Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar va material zaxiralar hisobi - Экономика - Рефераты

Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar va material zaxiralar hisobi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

180.5 KB

Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar va material zaxiralar hisobi Reja: 1 . Asosiy vositala v va asosiy vositalardagi fond hisobi 2. Budjet tashkilot l arida asosiy vositalarni balansdan chiqarish hisobi 4. Budjet tashkilotlarida material zaxiralar hisobi 3. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni ijaraga berish hisobi 5. Budjet tashkilotlarida kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar hisobi

1. Asosiy vositala v va asosiy vositalardagi fond hisobi 0 ‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2004-yil 20-yanvarda 1299-son bilan ro'yxatga olingan 0‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining 5-sonli «Asosiy vositalar» milliy standarti va 0‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2004-yil 14-iyundagi jk/03-04-04/287- sonli «5-sonli BHMS budjet tashkilotlarida qo‘llash to‘g‘risida»gi xatiga muvofiq asosiy vositalarning saqlanishini ta’minlash, ulaming butligi va mavjudligi ustidan nazorat qilish, ulardan maqsadga muvofiq foydalanish hamda ulami hisobda, balansda va hisobotlarda to‘g‘ri qayd qilish budjet tashkilotlarida asosiy vositalar hisobining vazifalari hisoblanadi. Asosiy vositalar- Ыг yil va undan ortiq xizmat qiladigan hamda har binning (komplektning) qiymati O'zbekiston Respublikasida belgilangan (muayyan moddiy aktivni sotib olish vaqtida) eng kam ish haqining ellik baravari miqdoridan kam bo'lmagan moddiy aktivlardir. Asosiy vositalar tarkibida yer, binolar, inshootlar, uzatkich qurilmalari, mashinalar va uskunalar, kompyuter texnikasi va periferiya uskunalari, transport vositalari, asboblar, ishlab chiqarish (jihozlari bilan birga) va xo'jalik inventarlari, ishchi va mahsuldor hayvonlar, kutubxona fondlari, boshqa asosiy vositalar (ko'p yillik daraxtlar va inshootlami qurish bilan bog'liq bo'lmagan erlami yaxshilashga oid kapital xarajatlar, muzey qiymatliklari, hayvonat olami eksponatlari, sahnaga qo'yish vositalari, namunaviy loyihalash bo'yicha hujjatlar, texnik tashuvchi (jism)lardagi dasturlar, o'quv kinofilmlari, magnitli diskalar va lentalar, kassetalar va boshqalar) bo'ladi. Budjet tashkilotlarida qiymati va xizmat qilish muddatidan qat ’iy nazar, qishloq xo'jalik mashinalari va qurollari, ishchi va mahsuldor hayvonlar (maydalari ham), kutubxona fondlari, muzey qiymatliklari (muzey eksponatlaridan tashqari), hayvonat olamining eksponatlari va namunaviy loyihalash bo'yicha hujjatlar, asosiy vositalar tarkibiga kiradi.

Budjet tashkilotlarida har binning (komplektining) qiymati 0 ‘zbekiston Respublikasida belgilangan (muayyan buyumni sotib olish vaqtida) eng kam ish haqining 50 baravarigacha bo'lgan, xizmat qilish muddatidan qat’iy nazar, buyumlar hamda baliq ovlash qurollari (to'rlar, yoyma to'rlar, arqonlar, merejlar va shu kabilar), qiymatidan va xizmat qilish muddatidan qat’iy nazar, asosiy vositalar jumlasiga kiritilmaydi. Shuningdek, xizmat qilish muddati va qiymatidan qat ’iy nazar quyidagi inventar va xo'jalik jihozlari ham asosiy vositalar tarkibiga kiritilmaydi: a) maxsus asboblar va moslamalar (ayrim buyumlar turkum va yalpi ishlab chiqarish uchun yoki yakka tartibdagi buyurtmalami tayyorlash uchun mo'jallangan maqsadli asboblar va moslamalar); b) maxsus va sanitar kiyimlar, maxsus poyafzallar; d) ко'rpa-to'shak anjomlari; e) yozuv-chizuv anjomlari (kalkulator, stol ustiga qo'yiladigan jihozlarvaboshqalar); f) oshxona va ovqatlanish xonasi inventarlari, shuningdek ovqatlanish xonasi dasturxon-sochiqlari; g) qurilish-ta ’mirlash ishlari tannarxiga olib boriladigan vaqtincha qurilma va moslamalar (titulsiz inshootlar). Asosiy vositalar balansga boshlang'ich (dastlabki) qiymatida kirim qilinadi, qayta baholangandan so'ng ular qayta baholash qiymati bo'yicha hisobga olib boriladi. Asosiy vositaning boshlang'ich qiymati deganda asosiy vositani barpo etish (qurish va oxirigacha qurib yetkazish) yoki asosiy vositalami sotib olish bo'yicha haqiqatda qilingan xarajatlar qiymati tushuniladi. Asosiy vositani olib kelish va montaj qilish, o'rnatish, foydalanishga topshirish va uni tayinlanishiga muvofiq foydalanish uchun aktivni ish holatiga keltirish bilan bog'liq bo'lgan har qanday boshqa xarajatlar hamda to'langan va qoplanmaydigan soliq(yig'im)lar budjet tashkilotlarida asosiy vositalarning boshlang'ich (dastlabki) qiymatiga kiritilmaydi. Asosiy vositaning qayta tiklash qiymati deganda asosiy vositaning qayta baholashni hisobga olgan holdagi qiymati tushuniladi. Asosiy vositalarning

boshlang'ich (dastlabki) qiymati inflatsiya sur ’atlarini hisobga olib vaqti-vaqti bilan O'zbekiston Respublikasi hukumatining qarori bilan qayta baholanadi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar hisobi quyidagi ikkinchi tartibli schyotlarda (subschyotlarda) olib boriladi: 010- «Binolar»subschyoti; 011- «Inshootlan>subschyoti; 012- «Uzatkich qurilmalari» subschyoti; 013- «Mashinalar va uskunalan> subschyoti; 015- «Transport vositalari» subschyoti; 016- «Asboblar, ishlab chiqarish O'ihozlari bilan birga) va xo'jalik inventarlari» subschyoti; 017- «Ishchi va mahsuldor hayvonlar» subschyoti; 018- «Kutubxona fondlari» subschyoti; 019- «Boshqa asosiy vositalar» subschyoti. Asosiy vositalar hisobi uchun xizmat qiladigan barcha subschyotlar aktiv subschyotlardir. 010- «Binolan> subschyotida ishlab chiqarish, ma’muriy, ijtimoiy-maishiy, uy- joy binolari (binolar tarkibiga ulardan me’yorida foydalanish uchun zarur bo'lgan barcha kommunikatsiyalar kiradi). 011- «Inshootlar» subschyotida stadionlar, basseynlar, yo'llar, ko'priklar, yodgorlik haykallari, parklar, xiyobonlar va jamoat bog'larining to'siqlari va boshqalar hisobga olinadi. 012- «Uzatkich qurilmalari» subschyotida elektr uzatish tarmoqlari, transformatsiya va energiya o'tkazish uchun hamda suyuq va gazsimon moddalarni truboprovodlar bo'yicha iste’molchilargacha bir joydan boshqa joyga o'tkazish uchun kerakli bo'lgan tegishli barcha oraliq moslamalari bilan birga transmissiyalar va truboprovodlar hisobga olinadi. 013- «Mashinalar va uskunalar» subschyotida kuchlanish mashina- lari va uskunalar, ish mashinalari va uskunalar, o'lchov asboblari, mun-tazamlashtirib turuvchi asboblar va qurilmalar, laboratoriya uskunalan, meditsina uskunalari,

boshqa mashinalar va uskunalar. Boshqa mashinalar va uskunalarga: stadionlar, sport maydonlari va sport binolari jihozlari; o'quv yurtlaridagi kabinetlar va ustaxonalarning jihozlari; musiqa asboblari, videoapparaturalar, videoikkiliklar, videopleyerlar, televizorlar, radioapparaturalar, uyali aloqa apparatlari, radiotelefonlar, peydjerlar, ilmiy ishlar bilan shug'ullanuvchi ilmiy-tadqiqot tashkilotlari va boshqa tashkilotlaming maxsus uskunalari, ATs jihozlari, o ‘t o'chirish mashinalari, o‘t o‘chiruvchi avtotsisternalar, o‘t o‘chirishda ishlatiladigan mexanik narvonlar, kir yuvadigan va tikuv mashinalari, muzlatkichlar, chang yutgichlar, konditsionerlar, mikroto'lqinli pechkalar va boshqalar kiradi. 015- «Transport vositalari» subschyotida odamlarni va yuklami tashishga mo‘ljallangan barcha turdagi vositalar hisobga olinadi. 016- «Asboblar, ishlab chiqarish Gihozlari bilan birga) va xo‘jalik inventarlari» subschyotida uskunalar, ishlab chiqarish inventarlari va jihozlari hamda xo‘jalik inventarlari hisobga olinadi. 017- «Ishchi va mahsuldor hayvonlar» subschyotida ishchi kuchi sifatida ishlatiladigan hayvonlar (otlar, tuyalar, eshaklar va boshqa ishchi hayvonlar) va mahsulot (bola, sut, jun va boshqalar) beradigan hayvonlar (sigirlar, xo‘kizlar, zotdor biyalar, qo‘ylar va boshqalar) hisobga olinadi. 018- «Kutubxona fondlari» subschyotida kitoblaming ayrim nusxalari qiymatidan qat’iy nazar, ilmiy, badiiy va o‘quv adabiyotlari, adabiyotning maxsus turlari va boshqa nashrlar hisobga olinadi. 019- «Boshqa asosiy vositalar» subschyotida ko‘p yillik daraxtlar va ekinlar (ko‘kalamzorlashtirish, dekorativ, mevali daraxtlar, o‘tqazilgan daraxat va jonli izgorodlar), erlarni yaxshilashga oid kapital xarajatlar, qiymati va xizmat qilish muddatidan qat’iy nazar, qishloq ho‘jalik mashinalari va qurollari, muzey qiymatliklari (muzey eksponatlaridan tashqari), hayvonot bog‘lari va shunga o‘xshash tashkilotlardagi hayvonat olami eksponatlari, namunaviy loyihalash bo'yicha hujjatlar va boshqalar yuqorida keltirilgan asosiy vositalami hisobga oluvchi subschyotlarda hisobga olinishi ko‘rsatilmagan asosiy vositalar hisobga olinadi.

