Davlat mulkini хususiylashtirish - Экономика - Рефераты

Davlat mulkini хususiylashtirish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Davlat mulkini xususiylashtirish 2. Хususiylashtirishni amalga oshirish

www.arxiv.uz Davlat mulkini xususiylashtirish Bozor iqtisodiyotining shakllanishi va rivojlani-shida mulk shakllarining turliligi va xususiy mulk ning asosiyligini ta`minlash davlat mulkini xususiy lashtirish, uning monopol holatini bartaraf etishni muhim masala qilib qo`yadi. Chunki, nobozorcha boshqarish usuli o`rniga bozorcha xo`jalik yuritishni o`rnatish, raqobat bop xo`jalik turlarini yaratish asosiy muammolardandir. Davlat mulkini xususiylashtirish (privatizatsiya) umu miqtisodiy voqelik bo`lib, bozor iqtisodiyoti shakl lanishi va rivojining zarur shartidir. Хususiy lashtirish iqtisodiyotni liberallashtirish, davlat mulkiga xu susiylik munosabatlarini singdirish kabi erkin, iqtisodiy sharoitga bog`liq chora-tadbirlarni ham o`z ichi ga oladi. Privatizatsiya davlat iqtisodiy monopolligini biti rish va o`rniga bozorga xos bo`lgan mulk erkinligini ta` minlashga qaratilgan. Chunki, bunda davlat mulki hukmron ligi o`rniga asta-sekinlik bilan nodavlat, birinchi navbat da, xususiy mulk shakllarini o`rnatib borish yuz beradi. Agarda biz xususiy mulk shakllarini yaratish va bozorga o`tish sharoitlarini paydo etish uchun davlat mulkini xusu siylahtirayotgan bo`lsak, rivoj topgan mamlakatlarda bozor iqtisodi rivoji sohasida katta tajriba orttirib, bozor taraqqiyotini takomillashtirish va shu sohada davlat va bo zor tizimlari o`rtasidagi muvozanatni zamonaviylashtirish amalga oshmoqda. Bu ham tub mazmuni bilan monopollashuvga qarshi kurash, raqobatli bozorni kuchaytirish bilan bog`liq. Shuning uchun bizdagi va g`arbdagi xususiylashti rishni bir xil deb bo`lmaydi. Bizning sharoitimizdagi bu jarayon o`tish davri vazifasini bajarish va bozor iqtisodiga asos solish bilan bog`langan bo`lsa, g`arbdagisi bozor iqtisodiyoti taraqqiyotini ta`minlash hamda navbatdagi davlat va raqobat bozori o`rtasidagi balansni ta`minlashdan ibo rat. Mulkiy munosabatlarning umumiy va xususiy tomon- lari mavjud bo`lganidek, xususiylashtirishning ham umumiy qonuniyat va talablari hamda milliy, ommaviy xususiyatlari mavjuddir. Keyingi yillarda iqtisodiyotni nodavlatlashtirish jarayoni sharoitida nog`oyaviylashtirish kuchaymoqda. Chunki, faqat xususiylik tarafdorlari bo`lganlar yoki davlat iqtisodiyoti tarafdorlari bo`lganlar kamayib, o`z ahamiyatlarini yo`qotmoqdalar. Aytaylik, Buyuk Britaniyaning yirik neft

