Бухгалтерия баланси - Экономика - Рефераты

Бухгалтерия баланси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

216.5 KB

Бухгалтерия баланси Режа: 1. Бухгалтерия баланси ҳақида умумий тушунча. 2. Бухгалтерия балансининг тузилиши ва моҳияти. 3. Хўжалик операцияларнинг бухгалтерия балансига таъсири .

Бухгалтерия баланси ҳақида умумий тушунча Корхонага раҳбарлик қилиш учун унинг маблағлари ва унинг қандай жойлашганлиги, ҳамда уларнинг ташкил топиш манбалари ҳақида маълумотга эга бўлиш керак. Бундай маълумотлар бухгалтерия баланси ёрдамида олинади. Бухгалтерия баланси - хўжалик юритувчи корхоналарда ҳар ойнинг биринчи санасида хўжалик маблағларининг турлари ва ташкил топиш манбалари бўйича иқтисодий гуруҳлаштириш ҳисобланади. Бухгалтерия баланси жадвал шаклида бўлиб, икки қисмдан иборат бўлади. Унинг чап қисми актив деб, ўнг қисми пассив деб аталади. Баланснинг актив қисмида хўжалик маблағлари ва уларнинг жойланиши акс эттирилса, унинг пассив қисмида эса хўжалик маблағларнинг ташкил топиш манбалари ва тайинланиши акс эттирилади. Корхонанинг ҳар қандай мулки қайсидир манба ҳисобидан келиб тушади. Шунинг учун бухгалтерия балансининг актив қисми унинг пассив қисмининг умумий суммасига (валюта балансига) тенг келиши керак. Баланс сўзи (фр. balance – тарози) тенглик, мувозанатлик маъносини англатади. Ҳисобот даврида корхонанинг молиявий ҳолати ҳақида умумлашган ахборот манбаи бўлиб бухгалтерия баланси ҳисобланади. Унинг ёрдамида мулкнинг таркиби ва тузилиши, корхонанинг даромадлилиги ва унинг ликвидлилиги, оборот маблағларнинг айланиши, дебиторлик ва кредиторлик қарзларнинг ҳолати ва унинг динамикаси ўрганилади. Бухгалтерия баланси ёрдамида корхонанинг тўлов қобилияти ўрганилади, яъни корхона ўзининг жорий активлар билан жорий қарзларини тўлаш қобилияти аниқланади. Бухгалтерия балансининг тенглигини қуйидаги тенглама кўринишида бериш мумкин: Актив қ Пассив , бунда, пассив хусусий капитал ва мажбуриятлардан иборат. Активлар қ хусусий капитал Қ мажбуриятлар Бу тенглик бухгалтерия ҳисобининг фундаментал асоси бўлиб ҳисобланади. Баланснинг бир қанча турлари мавжуд:

- жорий баланс – ҳар ой ёки чоракда тузилади; - йиллик баланс – йил якуни бўйича тузилади; - кириш баланси – янги тузилган корхона томонидан биринчи марта тузиладиган баланс; - тугатиш баланси – корхона тугатилишида тузиладиган охирги баланси; - йиғма баланс – вазирлик, идора, концернлар томонидан алоҳида тузилган балансларни умумлаштириш натижасида тузилади; - умумлашган (консидациялашган) баланс – алоҳида балансга эга бўлган, иқтисодий жиҳатдан бир-бири билан боғлиқ бўлган юридик шахсларнинг балансини бош корхона томонидан умумлаштириш натижасида тузиладиган баланс; - баланс-брутто (итал. brutto - қўпол) «Асосий воситаларнинг эскириши», «Номоддий активларнинг амортизацияси», «Савдо устамаси», ва «Шубҳали қарзлар бўйича резервлар» контрактив счетларини ўзида қамраб турувчи баланс; - баланс-нетто (итал. netto - соф) юқорида санаб ўтилган моддаларни айриб ташлайди. Шундай қилиб, брутто балансда асосий воситалар баланснинг активда, уларнинг эскириши пассивида акс этирилади. Нетто балансда эса, бу моддалар фақат баланснинг актив қисмида акс эттирилиб, асосий воситанинг қолдиқ қиймати (асосий воситанинг бошланғич қийматидан эскириш суммасини айриб ташлаш натижасида) аниқланади ва баланс валютасига қўшилади. Ҳозириги кунда Ўзбекистон Республикасида молиявий ҳисоботнинг халқаро стандартларига мос келадиган баланс-нетто шакли тузилади. Бухгалтерия балансининг тузилиши ва моҳияти Ўзбекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабр №140 сонли буйруғига биноан (АВ 24.01.2003 йил №1209) мулкчилик шаклидан қатъий назар тадбиркорлик фаолиятини олиб бораётган барча юридик шахслар, банк, суғурта ва бюджет ташкилотларидан ташқари ягона шаклдаги бухгалтерия балансини тузадилар. Бухгалтерия балансининг тузилиши қуйидаги 1- жадвалда берилган.