Yangi asosiy vositalami sotib olish va ularning eskirganini qayta tiklash bilan bog'liq barcha xarajatlar budjetdan olingan mablag'lar hisobidan amalga oshiriladi. Asosiy vositalarning boshlang'ich (qayta tiklash) qiymati, hisoblangan eskirish summasi va asosiy vositalarning qoldiq qiymati balansning uzoq muddatli aktivlar qismidagi tegishli moddalarda qayd qilinadi. Asosiy vositalaming qoldiq qiymati deganda asosiy vositalaming boshlang'ich (qayta tiklash) qiymatidan yig'ilgan eskirish summasini chegirish natijasida hosil bo'lgan qiymat tushuniladi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar qiymatiga teng miqdorda fond tashkil etiladi, bu fondni hisobga olish uchun ikkinchi tartibli passiv 250- «Asosiy vositalardagi fond» schyoti (subschyoti) qo'llaniladi. «Asosiy vositalar» schyotlarida ko'rsatilgan asosiy vositalaming summasi, asosiy vositalaming eskirishi summasini hisobga olgan holda, 250- «Asosiy vositalardagi fond» subschyotining summasiga hamma vaqt tengbo'lishikerak. Asosiy vositalar budjet tashkilotiga (omborga) kelib tushganda moddiy javobgar shaxs mol yetkazib beruvchining hujjatida yoki qabul qilib olish dalolatnomasida ana shu qiymatliklami qabul qilib olgani haqida imzo chekishi kerak. Asosiy vositalar sotib olinganida ulami sotib olish qiymatlariga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari; Kredit178-«Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» subschyoti. Bir vaqtning o'zida quyidagi ikkinchi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 200 - «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo'yicha xarajatlan> subschyot (Gaznachilikka o'tish sharoitida: 214-«Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigcr, budjet mablag'lari oluvchilamingxarajatlari» subschyoti); ■ Kredit 250- «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti. Asosiy vositalami sotib olish bo'yicha operatsiyalarni subschyotlarda bunday hisobga olish tartibi ulaming butligi va mavjudligi hamda hisobning to'laligini ta’minlashda katta ahamiyatga egadir.

Asosiy vositalami tashib kelish, o'matish va montaj qilish bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 200 - «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo'yicha xarajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-«Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag'lari oluvchilarning xarajatlari» subschyoti), Kredit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» subschyoti. Asosiy vositalar ombordan foydalanishga budjet tashkiloti rahbari tomonidan tasdiqlangan 434-shakldagi yukxati (nakladnoy, talabnoma) bo'yicha beriladi. Bunda yukxati (nakladnoy, talabnoma) bir nusxada yoziladi. Qonunda belgilangan tartibda bepul olingan va bepul berilgan asosiy vositalar hamda ishdan chiqqan asosiy vositalar hisobda balans qiymati bo'yicha aks ettiriladi. Budjet tashkilotlariga asosiy vositalar yuqori tashkilotning qaroriga muvofiq bepul berilganida quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) Bepul berilgan asosiy vositalaming boshlang'ich (qayta tiklash) qiymatiga: Debet 010-013, 015-019 - «Asosiy vositalar» subschyotlari; Kredit 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti. Bir vaqtning o'zida bepul berilgan asosiy vositalaming eskirish summasi bo'lsa, u holda bu eskirish summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 020 - «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti. Barcha asosiy vositalar budjet tashkilotining rahbari buyrug'i bilan tayinlangan lavozimli shaxslaming mas ’ul javobgarligida bo'lishi kerak. Asosiy vositalar hisobi inventar obyektlar doirasida ulami saqlash joylari va javobgar shaxslari bo'yicha olib boriladi. Asosiy vositalami saqlash uchun javobgar bo'lgan shaxslar asosiy vositalami omborda hisobga olish kitobini yuritadi. Mas ’ul javobgar shaxslar asosiy vositalaming saqlanishini kuzatib boradi va barcha o'zgarishlarning hisobini yuritadi. Mas’ul javobgar shaxs

almashganda uning javobgarligida bo'lgan asosiy vositalar inventarizatsiyasi o'tkaziladi va bu haqda qabul qilib olish-topshirish dalolatnomasi tuziladi. Dalolatnoma budjet tashkilotining rahbari tomonidan tasdiqlanadi. Asosiy vositalar hisobi, kutubxona fondlaridan tashqari, tiyinlarsiz to'liq so'm hisobida olib boriladi. Asosiy vositalarning butligi ustidan nazoratni ta ’minlash va hisobni tashkil qilish uchun har bir obyekt(buyum)ga, inventar raqami beriladi. Inventar raqami obyektga biriktirilgan tamg‘aga belgilanadi yoki obyektning o‘ziga bo‘yoq bilan va boshqa usullar bilan belgilanadi. Asosiy vositalarning obyektiga berilgan inventar raqami uning muayyan budjet tashkilotida bo‘lgan butun davri davomida saqlanib qoladi. Hisobdan chiqarilgan yoki tugatilgan obyektlarning inventar raqamlari yangidan olingan boshqa asosiy vositalarga berilmasligi kerak. Yumshoq inventar buyumlar maxsus muhr (shtamp) yordamida, yuvganda o ‘chmaydigan bo'yoq bilan markalanadi. Maxsus muhr (shtamp)da budjet tashkilotining nomi, buyumlar foydalanishga berilganda esa, qo‘shimcha ravishda, foydalanishga berilgan yili va oyi ham bo'lishi kerak. Ijaraga olinganda asosiy vositalar ijarachilarda balansdan tashqaridagi 01- «Ijaraga olingan asosiy vositalar» subschyotida ijaraga beruvchilar tomonidan ularga belgilangan inventar raqami bilan hisobga olinadi. Asosiy vositalarning analitik hisobi AV-6 shakldagi va AV-8 shakldagi inventar kartochkalarda yuritiladi. Kartochkalar har bir inventar obyekti (buyumi) bo'yicha yuritiladi. Bir turdagi buyumlar AV-9 shakldagi kartochkalarda hisobga olinadi. AV-6, AV-8 va AV-9 shakllardagi inventar kartochkalar AV-10 shakldagi asosiy vositalarning inventar kartochkalarini xatlashda ro'yxatga olinadi. AV-6 shakldagi inventar kartochka binolami, inshootlami, uzatkich qurilmalarini, mashinalar va uskunalami, asboblami, ishlab chiqarish (jihozlari bilan birga) va xo'jalik inventarlarini hamda transport vositalarini hisobga olish uchun mo'ljallangan. Asosiy vositalar muayyan budjet tashkiloti ichida joydan- joyga ko'chirilganda tegishli yozuvlar mazkur kartochkaning orqa tomoniga qayd qilinadi.

AV-8 shakldagi inventar kartochka ishchi hayvonlarni, mahsuldor va zotdor mollarni hisobga olish uchun hamda ko'p yillik daraxtlami va yerni yaxshilashga doir kapital xarajatlami hisobga olish uchun xizmat qiladi. AV-9 shakldagi inventar kartochka kutubxona fondlarini va sahnaga qo'yish jihozlarini guruhlab hisobga olish uchun mo'ljallangan. Kutubxona fondlari uchun bitta kartochka ochiladi. Unda hisob faqat pul ifodasidagi umumiy summada yuritiladi. Bundan tashqari, kutubxona xodimlari tomonidan kutubxona fondini miqdor bo'yicha tezkor hisobi, har bir kitob bo'yicha uning miqdori va bahosi ko'rsatilgan holda, olib boriladi. Budjet tashkilotlarining asosiy vositalariga amortizatsiya ajratmasi hisoblanmaydi, balki belgilangan tartibda eskirish hisoblanadi. Eskirish binolar va inshootlar, uzatkich qurilmalar, mashinalar va uskunalar, ishchi hayvonlar, transport vositalari, ishlab chiqarish Gihozlari bilan birga) va xo'jalik inventarlari, foydalanish yoshiga (voyaga) yetgan ko'p yillik daraxtlar bo'yicha aniqlanadi.' Eskirish: arxitektura va san ’atning noyob yodgorliklari bo'lgan binolar va inshootlar; kabinet va laboratoriyalarda o'quv ishlari va ilmiy maqsadlarda foydalaniladigan uskunalar, eksponatlar, nusxalar, amaldagi va amal qilmayotgan modellar, maketlar va boshqa ko'rgazmali qo'llanmalar; mahsuldor mollar, qo'toslar, ho'kizlar, kiyiklar, hayvonot olamining eksponatlari (hayvonot bog'i va shunga o'xshash muassasalarda); foydalanish yoshiga yetmagan ko'p yillik daraxatlar; kutubxona fondlari, filmlar fondi, sahnaga qo'yish jihozlari, badiiy va miizey qiymatliklari; ichki kiyimlar, ko'rpa-to'shaklar, kiyim-kechaklar va poyafzallar bo'yicha aniqlanmaydi. Eskirish, shuningdek, chet eldajoylashgan tashkilotlaming asosiy vositalari uchun ham aniqlanmaydi. O'zbekiston Respublikasi budjet tashkilotlarida asosiy vositalarga eskirish O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan belgilangan tartibda o'matilgan foizlar bo'yicha hisoblanadi. Asosiy vositalaming eskirishini hisobga olish uchun ikkinchi tartibli 020- «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti qo'llaniladi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalaming eskirish summasi yuqorida keltirilgan

