Boshqaruvning ahamiyati, paydo bo’lishi va rivojlanishi - Экономика - Рефераты

Boshqaruvning ahamiyati, paydo bo’lishi va rivojlanishi

Загружено в:

08.09.2022

Скачано:

0

Размер:

26.107421875 KB

Boshqaruvning ahamiyati, paydo bo’lishi va rivojlanishi Iqtisodiy taraqqiyotning hozirgi bosqichida xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlar faoliyatining samaradorligini boshqaruvning har bir bo’g’inida yo’lga qo’yilgan boshqaruv hisobi tizimisiz tasavvur qilish murakkab. Boshqaruv hisobi tizimi xo’jalik yurituvchi subyekt menejerlariga taqdim etiladigan barcha hisob ma’lumotlari va bosqichlarni o’ziga qamrab oladi. Boshqaruv hisobi samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilishda xarajatlarni rejalashtarish, shakllantirish va nazorat qilish jarayoni bilan uzviy bog’liq. Xalqaro ekspertlarning ta’kidlashicha, xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlarning ichki boshqaruv tizimida menejerlarning axborotlarga bo’lgan ehtiyojini aynan boshqaruv hisobi tizimi ta’minlaydi. Rivojlangan mamlakatlarda firma va kompaniyalar buxgalteriya hisobi sohasidagi ish vaqti va resurslarining 90 foizini boshqaruv hisobini yo’lga qo’yish va yuritishga, qolgan 10 foizini esa moliyaviy hisobga sarflashadi. Kuchli raqobat muhitida xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlar faoliyat yuritayotgan tarmoqning o’ziga xos xususiyati yoki faoliyat turidan qatiy nazar, boshqaruv tizimini yo’lga qo’yish orqali ko’zlangan natijaga erishishi va samarali faoliyat yuritishi mumkin. Shu boisdan ham xo’jalik yurituvchi subyektning barcha bo’g’inidagi menejerlar uchun ahamiyatli bo’lgan boshqaruv hisobining mohiyati, uning rivojlanish bosqichlari, boshqaruv hisobini yo’lga qo’yish va yuritishning o’ziga xos xususiyatlarini kengroq yoritishni maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz. Zamonaviy menejmentning ahamiyati shundaki, shu sohadagi ilmiy izlanishlar olib borgan va borayotgan turli maktablar olimlari yagona xulosaga kelishgan muhim masala – samarali boshqaruvni o’rganish va uni har bir menejer o’z faoliyatida qo’llashi mumkin. Boshqaruv qadimdan paydo bo’lib, rivojlanib kelmoqda. Boshqaruv faoliyati samarali tashkil etilmaganda edi, Misr ehromlari qurilmagan, Vavilonning go’zal

bog’lari bunyod etilmagan, urushlar bo’lmagan, shaharlar va davlatlar paydo bo’lib, gullab-yashnamagan bo’lar edi. Boshqaruv xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlar paydo bo’lishi bilan shakllana boshladi. Ammo qadimda tashkilotlar hozirgi zamonaviy xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlardan sezilarli darajada farq qilgan. Bu farqlarni xo’jalik yurituvchi subyekt va tashkilotlar ko’lamining juda kichikligi va shunga muvofiq yirik tashkilotlar va rahbarlar sonining kamligi; o’rta bo’g’in rahbarlarining amalda yo’qligi; rahbarlik lavozimlarini kuch, ya’ni zo’ravonlik bilan egallash; buyruqbozlikka katta e’tibor berish; tashkilot uchun muhim qaror qabul qilish huquqiga ega bo’lgan shaxslar sonining kamligida kuzatish mumkin. Shu bilan birgalikda, qadim zamonlarda odamlar qanday qilib hokimiyatga egalik qilish, ko’p pul topish va hokazolarga katta e’tibor berganlar va pirovardida, maqsadlariga ishonchli erishish kafolatini beruvchi boshqaruv jarayonini samarali amalga oshirish masalalari ustida kam bosh qotirganlar 1 . Boshqaruv to’g’risidagi fan XX asrning boshlaridan intensiv ravishda rivojlana boshladi. Insoniyat faoliyatining dastlabki davrlaridan bizgacha faqat boshqaruv tajribalarining tahlili va umumlashgan ko’rinishlarini o’zida aks ettirgan uzuq-yuluq ma’lumotlar etib kelgan 2 . Xususan, "Ptaxxotepa o’gitlari" kitobida (Qadimgi Misr, eramizgacha 2000— 1500 yy.) subyekt boshqaruvi boshlig’iga quyidagicha maslahatlar tavsiya qilingan: ... shikoyatchining so’zlarini eshitayotganingda bosiq bo’l, u senga aytishi mumkin bo’lgan so’zlarni aytgunicha, ko’nglini bo’shatgunicha uning ko’nglini cho’ktirma. Baxtsizlikka uchragan odam o’zining savoliga ijobiy yechimga erishishdan ko’ra ko’proq ko’nglini ochishni xohlaydi" 3 . Boshqaruv borasidagi va rahbar bo’lgan shaxslarga tavsiya qilinadigan shu kabi maslahatlarni zamonaviy adabiyotlarda ham uchratish mumkin. Xususan, S.Parkinson, M.Rustomdji, K.Xovardlar ana shunday maslahatlarni to’plab, ularni ma’lum tamoyillar asosida guruhlashga harakat qilishgan. Ular tomonidan ishlab 1 Shu manbada 2 Мильнер Б.З. Теория организации. М.: ИНФРА - М: 1998. 3 Бобришев Д.Н., Семенцов С.П. История управленческой мнсли: Учебное пособие. М.: 1987.- 75-89 стр.

