хизмати фақат солиқ тўплаш идорасигина бўлиб қолмасдан, балки, тадбиркорларга улар нинг молия фаолиятини ташкил этишда ҳамда молиявий интизомига риоя қилинишида кўмаклашиши керак". ДСҚ ривожланишининг асосий йўналишлари иерар хия (силсила)сини инобатга олган ҳолда, солиқларнинг мухим функцияларидан келиб чиқиб, ДСҚ ваколатларини таснифлаш қуйидагича намоён бўлади: I) тартибга солиш-услубий хусусиятдаги ваколатлар; 2) фискал-назорат хусусиятидаги ваколатлар; ва 3) умумтаъминот хусусиятидаги ваколатлар. ДСҚ ваколатида ушбу маъмурий-ҳуқуқий ваколатларнинг мавжуд бўлиши солиқ хизмати марказий органининг танлаб олинган шакли - "давлат қўмитаси ва унинг ҳуқуқий имкониятлари билан узвий боғланади. Мазкур ваколатлар ДСҚнинг республиканинг бошқа ижроия ҳокимияти органлари ичида тармоқлараро, му-вофиқлаштириш-назорат органи сифатидаги хусусиятли мақомини яққол ажратиб беради. Барча давлат қўмиталарига хос бўлган умумийлик ва ДСҚ фаолияти мазмунининг ўзига хос хусусиятларига асосланган ҳолда, ҳуқуқлар ва мажбуриятларнинг қуйидаги мажмуасини ажратиш мумкин: I. Тартибга солиш-услубий ваколатлар:  солиқ тўловчилар молиявий - хўжалик фаолиятини текшириш ва тафтиш қилиш сохасидаги фаолиятни ташкил қилиш бўйича ваколатлар ;  солиқ қонунчилигининг айрим қ оидаларини изохлашга

тааллуқли бўлган идоравий ҳужжатларни нашр этиш бўйича ваколатлар ( меъёрлар яратиш амалиёти );  ахборот - маслаҳат ваколатлари , солиқ қонунчилигини ташви қ этиш ва изохлаш , солиқ тўловчилар хукмига солиқ қонунчилигининг меъёрий хужжатларини хавола этиш бўйича ваколатлар - уларни превентив хусусиятдаги ва колатлар деб хам аташ мумкин ;  солиқлар ва бюджетга бошқа мажбурий тўловлар тушумларини хисобга олишни ташкил этиш , солиқ ахборотини бюджет тушумларининг тахминий кўрсаткичлари билан ўзаро боғлиқ холда тизимлаш ва тахлил қилиш , солиқ статистикасини юритиш бўйича ваколатлар :  соли қ тўловчиларнинг идентификация рақамларини бериш ва қўллаш тизимини юритиш ( солиқ тўловчиларни хисобга олиш ) бўйича ваколатлар . II . Фискал - назорат ваколатлари :  солиқ тўловчилар томонидан солиқ қонунчилигининг бажарилишини назорат қилиш бўйича ваколатлар ;  солиқ қо нунчилиги бузилишларининг олдини олишга йўналтирилган чора - тадбирларни қўллаш бўйича ва колатлар ;  солиқ тўловчиларга ёки бюджетга етказилиши мум кин бўлган зиёнларнинг олдини олиш , уларга етказилган зарарларни тугатиш бўйича ваколатлар ;  қонунбузарларга , шу жумладан , соли қ сохасидаги қонунбузарларга нисбатан юридик жавобгарлик чораларини қўллаш бўйича ваколатлар ;  савдо , хизматлар кўрсатиш соҳаси корхоналарининг фаолияти устидан давлат назоратини амалга ошириш ва соли қ тўловчилар томонидан нақд пул муомаласига дойр қонун хужжатлари талабларининг бажарилишини назо рат қилиш бўйича ваколатлар ;

