logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Davlat budjeti

Davlat budjeti

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69 KB
Скачать
Davlat budjeti Reja 1 Давлат бюджетининг мохияти 1 Давлат бюджетининг мохияти 2 Бюджет даромадлари 3 Бюджет харажатлари 1 Davlat budjetining moxiyati Mamlakat iktisodiy tizimni muayyan maksadda rivojlantirish turli markazlashgan fondlarni va avvalo umumdavlat pul mablaglari fondini-davlat budjetini tuzish yuli bilan taminlanadi Turli mamlakatlarda davlat budjetini tuzish va undan foydalanishning bir kancha umumiy xususiyatlari bor.Shu bilan birga ularning xar birida shuningdek bir mamlakat doirasida ijtimoiy jamiyatni rivojlantirishning ayrim boskichlaria moliyaviy siyosatning asosiy kuroli bulgan davlat byujeti tarkibi va mazmunininganchagina xususiyatlari birbiridan fark kiladi. Davlat byujeti –mamlakatning asosiy moliyaviy rejasi,moliya tizimining markaziy bugunidir.Uning asosiy vazifasi moliyaviy vositalar yordamida iktisodnisamarali rivojlantirish va umumdavlat mikyosidagi ijtimoiy vazifalarni xal kilish uchun sharoit yaratishdir. Tula xujalik xisobi va uz-uzini mablag bilan taminlash sharoitida davlat budjetining mablaglari avvalo iktisodiyet tarkibini kayta kurishga , muayyan maksaddagi kompleks dasturlarni moliya bilan taminlashga ilmiy texnik kudratini kuchaytirishga, ijtimoiy soxani rivojlantirishga , mamlakatni mudoffa kobiliyatini mustaxkamlashga yunaltiriladi. Respublika budjetida va maxalliy budjetlarda tuplangan pul resurslarining markazlashgan fondlari xalk xujaligining va ayrim regionlarning manfaatini demokratik markazlashish tamoyillarida uygunlashtirishning moliyaviy asosini vujudga keltiridi. Tamoyilni xalk xujaligini boshkarish soxasigda amalga oshirish davlat, tarmoklar , korxonalar (birlashmalar), maxalliy organlarning moliyasini anik ajratishni talab etadi, Rejali ravishda ish kuruvchi yagona xujalik tizimi doirasida ayrim buginlarga ishlab chikarish resurslarini, muayyan koidalarga muvofik shu buginlarga biriktirib beriladigan pul mablaglarini tasarruf kilishda muayyan iktisodiy mustakillik ta’minlanadi. Davlat budjetining iktisodiyotni boshkarishdagi axamiyati uzok vakt davomida deyarli fakat xalk xujaligining turli tarmoklaridagi daromadlarni tuplash va ularni umumxujalik extiyojlariga muvofik markazlashgan tartibda kayta taksimlash imkoniyatlari bilan boglab kelindi. Bunday sharoitda korxonalar daromadlaridan olinadigan soliklar stavkasi kupayib bordi, markazlashgan tartibda mablag ajratish esa budjet xarajatlarining asosiy kismini tashkil etdi. Tarixiy tajriba sobik ittifok davrida mablaglarni budjet orkali bu xilda bir joydan ikkinchi joyga utkazish birinchi galdagi vazifalarni xal etishda yutukka erishishga imkon beradi. Lekin bu usul uzok vakt kullanishga muljallanmagan, chunki uning bir kancha muxim kamchiliklari bor. Korxonalarning ancha daromadlarini xak tulamay markazlashgan fondlarga olib kuyish ularning ishlab chikarish samaradorligini oshirishdan iktisodiy manfaatdorligiga bolta uradi, aslida ularni i\chni rivojlantirish masalalarini xal kilishda ishtirok etishdan,kapital solishning okilona yullarini izlashdan chetlashtiradi. Bu masalalar batamom yukori boshkaruv organlarining ixtiyoriga beriladi, bu organlar esa «xamma narsani olib kuyamiz, zarur bulib kolganda esa beramiz» kabilida ish tutadilar. Budjetdan mablag ajratish xujalik xodimlarining shu resurslardan samarali foydalanishiga konikishini keskin