chiqilgan ana shunday guruhli maslahatlar rahbarlarga aniq yo’nalishlar bo’yicha qo’l keladi 4 . Qadimgi Gretsiyada Platon ishlab chiqarish jarayonlarini ixtisoslashtirish zarurligi to’g’risida gapirgan edi. Suqrot turli faoliyat sohalari boshqaruvchilarining faoliyatlarini tahlil qila turib, ular mehnatining asosini tashkil qiluvchi umumiy tamoyillar to’g’risida gapirgan edi: "Asosiy vazifa — kerakli odamni kerakli joyga qo’yish va o’zining ko’rsatmalarini bajarilishiga erishish". Qadimgi Rimda Katta Katon (eramizgacha 234-149 yy.) yer egasiga quyidagicha maslahat bergan: "Qarash kerak, ishning borishi qanday, nimalar qilindi va yana nimalar qilinishi kerak. Shundan keyin u boshqaruvchidan bajarilgan ishlar to’g’risida hisobot va nima uchun ishning bir qismi bajarilmaganligi to’g’risida tushuntirish talab qilishi lozim". Shuningdek, boshqaruvchiga yillik ish rejasini berish taklif etilgan 5 . Boshqaruv "nou-xau"lari boshqaruv elitasining tor doiralarida avloddanavlodga o’tib kelgan. Boshqaruv fanining rivojiga italiyalik davlat arbobi Makiavelli (1469-1527 yy.) katta hissa qo’shgan. U shunday degan edi: "Hukmdorning aqliga birinchi navbatda, u qanday odamlarni o’ziga yaqinlashtirayotganligiga qarab baho beriladi; agar bu odamlar sodiq va qobiliyatli bo’lsalar, u holda har doim uning donoligiga ishonish mumkin, ya’ni u (hukmdor) ularning qobiliyatliligini seza oldi va ularning sodiqligini saqlab qola oldi" 6 . Makiavelli ta’kidlagan ediki: "Yordamchining sodiqligini bilishning bitta bexato usuli bor. Agar yordamchi davlatdan ko’ra ko’proq o’z manfaati haqida o’ylasa va har bir ishda o’z foydasini izlasa, u hech qachon hukmdorning yaxshi xizmatchisi bo’la olmaydi" 2 . Quyidagi boshqaruvchilikka oid ajoyib fikrlar ham Makiavelliga tegishlidir: "Ko’pchilik hukmdorlarning ayrimlari o’zlarining donoligi va shon-shuhrati uchun 4 Паркинсон С.Н., Рустомджи М.К. Искусство управления. М.: Агентство "ФАИР", 1997 и Ховард К., Коротков Э. Принципн менеджмента: Управление в системе цивилизованного предпринимательства. - М.: 5 Бобришев Д.Н., Семенцов С.П. История управленческой мнсли: Учебное пособие. М.: 1987. 46-71 стр. 6 Макиавелли Н. Избраннне сочинения. М.: Художественная литература, 1982. 2 Shu manbada

