Davlat budjetl g'azna ijrosining mohiyati va ahamiyati - Экономика - Рефераты

Davlat budjetl g'azna ijrosining mohiyati va ahamiyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

178 KB

Davlat budjetl g`azna ijrosining mohiyati va ahamiyati Reja: 1. Davlat budjeti ijrosini tashkil etish 2. Davlat budjeti g`azna ijrosining mohiyati va o`ziga xos xususiyatlari. 3. G`aznachilik faoliyatining tashkiliy elementlari

1. Davlat budjeti ijrosini tashkil etish Bugungi kunda budjet jarayonini samarali tashkil qilish ishlarini G`aznachilik nazoratisiz ta'minlash qiyin ekanligini ohmlar va iqtisodchilar, qolaversa, soha mutaxassislari asosli ravishda e'tirof etmoqda. Chunki g`aznachilik nazorati budjet daromadlari va xarajatlarini yagona g`azna hisobraqamiga jamJash, pul mablag`larini to`g`ri rejalashtirish, moliyaviy oqimlarning dasllabki va joriy nazoratini amalga oshirish hamda davlat budjetini yuqori operativlikda ijro qilish imkonini beradi. Maiumki, global jahon iqtisodiyotidagi jiddiy muammolar hamda ularning dunyodagi ko`plab mamiakatlar qatorida bizning mamlakatimiz iqtisodiyotiga ham ko`rsatayotgan salbiy ta'siriga qaramasdan, oxirgi yillarda respublikamizda yuqori va barqaror o`sish sur'atlarini saqlab, makroiqtisodiy barqarorlik va mutanosiblikning ta'minlanayotganJigi o`ziga xos ijobiy 2.1-rasm. O`zbekistonda yalpi ichki mahsulotning yillar davomida o`sish dinamikasi, foizda 1 . ko`rsatkich bo`lmoqda (2.1-rasm). Rasmdan ko`rinadiki, agar mamlakatimizda YalMning o`sish sur'atlari 2000- 2003-yillarda 3,8-4,2 foiz, 2004-2006yilIarda 7-7,3 foiz, 2007-2008-yillarda esa 9-9,5 foiz darajasida kuzatilgan bo`lsa, keyingi yillarda jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi mazkur ko`rsatkichga ham o`z ta'sirini ko`rsatib, o`sish sur'atlarida biroz pasayish ro`y berdi. Biroq mamlakatimizda chuqur o`ylangan holda ishlab chiqilgan hamda izchil ravishda olib borilayotgan samarali iqtisodiy siyosat natijasida shakllangan omillar shunday murakkab sharoitda ham 1 O`zbekistonRespublikasi Davlat statistika q  mitasi ma'lumotlari