Баланснинг актив ва пассив қисмлари бўлимларга, бўлимлари гуруҳларга, гуруҳлари эса моддаларга бўлинади. Бухгалтерия балансининг моддалари корхонанинг айрим мулк тури, унинг ташкил топиш манбаи ва мажбуриятларни тавсифловчи сатр кўрсаткичидир. Баланснинг актив ва пассив қисмлари иккитадан бўлимдан иборат. Бухгалтерия балансининг хусусияти бўлиб, унинг актив қисми бўйича умумий суммаси пассив қисми бўйича умумий суммасига тенг келишидир. Бу эса ўз навбатида маблағларнинг суммаси маблағларнинг ташкил топиш манбалари суммасига тенг келишидир. Ў збекистон Республикаси Молия вазирининг 2002 йил 27 декабр даги 140 -сон ли буйру ғига 1-сонли илова БУХГАЛТЕРИЯ БАЛАНСИ 1-сонли шакл Кодлар ____________ 20 __ йил учун БҲУТ б ў йича 1 - шакл 071000 1

Корхона, ташкилот __________________ КТУТ б ў йича Тармо қ _______________ ХХТУТ б ў йича Ташкилий ҳуқуқий шакли ____________ ТҲШТ б ў йича Мулкчилик шакли _______________ МШТ б ў йича Вазирлик, идора ва бош қалар __________ ДБИБТ б ў йича Солиқ тўловчининг идентификацион рақами СТИР Ҳудуд ________________________ МХОБТ Манзил ____________________________ Жўнатилган сана Ў лчов бирлиги, минг сум. Қ абул қ илинган сана Т ақдим қилиш муддати Кўрсаткичлар номи Сатр коди Ҳисоб от даври бошиг а Ҳисобо т даври охириг а 1 2 3 4 Актив I . Узоқ муддатли активлар Асосий воситалар: Бошланғич (қайта тиклаш) қиймати (0100, 0300) 010

Эскириш суммаси (0200) 011 Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр 010-011) 012 Номоддий активлар: Бошланғич қиймати (0400) 020 Амортизация суммаси (0500) 021 Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр 020-021) 022 Узоқ муддатли инвестициялар, жами (сатр 040ҚҚ050Қ060Қ070Қ080) , шу жумладан 030 Қимматли қоғозлар (0610) 040 Шўъба хўжалик жамиятларига инвестициялар (0620) 050 Қарам хўжалик жамиятларига инвестициялар (0630) 060 Чет эл капитали мавжуд бўлган корхоналарга инвестициялар (0640) 070 Бошқа узоқ муддатли инвестициялар (0690) 080 Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар (0700) 090 Капитал қўйилмалар (0800) 100 Узоқ муддатли дебиторлик қарзлар (0910, 0920, 0930, 0940) 110 Узоқ муддатли кечиктирилган харажатлар (0950, 0960, 0990) 120 I бўлим бўйича жами (сатр. 012 Қ 022 Қ 030 Қ 090 Қ 100 Қ 110 Қ 120) 130 II. Жорий активлар Товар-моддий заҳиралар, жами (сатр. 150 Қ 160 Қ 170 Қ 180), шу жумладан 140 Ишлаб чиқариш заҳиралари (1000, 1100, 1500, 1600) 150 Тугалланмаган ишлаб чиқариш (2000, 2100, 2300, 2700) 160 Тайёр маҳсулот (2800) 170 Товарлар (2900 дан 2980 нинг айирмаси) 180 Келгуси давр харажатлари (3100) 190 Кечиктирилган харажатлар (3200) 200 Дебиторлар, жами (сатр. 220 Қ 240 Қ 250 Қ 260 Қ 270 Қ 280 Қ 290 Қ 300 Қ 310) 210 Шундан: муддати ўтган 211