me’yorlar bo'yicha to'liq kalendar yil uchun (hisobot yilining qaysi oyida olinganligidan yoki qurilganligidan qat’iy nazar) aniqlanadi. Bu subschyot passiv subschyot hisoblanadi. Asosiy vositalaming eskirishi hisoblanganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 020 - «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti. Asosiy vositalaming AV-6, AV-8 shakldagi inventar kartochkalariga ulaming yillik eskirish me ’yori va summasi, eskirish so‘nggi marotaba hisoblanadigan yil yozib qo'yiladi. Eskirish summasi asosiy vosita qiymatining 100 foizidan oshmasligi kerak. Asosiy vositaning qiymatini 100 foiz miqdorida eskirish hisoblangan, lekin undan kelajakda hali foydalanish mumkin bo'lsa ham uni, to'la qiymatga teng bo'lgan eskirish hisoblangani sababli, hisobdan chiqarishga asos bo'la olmaydi. Asosiy vositalarni qayta baholash Hukumatning qarori bo'yicha yilning ma ’lum sanasidagi holat bo'yicha asosiy vositalarni qayta baholash amalga oshiriladi. Hozirgi vaqtda, budjet tashkilotlarining asosiy vositalarini qayta baholash har yili 1-yanvar holatiga (joriy yilning 1-fevraligacha) qayta baholash o'tkazilayotgan davrdagi baholaming darajasidan kelib chiqib, amalga oshiriladi. Qayta baholash paytida asosiy vositalaming to'liq qayta tiklash qiymati, ya ’ni agar tashkilot qayta baholash sanasida mavjud bo'lgan bozor narxlari va tariflari bo'yicha ularni xuddi shunday yangi obyektlarga to'liq almashtirishi shart bo'lsa, u amalga oshirishi kerak bo'lgan xarajatlaming to'liq qiymati belgilanadi. Ma ’naviy eskirgan obyektlaming to'liq qayta tiklash qiymati, obyektlaming ma’naviy eskirishi tegishli narxlar va tariflarning o'zgarish darajalari va sur’atlarida aks etishidan kelib chiqib, ularni tayyorlashga doir mavjud xarajatlar asosida, qayta baholash sanasida mavjud bo'lgan narxlar va tariflar bo'yicha belgilanadi.

Ishlab chiqarishdan chiqarilgan obyektlaming to'liq tiklash qiymatini belgilash paytida ulaming aniq nusxasini tayyorlash uchun narxlar va xarajatlarni hozirgi sharoitda belgilash amalda mumkin emasligi sababli, ushbu qiymat ilgari chiqarilgan va hozirgi obyektlaming eng muhim foydalanish xususiyatlariga nisbatan tuzatishlar kiritilgan, ishlab turgan xuddi shunday chiqarilayotgan obyektlaming to'liq qayta tiklash qiymati asosida o'rin egallash qiymati sifatida belgilanadi. Texnik holatidan qat ’iy nazar tashkilotning mulkida, uning xo'jalik yuritishi (ishlab turgan va foydalanilmayotgan) turgan, konservatsiyada turgan, hisobdan chiqarish uchun tayyorlab qo'yilgan, lekin belgilangan tartibda tegishli dalolatnomalar bilan rasmiylashtirilmagan, barcha asosiy vositalarqaytabaholanishikerak. Asosiy fondlaming to ‘liq qayta tiklash qiymati tashkilotning xohishiga qarab, alohida obyektlar qiymatini yilning 1-yanvarida shakllangan baholanayotgan obyektlarga aynan o‘xshash, yangi obyektlarga doir hujjatlar asosida tasdiqlangan bozor narxlari bo'yicha to'g'ridan-to'g'ri qayta hisoblash yo‘li bilan (matn davomida-«To‘g‘ridan-to‘g‘ri qayta baholash usuli») yoki-asosiy fondlar turlari va eskirish foizi bo‘yicha tabaqalashtirilgan, asosiy fondlar qiymatining o‘zgartish indekslarini qo‘llagan holda alohida obyektlarning dastlabki (qayta tiklash) qiymatini indekslash yo'li bilan (matn davomida-«Indeks usuli») belgilanadi. Bunda asosiy fondlaming bir turdagi obyektlari bo'yicha (rusumlar, turlar va hokazolar bo'yicha) yagona usul qo'llaniladi. Qayta baholashni tashkilot mustaqil ravishda yoki qonunchilikka muvofiq baholash faoliyati bilan shug'ullanish huquqiga ega bo'lgan ekspert mutaxassislarni jalb etish bilan amalga oshiradi. «To'g'ridan-to'g'ri qayta baholash usuli» qo'llanilganda obyektlarning to'liq qayta tiklash qiymatini hujjatlar asosida tasdiqlash uchun tashkilotning xohishiga muvofiq quyidagilardan foydalanish mumkin: a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ulaming rasmiy dilerlaridan, tovar-xomashyo birjalari, ko'chmas mulk birjalaridan yozma shaklda ohngan

xuddi shunday mahsulotga doir narxlar to'g'risidagi ma ’lumotlar; b) qayta baholash sanasiga va asosiy vositalarni xarid qilish sanasiga bo'lgan O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki kurslari nisbati sifatida belgilanadiganhisob-kitobkoeffitsientiniqo'llaganholdaasosiyvositalarning xarid qilish sanasida erkin amal qiluvchi valutalardagi qiymati (tasdiqlovchi hujjat mavjud boiganda) to'g'risidagi ma ’lumotlar; d) tegishli davlat organlarida mavjud bo'lgan narxlar darajasi to'g'risidagi ma ’lumotlar; e) qayta baholashni o'tkazish davrida ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e ’lon qilingan narxlar darajasi to'g'risidagi ma’lumotlar; f) asosiy vositalar qiymati to ‘g‘risida baholovchi hisoboti. Asosiy vositalarni qayta baholashda «Indeks usuli»ni qo‘llash uchun navbatdagi qayta baholash bo'yicha tegishli indekslami O'zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo'mitasi har yil 31 dekabrgacha ishlab chiqadi va ommaviy axborot vositalarida rasmiy e’lon qiladi. Yuqorida keltirilgan qayta baholash usullarini qo'llash yo'li bilan asosiy vositalaming balans qiymati ulami qayta tiklash qiymatigacha ko'payishi(kamayishi)buxgalteriyahisobidaasosiyvositalaminghisobga oluvchi subschyotlaraing debeti (krediti) bo'yicha «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib qayd qilinadi. Indekslash yo'li bilan asosiy vositalarni qayta baholanganda buxgalteriya hisobida qayta baholash o'tkazish sanasi holati bo'yicha turgan asosiy vositalaming (shu jumladan eskirishi to'liq hisoblangan obyektlar) eskirish summasini ulami qayta tiklash qiymatiga qayta hisoblash chog'ida asosiy vositalar qiymatini o'zgartirishning tegishli indekslariga ko'paytirish kerak bo'ladi. Asosiy vositalarni «To'g'ridan-to'g'ri qayta baholash usuli» bilan qayta baholash chog'ida buxgalteriya hisobida turgan eskirish summasi qayta baholashdan keyingi qayta tiklash qiymatining qayta baholashgacha bo'lgan

qiymatga nisbati bilan hisoblab chiqariladigan qayta hisoblash koeffitsienti bo'yicha indekslanishi kerak. Yuqorida keltirilgan tartibda hisoblab chiqarilgan eskirish summasi bilan ko'rsatilgan asosiy vositalar bo'yicha qayta baholashgacha bo'lgan eskirish summasi o'rtasidagi farq «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyotining krediti (oshib ketgan taqdirda) yoki debeti (kamaygan taqdirda) bo'yicha «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti bilan korrespondensiyalanib aks ettiriladi. Tashkilotning balansida qayta baholashgacha turgan va 1 yan-vargacha foydalanishga kiritilgan asosiy vositalar balans qiymatining qayta tiklash qiymatigacha ko'payishi buxgalteriya hisobida quyidagi qayd qilinadi. Qayta baholash natijasida asosiy vositalar balans qiymatining ko ‘-payishiga tashkilot buxgalteriyasida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 010 013, 015-019 «Asosiy vositalan> subschyotlari; Kredit 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti. Qayta baholash natijasida asosiy vositalaming eskirish summasini ko‘payishiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 020 - «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti. 2. Budjet tashkilot l arida asosiy vositalarni balansdan chiqarish hisobi Foydalanishga yaroqsiz holga kelgan asosiy vositalar amaldagi qonunda belgilangan tartibda balansdan quyidagi hisobdan chiqariladi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar: a) tugatilishi munosabati bilan; b) bepul berilishi munosabati bilan; d) sotilishi munosabati bilan; d) kamomad aniqlanganda yoki yo'qolishi munosabati bilan hisobdan chiqariladi.