www.arxiv.uz kompaniyasi bo`lgan "British petrolium"ni konserva torlar emas, balki leyborist demokratlar xususiylash tirishdi. Shvetsiyada ham sotsial-demokratlar xuddi shunday qilishdi. Bunday misollarni ko`plab keltirish mum kin. Nodavlatlashtirish faqat xususiylashtirishdan iborat emas. Buning yo`l va usullari ko`p bo`lib, iqtisodiy ahvol, kuchlar muvozanati, hozirgi holat kabilarni hisobga olgan holda qulay usullardan foydalanish talab etiladi. G`arb davlatlari tajribasiga ko`ra iqtisodiyotning no- davlatlashtirish usullaridan to`rt xilini samarali deb tanlasa bo`ladi. Albatta bu usullarni O`zbekiston uchun to`g`ri keladi deb bo`lmaydi. Lekin ulardan foydalanish mumkin. Shunga ko`ra bularni tahlil etish foydadan xoli emas, deb o`ylay miz va quyidagilarni xulosa sifatida keltiramiz: 1. Bozorni liberallashtirish. Bu baholar erkinligiga o`tish bilan birga, raqiblarni bozorda ko`paytirish choralarini qo`llash, kichik biznesni kuchaytirish, chet tovarlarni ko`proq keltirish sharoitlarini kengaytirish kabi lar bozorni o`zidan- o`zi privatizatsiyasiz nodavlatlashti rib, kengaytiradi va talabni qondirish darajasini ko`taradi. 2. Aktsionerli davlat — shaxsiy korxonalar yara tish, ularning faoliyat sohasini kengaytirish. Bunda davlatning aktsiyali kapitaldagi hissasini pasaytirib borishga qaratilgan soliq, kredit kabi mexanizmlar mavjud. 3. Davlat iqtisodiyotiga xos nobozor muhitni ketmaket yo`q qiluvchi nodavlatlashtirish usullari. Bular byudjet hisobiga korxonalarning shini yaxshilash, davlat buyurtmasini qisqartirish, kredit qarzlardan voz kechmaslik, xususiy investitsiya sharoitlarini davlat korxonalariga tatbiq etishlardan iboratdir. Bu bozor munosabatlariga yo`l ochadi. Хususiylashtirishni amalga oshirish Agar xususiy lashtirish keng qo`llanilsa ayrim shaxslar, sotiladigan kor- xonalar, bank, yangi hissadorlik jamiyatlar, chet firmalar ning jamoa a`zolari mulkdorlar

www.arxiv.uz qatoriga qo`shilib bora dilar va Z-jadvalda iqtisodiyotni nodavlatlashtirish usullari berilgan . Jadvalda iqtisodiyotning nodavlatlashtirishga xos usullarini ko`rsatuvchi tomonlarni umumlashtirilgan holda ko`rsatishga harakat qildik. Bularni alohida- alohida qo`llaniladi, deb bo`lmaydi. Bu, albatta taraqqiy etgan g`arb mam lakatlar tajribasi asosida tuzilgan. Lekin respublika sharoitlarini hisobga olgan holda bulardan muvaffaqiyatli foydalanish va bu bizning shakllanayotgan bozor iqti sodiyotimiz uchun katta foyda keltirishi mumkin. Bu to`rt usul bozor usuliga o`tgan mamlakatlarga xos bo`lib, ularda privatizatsiya oldindan hal qilingan. O`zbekiston uchun esa hozirgi asosiy vazifa — privatazatsiyani to`la amalga oshi rishdir va ayniqsa hududiy mulkni o`rta korxonalarga ham tarqatishdir. Amalda yuqorida keltirilgan to`rt usul birgalikda olib boriladi. Lekin iqtisodiyotni nodavlatlashtirishda li berallashtirish va xususiylashtirish bir-birini to`ldirib keladi. Chunki, bularning o`ziga xos katta ustuvorlik lari mavjud. Liberallashtirishni olsak, u bozor eshikla rini keng ochib qo`yadi. Bunda bozorning ichki tuzilishi o`zgarib boradi va iqtisodiyotning nodavlatlashuviga yordam qiladi hamda monopollashuvni zaiflashtiradi. Хususiy lashtirish esa birdaniga bunday o`zgarishlarga olib kel maydi. Chunki, faqat mulk shakli o`zgaradi, bozorda darrov o`zgarishlar yuz bermaydi va o`sha tovar kamchilligi, mono poliya mavjudligi, tovar sifatining pastligi saqlanib qolaveradi. 3-jadval Iqtisodiyotni nodavlatlashtirish usullari № Usullar Usulning mazmunn Usulning mexanizmlari Nosalbiy tomonlari Salbiy tomonlari

www.arxiv.uz 1 Bozorni li berallash tirish Erkin baholar k iritilishi, r aqobatga yo`l o chish, bozor qatnashchilar- ini ko`pay- tirish Baho,raqobat,p ri vatizatsiya siz nodavlat-l ashuv Mayda korxo- nalar ko`payi- shi, bozorda taklifning o`sishi, bozor tuzilishining o`zgarishi Bahoning ko`- tarilib bo- rishi 2 Davlat shax- siy aktsio- ierli kor- xonalarni yaratish Aktsioner ka- pitalida dav- lat hissasini kamaygirish Soliq, kredit Mulkchilar ko`payadi, er- kin iqtiso- diy faoliyat o`sadi Tabaqalashu v kuchayadi 3 Davlat iq- tisodiyo-tiga xos nobozor usullarni ketma-ket yo`q qi-lish Davlat kor- xonalarida bozor muno- sabatlarini qo`llash Byudjet, kre- dit, xususiy investitsiya- lardan foy- dalanish Davlat buyurt- malarini qis- qartirish, korxonalar faoliyatini yaxshilash O`tish bi- lan bog`liq ishlab chi- qarishning vaqtincha qisqarishi 4 Хususiylasht ir ish Davlat mul- kini xususiy- lashtarish Auktsion, ak- tsiyalar sota- lish, tekin- ga mulkni tarqatish Mulk egasini topadi, uning samarador-ligi oshadi Ta`siri ma`lum vaqt O`tgandan kuchg a kiradi, katga o`zga- rishlarni talab etadi