YalMning yuqori va barqaror o`sish sur'atlarini saqlab qolishni ta'minlamoqda (2.1-rasm). 2013-yilda ham maqsadga muvofiq yo`naltirilgan chora-tadbirlar natijasida budjet daromadlarining xarajatlardan ortish hajmi YalMning 0,3 foizi darajasida boiishiga erishildi. Xususan, bunda iqtisodiyotdagi soliq yukini izchil kamaytirib borish siyosati sharoitida budjet xarajatlarini manzilli boiishini va ularning maqsadlilik darajasini oshirish, budjet mablag`larining jon boshiga moliyalashtirish tizimini tatbiq etish, budjetning g`azna ijrosi mexanizmlarini joriy qilish kabi chora-tadbirlarning ahamiyati kattadir. Ushbu bob budjet ijrosmi tashkil etish masalalariga bagishlangan ekan, dastavval budjet jarayonini tashkil qilishning nazariy va tashkiliy asoslarini, budjet jarayonini samarali tashkil etishning zarurligi va vazifalarini ko`rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Avvalo, budjet jarayoni tushunchasining mazmuniga to`xtaladigan bo`lsak, budjet jarayoni budjet loyihasini tuzish, ko`rib chiqish, qabul qilish va ijro etish, uning ijro etilishini nazorat qilish, ijrosi haqidagi hisobotni tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek davlat budjeti tuzilmasiga kiruvchi budjetlar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarning qonun hujjatlariga muvofiq tartibga solinishi bilan bogiiq boigan davlat hokimiyati va mahalliy o`z-o`zini boshqarish organlari hamda boshqa budjet jarayoni ishtirokchilarining maqsadli faoliyatidir. Uning mazmuni mamlakatning davlat va budjet qurilishi, tegishli vakolatli organlar va yuridik shaxslarning budjet huquqlari bilan belgilanadi. 2014-yil I -yanvardan amalga kiritilgan 0'zbekiston Respublikasi Budjet Kodeksida "budjet jarayoni" atamasiga quyidagicha ta'rif berilgan: "Budjet jarayoni - budjet tizimi budjetlarini shakllantirish, tuzish, ko`rib chiqish, qabul qilish, tasdiqlash va ijro etish, ularning ijrosi ustidan nazorat qilish, budjet tizimi budjetlarining ijrosi to`g`risidagi hisobotlarni tayyorlash va tasdiqlash, shuningdek, ular o`rtasidagi o`zaro munosabatlar jarayoni" 1 . Ushbu ta'rifdan kelib chiqqan holda, aytish mumkinki, budjet jarayoni, odatda, budjet faoliyatining quyidagi to`rt bosqichini o`z ichiga oladi (2.3-rasm): Budjet jarayoni budjetni rejalashtirishdan boshlanadi. Budjetni rejalashtirish davlat moliyaviy siyosati talablariga muvofiqlashtirilgan moliyaviy

rejalashtirishning muhim tarkibiy qismini tashkil qiladi. Bunday rejalashtirishning iqtisodiy vazifasi turli darajadagi budjetlar va budjetdan tashqari jamg`armalarni tuzish va ijro etish jarayonida mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning umummilliy dasturlari asosida yalpi ichki mahsulot va rruiliy daromad qiymatini moliya tizimi bo`g`inlari o`rtasida markazlashtirilgan tarzda qayta taqsimJash msbatlarini to`g`ri belgilashdan iboratdir. Budjetni rejalashtirish turli darajadagi budjetlarni tuzish va ijro etish tartibi, uning me'yoriy-huquqiy bazasi va tashkiliy asosi tarzida budjet jarayonini, shuningdek, mamiakat budjetini tuzishning nazariyasi va metodologiyasi masalalarini ham o`z ichiga oladi. Budjetni rejalashtirish asoslari mamlakat konstitutsiyasi va qonunlari bilan belgilanadi. 2. Davlat budjeti g`azna ijrosining mohiyati va o`ziga xos xususiyatlari. Bizga maiumki, 2004-yil 26-avgustda O`zbekiston Respublika-sining "Davlat budjetining g`azna ijrosi to`g`risida"gi 664-II-son Qonuni qabul qilindi. Mazkur Qonunda ko`rsatihshicha, "Davlat budjetining g`azna ijrosi davlat budjelining barcha daromadlarini yagona g`azna hisobraqamiga kiritishdan, shuningdek, davlat hudjetiningxarajatlarini shu hisobraqamdan to`lashdan iborat" 1 . Davlat budjeti g`azna ijrosinitig asosiy tamoyillari - kassaning yagonaligi hamda buxgalteriya hisobi va hisobotini tashMl etishning yagonaligidan iborat. Davlat budjetining g`azna ijrosi qonun hujjatlarida belgilab qo`yiladigan maxsus vakolatli moliya organi hamda uning Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyatlar, tumanlar, shaharlardagi hududiy bo`linmalari tomonidan amalga oshiriladi.Davlat moliyasini boshqarish davlat o`z vazifalarini samarali bajarishini ta'min1ash, moliyaviy resurslarni safarbar qilishda maium samaraga erishish, yagona tizim asosida moliyaviy resurslami taqsimlash va ishlatish, nthoyat, iqtisodiy barqarorlashtirish hamda jamiyat rivoji uchun sharoit yaratish borasida davlat tomonidan ko`riladigan tadbirlar yig`indisidir. Davlat moliyasini boshqarishning institutsionai tarkibida, boshqa vakolatli organlar bilan bir qatorda, g`aznachilik ham alohida muhim o`rin