o’zlariga emas, balki o’z yaqinlarining to’g’ri maslahatlari oldida qarzdordirlar, deb o’ylaydilar, lekin bu xato fikrdir. Aslida, ideal qoida quyidagichadir: dono bo’lmagan hukmdorning maslahatlari foydasizdir" 7 . Evropada XVIII asrning o’rtalarida sanoat inqilobidan keyin boshqaruvga oid qarashlar intensiv rivojlandi. Undan keyin ishlab chiqarishning gurkirab rivojlanishi yig’uv kombaynining va mashinaning o’zaro almashinuvchi qismlarini joriy qilinishiga, sifat nazorati usullaridan foydalanishga (E.Uitni), ishlab chiqarish ishchilarining ixtisoslashuviga (Ch.Bebbidj) va hokazolarga olib keldi. Ilmiy tadqiqotlar natijasi ko’rsatadiki, hozirga kelib, boshqaruv bo’yicha juda ko’p yo’nalish hamda tadqiqot natijalari mavjud, binobarin, jamiyat taraqqiyotining turli bosqichlarida boshqaruv faoliyatini yoki uning tarkibiy qismlarini tizimlashtirishga (bir tizimga solishga) urinishlar ko’p bo’lgan. Ana shu boradagi, aniqrog’i, boshqaruv faoliyatini tizimlashtirishda eng birinchi va muhim ahamiyatga ega bo’lgan ishlar eramizdan oldingi 5 minginchi yillikda qadimgi Shumerda amalga oshirilgan. Shu boradagi urinishlar natijasida nafaqat boshqaruv, balki insoniyat taraqqiyotida muhim omil hisoblangan yozuv yuritila boshlagan edi. Ularning natijasi o’laroq, ma’lumotlarni uzatish va jamlash imkoniyatlari paydo bo’ldi. Bu ana shu vaqt uchun boshqaruv faoliyatini intensifikatsiyalashda rag’batlantiruvchilik rolini bajargan. Bir tomondan, yozishni biladigan biznesmenlar sinfi paydo bo’lgan bo’lsa, boshqa tomondan esa, qadimgi Shumerda savdo operatsiyalari va tijorat hisobotlarida, stixiyali savdo munosabatlarida yuzaga keladigan boshqaruv tizimini yaratish va tartibga solishda ishtirok etuvchi shaxslar sinfi paydo bo’ldi. Vavilon podshohi Xammurapining (eramizdan oldingi 1792-1750 yy.) hukmronlik yillarida davlat boshqaruvining Jami qonunlari ishlab chiqildi va kuchga kiritildi. Ushbu Jami qonunlarga muvofiq, davlat boshqaruvi diniy usuldan demokratik usulga o’tkazildi. Ishlarning bajarilishi ustidan nazorat va javobgarlik kuchaytirildi. 7 Shu manbada

Navuxodonosor II (eramizdan oldingi 605-562 yy.) zamonida boshqaruvning davlat usullari bilan ishlab chiqarish va qurilish sohasidagi nazorat funksiyalarini o’z ichiga oluvchi boshqaruv usullarining birlashuvi ro’y berdi 8 . Boshqaruv borasidagi maktablarning xizmatlari va qarashlarini bir tizimga solib, undan samarali foydalanishda B.Karlof juda muvaffaqiyatli ishlagan va shu borada uning xizmatlari kattadir. Boshqaruvga oid qarashlar rivojlanishining to’liq xronologiyasi va boshqaruv faoliyatini tizimlashtirilgan ko’rinishlari B.Karlof tomonidan quyidagicha keltirilgan (1-jadval) 9 . 1-jadval Boshqaruvga oid qarashlarning rivojlanish bosqichlari Yill ar Shaxs yoki etnik guruh Menejmentning rivojlanishidagi asosiy hissasi 1 2 3 Eramizdan oldin 5000 Shumerlar Yozuv vujudga keldi, ma’lumotlar qayd qilina boshlandi 4000 Misrliklar Rejalashtirish, tashkillashtirish va nazorat qilish zarurligi asoslandi 2600 Misrliklar Boshqaruvni tashkil etishdagi nomarkazlashtirish tamoyiliga amal qilish asoslandi 1800 Xammurapi Nazorat qilishda guvohlar va yozma hujjutlardan foydalanish, eng kam ish haqining belgilanishi, javobgarlikni boshqalarga yuklashlarga yo’l qo’yib bo’lmasligi tan olingan 1491 Yahudiylar Tashkillashtirish konsepsiyasi asoslandi 600 Navuxodono sor Ishlab chiqarishni nazorat qilish va rag ’ batlantirishni ish haqi orqali amalga oshirish 400 Suqrot Menejmentning universallik tamoyili shakllantirildi 400 Ksenofont Menejmentning alohida san’at turi sifatida tan olinishi 175 Katon Ishlarni yozib borilishidan foydalanish Eramizda 20 Iisus Xristos (Iso payg’ambar) Yagona boshlanish. Oltin qoida. Insoniy munosabatlar 1100 Gazali Menejerga qo’yiladigan talablar 8 Старобинский Э.Е. Как управлять персоналом. М.: ЗАО "Бизнес - школа "Интел-Синтез", 1998. 9 Старобинский Э.Е. Как управлять персоналом. М.: ЗАО "Бизнес - школа "Интел-Синтез", 1998.