Yuqorida ko'rsatilgan sabablar bo'yicha budjet mablag'larining bosh tasarruf qiluvchilar asosiy vositalami balansdan chiqarishni qonun asosida mustaqil ravishda amalga oshiradi. Asosiy vositalaming tugatilishi sababli ular quyidagi holatlarda: a) belgilangan xizmat qilish muddati tugagandan so'ng (eskirish to'la hisoblanganda); b) fizik (jismoniy) eskirishi, avariya, tabiiy ofat, foydalanishning me ’yoriy shartlari buzilishi natijasida foydalanishga yaroqsiz holatga kelishi munosabati bilan; d) ma ’naviy eskirishi munosabati bilan; e) tegishli hukumat organlarining qarorlari bo'yicha chiqarilishi munosabati bilan; f) qurilish olib borilishi, kengaytirilishi, rekonstruksiya qilinishi va budjet tashkiloti qayta yangi texnika bilan ta ’minlanishi munosabati bilan balansdan chiqarilishi mumkin. Bunda asosiy vositalami qayta tiklash imkoniyati bo'lmaganligida yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo'lmaganda ular tugatiladi. Budjet tashkilotlarining tarkibiy bo'linmalari asosiy vositalarni tugatishni qonunda belgilangan tartibda tegishli yuqori tashkilotning roziligi bilan amalga oshiradi. O'zbekiston Respublikasi Sog'liqni saqlash vazirligi tizimidagi boshlang'ich tibbiy-sanitariya muassasalari asosiy vositalarni balansdan chiqarisb л i qonun asosida viloyat sog'liqni saqlash boshqarmasining roziligi bilan amalga oshiradi. Ma ’naviy eskirgan asosiy vositalar-tayinlanishiga muvofiq bir xil bo'lgan asosiy vositalarning yuqori ish unumdorligi va iqtisodiy jihatdan samaradorligi yuqori bo'lgan, qiymati ham bir xil yoki arzonroq bo'lgan xuddi shunday asosiy vositalarning chiqarilishi natijasida qiymati tushib ketgan asosiy vositalardir. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatilishi sababli ularai hisobdan chiqarish to'g'risida qaror qabul qilish uchun tashkilotning rahbari (rahbaming

o'rinbosari) yoki bosh muhandisi raisligida komissiya tuziladi. Komissiya tarkibiga budjet tashkilotining tegishli mutaxassislari, buxgalteriya xodimlari va moddiy javobgar shaxslar kiritilgan bo'lishi kerak. Komissiya budjet tashkiloti rahbarining buyrug'i bilan tuziladi va moliya yili davomida doimiy ishlab turadi. Komissiya asosiy vositalarning hisobdan chiqarilishini asoslovchi dalolatnoma tuzadi. Budjet tashkilotlarida: Asosiy vositalarni tugatish dalolatnomasi (AV-4- shakl), Transport vositalarini tugatish dalolatnomasi (AV-4a-shakl), Asboblarni, ishlab chiqarish va xo'jalik inventarlarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi (443- shakl), Kutubxonadan chiqarilgan adabiyotlarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi (444-shakl) tuziladi. Asosiy vositalarning tugatilishi munosabati bilan ularai hisobdan chiqarish to'g'risida qaror qabul qilish uchun tuziladigan komissiya: a) tegishli texnik hujjatlardan (pasport, darajama-daraja rejalar va boshqahujjatlar)hamdabuxgalteriyahisobima ’lumotlaridanfoydalangan holda hisobdan chiqarishga taalluqli bo'lgan asosiy vositalarni bevosita tekshirib chiqadi; b) ularni tiklashning iloji yo'qligini yoki iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emasligini belgilaydi; d) asosiy vositalarnl hisobdan chiqarish sabablari (eskirish to'la hisoblanganligi, haqiqiy eskirishi, rekonstruksiya qilinishi, foydalanishning me ’yoriy sharoitlari buzilishi, tabiiy ofat, avariya va boshqalar)ni aniqlaydi; e) asosiy vositalarning vaqtidan awal foydalanishdan chiqishi sodir bo ‘lganIigida aybdor shaxslami aniqlaydi, ularni O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari bo'yicha belgilangan javobgarlikka tortish haqidataklifkiritadi; f) tugatilayotgan asosiy vositalarning ayrim uzellari, detallari, materiallari, rangli va qimmatbaho metallaridan foydalanish imkoniyat- larini aniqlaydi va ularni baholashni amalga oshiradi; g) tugatilayotgan asosiy vositalardan yaroqli uzellar, detallar,

materiallar, rangli va qimmatbaho metallar olinishi ustidan nazoratni amalga oshiradi, ularning miqdori va og'irligini aniqlaydi hamda ulaming tegishli omborga topshirilishini nazorat qilish vakolatiga ega bo'ladi. Tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish va texnik qayta qurollantirish munosabati bilan asosiy vositalar tugatilayotganda komissiya hisobdan chiqarishga taqdim etilgan asosiy vositalarning tashkilotni qurish, kengaytirish, rekonstruksiya qilish va texnik qayta jihozlash rejasiga to'g'ri kelishini tekshirishi kerak. Bunda komissiya asosiy vositalami tugatish dalolatnomasida tasdiqlangan rejaning yoki tegishli qaroming bandiga va sanasiga havola qiladi. Tugatish dalolatnomasida tugatilayotgan asosiy vositalami tavsiflovchi quyidagi ma ’lumotlar: asosiy vosita ishlab chiqarilgan yoki qurilgan yil, uning budjet tashkilotiga kelib tushgan sanasi, foydalanishga berilgan sana, asosiy vositaning boshlang'ich (qayta baholanganlari uchun qayta tiklash) qiymati, buxgalteriya hisobi ma’lumotlari bo'yicha foydalanish muddati davomida hisoblangan eskirish summasi, amalga oshirilgan kapital ta’mirlashlar soni ko'rsatiladi. Shu bilan birga, asosiy vositani hisobdan chiqarish sabablari, uning uzellari, detallari, materiallari, rangli va qimmatbaho metallar batafsil yoritiladi. Transport vositalari tugatilganda, bundan tashqari, transport vositasi bajargan ishlarning me’yoriy va haqiqiy hajmi ko'rsatiladi, qismga ajratish natijasida olinishi mumkin bo'lgan yaroqli uzellar, detallar, materiallar, rangli va qimmatbaho metallarning texnik tavsifi va ulardan keyinchalik foydalanish imkoniyatlari ko'rsatiladi. Avariya yoki foydalanishning normal sharoitlari buzilganligi oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balansdan chiqarilganda tugatish dalolatnomasiga avariya yoki foydalanishning normal sharoitlari buzilganligi haqidagi dalolatnomaning nusxasi ilova qilinadi hamda avariyaga yoki foydalanishning normal sharoitlari buzilishiga olib kelgan sabablar tushuntiriladi va aybdor shaxslarga nisbatan ko ‘rilgan chora-tadbirlarko'rsatiladi.

Tabiiy ofatlar oqibatida tugatilayotgan asosiy vositalar balansdan (hisobdan) chiqarilganda tugatish dalolatnomasiga maxsus hukumat komissiyasining xulosasi ilova qilinadi. Asosiy vositalarai tugatish bo'yicha komissiya tomonidan tuzilgan asosiy vositalarai tugatish haqidagi dalolatnomalar asosiy vositalar balans(hisob)da turgan budjet tashkilotining rahbari tomonidan, budjet tashkilotlarining tarkibiy bo'linmalari qonunga muvofiq tegishli yuqori tashkilotlar bilan kelishilgandan so'ng, tasdiqlanadi. Tugatish haqidagi dalolatnomalar tasdiqlanmaguncha asosiy vositalarai qismlarga ajratish man etiladi. Qismlarga ajratilgan asosiy vositaning boshqa asosiy vositani ta ’mirlash uchun yaroqli bo'lgan, barcha uzellari, detallari, materiallari, rangli va qimmatbaho metallari tegishli subschyotlarga kirim qilinadi. Bu subschyotlarda ular asosiy vositalarai tugatish bo'yicha komissiya belgilagan foydalanish mumkin bo'lgan baho bo'yicha hisobga olinadi. Yaroqsiz uzellar, detallar, materiallar, rangli va qimmatbaho metallar ikkilamchi ashyolar (temir-tersak, latta-putta yoki o'tin) sifatida kirim qilinadi va budjet tashkilotining ixtiyori bo'yicha foydalaniladi. Budjet tashkilotlari uchun tugatilgan asosiy vositalarai qismlarga ajratish natijasida olingan uzellami, detallami, materiallarni, rangli va qimmatbaho metallar hamda ikkilamchi ashyolarni sotishdan tushgan mablag'lar ularning ixtiyorida qoladi va yangi asosiy vositalarai sotib olish yoki foydalanishdagi asosiy vositalarai ta’mirlash uchun ishlatiladi. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar tugatilishi munosabati bilan ularning balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi: Eskirishi umuman hisoblanmagan asosiy vositalar tugatilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalarai tugatish dalolatnomasiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar tugatilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalami tugatish dalolatnomasiga asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi;

1) asosiy vositalarning boshlang'ich (qayta tiklash) qiymatiga: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. 2) asosiy vositalarning eskirish summasiga: Debet 020 - «Asosiy vositalarning eskirishi» subschyoti; Kredit 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti. Eskirishi to'la hisoblangan asosiy vositalar tugatilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalami tugatish dalolatnomasiga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 020 - «Asosiy vositalarning eskirishi» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. Tugatilgan asosiy vositalardan olingan uzellar, detallar, materiallar, rangli va qimmatbaho metallar omborga, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan buxgalteriya hujjatlariga asosan, kirim qilinganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 060 - «0‘quv, ilmiy va boshqa maqsadlar uchun materiallar» subschyoti yoki Debet 063 - «Xo'jalik materiallari « idora buyumlari» subschyoti yoki Debet 064 - «Yonilg'i, yoqilg'i va moylash materiallari» subschyoti yoki Debet 066 - «Idishlan> subschyoti yoki Debet 067 - «Boshqa materiallar» subschyoti yoki Debet 069 - «Mashina va uskunalar uchun ehtiyot qismlar» subschyoti; Kredit 140 - «Tashkilot xarajatlari va boshqa tadbirlar uchun budjetdan moliyalashtirishga doir hisob-kitoblar» subschyoti (G aznachilikka o'tish sharoitida: 293-«Tekshirish natijalari bo'yicha aniqlangan materiallar va moddiy qiymatliklarning ortiqchalari bo'yicha kelib tushgan summalar» subschyoti) yoki Kredit 230- «Tashkilot xarajatlari va boshqa tadbirlar uchun budjetdan moliyalashtirish» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 293-«Tekshirish

natijalari bo'yicha aniqlangan materiallar va moddiy qiymatliklarning ortiqchalari bo‘yicha kelib tushgan summalar» subschyoti). Budjet tashkilotlarining tarkibiy bo'linmalari o ‘z asosiy vositalarini qonunda ko'zda tutilgan tartibda tegishli yuqori tashkilotlaming roziligi bilan sotish huquqiga egadir. Budjet tashkilotlari uchun asosiy vositalami sotishdan olingan mablag'lar, amaldagi me ’yoriy hujjatlarda boshqacha tartib o'raatilmagan bo'lsa, ulaming ixtiyorida qolishi mumkin va yangi asosiy vositalami sotib olishga yoki foydalanishdagi asosiy vositalami ta’mirlash uchun ishlatiladi. Budjet tashkilotlari tarkibiy bo'linmalarining asosiy vositalari qonunda ko'zda tutilgan tartibda tegishli yuqori tashkilotlaming buyrug'i, farmoyishi yoki qaroriga muvofiq boshqa tashkilotlarga bepul berilishi mumkin. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga bepul berilishi munosabati bilan ulaming balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi: Eskirishi umuman hisoblanmagan asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga bepul berilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalami bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga bepul berilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalami bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) asosiy vositalaming boshlang'ich (qayta tiklash) qiymatiga: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. 2) asosiy vositalaming eskirish summasiga: Debet 020 - «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti; Kredit 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti.