egallaydi. G`aznachiiik - budjetdan mablag` oluvchilaming majburiyatlarini ijroga qabul qiladi va budjet tashktlotiariga yetkazib berilgan tovar mahsulotlar, bajarilgan ishlar va ko`rsattigan xizmatlar uchun g`aznachilik ularning nomidan va ularning topshiriog`iga binoan, vakolatni o`z zimmasiga oladi va budjet mablag`larining maqsadli ishlatilishini ta'minlash va nazorat qilish asosida to`lovlami amalga oshiradi. Davlatbudjeti g`azna tjrosi dcganda davlatbudjeti, davlatmaqsadli jamg`armalari va boshqa budjetdan tashqari fondlarning mablag`lari to`pianadigan, ushbu mablag`Iar doirasida aniq bclgi-langan yo`nalishlar bo`yicha xarajatlar amalga oshiriladigan yagona g`azna hisobraqami orqali davlat budjetining ijro etilishi hamda shu orqali davlatmoliyasini maqsadli va samarali boshqarishni tashkil etish tushuniladi. Davlat budjeti g`azna ijrosiga o`tishgacha boigan davrda budjet ijrosi jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshirtlar edi: budjet tushumlarint taqsimlash; tegishli budjetlarda jatnlangan mablag`lami budjetdan mablag oluvchilaming ularga xizmat ko`rsatuvchi banklarda ochiigan hisobraqamlartga o`tkazish. Davlatbudjeti ijrosining butnday tartibida budjet mablag`larining kcyingi taqdiri butunlay foydalanuvchilarning ixtiyoriga bog`liq bo`lib qoidi. Davlat budjeti mablag`laridan qay darajada samarali va oqilona foydalanilganligini esa faqatgina buxgaltcriya hisobotlari orqali so`nggi nazorat usullaridan foydalangan holda tckshirish mumkin edi. Mazkur muammolami ciiborga olgan holda, Davlat moliyasini boshqarish tizimini isloh qilish tadbirlari doirasida O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tizimida budjetni G`aznachilik orqali ijro ctish uchun masid bo`lgan institutsional tuzilma shakllantiriidi. Bu faoliyat bir nccha bosqichlarda amalga oshirildi. Ulami xronologik jihatdan quyidagicha tavsiflash mumktn (2.1-jadval): - 2002-yiida "Davlat moliyasini boshkarishnt isloh qilish" loyihasi ma'qullandi hamda uni tayyorlash va amalga oshirish bo`yicha masiiliyat Moliya vazirligiga yuklatildi. Mazkur loyihaning maqsadi "davlat rrioliyasini boshqarishni takomillashtirish, zamonaviy kotnpyutcrlar va axborot tcxnologiyalaridan foydalangan hoida, budjetmablag`larining samarali sarflanishini ta'minlash, budjet ijrosining yangi tizimini yaratishdan iborat"' boldi. 2004-yilda O`zbekistoRcspublikasining

