Бизнесда мулк тушунчаси ва мулкчилик шакллари - Экономика - Рефераты

Бизнесда мулк тушунчаси ва мулкчилик шакллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Бизнесда мулк тушунчаси ва мулкчилик шакллари Режа: 1. Мулк шаклларининг турлари, аҳамияти ва таркиби. 2. Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш жараёни. 3. Тадбиркорлик шакллари ва рақобатнинг кучайиши.

1.1. Мулк шаклларининг турлари ва таркиби. Ўзбекистон Республикасида «Мулкчилик тўғрисида» қонун қабул қилинган ва бу қонуннинг 4-моддасида курстилишича Ўзбекистон Республикасида мулк қуйидаги шаклларга бўлинади: -фуқароларнинг шахсий ва хусусий мулки; -жамоа мулки, шу жумладан оилавий, махалла, кооператив мулк, ижарага олинган Бизнес фаолияти мулки, акциядорлар жамияти, давлат Бизнес фаолиятиси жамоасининг жамоат ташкилотлари ва диний ташкилотларнинг мулки, турли хўжалик бирлашмалари ва уюшмалари мулки, юридик шахс ҳисобланган бошқа жамоалар мулки; -давлат мулки; -аралаш мулк; - қ ўшма корхоналар, ажнабий фуқаролар, ташкилотлар ва давлат, шунингдек ажнабий юридик шахслар мулки шаклида юзага чиқади. Ўзбекистон Республикасида мулкнинг хамма шакллари тенг ҳуқуқлидир. Шахсий мулк - индивидуал узлаштиришни билдиради, аммо хусусий мулкдан фарқлирок даромад топишга хизмат килмайди, балки шахсий эхтиежни қондиришга каратилади. Хусусий ва шахсий мулк биргаликда фуқаролар мулки дейилади. Жамоа мулки- бойликнинг муайян мақсад йўлида айрим жамоаларга бирлашган кишилар томонидан биргаликда узлаштирилишидир. Жамоа мулкининг афзаллиги шуки, бу мулк ишлаб чиқарувчининг узини мулкдор қилади. Бу ерда мулк эгалари ва ишловчилар айнан бир кишилардир, шу сабабли ишлаб чиқариш омиллари тўғридан- тўғри бирикади. Давлат мулкининг пайдо бўлишини ривожланиши қуйидагилар ҳисобидан бўлади: 1) мулкни давлат мулкига айлантирилиши; 2) давлат маблағи ҳисобидан Бизнес фаолиятилар курилиши;

3) жамиятда яратилган, аммо бошқа мулкларга тааллукли даромадларнинг бир қисмининг солиқ ундириши орқали давлат бюджетига олиниши. Аралаш мулк муайян бир объектнинг турли мулкдорлар иштирокида узлаштиришини билдиради. Мулкчилик шаклларининг яна бир аҳамиятлиси бу- қўшма мулкдир. қўшма мулк туфайли жалб этиладиган чет эл капитали янги технологияни олиб кирмокда. Четки капитал асосидаги қўшма Бизнес фаолиятиларнинг аҳамияти инвестицияни кучайтириш, миллий иқтисодиётни бозор муносабатлари асосида шакллантиришда ортиб боради. Катта маблағлар зарурияти шароитида қўшма мулк орқали чет эл капиталини жалб этиш заруриятидир. Мамлакатда мулкдорлик ҳуқуқини, хусусий тадбиркорлар манфаатларини кафолатловчи қонунлар, ҳуқуқий меъерлар, давлат ва норасмий ташкилотлар ҳамда муассасалар тизимлари вужудга келтирилганлиги ва уларнинг самарали фаолият курсатаетганлиги натижасида, 1997 йили, нодавлат секторининг улуши саноатда 51 фоизга, Қишлоқ хужалигида 98 фоизга етди, ишловчсиларнинг 70 фоизи хусусийлаштирилган иқтисодиёт хиссасига тўғри келди. Ишлаб чиқариш, савдо-тижорат, воситачилик, хунармандчилик, молия-банк, туризмда, эркин ижодий фаолиятда машгул хусусий сохибкорлар ва тадбиркорлар мустақил Ўзбекистонда шаклланаетган мулкдорлар синфининг илдам усаетган ички синфий кадамларидир. Мулкдорлар синфи тушунчаси энг кенг тушунчалардан биридир. Бозор иқтисодиёти ва бозор муносабатлари ривожланиши жараенида бу синфнинг ичидан табақаланиб, фарқланиб, тафовутланиб бориши мукарардир. Ҳозирги вазифа мулкдорлар синфининг шаклланишига кенг йўл очиб беришдир. Бу вазифани бажариш-Ўзбекистонни илгор давлатлар қаторига олиб чиқишда хал қилувчи омилдир. Мулкдор бошқаларнинг эмас, балки узининг истаги, розилиги, мойиллиги, хохишига кура уз мол-мулкига эгалик қилади. Мулкий