(Imom G’azzoli) 1835 Marshall, Logman Menejmentning tan olinishi va nisbatan muhimligining muhokama qilinishi 1881 Jozef Varton Kollejlar uchun tadbirkorlik menejmenti kursining ishlab chiqilishi 1900 F.U.Teylor Ilmiy Menejment, tizimli yondashuv, kadrlar Menejmenti, mehnat va Menejment o’rtasida kooperatsiyaning zarurligi, funksional tashkilot, baholash 1916 G.Fayol A.G.Chern Menejmentning dastlabki to’liq nazariyasi shakllandi, uning funksiyalari, tamoyillari, Menejmentning o’qitilishini zarurligini tan olinishi Menejmentning funksional konsepsiyasi 1919 Morris Kuk Menejmentdan turli sohalarda foydalanish imkoniyati ochildi 1927 Elton Meyo Guruhli intilishlarning sotsiologik konsepsiyasi 1943 Lindell Urvik Menejment tamoyillarining yagona korelyatsiyasi ishlab chiqilishi 1949 Norbert Viner Informatsiyalar 1976 Romari Styuart Har xil vaziyatlarda Menejer faoliyatini cheklash va Karlof tomonidan bir tizimga solingan boshqaruvga oid qarashlarning eng muhim rivojlanish bosqichlari shu sohani o’rganmoqchi bo’lganlar uchun muhim yo’riqnomadir. Ana shu tizimda keltirilgan, ya’ni qadimda o’rganilgan boshqaruv usullarining aksariyati bugungi kunda ham o’z dolzarbligi va ahamiyatini yo’qotgani yo’q. Shunga muvofiq, ularni yanada rivojlantirish, xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatiga yaqin bo’lgan jihatlarini takomillashtirish, zamonaviy boshqaruv fanining rivojlanishiga katta hissa qo’shadi, deb hisoblaymiz.