"Davlatbudjeti-ning g’azna tjrosi to’g’risida"gi Qonuni qabul qilindi. Bu Qonun budjet xarajatlarini boshqarish va nazorat qilish jarayonlariga keskin o`zgartirishlar kiritdi. Ushbu Qonunning maqsadi O`zbekistoRespublikasi davlatbudjetining (shu jumladan, davlat maqsadli jamg`armalarining) va budjet tashkilotlarining budjetdan tashqari mablag`larining g’azna ijrosi sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat b  idi. "Davlatbudjeti g’azna ijrosi to’g’risida"gi Qonunning qabul qiiinishi, o`z navbatida, budjetdan mablag` oluvchilarning tovarlarni yetkazib beruvchilar o`rtasidagi shartnomalarini ro`yxatdan o`tkazish hamda ularning xarajatlaiini to`lashga qaratiigan budjet mablag`latining harakatini nazorat qilish tartibini aniqlash va bclgilashni taqozo ctadi. 2005-yilda Moliya vazirligi tarkibida davlatbudjetining g’azna ijrosini joriy qilish uslubiyoti boshqarmasi tashkil ctildi. Davlat budjetining g’azna ijrosini joriy etish - keng qamrovii masala bo`lib, o`zaro bog`liq bo`lgan qator masalalarni hal qilishni talab etardi, xususan, g’aznachilik faoliyatining uslubiy asoslarini shakllantirish, hisob va hisobot tizimini qayta tuzish, yagona g’azna hisobvarag`ini ochish va shu kabi masalalar Uslubiyot boshqarmasi faoliyatining diqqat markazida boidi va budjetning g’azna ijrosi metodologiyasini yaratishga qaratildi. 2007-yilda respubiikaning barcha hududlarida davlat budjetimng g’azna ijrosi elementlari joriy etildi, davlat budjeti xarajatlarining iqtisodiy tasnifiga ko`ra barcha gurahlari bo`yicha ijrosi g’aznachilik bilan qamrab olindi. 2007-yilda Davlat budjetming g’azna ijrosini tatbiq etish hisobiga budjet tizimini yanada isloh etish, zamonaviy axborot texnoiogiyalartdan foydalangan holda budjet mablag`larintng maqsadli sarflanishi usttdan nazoratni kuchaytuish, bareha darajalardagi budjet daromadlari va xarajatlarini boshqarish samaradorligini oshirish maqsadtda Moliya vazirligt Davlat budjetining g’azna ijrosini tatbiq etish va uslubiyot boshqarmasi hamda mahalliy moliya organlarining g’aznachilik bo`linmalari negizida O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligi va uning hududiy bo`linmalari tashkil etildi. - 2009-yilda davlat budjeti bilan birgalikda, davlat maqsadli jamg`armaianntng ijrosi ham g`aznachilikka o`tdi. Bu maqsadda davlat

maqsadli jamg`armalari mablag`lari harakatini ta'minlovchi tegishli banklardagi ularning hisobraqamlari yopilib, g`aznachilikda ular uchun shaxsiy hisobraqamlar ochiidi va ulaming daromadlari tushumi hamda xarajatlari to`lovi shu hisobraqamiardan amalga oshirila boshlandi. - 2010-yildan boshlab tajriba tariqasida davlat budjetintng bojxona orqali tushuvchi daromadlari ijrosi g’aznachilik orqali amalga oshirila boshlandi; - 2011-yildan boshlab yangi budjet tasnifiga asoslangan, davlat budjeti g’azna ijrosini amalga oshirishga xizmat qiluvchi g` aznachilik dasturiy majmui ishga tushirildi. - 2011-yiining 7-fevralida O`zbekistoRespublikasi Prezidenti-ning "Davlat xaridlari tizimini muqobiilashttrish va ularga kichik biznes subyektlarini jalb qilishni kengaytirish to’g’risida"gi PQ-1475-sonli qarori qabul qilindi. O`zbekistoRespublikasi Prezidentining qaronda ko`rsatilgan vazifalaming bajanhshini taininlash uchun Vazirlar Mahkamasi huzurida Davlat xaridlari bo`yicha hukumat komissiyasi tashkil qilindi va uning ishchi organi O`zbekistoRespublikasi Moliya vazirligi g`aznachiligi deb belgilandi. g`aznachiliktashkiliy tuzilmasi tarkibida esa "Davlat xaridlanni amalga oshirish jarayoni monitoringi axborot-tahhl bo`limi" tarkib topdi. . 2012-yilning 1 -yanvaridan boshlab O`zbekistoRespubiikasi "Davlat budjetining g’azna ijrosi to’g’risida"gi qonuni talablaridan kelib chiqib, Davlat budjetining daromadlari va xarajatlari g`aznachilikning Yagona g’azna hisob varag`idan amalga oshirila boshlandi. Yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan davlatbudjetiga o`tkaziladigan soliqiar hamda majburiy to`loviar banklar tomonidan qabul qilinadigan va belgilangan tartibda 23402-, 23403-, 23407-, 23409-, 20207-, 20205- va 23411-sonli balans hisobraqamiarda ochilgan shaxsiy hisobraqatniarga (ShHR) kirim qiiinadtgan va uiar hisobidan tegishli budjetiar va davlatmaqsadii jamg`armalari hisobiga belgtlangan miqdorlarda ajratmalar amalga oshiriladigan tartib joriy etildi. Moliya vazirligi g`aznachiligi davlat moliyasini samarali boshqarish uchun ham, undan oqiiona foydalaniiish ustidan qat'iy nazoratni ta'minlash uchun ham mustahkam zamin yaratdi. Buni esa quyidagicha izohlash mumkin:

