Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy taraqqiyotning garovi sifatida - Экономика - Рефераты

Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy taraqqiyotning garovi sifatida

Загружено в:

16.03.2024

Скачано:

0

Размер:

42.5 KB

Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy taraqqiyotning garovi sifatida Reja: 1. Bozor iqtisodiyoti - tovar xo‘jaligi tashkil etishning iqtisodiy tizimidir. 2. Klassik na xozirgi zamon bozor iqtisodiyoti, ularning umumiyligi va farqlari. 3. Bozor iqtisodiyotining muhim qonunlari: talab, taklif, qiymat va pul muomalasi qonunlari. 4. Ijtimoiyjihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti.

Asosiy tayanch tushunchalar: Bozor iqtisodiyoti, bozor mexanizmlari, bozor, bozor obyekti, bozor subyekti, bozor infratuzilmasi, ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti, ijtimoiy xizmatlar, ijtimoiy soha, moddiy xizmatlar, ijtimoiy va ma’naviy xizmatlar. Bozor, uning vazifalari va turlari Bozor - ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar (sotuvchilar va xaridorlar) o‘rtasida pul orqali ayirboshlash jarayonida vujudga keladigan munosabatlar majmuasi. Bozorning asosiy belgilari quyidagilardan iborat : - sotuvchi va xaridorlarning o‘zaro kelishuvi, ekvivalentlilik prinsipi asosida ayirboshlash; - sotuvchilarning xarajatlari qoplanib, foyda olishi; to‘lovga layoqatli bo‘lgan xaridorlarning talabini qondirish va raqobatchilik. Bozor tovarlarni ishlab chiqarish va ayirboshlash, pulning vujudga kelishi, ularning rivojlanishi natijasida kelib chiqqan tarixiy tushuncha bo‘lib, hozirgi davrda keng tarqalgan obektiv iqtisodiy jarayondir. Bozorning asosiy vazifasi ishlab chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan tovar va xizmatlarni, iqtisodiy resurslarni iste’molchilarga yetkazib berishdan iboratdir. Bu yerda bozor ishlab chiqarish bilan iste’molni bir-biriga bog‘laydi, ishlab chiqarilgan tovar yoki xizmat o‘z iste’molchisini topadi. Bunda bozor vositachi bo‘lib xizmat qiladi. Bozorda qiymat shakllari almashadi. U qiymatni tovar shaklidan pul shakliga aylantiradi. Individual mehnat sarflari sifatida chiqqan tovarlar bozor tomonidan tan olinsa, ijtimoiy mehnat sarfini namoyon qiladi va tovarning bozor qiymati hosil bo‘ladi. Bozor turli xil vazifalarni bajarsa-da, ular o‘zaro bog‘liq va bir-birini taqozo qiladi. Bozorning iqtisodiy mazmunini chuqurroq tushunish uchun uning turlari va ichki tuzilishini ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

Bozor iqtisodiyoti - tovar xo‘jaligi tashkil etishning iqtisodiy asosidir Hozirgi davrda bozor iqtisodiyoti dunyoning ko‘pchilik mamlakatlari uchun xos bo‘lib, u turli mamlakatlarda har xil darajada va o‘ziga xos xususiyatlar bilan amal qilmoqda va rivojlanmoqda. Bozor iqtisodiyoti - bu tovar ishlab chiqarish, ayirboshlash va pul muomalasi qonun-qoidalari asosida tashkil etiladigan va boshqariladigan iqtisodiy tizimdir.Bunday iqtisodiyot erkin tovar-pul munosabatlariga asoslanib, uning negizida tovar va pulning turli shakllardagi harakati yotadi, u iqtisodiy monopolizmni inkor etadi. Bozor iqtisodiyoti subyektlari tarkibiga tadbirkorlar ham, o‘z mehnatini sotuvchi ishchilar ham, pirovard iste’molchilar, ssuda kapitali egalari va qimmatli qog‘ozlar egalari ham kiradi. Odatda, bozor xo‘jaligining barcha asosiy subyektlari uchta guruhga bo‘linadi: uy xo‘jaliklari, korxonalar (tadbirkorlik sektori) va davlat sektori. Bozor iqtisodiyotining muhim va umumiy belgilari quyidagilardan iborat: - turli shakllardagi mulkchilikning mavjud bo‘lishi va unda xususiy mulkchilikning ustun turishi; tadbirkorlik va tanlov erkinligi; raqobat kurashining mavjudligi; davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi; - korxona va firmalarning ichki va tashqi shart-sharoitlar o‘zgarishlariga moslashuvchanligi. Bozor iqtisodiyotining bu belgilari uning barcha bosqichlari uchun umumiydir. Bozor iqtisodiyotining asosiy ziddiyatlari bilan bir qatorda quyidagi kamchilik yoki salbiy jihatlari ham mavjud: - atrof-muhitni ishlab chiqarish va boshqa faoliyat turlari ta’siridan muhofaza qilish mexanizmining mavjud emasligi; - resurslarning qayta tiklanmaydigan turlarini saqlash imkoniyatining yo‘qligi; - mehnat qilish bilan bog‘liq kafolatlarning mavjud emasligi; - fanda fundamental va amaliy tadqiqotlarning rivojlanishiga