www.arxiv.uz Lekin xususiylashtirishning ijobiy tomoni shuki, u mulkning real — xaqiqiy egasini topadi. Bilamizki, mulk egasini topmaguncha samaradorlik bo`lmaydi. Demak, bozor mexanizmlari ishga tusha boshlaydi, ishlab chiqarish o`sib, taklif kuchaya boradi. Rivoj topgan mamlakatlarda xususiylashtirish mo liya bozoriga ta`sir etadi, natijada sotiladigan aktsiya lar ko`payishi bilan taklif ortadi. Bu hech qanday xarajatlar bilan borliq bo`lmaydi va iste`mol buyumlariga bo`lgan talabning qisqarishiga olib keladi. Foydali bo`lgani uchun fuqarolar xursandlik bilan davlat mulki-ning sotilishida faol qatnashadilar. Inflyatsiyaga qar-shi ta`sir kuchli bo`ladi. Daromadlarning bir qismi ak- tsiyalar sotib olishga sarflanganligi sababli tovar va xizmatlar bozorida talab pasayadi. Angliya, Frantsiyaga o`xshagan mamlakatlarda privatizatsiya jarayonida xuddi shunday voqelik yuz bergan. Rossiyada axvol boshqacha bo`lib, xususiylashtirish cheklari chiqarildi, bu ijtimoiy-siyosiy muvozanatga ancha yordam berdi. Хususiylashtirishning muvaffaqiyati uchun bir nechta shartlarni bajarish talab etiladi. 1. Mulkning taqdirini belgilashda, imkoni bo`lsa privatizatsiyalashtiriladi. Bunda nohaqlik, nazoratsiz lik yuz bermasligi uchun, avvalo davlat mulki sub`ektla rining to`la aniqligi talab etiladi. 2. Privatizatsiya iqtisodiyotning bozor potentsiallarini tezda ishga solishi uchun kapitallar harakatini ta`minlash, ularning tarmoqlararo va sohalararo siljish yo`lla rini ochish talab etiladi. 3. Sotiladigan aktsiyalarning oldindan ma`lum bo`li shi. Rivojlangan mamlakatlarda bu jarayon xaqiqiy bo zor usulida erkin tarzda bo`lmaydi. Masalan, Frantsiya da sotiladigan korxonalar aktsiyalarining 10 foizi korxona xodimlariga past bahoda sotiladi, 15 foizi chet elliklarga, 50 foizi Frantsiya fuqarolariga va bank, muassasa, korxonalar, fondlarga, qolgan 25 foizi esa yirik moliya institutlariga sotiladi. Germaniyada esa davlat o`ziga 51 yoki 25 foizini qoldiradi. 4. Хususiylashtirishning oxirigacha amalga oshishini ta`minlash uchun mulkning biri xususiylashtirilib, ik kinchisini byurokrat apparat qo`lida qolishiga