Birinchidan, g’aznachilik davlat budjetining ijrosi jarayonida yuzaga keladigan daromad va barcha xarajatlami yagona g’azna hisobraqamidan amaiga oshiradi. Mablag`laming Yagona g’azna hisobraqamiga soliq va soliq bo`lmagan datomadlar ko`rinishida kelib tushisht moliyaviy resurslarni operativ boshqarish va davlat budjeti xarajatlarini o`z vaqtida to`lash uchun barqaror asos yaratadi. Ikkinchidan, dastlabki nazoratni arnalga oshirish uchun sharoit yuzaga keladi, ya'ni majburiyatiami qabul qilish jarayoni boshlanadi, bunda budjet tashkiloti tomonidan smetada ko`zda tutilgan mablag`lar doirasida kelajakda moiiyaviy xarajatlami amalga oshirish bo`yicha majburiyatiar g’aznachilik organlarida ro`yxatdan o`tkaziladi va shu asosda mablag`iaming maqsadli harakatini taininlash uchun zarnin yaratiiadi. Xulosa qilib aytganda, mamlakatimizda davlat moltyasi tizimini isloh qilish jarayonida amalga oshirilayotgan har btr o`zgarish natijasida pirovard maqsad ko`zlanib ish yuritilmoqda. 3. G`aznachilik faoliyatining tashkiliy elementlari G`aznachilik faoliyat ko`rsatishi uchun uning quyidagi tashkiliy elementlari mavjud bo`lishi va o`zaro bog`liqlikda ama! qilishi zarur. Ular (2.7-rasmga qarang): 1. g`aznachilikning yagona hisobraqami. 2. g` aznachilikning bosh kitobi. 3. g`aznachilik organlari. 4. g`'aznachilikning axborot tizimi. 5. g`aznachilikda budjet mablag`larini boshqarish. G``aznachilik alohida operatsiyalarni, shuningdek, davlat maqsadli fondlarining mablag`iari bilan operatsiyalami amaiga oshirish uchun g’aznachilikning yagona hisobraqami doirasida subschyotlarirh ochish huquqiga ega. Bu subschyollardagi qoidiqlar g’aznachilikning yagona hisobraqami qoldig`ining ajralmas qismi hisobianadi.