kamaytiradi. Davlat mablaglaridan olinadigan mablag tekin, ishlab chikilmagan mablaglar sifatida kabulkilinadi. Bu xol bokimanda bulish kayfiyatini tugdiradi, maxalliy va xalk xujalik manfaatlarini kelishmay kolishiga sabab buldi . Budjetdan mablag ajratishda anik iktisodiy muljallarning yukligi iktisodiy isloxotlar sifatining konikarli bulmaganligi natijasida kupincha chukurlashadi: markazlashgan tartibda mablag solish samaradorligining xisob-kitoblari ana shu indikatorlar asosida ishlab chikilishi kerak. Bu avvalo ijtimoiy zaruriy xarajatlardan ueilib kolgan baxolarga taalluklidir. Bunday sharoitda davlat budjeti sarflar bilan baxolar urtasidagi tafovutni yukotish uchun kup milliardlab dotatsiyalar berib , baxo belgilash soxasidagi kamchiliklarni tuzatishdek uziga xos bulmagan vazifani zimmasiga oladi. Odatda, bunday moliyaviy siyosat ekstensiv iktisodiy usish vaboshkarishning ma’muriy buyrukbozlik usullari xukm suradigan davr uchun xarakterlidir DAVLAT BUDJETI YANGI SHAROITDA. Bozor iktisodiyotiga va boshkarishning iktisodiy usullariga utish moliyaviy siyosatga bulgan talabni ancha uzgartiradi, davlat budjetining roli masalasini yangicha kuyadi. Boshkarishning iktisodiy usullari sharoitida rejalashtirish tizimi xalk xujaligini va uning buginlarini iktisodiy rivojlantirish rejalarining tarkibiy kismi bulgan yillik va bir necha yillik rejalarini ishlab chikish va tasdiklashni nazarda tutadi. Moliyaviy rejalar xujalikning xamma pogonalaridagi moliyaviy faoliyatining yiriklashgan kursatkichlarini uz ichiga olishi kerak. Kontrol rakamlarni limitlarni va davlvt buyurtmalarini ishlab chikish moliyaviy mablaglarning manbaalarini uzokka muljallangan iktisodiy me’yorlarini, baxolarini belgilash bilan boglab olib borish kerak. Moliyaviy rejalashtirishning ueagi davlatning yigma moliyaviy balansi bulib, u xam mamlakat iktisodiy va ijtimoiy tarakkiyotining rejasi bilan bir vaktda uning tarkibiy kismi sifatida ishlab chikiladi. Balans ijtimoiy takror ishlab chikarishning moddiy, ashyoviy va pul-moliyaviy nisbatlarini bir-biriga muvofikligini aks ettirishi kerak. Mamlakatning yigma moliyaviy balansini ishlab chikish davlat budjetiga yangi makom beradi- uni mamlakatning markazlashgan pul fondini ijtimoiy iktisodiy xayotning barcha ishtirokchilariga karashli moliyaviy mablaglarning va pul resurslarining xarakati bilan uzaro boglab turib xosil kilinadigan va sarflanadigan bosh uzak balansga aylantiradi. Davlat moliyasi. Xar bir davlat bir kator ijtimoiy –iktisodiy va siyosiy vazifalarni bajarish uchun uning ixtiyorida pul mablaglari bulishi shart va unga davlat moliyasi orkali erishiladi. Davlat moliyasi milliy daromad va milliy boylik kiymavtining bir kismini, unga karashli korxona , tashkilotlaning pul fondiga aylantirib, ularning iktisodiy usishni ta’minlash, jamiyat a’zolari umumiy extiyojini kondirish, mamlakatni idora etish uchun taksimlash va ishlatish borasidagi munosabatlar. Davlat moliyasi tarkiban : 1. davlat budjetidan, 2. budjetdan tashkari uyushtirilgan pul fondlari, 3. davlat krediti, 4. davlat korxonalari moliyasidan iborat. Bu yerda makro va mikro moliya munosabatlari chatishib ketadi. Agar davlatga tegishli korxona moliyasi amalda mikromoliya bulsa, aytlgan boshka unsurlar makromoliyani tashkil etadi. Davlat moliyasi daromadlar va xarajatlarning yaxlitligidan iborat. Davlat daromadlari – bu milliy daromadni va boylikni taksimlash va kayta taksimlash jarayonida uning davlatga tekkan kismidir. U bevosita