Eskirishi to'la hisoblangan asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga bepul berilganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalaming bepul berilishi haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 020 - «Asosiy vositalaming eskirishi» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari.

Budjettashkilotlaridaasosiyvositalamingkamomadiyokinobudgarchilik sodir bo ‘lganligi aniqlanganligi munosabati bilan ulaming balansdan chiqarilishi buxgalteriya hisobida quyidagi tartibda qayd qilinadi. Eskirishi umuman hisoblanmagan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo ‘ lganligi aniqlanganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. Eskirishi qisman hisoblangan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlanganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) asosiy vositalarning boshlang'ich (qayta tiklash) qiymatiga: Debet 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalar» subschyotlari. 2) asosiy vositalarning eskirish summasiga: Debet 020 - «Asosiy vositalarning eskirishi» subschyoti; Kredit 250 - «Asosiy vositalardagi fond» subschyoti. Eskirishi to'la hisoblangan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlanganida, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan asosiy vositalarning kamomadi yoki nobudgarchilik sodir bo'lganligi aniqlangani haqidagi hujjatlarga asosan, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 020 - «Asosiy vositalarning eskirishi» subschyoti; Kredit 010-013, 015-019- «Asosiy vositalan> subschyotlari. 3. Budjet tashkilotlarida asosiy vositalarni ijaraga berish hisobi

Budjet tashkilotlari o'zlarining vaqtincha foydalanilmayotgan mol-mulkini boshqa tashkilotlarga ijaraga berishlari mumkin. Vaqtincha foydalanilmayotgan binolar, inshootlar (ularning ayrim qismlari ham), ishlab chiqarish uskunalari, xonalar, transport vositalari va boshqa uzoq muddatli aktivlarai, agar qonun bilan ularai ijaraga berish man qilinmagan bo'lsa, ijaraga beriladi. Agar mol-mulkni ijaraga berish ko'rsatiladigan xizmatlarning hajmi kamayishiga yoki sifati yomonlashishiga sabab bo'lsa yoki asosiy faoliyati bo'yicha xarajatlar ko'payishiga yoki bu ko'zda tutilgan moliyalashtirish limiti ko'tarilishiga olib kelsa, budjet tashkilotlarining balansidagi mol-mulkini ijaraga berish mumkin emas. Ijaraning subyektlari: ijaraga beruvchi-bu yuridik shaxs maqomiga ega bo'lgan, o'zining balansida hisobda turgan vaqtincha foydalanilmayotgan ijara obyektini ijaraga berishi mumkin bo'lgan budjet tashkilotidir, ijarachi esa-bu mol-mulkini vaqtincha foydalanish uchun haq to'lash, qaytarib berish va butligini ta ’minlash sharti bilan ma’lum muddatga ijaraga olgan yuridik shaxsdir. Ijaraga beruvchi ijarachiga mulkni shartnomada ko'rsatilgan muddatga ijaraga berish, ijarachi esa ijara muddati tugagandan so'ng mulkni shartnomada ko'rsatilgan aniq muddatda va shartnomaning tegishli shartlariga muvofiq va mulkni tayinlanishi bo'yicha holatida qaytarishga majburdir. Ijara shartnomasi tuzilganda va uning amal qilish muddati tugaganda mulkni qabul qilib olish va berish tomonlaraing vakolatli vakillari qatnashuvida ikki nusxada ikki tomonlama topshirish dalolatnomasi tuzib amalga oshiriladi. Turar joy bo'lmagan binolar va inshootlaming ijara shartnomasi ko'chmas mulk davlat kadastri xizmatlarida davlat ro'yxatidan o'tkaziladi. Turar joy binolari va inshootlarining ijara shartnomasi esa texnik inventarizatsiya byurosida davlat ro'yxatidan o'tkaziladi. Ijara haqi ijarachi tomonidan ijaraga beravchiga davriy yoki birato'la faqat pul shaklda to'lanadigan aniq to'lov summasi ko'rinishida belgilanadi. Turar joy bo'lmagan xonalar uchun ijara haqi miqdori Qoraqalpog'iston Respublikasining Vazirlar kengashi, viloyatlarning va Toshkent shahrining hokimliklari tomonidan ijaraga beriladigan davlat va kommunal mulkning turar joy bo'lmagan xonalar bo'yicha aniqlanadigan me ’yoridan kam bo'lmasligi kerak.

Shartnomada ijara haqini to'lash davriyligi va muddati, har chorakda eng kamida bir marta qilib, belgilanadi. Ijara to'lovlari bo'yicha hisob-kitoblar ijarachi tomonidan har bir ijara to'lovi muddatida ijaraga beruvchining talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'iga 100 foiz miqdorida avvaldan to'lash shaklida amalga oshirilishi kerak. Ijara shartnomasiga asosan to'lov muddati boshlanadigan hisobot davrida ijara summasiga ijaraga beruvchi budjet tashkilotining buxgalteriya xizmati quyidagi buxgalteriya provodkasini tuzadi: Debet 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub- schyoli; Kredit 400 - «Maxsus va budjetdan tashqan mablag'lar bo'yicha daromadlar» subschyoti. Odam yashamaydigan xonalar bo'yicha ijara haqi miqdoriga kommunal va foydalanish xizmatlari qiymati qo'shilmaydi. Kommunal va foydalanish xizmatlari qiymati ijarachi tomonidan ijaraga beruvchiga ijara bo'yicha to'lovlardan tashqari alohida qoplanadi. Bunda, agar ijarachi binoni yoki inshootni to'la ijaraga olsa yoki elektr energiyasi, gaz va suv sarf qilish bilan bog'liq ishlab chiqarish yoki boshqa faoliyat bilan shug'ullansa, kommunal xarajatlarni ijarachi maxsus o'rnatilgan elektrsubschyotchiklar, suv o'lchagichlar va gaz o'lchagichlarning ko'rsatuvlari bo'yicha to'laydi. Agar ijarachi binoni yoki inshootni bir qismini ijaraga olsa va noishlab chiqarish faoliyati bilan shug'ullansa, u holda maxsus elektr o'lchagichlar, suv o'lchagichlar va gaz o'lchagichlar o'matilishi talab qilinmaydi va ijaraga beruvchining kommunal va foydalanish xizmatlari bo'yicha xarajatlari ijarachi tomonidan band qilgan maydoniga mutanosib ravishda qoplanadi. Ijaraga beruvchi kommunal va foydalanish xizmatlarini bajaruvchi tashkilotlar bilan hisob-kitob qilganda kommunal va foydalanish xarajatlarini moliyalashtirish limiti doirasida ajratilgan budjet mablag'laridan, haqiqatda iste ’mol qilingan kommunal va foydalanish xizmatlari qiymatidan ijarachilar tomonidan iste’mol qilingan kommunal va foydalanish xizmatlarining qiymati ayirib tashlangan holda to'laydi.

Qolgan qismini ijaraga beruvchi ijarachidan kommunal va foydalanish xizmatlarining to'lovi sifatida olgan mablag'lar hisobidan to'laydi. Budjet tashkiloti vaqtincha foydalanilmayotgan mol-mulkini ijaraga berishdan olingan mablag'laming 50 foizini tegishli mahalliy budjetga yo ‘naltirishi kerak. Qolgan qismini, ya’ni vaqtincha foydalanilmayotgan mol-mulkni ijaraga berishdan olingan mablag'laming 50 foizini esa budjet tashkiloti o'zining rivojlantirish fondiga yo'naltirishi kerak. Ijarachidan ijaraga beruvchining bank muassasasidagi maxsus mablag'lar bo'yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'iga ijara haqi kelib tushganida, bank muassasasining ko'chirmasiga asosan quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 114 - «Budjet tashkilotini rivojlantirish fondi-budjetdan tashqari mablag'lar bo'yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisob- varag'i» subschyoti; Kredit178- «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» subschyoti. Bir vaqtning o'zida, vaqtincha foydalanilmayotgan mol-mulkni ijaraga berishdan olingan mablag'laming 50 foizini tegishli budjetga yo'naltirish kerak bo'lgan summaga, quyidagi ikkinchi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 400 - «Maxsus va budjetdan tashqari mablag'lar bo'yicha daromadlan> subschyoti; Kredit 173 - «Budjet to'lovlariga doir hisob-kitoblan> subschyoti. Ijaraga beruvchining talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'iga ijara to'lovlari tushgandan so'ng, ijaraga beruvchi 5 bank kuni mobaynida xizmat ko'rsatuvchi bank muassasasiga tegishli budjetga o'tkazilishi kerak bo'lgan summaga to'lov topshirig'ini taqdim etishi kerak. Budjetga, budjet tashkilotiga kelib tushgan ijara haqining 50 foizi o'tkazib berilganida, bank muassasasining ko'chirmasiga asosan, budjet tashkilotining buxgalteriya xizmati quyidagi buxgalteriya provodkasini tuzadi: Debet 173 - «Budjet to'lovlariga doir hisob-kitoblar» subschyoti; Kredit 114- «Budjet tashkilotini rivojlantirish fondi-budjetdan tashqari