Taraqqiyotning hozirgi bosqichida, boshqaruvga oid qarashlarning tez rivojlanayotganligini kuzatish mumkin. Bu taraqqiyot bosqichidagi boshqaruv qanday bo’lishi, xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatini samarali tashkil qilish uchun uning qaysi yo’nalishlari, tamoyillari va usullari asos qilib olinishi lozim degan muhim masalani yechish maqsadida uning iqtisodiy rivojlanish tarixiga yaqin bo’lgan davrdagi nazariyasi mohiyatini, tashkil qilishning yo’nalishi va usullarini yaqindan o’rganish lozim. Bu borada butun dunyoda tan olingan amerikalik injener Teylorning (1856- 1915 yy.) hissasi katta bo’lgan. U boshqaruv nazariyasining rivojlanishiga katta hissa qo’shgan. Bunga, asosan, XX asr boshlarida AQShda yuzaga kelgan ijtimoiy- siyosiy vaziyat turtki bo’ldi. AQSh uchun ushbu davrda sanoatning gurkirab rivojlanishi xususiyatli bo’lib, temir yo’l tarmoqlari mamlakatni samarali boshqaruvga ehtiyoj sezgan yirik ishchi kuchi bozoriga aylantirdi. Birinchi navbatda tadbirkorlar boshqarish usullariga katta e’tibor bergan xo’jalik yurituvchi subyektlar gullabyashnadi. Qayd etish lozimki, ana shu vaqtgacha tadbirkorlarga menejmentning sirlari o’rgatilmas edi. Ammo oldindan to’plangan tajribalar o’z ijobiy natijasini berdi 10 . Eng muhimi va mamlakatimiz amaliyoti uchun e’tiborlisi — ana shu davrda boshqaruv san’ati tajribalar asosida rivojlandi, boshqaruvga o’qitish esa, faqat tadbirkorlarning shaxsiy xatolari va kashfiyotlari evaziga amalga oshirildi. Ana shu vujudga kelgan iqtisodiy-ijtimoiy vaziyatning barchasi boshqaruvning fan sifatida kelib chiqishi uchun asos yaratdi. Boshqaruv to’g’risidagi zamonaviy fan 1911 yilda Teylorning "Ilmiy boshqaruv tamoyillari" kitobi nashrdan chiqishi bilan boshlandi. Teylor quyidagicha tavsiflanadigan "Ilmiy boshqaruv" tizimini taklif qildi: "An’anaviy bilimlar o’rniga — fan; qarama-qarshiliklar o’rniga — garmoniya; yakka mehnat o’rniga — hamkorlik; unumdorlikni cheklash o’rniga — maksimal unumdorlik; har bir alohida ishchining eng maksimal unumdorlikka erishishi va eng yuqori darajadagi farovonlik" 11 . 10 Тейлор Ф.У. Научная организация труда. М., 1924. 11 Тейлор Ф.У. Научные основы организации промышленных предприятий. СПб., 1912.

Teylor birinchi bo’lib, har qanday ixtiyoriy olingan xo’jalik yurituvchi subyektda boshqaruvni samarali tashkil qilish uchun quyidagi 4 ta mezon bajarilishi lozimligini ilmiy jihatdan asoslagan 12 : T.r. Mezon Mohiyati 1. Ilmiy asos Eski, an’anaviy ish yuritish usullarining o’rnini almashtiruvchi ilmiy fundament yaratish, uning har bir elementini ilmiy tadqiq qilish. 2. Tanlash Ishchilarni ilmiy jihatdan asoslangan mezonlar, mashg’ulotlar va o’qishlar asosida tanlab olish. 3. Hamkorlik Mehnatni tashkil qilish bo’yicha ishlab chiqilgan ilmiy ishlar tizimini amaliyotga joriy qilishda ma’muriyat va ishchilar o’rtasidagi hamkorlik. 4. Javobgarlik Ma’muriyat va ishchilar o’rtasida mehnatni teng taqsimlanishi va javobgarlik. Yuqorida nomi keltirilib o’tilgan kitobda Teylorning ilmiy jihatdan asoslangan ish haqi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilish bo’yicha takliflari boshqaruvni tashkil qilish borasida muhim ahamiyatga ega tamoyillardir. Xususan: - ish haqi joyga emas, balki ishchiga hisoblanadi; - ustamalar tayinlash taxminlarga emas, balki aniq bilimlarga asoslanishi lozim; - aniq bilimlarga asoslangan ustamalar bir xil bo’lishi lozim; - chunki, shu tartibda belgilangan ustamalar sababli tovarlar arzon sotiladi, ishchilar esa odatdagidan ko’proq ish haqi oladilar; - aniq bilimlarga asoslangan ish haqi eng yaxshi ishchilarni yuzaga chiqaradi, ularga 12 Тейлор Ф.У. Научные основы организации промышленных предприятий. СПб., 1912. 2 Тейлор Ф.У. Усовершенствованная система сдельной оплаты. СПб., 1914.