 жисмоний ва юридик шахсларнинг экспорт - импорт ва бошқа валюта операциялари бўйича чет эл валютасидаги маблағлар харакатини назорат қилишга дойр ваколатлар . III. Умумтаъминот хусусиятидаги ваколатлар:  халқаро солиқ муносабатларини ривожлантириш бўйича ваколатлар;  ходимлар билан ишлаш (режимпи, малака ошириш ва х.к) бўйича ваколатлар. Қайд этилган ваколатларни амалга оширишнинг меъёрий базаси турлича қатор холларда улар амалда қўлланилади, лекин амал қилиб турган қонун хужжатларида тўлиқсиз, ноаниқ акс эттирилган. Соли қ хизмати амалиётини ўрганишнинг натижалари шуни кўрсатмоқдаки, унинг зиммасига кўпинча "Давлат солиқ хизмати тўғрисида"ги Қонунда унга тўғридан-тўғри бириктирилмаган мажбуриятлар юклатилади. Масалан, берилган солиқ имтиёзларидан самарали фойдаланишни, бюджетга тулашдан озод этилган пул маблағларидан мақсадли фойдаланишни назорат қилиш бўйича ваколат. ДСҚнинг тузилмаси солиқ қонунчилиги ривожланиши-нингталаблари ва тамойилларини инобатга олган ҳолда ривожланмо қ да. Унинг мақбуллик даражаси давлат қўмитасининг ваколатини таркибий бўлинмалар ўртасида тақсимлаш хақидаги мухим масаланинг хал этилиши билан боғлиқ. Органнинг таркибий тузилмалари коммуникатив алоқалари, мансабдор шахслар, бошқа хизматчилар хуқуқлари ва мажбуриятларининг аниқлиги ва мувозанатлашганлиги - ДСҚни илмий жиҳатдан чуқур ишлаб чи қ илган ташкил этилишининг дастлабки шарт-шароитларидир. ДСҚ ташкилий тузилишининг асосий тамойилларидаги ягоналик унда у томонидан амалга ошириладиган фаолиятнинг ҳажми ва хусусияти билан белгиланадиган ўзига хос хусусиятларнинг мавжуд бўлишини истисно этмайди. ДСҚ ташкилий тузилишининг асосида у томони дан хал этиладиган асосий вазифаларнингмазмуни, унинг фаолияти йўналишлари (услубий,

мувофиқлаштириш-назорат қилиш, фискал, хуқуқни муҳофаза қилиш)нинг белгиланиши ётади. Давлат қ ўмитаси таркибий тузилишининг назарий та мойилларини инобатга олган холда, ДСҚ таркибий тузилиши мувофиқлаштириш- функционал тамойилининг устун-лигига эътиборни қаратиш лозим унинг бўлинмалари, одатда, давлат қўмиталарининг фаолиятига нисбатан кўрсатилганидек, иқтисодиётнинг турли тармоқларида эмас, балки солиқлар, йиғимлар ва бошқа тўловларнинг амалдаги таснифига, корхоналар айрим тоифаларига солиқ солишнинг ўзига хос хусусиятларига қараб бир хил функ- цияларни амалга оширади ҳамда бир хил турдаги вазифаларни бажаради. Бу билан ДСҚнинг таркибий тузилмаси бошқа давлат қўмиталари тузилмаларидан фарқ қилади. Ункнг марказий аппарати таркибида, масалан, бозор инфратузилмаси корхоналари (суғурта компаниялари, банклар ва ҳ.к.)га солиқ солиш бўлими фаолият кўр-сатганлигига қарамасдан, мувофиқлаштириш-тармоқ тамойили кўриб чиқилмайди. ДСҚга нисбатан мувофиқлаштириш-тизим тамойили ҳақида гапириш мумкин, чунки унинг таркибий бўлинмалари солиқ тўловлари субъектларининг амалдаги тизими нуқтаи назаридан ташкил этилган. ДСҚ таркибий бўлинмаларининг умумий таснифланиши қуйидагича: 1) солиқ солишнинг умумий масалалари (мувофиқлаштириш, таҳлил, ҳисобга олиш) билан шуғулланувчи бўлинма; 2) фақат солиқ солиш услублари (методологияси) билан шуғулланувчи бўлинма; 3) солиқ қонунчилигига риоя этилишини назорат қилиш билан шуғулла нувчи бўлинма; 4) бошқа соҳаларда, масалан, ТИФ, валю та ва экспорт-импорт операциялари, якка тадбиркорликни амалга ошириш соҳаларида қонун ҳужжатларининг бажарилишини назорат қилиш билан шуғулланувчи бў линма; 5) суриштирув, тезкор-қидирув тадбирларини ўтказувчи ҳуқуқни муҳофаза қилиш функцияларига эга бўлган бўлинма; 6) ёрдамчи йўналишдаги бўлинма.