mablag' lar bo' yicha talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'i » subschyoti. Ijara to'lovlarining to'lanishi 30 kalendar kundan ortiq muddatga kechiktirilganda ijaraga beruvchi ijarachining nomiga yozma bildirish xatini yuborishi kerak. Bildirish xatida ijara to'lovlarini amalga oshirish zarurligi eslatiladi va ijarachidan (ijara to'lovlarining to'lanishini kechiktirish 60 kundan ortib ketsa) tegishli zararlarni qoplatib, bir tomonlama tartibda ijara shartnomasini bekor qilish mumkinligi haqida ogohlantiriladi. Shuni hisobga olish kerakki, mulkni ijarachiga berishga tayyorlashga ijaraga beruvchi to ‘la javob beradi, mulkni ijaraga beruvchiga qaytarishga tayyorlashga esa ijarachi to'la javob beradi. Davlat mulki ijara shartnomasini rasmiylashtirishda va tuzishda qonunchilik talablariga rioya qilinishiga budjet tashkilotining rahbari va bosh buxgalteri javobgardir. Ijara shartnomalari bo'yicha ijara to'lovlarining o'z vaqtida kelib tushishini ta ’minlashga ijaraga beruvchi budjet tashkilotining rahbari javobgardir. 4. Budjet tashkilotlarida material zaxiralar hisobi Budjet tashkilotining material zaxiralari tarkibiga qurilish matenallari, o'matiladigan uskunalar, materiallar, oziq-ovqat mahsulotlari, yoqilg'i va yonilg'ilar, ozuqa, yem-xashak, idishlar, mashina va uskunalar uchun ehtiyot qismlar, yordamchi xo'jalik mahsulotlari va buyumlari, yosh hayvonlar va boquvdagi mollar, o'quv, ilmiy va boshqa maqsadlar uchun mo'ljallangan materiallar hamda laboratoriya sinovida bo'lgan va uzoq vaqt foydalaniladigan matenallar, xo'jalik shartnomasi asosida bajarilayotgan ilmiy-tadqiqot ishlarida qo'llaniladigan maxsus uskunalar kiradi. Ishlab chiqarish (o'quv) ustaxonalarining buyumlari haqiqiy tannarxi bo'yicha hisobga olinadi, yordamchi xo'jaliklarning mahsulotlari va buyumlari esa yillik kalkulatsiyasi tuzilganiga qadar rejadagi tannarxi bo'yicha hisobga olinadi. O'zining xo'jaligidagi nasldor hayvonlardan olingan yosh chorva mollari rejadagi baholarda hisobga olinadi, keyingi yilga o'stirish va bo'rdoqiga boqish uchun o'tkazilayotgan

yosh chorva mollari, shuningdek, hisobot yilida asosiy podaga o'tkazilayotgan yosh chorva mollari haqiqiy tannarxi bo'yicha baholanadi. Materiallar va oziq- ovqat mahsulotlari ularni sotib olish qiymati bo'yicha hisobga olinadi. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari chakana ulgurji savdo qiluvchi baza va magazinlardan sotib olinganda belgilangan tartibda savdo chegirmasi berilganda bunday chegirmalar alohida hisobga olinadi, balansda esa chegirma summa chiqarib tashlangan chakana baholari bo ‘yicha ko‘rsatiladi. Materiallarni va oziq-ovqat mahsulotlarini tashib keltirish uchun yollangan transport bo'yicha xarajatlar sotib olingan qiymatliklaming qiymati ko‘payishiga kiritilmaydi, balki bu qiymatliklar qaysi mablag‘lar hisobidan sotib olingan bo‘lsa, o‘sha xarajatlar moddasi bo'yicha hisobdan chiqariladi. To ‘lov talabnomalarining schyotlarini aksept qilishdan rad etilishi yoki boshqa sabablar natijasida mas’ul saqlashga qabul qilingan material qiymatliklaming qiymati tegishli hujjatlarda ko'rsatilgan baholar bo'yicha balansdan tashqari schyotda hisobga olinadi. O'quv ustaxonalarida va yordamchi qishloq xo'jaliklarida ishlab chiqarish qoldiqlari xo'jalikning baholovchi komissiyasi tomonidan o'rtacha bozor baholari asosida aniqlaniladigan ulardan foydalanilishi mumkin bo'lgan belgilangan tartibda tasdiqlanadigan baholar bo'yicha komissiya tomonidan baholanadi. Barcha material qiymatliklaming butligini ta ’minlash hamda ishlatilishi va to'g'ri foydalanilishi ustidan nazorat, ta’minlash, zaxiralar va xarajatlaming belgilangan me’yorlariga qat’iy rioya qilish, belgilangan tartibda sotilishi lozim bo'lgan foydalanilmayotgan materiallarni o'z vaqtida aniqlash, tashkilot omborlarda mavjud bo'lgan qoldiqlar haqida aniq ma’lumot olish budjet tashkilotlarining material zaxiralar hisobi bo'yicha asosiy vazifalari hisoblanadi. Material qiymatliklaming butligini va hisobini to'g'ri yo'lga qo'yish maqsadida ombor hisobini tegishli tartibda tashkil qilish kerak bo'ladi. Material qiymatliklarni saqlash maxsus moslashtirilgan bino (ombor) larda amalga oshirilishi kerak. Material qiymatliklarni qabul qilib olish, saqlash va berish javobgarligi tashkilotning rahbari buyrug'i bilan tayinlangan material javobgar shaxslarga

yuklatiladi. Bu shaxslami almashtirish omborlami inventarizatsiya qilish va tashkilotning rahbari tomonidan tasdiqlanadigan qabul qilish-topshirish dalolatnomasini tuzish orqali amalga oshiriladi. Buxgalteriya xizmatida material qiymatliklaming hisobi miqdor va summa ifodasida materiallaming nomlari va javobgar shaxslar bo'yicha yuritiladi. Material qiymatliklar ulami sotib olish qiymati bo'yicha yoki chakana baholar bo'yicha hisobga olinadi. Omborda material qiymatliklar hisobi material javobgar shaxs tomonidan materiallarni omborda 17- shakldagi hisobga olish kitobida faqat nomlari, navlari, bahosi va miqdori bo'yicha yuritiladi. Buxgalteriya xizmati omborga material qiymatliklarning kelib tushishi va ombordagi material qiymatliklarning sarflanishi ustidan muntazam nazorat o'matadi, shuningdek, material qiymatliklarning hisobi bo'yicha o'zining yozuvlarini omborda qayd etilgan yozuvlar bilan solishtirib turadi. Material zaxiralar joriy buxgalteriya hisobi subschyotlarida va balansda ulami sotib olish baholari bo'yicha hisobga olinadi. Materiallarni ombordan berish tashkilotning rahbari tomonidan tasdiqlangan hujjatlar bo'yicha amalga oshiriladi. Qaytariladigan yoki almashtiriladigan idishlaming (bochkalar, bidonlar, yashiklar, butilkalar va shunga o'xshashlar) bo'shlari ham, material qiymatliklar bilan band bo'lib turganlari ham tegishli guruh va turlari bo'yicha mol yetkazib beruvchining schyotlarida ko'rsatilgan baholarda hisobga olinadi. Idishlar qaytarilganda yoki sotilganda ulami sotib olish bahosi bilan ulami sotish bahosi o'rtasidagi farq tashkilotning haqiqiy xarajatlariga qo'shiladi. Material zaxiralar hisobini olib borish uchun quyidagi ikkinchi tartibli schyotlar (subschyotlar) tayinlangan: 40 - «O'matiladigan uskunalar» subschyoti; 41 - «Kapital qurilish uchun qurilish materiallari» subschyoti; 043 - «Ilmiy-tadqiqotlarda va laboratoriya sinovlarida uzoq vaqt foydalaniladigan materiallar » subschyoti; 044 - «Shartnoma asosida bajariladigan ilmiy-tadqiqot ishlari uchun

maxsus uskunalar » subschyoti; 050 - «Yosh chorva mollari va bo'rdoqiga boqilayotgan mollar» subschyoti; 060 - «O'quv, ilmiy va boshqa maqsadlar uchun materiallar» subschyoti; 61 - «Oziq-ovqat mahsulotlari» subschyoti; 62 - «Dori-darmonlar va yara bog'lash vositalari» subschyoti; 63 - «Xo'jalik materiallari va idora buyumlari» subschyoti; 64 - «Yonilg‘i, yoqilg‘i va moylash materiallari» subschyoti; 65 - «Ozuqa va yem-xashak» subschyoti; 66 - «Idishlar» subschyoti; 67 - «Boshqa materiallar» subschyoti; 68 - «Yo‘ldagi materiallar» subschyoti; 69 - «Mashina va uskunalar uchun ehtiyot qismlar» subschyoti. Material zaxiralarning hisobini olib borish uchun tayinlangan hamma subschyotlar aktiv subschyotlardir. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari hisobi Reaktivlar va ximikatlar, oyna va kimyoviy idishlar, metallar, elektr va radio materiallari, radiolampalar, fotobuyumlar, o ‘quv dasturlari hamda qo‘llanma va ilmiy ishlami nashr qilish uchun qog'ozlar, tajriba qilinadigan hayvonlar hamda o'quv maqsadlari va ilmiy-tadqiqot ishlari uchun mo'ljallangan boshqa materiallar 060-«0‘quv, ilmiy va boshqa maqsadlar uchun materiallan> subschyotida hisobga olinadi. Smetalarida ovqatlanish xarajatlariga mablag'lar ko'zda tutilgan budjet tashkilotlarida oziq-ovqat mahsulotlari 061- «Oziq-ovqat mahsulotlari» subschyotida hisobga olinadi. Kelib tushgan oziq-ovqat mahsulotlar 300-shakldagi oziq-ovqat mahsulotlarining kirimi bo'yicha yig'ma vedomostda yuritiladi. Vedomost har bir moddiy javobgar shaxs bo'yicha alohida tuziladi. Oziq-ovqat mahsulotlarining sarflanishi hisobi 399-shakldagi oziq-ovqat mahsulotlarining sarflanishiga doir yig'ma vedomostda yuritiladi. Bu vedomost moddiy javobgar