davlat ixtiyoridagi va davlat korxonalari kulidagi daromaddan iborat buladi. Davlat daromadlari ichki va tashki munosabatlardan tushadi, ammo asosiysi ichki manbadir. Ichki manbaning 3 shakli mavjuddir: 1. soliklar, 2. zayomlar, 3. emissiya. Soliklar – milliy daromadni taksimlash va kayta taksimlash jarayonida uning bir kismini davlat ixtiyoriga olish shaklidir. Soliklar uch xil funksiyani bajaradi : 1. fiksal, ya’ni davlat budjetiga muxim ravishda pul tushirib turish ; 2. xujalik faoliyatini ragbatlantirish ; 3. axolini ayrim toifalarini ijtimoiy ximoya kilish. Soliklar moliya tarkibida kichik bir tizimni tashkil etadi.Solik bu iktisodiy sube’tlar urtasidagi , anikrogi solik undiruvchi va solik tulovchilar urtasidagi munosabatdir.Amalda bu sube’tlar solik inspeksiyasi,korxona ,firma ,kompaniya tashkilot va ayrim fukoralardan iborat.Ularning alokasi daromadning bir kismini davlat ixtiyoriga olish xususida yuz beradi.Solik obe’kti solik solinadigan daromad ,mol-mulk yoki iktisodiy faoliyat buladi.Unga foyda, eksport summasi, ish xaki, kushilgan kiymat, yer, imorat, transport vositasi kabilar kiradi.Undirilgan solik summasining solik obe’ktiga nisbatan xajmi solik normasi deb yuritiladi. Solik normasi daromad summasi, mol-mulk kiymati yoki uning moddiy mikdoriga karab belgilanadi. Masalan daromad soligi uning ma’lum ulishiga teng buladi (5 %, 10 %, 15% va x.k).Solik normasi oldindan ka’tiy, ya’ni uzgarmasdan mikdorda yoki progessiv, ya’ni solik obe’kti mikdoriga karab ortib boruvchi shakllarda belgilanadi. Moliya solik imtiyozlarini xam uzichiga oladi, unga solikdan ozod etish, solik mikdorini kamaytirish, solik tulash shartini yengillashtrish kabilar kiradi. Solik imtiyozlari uning ragbatlantirish funksiyasinikuchaytirishga karatiladi. Solik tulash xujalik subyeti bilan davlat urtasidagi iktisodiy alokaning asosiy shakli, daromadning xujalik subyekti bilan davlat urtasidagi iktisodiy alokaning asosiy shakli, daromadning xujalik subyekti bilan davlat urtasidagi taksimlash vositasi xisoblanadi. Soliklar moliya resurslari mikdoriga ta’sir etadi. Agar davlatning moliya resurslarini oshirishga zarurati bulsa, soliklar kupaytiriladi va aksincha, korxona tashkilotlarning faolligini oshirish kerak bulsa, solik imtiyozlari beriladi. Shu sababdan, soliklarning milliy daromaddagi xissasi uzgarib turali. Soliklar xilma - xil buladi. Masalan Uzbekistonda bozor iktisodiyotiga utish sharoitida kuyidagi asosiy soliklar kiritilgan: kushilgan kiymatdan olinadigan soliklar, aksiz soliklar, eksport va import soligi, respublika xududidan olib chikib ketilayogan xom ashyo resurslari va maxsulotlarga solinadigan soliklar korxonaning mol – mulkiga solinadigan solik, axodidan olinadigan daromad soligi, yer soligi va x. k. Эмиссия Davlat zayomlari davlatning axoli, korxona, firma va tashkilotlardan karz olishi xisobiga uz moliya resursini xosil etish vositasidir. Davlat xarajati daromaddan oshib ketgan sharoitda oradagi kamomad zayom bilan tuldiriladi. Davlat markaziy va maxalliy zayomlar chikarib, ularni sotadi va zayom xisobidan foiz, ya’ni karz xaki tulashni zimmasiga oladi. Zayomlar mudati tugagach, davlat uni kayta sotib oladi yoki yangi zayomlarga almashtiradi. davlat tomonidan kushimcha kogoz pullarni chikarish va kushimcha kreditni uyushtirishdir. Shu sababli pul va kredit emissiyasi mavjud buladi. Davlat soliklari va zayomlar xisobidan uz xarajatlarini koplay olmagan sharoitda emissiyaga kul uradi. Zayomlarni