ДСҚ таркибида алоҳида ҳуқуқларга эга бўлган қатор бўлинмалар мавжуд. Бу Валюта ва экспорт-импорт операцияларини назорат қилиш Бош бошқармаси, Режим ва кад-рлар ишлари бўйича Бош бошқарма, Назорат- тафтиш Бош бошқармаси. Уларнинг ҳуқуқий мақомлари ДСҚ томонидан эмас, балки ҳукумат қарорлари билан белгиланган. Мазкур бошқармалар ҳуқуқий мақомининг ўзига хос хусусиятлари - юқори даражадаги марказлашув, хусусиятли ҳуқуқ ва мажбуриятлар. Бунинг устига, масалан, Валю та ва экспорт-импорт операцияларини назорат қилиш Бош бошқармасига амалга оширилган ишлар ҳақидаги ахборотни мустақил равишда тайёрлаш ва уни ҳукуматга кў риб чиқиш учун тақдим этиш ваколати берилган (низом-нинг 9-банди). Фаолият кўрсатишнинг ушбу хусусияти маъмурий-ҳуқуқий адабиётда "йириклаштирилган раҳбарлик тизими", деб номланади. Кўрсатилган бош бошқармалар бошлиқлари улар бевосита бўйсунадиган ДСҚ раиси ўринбосарининг тақдимига кўра ДСҚ раисининг буйруғи билан тайинланади ва лавозимидан озод этилади. Уларнинг ҳудудий бошқармалари фақат ЎзР ДСҚнинг вилоятлар (шаҳарлар) бошқармалари даражасида ташкил этилади, бунда ҳудудий бошқармалар бевосита Бош бошқармага буйсунади. ЎзР ДСҚнинг Назорат-тафтиш Бош бошқар маси Ҳужжатли текширувларни ташкил этиш бошқарма си, Назорат текширувларини ташкил этиш бошқармаси ва Назорат-тафтиш ишлари натижаларини таҳлил қилиш бўлимидан таркиб топтан. Мазкур бошқарманинг асосий ва махсус вазифаларига қуйидагилар киради: солиқ органлари томонидан ҳужжатли ва назорат текширувлари ўтказиш жараёни ва тартибини назорат қилиш, текширувлар ўтказиш жараёнида уларга амалий ва ус л убий ёрдам кўрсатиш, текширувлар материаллари

бўйича қарорлар қабул қилиниши ва давлат солиқ хизмати орган лари томонидан молиявий санкциялар қўлланишини на зорат қилиш; ўтказилган ҳужжатли ва назорат текширувларининг якунлари бўйича солиқ тўловчилар томонидан бюджет олдидаги мажбуриятларининг бажарилишини назорат қилиш (молиявий санкциялар, маъмурий жарималар ва ҳ.к.нинг ҳисобланган суммаларини ундириб олиш); солиқ қонунчилигининг бузилганлиги ҳамда ҳужжатли ва назорат текширувлари натижасида белгиланган бош қа далиллар ҳақидаги ахборотни умумлаштириш ва таҳ-лил қилиш Бош бошқарма унга юклатилган вазифаларга мувофиқ вазиятни ўрганиб чиқади ва ишлаб чиқариш ҳажми ҳамда даромадни яшириш, сотилган маҳсулотлар ва кўр-сатилган хизматлар ҳажмини пасайтириш, моддий харажатларнинг асоссиз ҳисобдан чиқарилиши, моддий ва ёқилғи-энергетика ресурсларининг меъёрларини сунъий равишда ошириш ёки нотўғри қўллаш, амортизация (эскириш)ни нотуғри ҳисоблаш механизмларини; юридик шахслар томонидан ҳисобга олинмаган (яъни тасдиқловчи ҳужжатларга эга бўлмаган) маҳсулотларнинг сотилиши меха низмларини; тадбиркорлик фаолиятини амалга оширувчи юридик ва жисмоний шахсларнинг солиқ инспекция-ларида ҳисобга туришдан бўйин товлаши механизмлари ни аниқлайди. Айни мана шу бошқарма солиқ масалалари бўйича УзР қонунчилик ҳужжатлари лойиҳаларини тайёрлашда иштирок этади. Бош бошқарманинг ваколатига: юридик ва жисмоний шахслардан солик, тўловчиларнинг фаолиятига дойр ҳужжатларни; банк ва бошқа кредит-молия муассасаларидан солик тўловчиларнинг ҳисоб-китоб ва бошқа ҳисобракамларида амалга оширилган операциялар тўғрисидаги маълумотларни;