shaxslar bo'yicha tuziladi. Oy tugagandan keyin vedomostda sarflangan oziq-ovqat mahsulotlarining qiymatini aniqlash uchun xizmat qiladigan jamlamalar hisoblanadi.Oziq-ovqatmahsulotlarininganalitikhisobiularningnomlari, navi, miqdori, bahosi va moddiy javobgar shaxslar bo'yicha M-44 shakldagi aylanma vedomostlarda yuritiladi. Aylanma vedomostlarga yozuvlar 300-shakldagi va 399- shakldagi yig'ma vedomostlar va oziq- ovqat mahsulotlarining kirim va chiqimiga doir boshqa hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Har oyda aylanma vedomostlarda aylanmalar hisoblab chiqiladi va oy boshiga qoldiq chiqariladi. Smetalarida dori-darmonlar va yara bog ‘lash vositalarini xarid qilishga mablag'lar ko‘zda tutilgan kasalxonalarda, davolash-profilaktika, davolash- veterinariya va boshqa tashkilotlarda dori- darmonlar, komponentlar, bakteriyali preparatlar, zardoblar, vaktsinalar, qon va yara bog‘lash vositalari 062-«Dori- darmonlar va yara bog‘lash vositalari» subschyotida hisobga olinadi. Tashkilotning kundalik ehtiyojlari uchun foydalaniladigan xo'jalik materiallari va idora buyumlari, joriy va kapital ta ’mirlash uchun mo'ljallangan qurilish materiallari 063-«Xo‘jalik materiallari va idora buyumlari» subschyotida hisobga olinadi. Bu qiymatliklarning xarid qilinganligini va olinganligini tasdiqlovchi hujjatlarda shu materiallarni olgan shaxsning imzosi bo'lishi kerak. Omborlardagi, shuningdek, bevosita material javobgar shaxslarda turgan barcha turdagi yonilg'i, yoqilg'i va moylash materiallari 064- «Yonilg'i, yoqilg'i va moylash materiallari» subschyotida hisobga olinadi. Chorva mollari va va hayvonlar uchun pichan, suli va yem-xashak va boshqa ozuqa turlari 065- «0zuqa va yem-xashak» subschyotida hisobga olinadi. Bu subschyot yordamchi qishloq xo'jaligi bo'lgan budjettashkilotlaridaqo'llaniladi. Qaytariladigan yoki almashtiriladigan idishlar, ichi bo'sh yoki materialqiymatliklariborligidanqat ’iynazar,066-«Idishlar»subschyotida hisobga olinadi. Urug'lar, o'g'itlar va boshqa materiallar 067- «Boshqa materiallar» subschyotida hisobga olinadi. Budjet tashkilotida budjet bo'yicha xarajatlar smetasi hisobidan

saqlanadigan ishchi otlar bo'lganda toychoqlar ham bu subschyotda hisobga olinadi. Tashkilotlarda 060, 063-067 subschyotlar bo'yicha materiallarning anahtik hisobi 296-a -shakldagi kartochkalar(kitob)da ularning nomlari, miqdori, bahosi va qiymati hamda material javobgar shaxslar bo'yicha yuritiladi. Kartochkalar har bir subschyot uchun alohida yuritiladigan 279-shakldagi Kartochkalar reestrida ro'yxatga olinadi. Kartochkalar kartotekada, unda ular subschyotlar bo'yicha ularning ichida esa material javobgar shaxslar bo'yicha bo'linib saqlanadi. Material zaxiralar hisobining kartochkalari har yili yoki ikki yilda bir marta kartochkalar reestri, registrlar va boshqa buxgalteriya hujjatlari bilan birgalikda tikilgan holda arxivga topshiriladi. Boshqa shaharda joylashgan mol yetkazib beruvchilar tomonidan tashkilot nomiga yuborilgan, ammo tashkilot omboriga oyning oxirida kelib tushmagan materiallar 068- «Yo‘ldagi materiallar» subschyotida hisobga olinadi. Yo'ldagi materiallaming analitik hisobi alohida-alohida mol yetkazib beruvchilar bo'yicha 296-a shakldagi kartochkalarda yuritiladi. Mashinalar, uskunalar, traktorlar, kombaynlar va transport vositalaridagi eskirgan qismlarni ta ’mirlash va almashtirish uchun mo'ljallangan ehtiyot qismlar 069-«Mashina va uskunalar uchun ehtiyot qismlar» subschyotida hisobga olinadi. Ehtiyot qismlaming analitik hisobi 296-a-shakldagi kartochkalar(kitob)da ularning nomlari, rusumlari, zavod raqamlari, baholari, miqdori va qiymati hamda material javobgar shaxslar bo'yicha yuritiladi. Maxsus mablag' hisobidan sotib olinadigan material zaxiralarning analitik hisobi budjet mablag'lari hisobidan sotib olinadiganlarining analitik hisobi yuritiladigan hisob registrlarida, ammo budjet bo'yicha operatsiyalardan alohida, yuritiladi. Maieriallar va oziq-ovqat mahsulotlari sotib olinganida ularni sotib olish qiymatiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 060-069- «Materia!!ar va oziq-ovqat mahsulotlari» subschyotlari;

Kredit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub- schyoti. Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari mol yetkazib beruvchilardan keltirish bilan bog'liq xarajatlar summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 200 - «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo‘yicha xarajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214- «Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag'lari oluvchilarnwg xarajatlari» subschyoti) Kredit 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblan> subschyoti. Materially va oziq-ovqat mahsulotlari bepul olinganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 060-069- «Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari» subschyotlari; Kredit140-«Tashkilot xarajatlari va boshqa tadbirlar uchun budjetdan moliyalashtirishga doir hisob-kitoblan> subschyoti (G'aznachi-likka o'tish sharoitida: 294-«Yuqori budjet mablaglari oluvchi-lardan quyi budjet mablaglari oluvchilarga markazlashtirilgan tambda yoki bepul berilgan moddiy qiymatliklar summalari» subschyoti) yoki Kredit230-«Tashkilot xarajatlari va boshqa tadbirlar uchun budjetdan moliyalashtirish» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 294-«Yuqori budjet mablag'lari oluvchilardan quyi budjet mablaglari oluvchilarga markazlashtirilgan tartibda yoki bepul berilgan moddiy qiymatliklar summalari» subschyoti). Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlari sarflanganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 200 - «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo'yicha xarajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-«Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigan budjel mablaglari oluvchilarning xarajatlari» subschyoti) yoki Debet 211 - «Maxsus mablag'lar bo'yicha xarajatlan> subschyoti; Kredit 060-069-«Materiallar va oziq-ovqat mahsulotlan» subschyotlari. Davlat budjetida turuvchi davolash-profilaktika muassasalariga ulguiji savdo korxonalari dori- darmon vositalari va tibbiyot buyumlarini berishda hisob-kitob hujjatlarida dori- darmon vositalari va tibbiyot buyumlarini xarid qiymati, ulgurji savdo ustamasi

qo‘llanilgan sotish bahosi hamda chakana savdo ustamasi qo'llanilgan hisob-kitob narxi aks ettiriladi. Davlat budjetida turuvchi davolash-profilaktika muassasalari bilan ulgurji savdo korxonasi o'rtasidagi hisob-kitoblar sotilgan dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlarining ulgurji savdo ustamasi qo'llanilgan sotish bahosi bo'yicha olib boriladi. Davlat budjetida turuvchi davolash-profilaktika muassasalari ulgurji savdo korxonasidan sotib olgan dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlarini buxgalteriya hisobida chakana savdo ustamasi qo'llanilgan hisob-kitob narxi bo'yicha olib boriladi. Davlat budjetida turuvchi davolash-profilaktika muassasalari ulgurji savdo korxonasidan sotib olgan dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlari bo'yicha ulgurji savdo korxona taqdim etgan hisob- kitob hujjatlariga asosan quyidagi buxgalteriya provodkalari bilan rasmiylashtiriladi: a) Dori-dannon vositalari va tibbiyot buyumlarining sotish bahosidagi qiymatiga Debet 062 - «Dori-darmonlar va yara bog'lash vositalari» subschyoti; Kredit178-«Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub schyoti; b) Dori-dannon vositalari va tibbiyot buyumlarining sotish bahosi bilan hisob-kitob narxi o'rtasidagi farq summaga Debet 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub - schyoti; Kredit200 -«Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo'yicha xarajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-«Budjet mablaglari hisobidan qoplanadigan budjet mablaglari oluvchilarning xarajatlari» subschyoti). Davlat budjetida turuvchi davolash-profilaktika muassasasi ulgurji savdo korxonasiga undan sotib olingan dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlari uchun sotib olingan dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlarining sotib olish bahosidagi qiymatini to'laydi. Bunda quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:

Debet 178 - «Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» sub schyoti; Kredit 090 - «Respublika budjeti bo'yicha tashkilot xarajatlari uchun talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'i» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 147-«Budjet mablag'lari bo'yicha budjet mablaglari oluvchilar oldidagi majburiyat» subschyoti) yoki Kredit 100-«Qoraqalpog'iston Respublikasi davlat budjeti va mahalliy budjetlar bo'yicha tashkilot xarajatlari uchun talab qilib olgunga qadar depozit hisobvarag'i» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 147-«Budjet mablaglari bo'yicha budjet mablaglari oluvchilar oldidagi majburiyat» subschyoti). 5. Budjet tashkilotlarida kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar hisobi Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar- bular , qiymatidan qat ’iy nazar, bir yildan kam xizmat qiladigan xo'jalik inventarlari, mehnat qurollari va buyumlari; xizmat qilish muddatidan qat’iy nazar, har birining (komplektning) qiymati O'zbekiston Respublikasidabelgilangan (muayyan buyumni sotib olish vaqtida) eng kam ish haqining 50 baravari miqdorigacha bo'lgan buyumlar; qiymati va xizmat qilish muddatidan qat’iy nazar, baliq ovlash qurollari(to'rlar, yoyma to'rlar, arqonlar, merejlarvashukabilar)dir. Shuningdek, buxgalteriya hisobi milliy standartiga muvofiq xizmat qilish muddati va qiymatidan qat ’iy nazar quyidagi inventar va xo'jalik jihozlari ham kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar tarkibiga kiritiladi: a) maxsus asboblar va moslamalar (ayrim buyumlar turkum va yalpi ishlab chiqarish uchun yoki yakka tartibdagi buyurtmalami tayyorlash uchun mo'jallangan maqsadli asboblar va moslamalar); a) maxsus va sanitar kiyim-kechaklari, maxsus poyafzallar; d) ko'rpa-to'shak anjomlari; e) yozuv-chizuv anjomlari (kalkulator, stol ustiga qo'yiladigan jihozlarvaboshqalar); f) oshxona va ovqatlanish xonasi inventarlari, shuningdek ovqatlanish xonasi dasturxon-sochiqlari;