Харидор ва буюртмачиларнинг қарзи (4000 дан 4900 нинг айирмаси) 220 Ажратилган бўлинмаларнинг қарзи (4110) 230 Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларнинг қарзи (4120) 240 Ходимларга берилган аванслар (4200) 250 Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга берилган авнаслар (4300) 260 Бюджетга солиқ ва йиғимлар бўйича аванс тўловлар (4400) 270 Мақсадли давлат жамғармалари ва суғурталар бўйича анвас тўловлари (4500) 280 Таъсисчиларнинг устав капиталига улушлар бўйича қарзи (4600) 290 Ходимларнинг бошқа операциялари бўйича қарзи (4700) 300 Бошқа дебиторлик қарзлар (4800) 310 Пул маблағлари, жами (сатр. 330 Қ 340 Қ 350 Қ 360), шу жумладан 320 Кассадаги пул маблағлари (5000) 330 Ҳисоб-китоб счетидаги пул маблағлари (5100) 340 Чет эл валютасидаги пул маблағлари (5200) 350 Бошқа пул маблағлари ва эквивалентлари (550, 5600, 5700) 360 Қисқа муддатли инвестициялар (5800) 370 Бошқа жорий активлар (5900) 380 II бўлим бўйича жами (сатр. 140 Қ 190 Қ 200 Қ 210 Қ 230 Қ 320 Қ 370 Қ 380) 390 Баланс активи бўйича жами (сатр. 130 Қ 390) 400 Кўрсаткичлар номи Сатр коди Ҳисоб от даври бошиг а Ҳисобо т даври охириг а 1 2 3 4 Пассив I . Ўз маблағлари манбалари

Устав капитали (8300) 410 Қўшилган капитал (8400) 420 Резерв капитали (8500) 430 Сотиб олинган хусусий акциялар (8600) 440 Тақсимланмаган фойда (қопланмаган зарар) (8700) 450 Мақсадли тушумлар (8800) 460 Келгуси давр харажатлари ва тўловлар учун заҳиралар (8900) 470 I бўлим бўйича жами (сатр. 410 Қ 420 Қ 430 – 440 Қ/- 450 Қ 460 Қ 470) 480 II . Мажбуриятлар Узоқ муддатли мажбуриятлар, жами (сатр. 500 Қ 510 Қ 520 Қ 530 Қ 540 Қ 550 Қ 560 Қ 570 Қ 580 Қ 590) 490 шу жумладан: узоқ муддатли кредиторлик қарзлар (сатр. 500 Қ 520 Қ 540 Қ 560 Қ 590) 491 Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга узоқ муддатли қарз (7000) 500 Ажратилган бўлинмаларга узоқ муддатли қарз (7110) 510 Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларга узоқ муддатли қарз (7120) 520 Узоқ муддатли кечиктирилган даромадлар (7210, 7220, 7230) 530 Солиқ ва мажбурий тўловлар бўйича узоқ муддатли кечиктирилган мажбуриятлар (7240) 540 Бошқа узоқ муддатли кечиктирилган мажбуриятлар (7250, 7290) 550 Харидорлар ва буюртмачилардан олинган аванслар (7300) 560 Узоқ муддатли банк кредитлари (7810) 570 Узоқ муддатли қарзлар (7820, 7830, 7840) 580 Бошқа узоқ муддатли қарзлар (7900) 590 Жорий мажбуриятлар, жами (сатр. 610 Қ 630 Қ 640 Қ 650 Қ 660 Қ 670 Қ 680 Қ 690 Қ 700 Қ 710 Қ 720 Қ 730 Қ 740 Қ 750 Қ 760) 600 шу жумладан: жорий кредиторлик қарзлар (сатр. 601

610Қ630Қ650Қ670Қ690Қ700Қ710Қ720Қ760) шундан: муддати ўтган жорий кредиторлик қарзлари 602 Мол етказиб берувчи ва пудратчиларга қарз (6000) 610 Ажратилган бўлинмаларга (6110) 620 Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларга қарз (6120) 630 Кечиктирилган даромадлар (6210, 6220, 6230) 640 Солиқ ва мажбурий тўловлар бўйича кечиктирилган мажбуриятлар (6240) 650 Бошқа кечиктирилган мажбуриятлар (6250, 6290) 660 Олинган аванслар (6300) 670 Бюджетга тўловлар бўйича қарз (6400) 680 Суғурталар бўйича қарз (6510) 690 Мақсадли давлат жамғармаларига тўловлар бўйича қарз (6520) 700 Таъсисчиларга бўлган қарзлар (6600) 710 Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича қарз (6700) 720 Қисқа муддатли банк кредитлари (6810) 730 Қисқа муддатли қарзлар (6820, 6830, 6840) 740 Узоқ муддатли мажбуриятларнинг жорий қисми (6950) 750 Бошқа кредиторлик қарзлар (6950 дан ташқари 6900) 760 II бўлим бўйича жами (сатр. 490 Қ 600) 770 Баланс пассиви бўйича жами (сатр. 480 Қ 770) 780 БАЛАНСДАН ТАШҚАРИ СЧЕТЛАРДА ҲИСОБГА ОЛИНАДИГАН ҚИЙМАТЛИКЛАРНИНГ МАВЖУДЛИГИ ТЎ/РИСИДА МАЪЛУМОТ Кўрсаткичлар номи Сатр коди Ҳисоб от Ҳисоб от