божхона органлари ва ТИАВдан импорт-экспорт операцияларининг бажарилиши ҳақидаги маълумотларни ва хўжалик юритувчи субъеқтлар ҳақида бошка ахборотни олиш ҳуқуки киради. ЎзР ДСҚнинг Режим ва кадрлар ишлари бўй ича Бош бошкармаси Унинг фаолиятида а) кадрлар ишлари; б) хавфсизлик режими, шунингдек, солиқ органларида коррупцияга қарши курашиш; в) давлат солиқ хизмати органлари томонидан солиқ қонунчилигига риоя этилиши ва уларнинг молиявий-хўжалик фаолиятини назорат қилиш соҳасидаги вазифалар устувор бўлиб қолди. Бош бошқарманинг таркибий тузилмаси: Кадрлар ишлари бошқармаси, Хавфсизлик ва давлат солиқ хизмати органларида коррупцияга қарши курашиш махсус бош қармаси, Солиқ органларини назорат-тафтиш қилиш мах сус бошқармаси. УзР ДСҚнинг барча ходимлари давлат хокимиятининг ("Давлат солиқ хизмати тўғрисида"ги Қонуннинг 8-моддаси; ДСҚ тўғрисидаги эски низомга кўра: "ижроия ҳокимиятнинг") вакиллари ҳисобланади. Ишга қабул қилиш тартиби, мансабдор шахслар томонидан давлат хизматини ўташ шартлари, уларнинг жавобгарлиги, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси солиқ органларида махсус унвонларнинг берилиши ва улардан маҳрум этиш тартиби Ўзбекистон Республикаси давлат солиқ органларида хизматни ўташ тўғрисидаги махсус Низом билан белгиланади. Солиқ хизматининг барча мансабдор шахсларига тад биркорлик фаолиятининг ҳар қандай тури билан шуғулланиш, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларда ўрин-дошлик асосида ишлаш тақиқланади, илмий, ўқитувчилик ва ижодий фаолият бундан мустасно. Низомнинг 18-бандида бошқа чекловлар назарда тутилган. Айни мана шу Низом солиқ органларининг мансабдор шахсларига солиқ органларида штатли лавозимни эгаллаб турган, уларга эгаллаб турган штатли лавозимига ва хизмат қилиш