ko’proq pul topishga imkoniyat beradi, ishda ataylabdan sekin ishlashga olib keluvchi sabablarni yo’q qiladi, ishchilar esa tadbirkorlarni hamkorlik qilishga undaydi 2 . O’z ilmiy izlanishlari natijasi bo’yicha Teylor muhim ilmiy asosga ega bo’lgan boshqaruvda chiziqli tizim o’rniga «bo’limlar» tizimini taklif qildi. Uning fikricha, chiziqli tizimda ishchilar armiyadagiga o’xshash, bitta va yagona boshliqdan topshiriq olar edilar. Endi esa, usta va brigadirning bajaradigan ishi 8 ta qismga bo’linadi va ishchilar bitta boshliq o’rniga bevosita 8 ta “tor” mutaxassislar, ya’ni o’z ishini professional darajada biladigan boshliqlar bilan munosabatda bo’ladilar. Teylor nazariyasi ma’muriy boshqaruv personali sonining keskin oshib ketishiga olib keladi, lekin shu bilan birgalikda, boshqaruvni tashkil qilishda muhim qadam qo’yildi, uning natijasi bo’yicha mehnat unumdorligi o’sishiga erishish imkoniyatlari yaratiladi. Teylorning bu ishi Kasaba uyushmalari tomonidan qattiq tanqid ostiga olindi. Kasaba uyushmalari teylorizm nazariyasi mehnatkashlarni ekspluatatsiya qilishning kuchaytiradi deb qaradilar. Bu nazariyaga nafaqat Kasaba uyushmalari, balki tadbirkorlar tomonidan ham tanqidiy qarashlar bo’lgan. Sababi - Teylor tomonidan taklif etilgan yangicha mehnatni tashkil qilish tizimidan foydalanish ishlab chiqarishni boshqarishning eski, an’anaviy, odatdagi usul va texnologiyalaridan voz kechishni, yangi tizimni joriy qilish bo’yicha mavjud o’z usullarini qayta ko’rib chiqishni taqozo etgan. Teylor nazariyasining nafaqat ilmiy, balkim amaliy ahamiyati ham katta bo’lganligi uchun ham, barcha progressiv yangiliklar singari bu nazariya, buning natijasi sifatida boshqaruv to’g’risidagi fan ham tan olindi. Ilmiy boshqaruv usullarini rivojlantirishda Teylorning izdoshlari bo’lgan, er- xotin Gilbertlarning ilmiy tadqiqot natijalari e’tiborga molikdir. Ular ishchining mikroharakatini tahlil qiluvchi usulni ishlab chiqdilar. Uning asosida - ishchining harakat kinogrammalari, ularning keyingi standart ketma-ketliklarini aniqlash imkoniyatlari yaratildi.

G.Gant bir muncha qiyin ishlarni rejalashtirish va bajarilishini tekshirishga imkon beradigan boshqaruvning chiziqli grafigini amaliyotga kiritdi. Gantning grafigi yoki boshqacha qilib aytganda diagrammasi hozirgi kunda amaliyotda keng foydalanilayotgan tarmoq grafiklarini rejalashtirishning tarkibiy qismi bo’lib xizmat qilmoqda. Gant diagrammalari xo’jalik yurituvchi subyekt faoliyatini kalendarli rejalashtirishda keng qo’llanilmoqda. Yuqorida sanab o’tilgan ana shu maktablar namoyondalarining ilmiy tadqiqot natijalari xususan, fannning nazariy asoslari (Teylor), boshqaruv usulari (Gilbertlar) hamda boshqaruvda chiziqli grafik (Gant) mamlakatimiz iqtisodining turli tarmoqlarida faoliyat yuritishayotgan tadbirkorlar uchun boshqaruvni eng samarali tashkil qilishni tavsiya qilish yo’nalishida ilmiy tadqiqotlar olib borayotgan maktab va olimlar uchun benihoya katta ham amaliy, ham ilmiy ahamiyatga egadir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. «O‘zbekiston Respublikasida tadbirkorlik to‘g‘risida»gi Qonun. – T., 15.02. 1991. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida”gi Qonuni – Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi, 2000 йил , 5-6 – son. 3. Bobojonov O., Junaniyozov K. “Boshqaruv hisobi” darslik – T., TDIU, 2005 y., 368 bet. 4. Гудушаури Г.В., Литвак Б.Г. Управление современным предприятием. – М.: ЭКМОС, 1998. 5. Друкер П. Стратегическое управление предприятием. – М.: Дело, 2000. 6. Забелин П.В., Моисеева Н.К. Основы стратегического управления. – М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг», 1998. 7. Кратко И.Г. Международное предпринимательство: Учебное пособие. – М.: ИНФРА-М, 2001, 272 б.

Похожие

Institutsional nazariyalarning paydo bo`lishi va rivojlanishi

Boshqaruvning mohiyati, tamoyillari va maqsadlari

Korporativ boshqaruvning - boshqaruv qarorlarini optimallash va modellashtirish

Menejment siyosiy boshqaruvning bir turi sifatida

Pulning rivojlanishi, funksiyalari va turlari