даври бошига даври охириг а Қисқа муддатли ижарага олинган асосий воситалар (001) 790 Масъул сақлашга қабул қилинган товар-моддий қийматликлар (002) 800 Қайта ишлашга қабул қилинган материаллар (003) 810 Комиссияга қабул қилинган товарлар (004) 820 Ўрнатиш учун қабул қилинган ускуналар (005) 830 Қатъий ҳисобот бланкалари (006) 840 Тўловга қобилиятсиз дебиторларнинг зарарга ҳисобдан чиқарилган қарзи (007) 850 Олинган мажбурият ва тўловларнинг таъминоти (008) 860 Берилган мажбурият ва тўловларнинг таъминоти (009) 870 Узоқ муддатли ижара шартномасига асосан берилган асосий воситалар (010) 880 Ссуда шартномаси бўйича олинган мулклар (011) 890 Келгуси даврларда солиқ солинадиган базадан чиқариладиган харажатлар (012) 900 Вақтинчалик солиқ имтиёзлари (013) 910 Фойдаланишдаги инвентар ва хўжалик жиҳозлари (014) 920 Хўжалик операцияларнинг бухгалтерия балансига таъсири. Ҳар куни корхонада турли хилдаги хўжалик операциялари содир бўлади ва корхонанинг фаолияти ушбу операциялардан ташкил топади. Корхона омборига материаллар келиб тушди, улар ишлаб чиқаришга берилди, ишлаб чиқаришдан тайёр маҳсулот қабул қилинди, тайёр маҳсулот харидорларга сотилди ва сотилган маҳсулот учун пул маблағи олинди, яна хомашё материал сотиб олинди, ходимларга иш ҳақи тўланди, олинган фойдадан солиқ, йиғим ва тўловлар тўланди. Бу операциялар ишлаб чиқариш циклини ташкил қилиб доимо қайтарилиб туради.

Ҳар бир хўжалик операцияси мулк таркиби ёки унинг ташкил топиш манбаи ёки бир вақтнинг ўзида ҳам мулкда ҳам унинг ташкил топишида ўзгаришларга олиб келади. Барча хўжалик операциялари бухгалтерия балансига таъсир кўрсатади ва балансда тўрт хилдаги ўзгаришга олиб келади. Ҳисобот даврининг бошида корхона қуйидаги (қисқартирилган) балансга эга. Актив Сумм а Пассив Сумма Асосий воситалар 200 000 Устав капитали 150 000 Ишлаб чиқариш заҳиралари 60 000 Тақсимланмаган фойда 120 000 Ҳисоб-китоб счети 150 000 Тўланадиган счетлар 70 000 Касса 50 Бюджетга қарзлар 70 050 Баланс 410 050 Баланс 410 050 Биринчи ўзгариш. Баланснинг актив қисмидаги моддаларда содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида бир модда кўпаяди ва бошқа бир модда шу суммага камаяди. Баланснинг умумий суммаси ўзгармайди. Мисол, ишчи ва хизматчиларга иш ҳақи бериш учун ҳисоб- китоб счетидан кассага 50000 сўм пул олиб келинди. Касса счети 50000 сўмга кўпайиши, ҳисоб-китоб счети эса 50000 сўмга камайишини акс эттирилади. Биринчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади. Актив Сумма Пассив Сумма Асосий воситалар 200 000 Устав капитали 150 000 Ишлаб чиқариш заҳиралари 60 000 Тақсимланмаган фойда 120 000 Ҳисоб-китоб счети 100 000 Тўланадиган счетлар 70 000 Касса 50 050 Бюджетга қарзлар 70 050 Баланс 410 Баланс 410 050