sotib turish kulay usul, ammo zayomlar utmay kolib moliyaviy axvol tanglashishi mumkin. Shunda emissiya najod yuli deb karaladi, ammo u infelyasiyani chukurlashtiruvchi omil xisoblanadi. Yukorida aytilgan 3 turdagi tushumlardan tashkari davlat sotib olgan aksiyadan kelgan dvident, davlat pulini bankka kuyishdan tushgan foiz, davlat mol – mulkidan kelgan ijara xaki, davlat mol – mulkini sotishdan kelgan pul kabilar xam moliya resursiga kiradi. Xujalik yuritishning yangi sharoitida budjet daromad kismining barkarorligi kuchaytirilish. Budjet mablaglarini xosil kilish soxasida davlat bilan korxonalarning uzaro munosabatlari me’yor asosida belgilanadi. Bu xol budjet daromadlarining manbalarining xujalik yuritish natijalariga, ishlab chikarish samaradorligining usishiga kattikrok boglik kilib kuyish imkon beradi. Me’yoriy tamoyillar turli shakllarida – resurslar uchun xak olish yeki korxonalarning daromadlariga solik solish yuli bilan foydalanish mumkin. Davlat budjeti daromadlarini xosil kilish mexanizmini kayta kurish istikbolllari tugrisida iktisodchilar urtasida ikkita asosiy nuktai nazar bor. Birinchi nuktai nazarga muvofik , davlat ishlab chikarish vositalariga egalik xukukini amalga oshirib, avvalo korxonada foydalanadigan xujalik resurslariga (ishlab chikarish fondlariga, foydali kazilmalar zaxiralariga, yerga va x.k ) xamda mexnat resurslariga solik solish kerak. Bunda korxonalarning kollektivlri bilan uziga xos ijara munosabatlariga kirishadi va ular oldiga topshirilgan resurslardan foydalanib, minimal, ijtimoiy normal samara olish kabi me’yoriy shartlar kuyadi. Bunday nuktai nazar tarafdorlarining fikricha, xalk xujaligidan budjet daromadlarini olishning asosiy shakllarini ishlabchikarish fondlari uchun tulovlar, renta tulovlari, mexnat resurslari uchun tulovlar bulishi kerak. Moliyaviy munosabatlarni mana shu yunalishda kayta kurish korxonalarini tula xujalik xisobiga utkazishga muvofik keladi. Ikkinchi nuktai nazarning tarafdorlari budjet daromadlarining me’yoriy bazasini xosil kilishda resurslardan foydalanishning ijtimoiy zaruriy darajasi talablariga emas, balki amalada olinadigan natijaga asoslanishni taklif etadilar. Bunday xolda korxona (birlashma) samaradorlik buyicha me’yoriy topshirik urniga olinayotgan daromadni (foydani) taksimlash me’yorini oladi. Bu nuktai nazarning farki kup jixatdan koxonaninig xam yagona xalk xujalik kompleksininig tarkibiy kismi sifatidagi, xam nisbatan aloxidalashgan iktisodiy bugin sifatidagi mazkur ikki xil axvolidan kelib chikadi. Bu tomonlarning bittasiga kuprok etibor berish korxonalar bilan budjet urtasidagi uzaro moliyaviy munosabatlarning fakat bir shaklini absolyutlashtrishga olib boradi. Bunda shunga asoslanish tugrirok buladiki, iktisodiy tizimda korxonalarning axvolidagi ziddiyatlilik davlat budjeti daromad kismini xosil kilishda xar ikki iyldan bir vaktda foydalanishni: resurslar uchun me’yoriy tulovlar olishni va xujalik xisobidagi korxonalarninig foydalarni taksimlashda ularga sherik bulishni takazo etadi. Resurslar uchun solik, kredit uchun foiz tulanadigan sung kolgan sof yoki netto-foydaga solik solish moliyaviy munosabatlarning ikkinchi shakli variantlaridan biri bulishi mumkin.

Похожие

Davlat moliyasi va uning bo‘g‘inlari. Davlat budjeti
Moliya organlarida davlat budjetidan moliyalashtirish va davlat budjeti
Moliya organlarida davlat budjeti ijrosining buxgalteriya hisobini tashkil qilish
Uy xo‘jaliklari moliyasi va budjeti
Davlat krediti.