g) tiklanishi bo'yicha qurilish-montaj ishlari tannaixiga kiritiladigan vaqtincha qurilma va moslamalar (titulsiz inshootlar). Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar, shu jumladan ombordagilari ham, ulami sotib olish qiymati bo'yicha, ustama, olib kelish va hokazolar xarajatlarisiz hisobga olinadi. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlaming hisobi uchun quyidagi subschyotlar qo'llaniladi: 070 - «Ombordagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» subschyoti; 071 - «Foydalanishdagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» subschyoti; 072 - «Orabordagi ichki kiyimlar, ko‘rpa-to‘shakIar, kiyim- kechaklar va poyafzallar » subschyoti; 073 - «Foydalanishdagi ichki kiyimlar, ko'rpa-to*shaklar, kiyim- kechaklar va poyafzallar » subschyoti. Budjet tashkilotlarida kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar summasiga teng miqdorda 260- «Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlardagi fond» subschyotida hisobga olinadigan fond tashkil qilinadi. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar sotib olinganda quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasi tuziladi: 1) Debet 070- «0mbordagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlan> subschyoti yoki Debet 072 - «Ombordagi ichki kiyimlar, ко ' фа -to‘shaklar, kiyim- kechaklar va poyafzallar » subschyoti; Kredit178-«Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob-kitoblar» subschyoti. 2) Debet 200- «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo‘yicha xarajatlan> subschyoti (Gaznachilikka o'tish sharoitida: 214- «Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag'lari oluvchilarnwg xarajatlari» subschyoti); Kredit 260 - «Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlardagi

fond» subschyoti. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni olib kelish va montaj qilish, o'rnatish, foydalanishga topshirish va undan tayinlanishiga muvonq foydalanish uchun kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni ish holatiga keltirish bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday boshqa xarajatlar hamda to'langan va qoplanmaydigan soliq(yig‘im)lar summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 200 - «Tashkilotni saqlashga va boshqa tadbirlarga budjet bo'yicha xarajatlar» subschyoti (G'aznachilikka o'tish sharoitida: 214-«Budjet mablag'lari hisobidan qoplanadigan budjet mablag'lari oluvchilarning .xarajatlari» subschyoti), Kredit 178 -«Boshqa debitorlar va kreditorlar bilan hisob- kitoblar» sub schyoti. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar ombordan foydalanishga berilganida quyidagi ikkita buxgalteriya provodkasidan biri tuziladi: 1) Debet 071-«Foydalanishdagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» subschyoti; Kredit 070 - «Ombordagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» sub-schyoti; 2) Debet 073- «Foydalanishdagi ichki kiyimlar, ko‘rpa-to‘shaklar, kiyim- kechaklarvapoyafzallar»subschyoti; Kredit 072 - «Ombordagi ichki kiyimlar, ko‘rpa-to‘shaklar, kiyim-kechaklar va poyafzallar» subschyoti. Maktablarda, oliy va o ‘rta maxsus o‘quv yurtlarida, litseylarda, kollejlarda, kasb-hunar-texnika ta’lim o‘quv yurtlarida, ilmiy-tadqiqot tashkilotlari va boshqa tashkilotlarda foydalanishga berilgan har binning (komplektning) qiymati eng kam ish haqining 3 baravarigacha (qo'llanma sotib olish paytida amaldagi eng kam ish haqi miqdori) bo'lgan o‘quv va ko‘rgazmali qo‘llanmalar va har biri(komplekt)ning qiymati eng kam ish haqining 1 baravarigacha (buyum sotib olish paytida amaldagi eng kam ish haqi miqdori) bo'lgan boshqa buyumlar (o'z tarkibida oshxona va umumiy ovqatlanish bloklari bo'lgan tashkilotlardagi oshxona va umumiy ovqatlanish xonasi inventarlaridan tashqari) bir yo'la hisobdan chiqarib yuboriladi. Yuqorida ko'rsatilgan usul bilan hisobdan chiqarilgan, ammo foydalanishda bo'lgan kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar 441- shakldagi «Foydalanishdagi

kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar harakatining tezkor (miqdoriy) hisobini olib borish vedomosti»da ulaming nomlari va miqdori hamda material javobgar shaxslar bo'yicha tezkor hisobi olib borilishi kerak. Yaroqsiz holatga kelgan kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni hisobdan chiqarish va ulami sotish qonunda belgilangan tartibda kam baholi va tez eskiruvchi buyumlarni hisobdan chiqarish dalolatnomasini rasmiylashtirish yo'li bilan amalga oshiriladi. Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar to'la eskirgandan so'ng tashkilotning rahbari tomonidan tasdiqlangan tegishli dalolatnoma asosida, agar tegishli vazirlik (idora) boshqacha tartib belgilamagan bo'lsa, hisobdan chiqariladi. Foydalanishdan chiqarilgan kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi: Debet 260 - «Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlardagi fond» subschyoti; Kredit 071 - «Foydalanishdagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar» subschyoti yoki Kredit073- «Foydalanishdagi ichki kiyimlar, ko'rpa-to'shaklar, kiyim- kechaklar va poyafzallar» subschyoti. 441-shakl Foydalanishdagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlar harakatining tezkor (miqdoriy) hisobini olib borish VEDOMOSTI Tart ib Foyda lanishga Qayerda nvaqaysi Buyu mlaming Miq doriI 2 3 4 5

Hisobdan chiqarilishi to'g'risidagi belgilar San a Mi qdor Buxga l- teming Sana M iqdor Buxgal teming6 7 8 9 10 11 Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlaming ishdan chiqishi va ulami bir joydan boshqa joyga o ' tkazish bo ' yicha operatsiyalar hisobi 438- shakldagi yig ' ma vedomostda yuritiladi . Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlaming analitik hisobi buyumlaming nomlari , bahosi , miqdori va qiymati hamda material javobgar shaxslar bo ' yicha 296- a - shakldagi kartochkalar yoki inventarizatsiya xatlashiga va taqqoslash vedomostiga 402- shakldagi qo ' shimcha varaqlarda yuritiladi . Ombordagi kam baholi va tez eskiruvchi buyumlaming hisobi material javobgar shaxslar tomonidan buyumlaming nomlari , bahosi va miqdori bo ' yicha М-17- shakldagi « Omborda materiallarni hisobga olish kitobi » da yuritiladi . Bu buyumlarni ombordan berilishi 434- shakldagi yukxat ( nakladnoy ) bo ' yicha amalga oshiriladi . Ombordan berilayotganda buyumlarga tashkilotning va bo ' limning nomi , foydalanishga berilgan yili va oyi ko ' rsatilgan markirovkali tamg ' a ( shtamp ) qo ' yiladi . Markirovkalash ( yuvganda va kimyoviy vositalar ta ’ sirida o ' chmaydigan ) bo ' yoq bilan , jeton o ' matish yoki boshqa usullar bilan amalga oshiriladi . Kam baholi va tez eskiruvchi buyumlaming analitik hisobi buyum - laming nomlari , bahosi , miqdori va qiymati hamda material javobgar shaxslar bo ' yicha 296- a - shakldagi kartochkalar (296- shakldagi kitob ) da yuritiladi .

ADABIYOTLAR RO'YXATI 1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. -Т.: Ўзбекистон, 2003. 1. Узбекистон Республикаси Солик Кодекси. (Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасининг Солик кодексини тасдиклаш тўгрисида»™ 2007 йил 25 декабрдаги конуни билан тасдикланган). 3 Узбекистон Республикасининг 2004 йил 26 августдаги «Давлат бюджетининг ғазначилик ижроси тугрисида»™ Қонуни. 4. Узбекистон Республикасининг 2000 йил 14 декабрдаги «Бюджет тизими тугрисида»ги Қонуни (2005 йил 23 май, 2005 йил 19 декабрь, 2005 йил 31 декабрь ва 2007 йил 27 апрелда киритилган ўзгартиришлар билан). 5. Узбекистон Республикасининг 1998 йил 29 августдаги «Хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятининг шартномавий-ҳуқукий базаси тугрисида»™ Қонуни. 6. Узбекистон Республикасининг 1996 йил 30 августда™ «Бухгалтерия хисоби тугрисида»™ Қонуни. П . 0‘zbekiston Respublikasi Prczidentining farmonlari va qarorlari 7. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 27 декабрдаги ПҚ -594- сонли « Давлат бюджетининг газна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора - тадбирлари тўгрисида »™ Қарори . 8. Узбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 14 июнда ™ ПФ 3618- сонли « Бозор ислохотларини чукурлаштириш ва иктисодиётни эркинлаштириш сохасидаги устувор йўналишларни амалга оширишни жадаллаштириш чора - тадбирлари тўгрисида »™ Фармони . 9. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2007 йил 28 февралда ™ ПҚ -5 У 4- сонли « Давлат бюджетининг газна ижроси тизимини янада ривожлантириш чора - тадбирлари тўгрисида » Қарори ( Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2007 йил 26 июндаги 129- сонли карори билан киритилган ўзгартириш ва кўшимчалар билан ).

Похожие

Budjet tashkilotlarida tovar-moddiy zaxiralar hisobi

Budjet tashkilotlarida asosiy vosita va nomoddiy aktivlar hisobi

Budjet tashkilotlarida hisob-kitoblar hisobi

Budjet tashkilotlarida moliyaviy aktivlar hisobi

Budjet tashkilotlarida moliyaviy natijalar hisobi