G`aznachilikning bosh kitobi. G`aznachilikning bosh kitobi budjet ijrosi g’azna usulining asosiy elementlaridan biridir. g`aznachilikBosh kitobi bilan davlatmoliyaviy resurslarining hisob-kitobi yuritiladi va moliya tizimining axborot tizimi faoliyat ko`rsatadi. G`aznachilikning Bosh kitobi budjet operatsiyalari buxgalteriya hisobini yuritishning kompyuterlashtirilgan tizimida G`aznachilikning Bosh kitobida davlat tashkilotlari va muassasalari bilan bo`ladigan barcha moliyaviy operatsiyalar o`z ifodasini topadi. Gaznachiiikning Bosh kitobi Gaznachtlikrung yagona hisobraqami va subschyotlari bilan bo`ladigan operatsiyalardagi barcha buxgalteriya provodkalarini aks ettiradi. G`aznachilikning Bosh kitobi ham respublika budjetidan, ham mahalliy budjetlardan mablag` bilan ta'minlash hisob-kitobining o`z vaqtida yuritilishini tairsinlaydi. G 'aznachilik organlari. G`aznachilik Moliya vazirligi tarkibidagi davlat organi hisoblanadi. g`aznachilikning Qoraqalpog`iston Respubiikasi g`aznachilik Boshqarmasi, Toshkent shahar va viioyatlar Boshqarmalari, shahar va tumanlarda g`aznachilikbo`limiari kabi hududiy organlari faoliyat yuritadi. g`aznachilikka O`zbekistoRespublikasi Moliya vaziri  rinbosari, O`zbekistoRespublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tayinlangan Davlat g`aznachisi rahbarlik qiladi. O`zbekistoRespublikasi Moiiya vazirligining buyrug`iga muvofiq g`aznachiiikning hududiy organlari tuziladi va tugatiladi. g`aznachilik organlarining xarajatlarim moliyalashtirish respubiika budjetidan amalga oshiriiadi. g`aznachilikning axborol tizimi. G`aznachiiikka yagona axborot tizimi xizmat qiladi. Hozirgi kunda g`aznachilikning yagona axborot tizimi yaratilgan boiib, "Davlat mablag`larini boshqanshning axborot tizimi" (DMBAT) deb ataladi. Budjet operatsiyaiari bo`yicha kodlashtirilgan va tasnifiangan maiumotlar DMBAT ga avtomatik ravishda yuklanadi, bu esa daromadlami tasniflar, hududiy belgilari, budjetdan mablag` oluvchi tashkilotlar bo`yicha aniqlash nnkonini beradi. Daromadlar avtomatik ravishda tegishii budjetiarga belgilangan normativiar asosida o`tkaziladi. Daromadlami yillik vaoylik prognoz qilish bilan

bog`liqtadbirlar o`zgarishsiz qolsa-da, tushutnlarni o`tkazish endilikda banklar tomonidan emas, DMBAT tonionidan amalga oshiriladi. g`aznachilikda davlat budjeti mablag`larini boshqarish shundan iboratki, g`aznachilikyagona g’azna hisobraqamidan va g`aznachilikning boshqa bank hisobraqamlaridagi davlat budjeti mabiagiarini, davlat budjetining xarajatlarini belgilangan muddat-larda amalga oshirish uchun yo`naitirish, shuningdek, davlat budjetining vaqtincha bo`sh turgan mablag`larini bank depozitlari va boshqa aktivlarga vaqtincha joylashtirish hamda ular hisobidan respublika budjetiga, Qoraqalpog`iston Respublikasi budjetiga, mahalliy budjetlarga, shuningdek, davlat maqsadli jamg`armalariga budjet ssudalari berish yoii bilan boshqarib boradi. g`aznachilik tomonidan dotatsiyalar va ssudalarni o`tkazish yagona g’azna hisobraqamidan yoki g`aznachilikning boshqa bank hisobraqam-laridan davlat budjetida mablag`lar ajratish nazarda tutilgan yuridik va jismoniy shaxslarning bank hisobraqamlariga o`tkaziladi.

Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. Akperov I. Kaznacheyskaya sistema ispolneniya byudjeta v Rossiyskoy Federatsii. Uchebnoe posobie. – M.: “KNORUS”, 2010. - 640 str. 2. Burxanov U., Atamuradov T. Davlat xaridi. O‘quv qo‘llanma. – T.: “Fan va texnologiya”, 2012. -152 bet. 3. Davlat byudjetining g‘azna ijrosi. Me’yoriy-huquqiy hujjatlar to‘plami. - T.: “Koh`inur", 2006. - 257 str. 4. Malikov T, Jalilov P. Byudjet-soliq siyosati. - T.: Akademiya, 2011. – 264 bet. 5. Qosimova G.A. G‘aznachilik faoliyati mexanizmni tashkil qilish. O‘quv-uslubiy majmua. – T.: “Moliya”, 2010. - 256 bet.

Похожие

Davlat moliyasining mohiyati

Moliyaviy risklarning mohiyati va ahamiyati

Moliya organlarida davlat budjeti ijrosining buxgalteriya hisobini tashkil qilish

Davlat moliyasi va uning bo‘g‘inlari. Soliqlarning mohiyati

Byudjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi, uning davlat moliya tizimidagi o’rni va ahamiyati