050 Иккинчи ўзгариш. Баланснинг пассив қисмидаги моддаларда содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида бир модда кўпаяди ва бошқа бир модда шу суммага камаяди. Баланснинг умумий суммаси ўзгармайди. Мисол, тақсимланмаган фойданинг бир қисми 25000 сўм устав капиталини оширишга йўналтирилди. Тақсимланмаган фойда счети 25000 сўмга камайиши, устав капитали счети эса 25000 сўмга кўпайишини акс эттирилади. Иккинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади. Актив Сумм а Пассив Сумм а Асосий воситалар 200 000 Устав капитали 175 000 Ишлаб чиқариш заҳиралари 60 000 Тақсимланмаган фойда 95 000 Ҳисоб-китоб счети 100 000 Тўланадиган счетлар 70 000 Касса 50 050 Бюджетга қарзлар 70 050 Баланс 410 050 Баланс 410 050 Учинчи ўзгариш. Баланснинг актив ва пассив қисмларида содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида баланснинг актив қисмидаги бир модда кўпаяди ва баланснинг пассив қисмидаги бошқа бир модда шу суммага кўпаяди, баланснинг умумий суммаси шу суммага кўпаяди. Мисол, мол етказиб берувчилардан 35000 сўмга хомашё материаллар олинди. Баланснинг актив қисмидаги хомашё материаллар счети 35000 сўмга кўпайди, пассив қисмидаги мол етказиб берувчиларга тўланадиган счетлар ҳам 35000 сўмга кўпайди. Учинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади. Актив Сумма Пассив Сумм

а Асосий воситалар 200 000 Устав капитали 175 000 Ишлаб чиқариш заҳиралари 95 000 Тақсимланмаган фойда 95 000 Ҳисоб-китоб счети 100 000 Тўланадиган счетлар 105 000 Касса 50 050 Бюджетга қарзлар 70 050 Баланс 445 050 Баланс 445 050 Тўртинчи ўзгариш. Баланснинг актив ва пассив қисмларида содир бўлиб, хўжалик операцияси натижасида баланснинг актив қисмидаги бир модда камаяди ва баланснинг пассив қисмидаги бошқа бир модда шу суммага камаяди, баланснинг умумий суммаси шу суммага камаяди. Мисол, ҳисоб-китоб счетидан мол етказиб берувчиларга олинган хомашё материаллар учун 60000 сўм тўланди. Баланснинг актив қисмидаги ҳисоб-китоб счети 60000 сўмга камайди, пассив қисмидаги мол етказиб берувчиларга тўланадиган счетлар ҳам 60000 сўмга камайди. Тўртинчи операциядан кейин баланс қуйидаги кўринишга эга бўлади. Актив Сумма Пассив Сумма Асосий воситалар 200 000 Устав капитали 175 000 Ишлаб чиқариш заҳиралари 95 000 Тақсимланмаган фойда 95 000 Ҳисоб-китоб счети 40 000 Тўланадиган счетлар 45 000 Касса 50 050 Бюджетга қарзлар 70 050 Баланс 385 050 Баланс 385 050 Юқоридан айтиб ўтилганларда шундай хулоса қилиш мумкинки, хўжалик операцияси натижасида балансда юз берадиган ўзгаришлар фақат мулк ёки унинг ташкил топиш манбаларини таркиби ва жойланишида ўзгаришларга олиб келади, бироқ унинг тенглиги бузилмайди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. «Методика финансового анализа деятельности коммерческих организациях» М.: ИНФРА-М, 2004г 2. Ковалев В.В. «Сборник задач по финансовому анализу» М.: Финансў и статистика, 2001г 3. Ефимова М.Р. «Финансово-экономические расчетў: пособие для менеджеров» М.: ИНФРА-М, 2004г 4. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности» М.: Дело и Сервис, 2004г 5. Донцова А.В., Никифорова Н.А., «Анализ финансовой отчетности. Практикум» М.: Дело и Сервис, 2004г 6. Ермолович Л.Л. «Практикум по анализу хозяйственной деятельности предприятия». Мн.: Книжнўй Дом 2003 7. Мезенцева Т.М., Мезенцева Г.Н. Горобец В.Ю «Международнўе стандартў финансовой отчетности тестў с ответами» 2004 8. Акрамов Э.А. «Анализ финансового состояния предприятия», Ташкент –2000. 9. Ковалев А.И. «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 10. Ковалев А.И.,Привалов В.П., «Анализ финансового состояния предприятия»; - М.: Центр экономики и маркетинга,2001. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Бухгалтерия баланси ва ҳисобот

Бухгалтерия баланси, счётлар ва иккиёқлама ёзув

Бухгалтерия баланси, унинг тузилиши ва мазмуни

Бухгалтерия баланси ва молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботларни тузиш ва такдим этиш

Миллий бойлик баланси