муддатига мувофиқ махсус унвонлар бериладиган шахслар ни киритади. Шунингдек, унда (2-бандда) лавозимлар "раҳбарлик лавозимлари" (масалан, Давлат солиқ қўмитаси-нинг раиси, унинг ўринбосарлари, бош бошқармаларнинг бошлиқлари ва б.) ва "инспекторлик таркиби лавозимла ри" (давлат солиқ хизмати органлари барча даражала-рининг солиқ хизмати инспекторлари)га бўлинган. Давлат солиқ хизмати органларининг барча мансаб дор шахслари республика бюджети маблағлари ҳисобидан мажбурий суғурталаниши лозим. Давлат солиқ хизматида махсус унвонларнинг қуйидаги тизими амал қилади: бош давлат маспаҳатчиси, I, II, III даражали солиқ хиз-мати давлат маслаҳатчиси, уларни Ўзбекистон Республи-касининг Президенти беради; I,II, III даражали солиқ хизмати маслаҳатчиси, I дара жали солиқ хизмати нспекторлари - уларни Ўзбекистон Республикасининг Давлат солиқ қумитасининг раиси бе ради; II, III даражали солиқ хизмати инспекторлари, солиқ хизмати инспекторлари - уларни Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳар давлат солиқ хизмати Бош бошқармаларининг бошлиқлари беради. ''Давлат солиқ хизмати тўғрисида"ги Қонуннинг хусусиятларидан бири участка солиқ инспектори институтининг киритилиши ҳисобланади (9- модда). Ушбу мансабдор шахслар бириктирилган участкада солиқ тўловчиларнинг муайян гуруҳлари, чунончи: мол-мулк солиғи, ер солиғининг тўловчилари бўлган жисмоний шахслар, шунингдек, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи жисмоний шахслар билан тегишли ишларни олиб бори-шади ва улар томонидан тўланиши лозим бўлган солиқ-ларнинг ўз вақтида тўланишини назорат қилади. Давлат солиқ хизмати мансабдор шахсларининг жа-вобгарлиги масаласига эътиборни қаратиш лозим. Дав лат соли қ хизматининг юқ орида

келтирилган ваколатлари уларни ҳокимият имкониятларининг таъсирли ҳажмини кўрсатмоқда, демак, солиқ органлари ва уларнинг ман сабдор шахсларининг солиқ қонунчилигини бузганлик учун давлат олдидаги ҳамда солиқ тўловчилар олдидаги жавобгарлигини алоҳида белгилаш зарур. ЎзР Солиқ кодексининг 132-моддасида солиқ муносабатлари субъектларининг жавобгарлиги ҳақида гапирилиб, фақат жисмоний шахсларнинг ва юридик шахслар мансабдор шахсларининг жавобгарлигини белгилаганига қарамасдан, соли қ органлари ва уларнинг мансабдор шахслари жавобгарлиги 1997 йил 29 августда қабул қилинган ''Давлат солиқ хизмати тўғрисида"ги ЎзР Қонунининг 13-моддаси, шунингдек, ЎзР Давлат солиқ қўмитаси тўғрисидаги низомнинг V бўлими меъёрлари, ЎзР ДСҚнинг айрим бош бошқармалари ҳа қ идаги низомлар билан тартибга солинади. ЎзР Солиқ кодексининг 132-моддасига биноан ЎзР ДСҚнинг мансабдор шахслари қуйидаги қилмишлари учун ЎзР қонунчилигида назарда тутилган тартибда жа-вобгарликка тортилади:  ўзининг функционал мажбуриятларини бажармаганлик ёки кераклича бўлмаган тарзда бажарганлик, ижроия интизомини бузганлик;  ЎзР қонунчилиги ҳужжатларининг талабларига риоя қилмаганлик;  фуқаролар, корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга ноқонуний ҳаракатлар (ҳаракатсизликлар) туфайли моддий ва маънавий зарар етказганлик;  ноқонуний ҳаракатлар (ҳаракатсизликлар) сабабли ишлаб чиқариш ҳажмини пасайтирганлик ва хўжалик юритувчи субъектларнинг солиқ солиш базасини камай-тирганлик;  ЎзРнинг амалдаги қонун ҳужжатларига мо с келмайдиган қарорларни қабул қилганлик;  бошқа ҳуқуқбузарликлар.

Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг узоқ муддатга узилишига ва фаолиятнинг беқарорлашувига олиб келувчи амалга ошириладиган текширувлар миқдори билан суистеъмоллик ҳоллари учун ҳам жавобгарлик кўзда тутилган (Соли қ соҳасидаги ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш бўйича Бош тезкор бошқарма тўғриси даги низомнинг 6.2-банди). Кўриниб турибдики, ҳуқуқбузарликлар тизими умумий хусусиятга эга. Соли қ тўловчилар томонидан йўл қўйиладиган солиқ қонунчилигининг бузилиши ва тегишли жазо чораларининг батаф с ил берилишидан фарқли равишда, солик, органларининг мансабдор шахслари томонидан йўл қўйиладиган қоидабузарликларнинг муайян таркиби, афсуски, мавжуд эмас. Масалан, солиқлар ва йиғимларнинг ноқонуний белгиланиши хамда жорий этилиши, солиқ сирини ошкор қилганлик ва ҳ.к.лар учун жавобгарлик белгиланмаган. Молия органларининг мансабдор шахслари, масалан, молиявий нозирларнинг, солиқ тизими фаолият кўрсатишига алоқадор бўлган бошқа мансабдор шахсларнинг жавобгарлигини тартибга солувчи меъёрлар мавжуд эмас. Мансабдор шахсларнинг бюджетдан ташқари фондларга тўловларни ундириш жараёнида иштирок этиши муносабати билан ЎзР қонунчилигида эндиликда назарда тутилган айрим бошқа мажбуриятлари ҳам юридик жавобгарлик сифатида муста^камланма-ган ва ҳ.к. Давлат солиқ хизмати органлари, амалда юридик жа вобгарлик режимидан чиқарилган - ЎзР Жиноят кодекси ҳам, ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси ҳам ушбу органларнинг жавобгарлигига бағишланган бирорта махсус жавобгарлик таркибига эга эмас. Э ҳ тимол, бу ушбу қонунларни тайёрлашнинг айрим тамойиллари, масалан, .х^уқуқбузарликларнинг умумлаштирувчи таркибларидан фойдаланиш билан боғлиқдир1 ва ҳ.к. Бироқ шундай махсус моддаларни ЎзР Солиқ кодекси доирасида иш-лаб чиқишга ҳеч нарса халақит бермайди. Давлат солиқ хизматига кучли бир томонлама - ҳокимият ваколатларининг

берилиши, солиқ солиш учун бошқа ижобий ҳолатлардан ташқари, ўзида маъмурий ўзбошимчалик хавфига эга. Бундан ташқари, А.И.Худяков таъкидлаганидек, - бу коррупция учун озиқланиш муҳитидир: солиқ туловчи қонун билан ҳимояланмаган бўлиб, бошқа томон юридик жавобгарликсиз шароитларда ҳаракат қилган ҳолларда, ҳаракатга солиқ органлари хизматчиларига пора бериш ва уларни ўзига оғдириш (сотиб олиш) механизми қўшилади. Афсуски, фуқаро ва давлатга тенг субъектлар сифа - тида қаралмаса, бу ўз натижасини кўрсатади, шу жумладан, солиқ соҳасида ҳам. Солиқ хизмати органлари мансабдор шахсларининг аниқ жавобгарлигини муайянлаштириш солиқ тўловчилар ҳуқуқларининг аниқ кафолатлари бўлиб хизмат қилган бўлур эди. Бундан келиб чиқадикй, қонун чиқарувчига солиқ органлари ва уларни мансабдор шахсларининг солиқ қонунчилигини бузганлик учун жавобгарлик тизимини такомиллаштириш вазифаси ҳали олдинда турибди. Солиқ органлари ўзларининг ғайриқонуний ҳаракатлари (қарорлари) ёки ҳаракатсизликлари, шунингдек, ушбу органларнинг мансабдор шахслари ва бошқа ходимларининг улар томонидан хизмат мажбуриятларининг бажарилиши чоғидаги ғайриқонуний ҳаракатлари (қарорлари) ёки ҳаракатсизликлари оқибатида солиқ тўловчиларга етказилган зарарлар учун жавобгарликка эга. Ғайриқонуний ҳаракатлар билан солиқ тўловчиларга ет - казилган зарарлар белгиланган тартибда бюджет хисо-бидан қопланади. Бу ЎзР ДСҚ тўғрисидаги Низомнинг 11-моддасида мустаҳкамланган. ЎзР солиқ қонунчилиги солиқ органларининг ушбу органлар ва уларнинг мансабдор шахсларининг ғайри қонуний харакатлари билан солиқ тўловчига етказилган зарарларнинг қопланиши кўринишидаги жавобгарлик ҳақидаги қоидани ўзида мужассамлантирган. Шундай қилиб, қонунчилик меъёрлари ҳар бир шах с давлат орган-ларининг ғайриқонуний ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) натижасида етказилган зарарнинг давлат томонидан