www.arxiv.uz yo`l qo`yil maslik kerak. Yuqoridagi shartlar bajarilsa, xususiylashtirish muvaffaqiyatli o`tadi. Masalan, Germaniyada bu qiyinlik bilan ko`chdi. Chunki, mahalliy hokimiyatlarning huquqlari katta. Angliyada "British Genekom"ni privatizatsiya qilish natijasida 2,25 mln. kishi sherik mulkdor bo`lish di. Bu, korporatsiyaning 96 foizi xodimlariga teng, degan so`z. Davlat xususiylashtirishni kengaytirar ekan, demak u o`z faoliyatini bozor iqtisodiyoti talabiga moslashti rish, uning rivojini kuchaytirish va talab tomon to`la harakatda bo`lish, iste`molchilar uchun zarur tovarlar bi- lan bozorni to`ldirishni ko`zda tutadi. Privatizatsiya ishlab chiqarish samaradorligi va aholining yuqori darajali turmushini ta`minlash uchun bo`lgan harakatdan ibo ratdir. O`zbekistonda raqobat bozoriga xos erkin iqtisodiyotni shakllantirishda albatta xususiylashtirish muxim asos bo`lib, u tezlashtirilishi kerak. Ammo yuqoridagi shartlar-ni e`tiborga olish va sharoitga qarab yuqorida ko`rsatib o`tilgan usullardan foydalanishni esdan chiqarmaslik shart. Хususiylashtirishni iqtisodni liberallashtirish bilan bog`liq holda olib borish maqsadga muvofiqdir. Chunki, li berallashtirish bevosita bozorni kengaytiradi, ya`ni bu j arayonga hoziroq ta`sir ko`rsatib, tezda samara bera bosh laydi. Respublikamizda baho liberalligi amalga oshdi va o`z samarasini bermoqda, boj sohasidagi amaliy ishlar chet tovarlarining ichki bozorimizda o`z o`rnini kengaytirmoqda. Pul-kredit sohasidagi ishlar, milliy pulning mustah kamlanishi kabilar bozor munosabatlariga o`tishni tezlash tirmoqda. Lekin xususiylashtirish sohasida ham bir qancha ishlar bajarilib, bunda davlat katta tashabbuskorlik qilmoqda. Pulli, pulsiz va imtiyozli usullar keng qo`llanilmoqda. Aytaylik, turar joylarni xususiylashtirish juda tez vaqt ichida keng miqyosda o`tkazildi. Bunda imtiyozli usul qo`llanilib, uy-joylar arzon bahoda kam pul hisobiga O`zbekiston fuqarolarining xususiy mulkiga aylan tirildi. Maishiy xizmat ko`rsatish korxonalari, avvalo mayda va o`rta, so`ngra katta savdo korxonalari ham xusu siylashtirildi. Bunda xizmatchilarga imtiyozli sharoitlar yaratib berildi.

www.arxiv.uz Auktsion yo`li bilan kim oshdi savdosi orqali nodavlatlashtirish ham qo`llanilib, bu asosan viloyat va tumanlar hududlarida o`tkazilmoqtsa. Tez vaqt ichida davlat sanoat, qurilish, transport korxonalarini aktsionerlashtirish tufayli mulkchilarning soni ancha kupaytirildi. Bunda korxona xizmatchi va ishchilariga ustuvorrlik xuquqi beri lib, avvalo ular cheklangan aktsionerpshk korxonalariga ay- lantira boshlandi. O`zbekistonda ham xususiylashtirishda chet el kapitali qatnashib, mulk sotib olishi mumkin. Bu mulk tur-liligi sharoitini yaratishda ahamiyatlidir. Хususiylashtirishning tezlik bilan olib borilishi shuni ko`rsata diki, O`zbekistonda ming-minglab xususiy korxonalar paydo bo`lmoqda. Ularning soni 2003 yilga kelib mingdan oshib ketdi. Хususiylashtirish natijasida davlat monopoliyasi ga barham berilmoqda, nodavlat mulkning barcha shakllari rivojlanmoqtsa. Хususiy mulkchi ishlab chiqaruvchilarning mikdori borgan sari ko`payib, erkin iqgisodiy harakat sharoitini yaratuvchilarga raqobat uchun qadam tashlanmokda. Natijada mulk egasini topib, un dan foydalanish samaradorligini to`xtovsiz oshirib borish sari siljish tezlashmoqda.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qullanma /A.E.Ishmuxamedov va boshq.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz. 2. Югай Л.П. Акционирование предприятий: Учебное пособие /Л.П.Югай, Э.Х. Махмудов. - Т.: ТГЭУ, 2004.-144c. 5 экз. 3. Шевелева С.А. Основы экономики и бизнеса: Учебное пособие /С.А.Шевелева, В.Е.Стогов.- 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ, 2005.- 515 с. 1 экз. . 4. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.-208 c. 1 ekz. 5. Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для вузов Издательство: РДЛ, 2005. 6. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Издательство: Владос, 2004. 7. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное пособие, Издательство: Экономика, 2004.. 1. www.ziyonet.uz

Похожие

Davlat mulkini xusuiylashtirish BX

Jismoniy shaxslarning daromadi va mol-mulkini soliqqa tortish

Davlat menejmenti

Davlat krediti.

Davlat moliyasi.