ko‘maklashuvning yo‘qligi; - rivojlanishning beqarorligi hamda ijtimoiy ishlab chiqarishning pasayish holatlarining mavjudligi. Ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyoti Bizning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘limiz respublikaning o‘ziga xos turmush shart-sharoitlari va xususiyatlarini, xalq an’analari va urf-odatlarini har tomonlama hisobga olishga asoslangan. Ayni paytda, bizning yo‘l-jahon amaliyotida to‘plangan, iqtisodiy jihatdan rivojlangan davlatlar orttirgan ijobiy tajribalarni ham hisobga oladi. O‘zbekiston tanlab olgan yo‘l - respublika va uning xalqi manfaatlariga mos keladigan, ijtimoiy jihatdan yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan iqtisodiyotdir. Bozor munosabatlariga o‘tish insonning ijodiy va mehnat salohiyatini namoyon qilishdagi, boqimandalikni bartaraf etishga, yo‘qolib ketgan egallik tuyg‘usini qayta tiklashga imkon beradi. Faqat bozorgina mahsulot ishlab chiqaruvchining hukmini bartaraf etib, respublikaning g‘oyat katta boyliklaridan samarali foydalanishni ta’minlay oladi. Ijtimoiy sohaga: maorif, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy ta’minot, madaniyat va san’at, uy-joy kommunal xo‘jaligi, aholiga maishiy xizmat ko‘rsatish, chakana savdo va umumiy ov qatlanish, jismoniy tarbiya, sport va boshqa tarmoqlar kiradi. Bozor iqtisodiyotini barpo etish shunchaki bir maqsad emas. Barcha iqtisodiy, demokratik, siyosiy islohotlarning pirovard maqsadlari bu eng avvalo inson uchun munosib turmush va faoliyat sharoitlarini yaratishdir. Shunday qilib, biz komil ishonch bilan ayta olamizki, mustaqillik yillari mobaynida biz yangi jamiyat asoslarini yaratishga o‘zgarishlar muqararligining negizini ta’minlashga muvaffaq bo‘ldik.

Adabiyotlar: 1. Mc Connell, Brue. Economics. 17 th edition. Mcgraw-hill/Irwin, USA, 2014. 2. N.Gregory Mankiw. Principles of Economics, 7th edition. Amazon, USA 2016. 3. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. 4. Шодмонов Ш.Ш., Ғофуров У.В. Иқтисодиёт назарияси. Дарслик. - Т.: Iqtisod - moliya , 2010. - 728 бет. 5. Мамбетжанов Қ.Қ. Ижтимоий-иқтисодий тараққиёт назарияси. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2015. 6. Макконнел К.Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика: Учебник. / 17-изд. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 916 с. 7. Нуреев Р.М. Экономическая развития: модели становления рыночной экономика: Учебник. / 2-е изд., перераб и доп. - М.: «НОРМА», 2008. - 640 с. 8. Самуэлсон Пол Э., Нордхаус Вильям Д. Экономика.: Учебник. / 18-е изд.: Пер с англ. -М.: ООО «ИД.Вильямс», 2009. - 1360 с. У

Похожие

Bozor iqtisodiyoti

Iqtisodiy taraqqiyotning umumbashariy qonuniyatlari

Bozor iqtisodiyoti shakllantirish sharoitida savdo

Bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat faoliyati

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalar faoliyatini boshqarish