қопланиши ҳуқуқига эгалиги ҳақидаги маълум қоидани такрорлайди (ЎзР Фуқаролик кодексининг 15-моддаси). Гап, одатда, икки турдаги зарарлар тўғрисида бораяпти 1) ҳақиқий зарар - ҳy қуқи бузилган шахснинг бузилган ҳуқуқни тиклаш учун қилган ёки қилиши лозим бўлган харажатлар, унинг мол-мулки йўқолиши ёки шикастланиши; ва 2) бой берилган фойда - бу шах с ўз ҳуқуқлари бузил-маганда одатдаги фуқаролик муомаласи шароитида олиши мумкин бўлган, лекин ололмай қолган даромадлари (УзР Фуқаролик кодексининг 14-моддаси иккинчи қисми). Солиқ туловчининг ҳуқуқлари бузилган ҳолларда иккала турдаги зарарлар ҳам қопланиши лозим.Зарарлар тушунчаси каби уларни қоплаш тартиби ҳам фуқаролик қонунчилиги билан тартибга солинади (даъво қилиш тартибида). Солиқ қонунчилиги зарарларнинг қоп-ланиши тўғрисидаги талабларни билдиришнинг алоҳида тадбирини белгиламаган. Зарарларнинг қопланиши ҳ а қидаги иш бўйича жавобгар тегишли молия органи орқали давлат ҳисобланади, бироқ суд қарори билан зарарларни қ опла ш топшириғи уларнинг айби билан зарар лар етказилган давлат органлари мансабдор шахсларининг зиммасига юклатилиши мумкин (УзР Фуқаролик кодексининг 15-моддаси). Даъво қилувчи ўзининг талабларини асослаётан ҳолатлар даъво қилувчининг ўзи томонидан исботланиши керак. Шунинг учун солиқ тўловчи, солиқ органининг ғай-риқонуний ҳаракати билан етказилган зарарларнинг қопланиши ҳақида даъво қила туриб, биринчи галда эътиборни солиқ туловчининг зарарларини келтириб чиқарган солиқ оргони ҳорокати (ҳаракотсизлиги)нинг ғойриқонунийлигига, зарарларнинг вужудга келиши далилига, етка зилган зарарлар миқдоригаво, ниҳоят, солиқ органлари-нинг ғайриқонуний ҳаракатлари ва солиқ туловчининг зарорлари ўртосидаги сабоб-оқибот алоқалариго қаратган ҳо лда буни пухта асослаб бериши лозим. Қайд этилган органларнинг мансабдор шахслари ва бошқа ходимлари УзР қонунчилигига мувофиқ жавобгарликка эга. Масалан, давлат солиқ органларининг ходимла ри томонидан ўзларининг хизмат ваколатлари

оширилиши, шунингдек, уларга юклатилган функционал мажбуриятларнинг бажарилмаганлиги учун улар УзР қонунчилигида белгиланган тартибда интизомий, маъмурий ёки жиноий жавобгарликка тортилиши мумкин. Демак, солиқ органла рининг мансабдор шахспарига нисбатан турли хилдаги жавобгарликларнинг қўлланиши қонунчиликнинг бошқа тармоқлари меъёрлари билан тартибга солинади.

Похожие

Солиқ ҳуқуқий муносабатлари тушунчаси ва объектлари. Солиқ ҳуқуқий муносабатлари иштирокчилари. Солиқ юридик таркибининг элементлари

Давлат даромадларини ҳуқуқий тартибга солиш. Солиқлар моҳияти ва уларнинг давлат ҳаётида тутган ўрни. Солиқ ҳуқуқи предмети, усули ва тизими

Республикамизда божхона идоралари фаолиятининг ҳуқуқий асослари

Молия ва давлат молиявий фаолияти. давлат молиявий фаолиятининг ҳуқуқий асослари ва шакллари

Давлат пeнсиялари, уларнинг турлари ва хисоблаш тартиби