ҳуқуқнинг асосий юридик мазмуни унга эгалик қилишдан, фойдаланишдан, уни тасарруф қилиш билан боғлиқ ҳуқуқий ваколатлардан иборат. Ўз ҳуқуқий ваколати доирасида мулкдор бошқа мулкдор шахсларнинг талаби еки топширигига биноан эмас, балки узининг хохишига кура уз мулкига эгалик қилади, хохласа ўзининг мазкур ҳуқуқий ваколатини бошқаришга ўтказиши мумкин. Мулкдор ўз хохиши билан мулкидан фойдаланади, шунингдек, ундан ўзига зарур бўлган фойдали даромадларни ундириш учун ишлатади. Бозор муносабатларига ўтиш ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантириш мақсадида, фуқаролар узига тегишли мулкни кўпайтириш учун бошқа фуқароларни елланма мехнатга жалб қилиши мумкин. Фуқаро уз мулкий ҳуқуқини амалга ошириш учун тадбиркорлик билан шугулланиши, мулкни ижарага бериши мумкин. Фуқароларда утмиш тузум сундирган мулкий мустақиллик хиссини уйготиш, тиклаш, кенгайтириш ва мустахкамлаш-давлатимизнинг энг долзарб вазифаларидан биридир. Республика бозор иқтисодиётини биринчи босқичида мулкни хусусийлаштириш натижасида турли мулкчиликка асосланган кўп укладли иқтисодиёт яратилдики, шу асосда иқтисодиётни ички тузилиши узгариб, рақобатчилик мухити заминида хўжалик юритиш усули барпо этилди. Мамлакат иқтисодиётидавлат мулки билан бир қаторда жамоа, хусусий, акционерлик, ҳамкорликдаги ва бошқа турдаги Бизнес фаолиятилар ташкил топди. Давлат уз навбатида турли мулкчилик Бизнес фаолиятилари учун тенг иқтисодий шароит яратиш орқали ишлаб чиқаришни жонлантиришга эришилди. Турли мулкчилик иқтисодиёти мулк эгаларини ўқувли, ишбилармон, тадбиркор бўлишларини талаб қилиш билан кифояланиб колмай, балки истеъмолчилар ва бозор талабини урганиб, янги техника ва технология асосида арзон, сифатли товарлар ишлаб чиқариб, бозорни турли махсулотлар билан тулдиришни талаб этади, Президентимиз И. Каримов таъкидлаганидек: «Мулкчилик шакллари турлича бўлган Бизнес фаолиятилар

ўртасидаги рақобатчилик кураши уларни ишлаб чиқариб, бозорни турли махсулотлар билан тулдиришни талаб этади. Президентимиз И.Каримов таъкидлаганидек: «Мулкчилик шакллари турига бўлган Бизнес фаолиятилар ўртасидаги рақобатчилик кураши уларни ишлаб чиқаришни бошқаришнинг ички ташкилий тизимларини такомиллаштиришга, техника билан қайта Қуроллантиришга, фан ва техника соҳасидаги янги ютуқларни куллашга мослашишга, кам сарф-харажат қилган холда янада юқори сифатли ва энг арзон нархда махсулот ишлаб чиқаришга ундайди» Жахондаги саноати ривожланган мамлакатларнинг иқтисодий юксалишини мухим омилларидан бири турли мулкчилик иқтисодий хўжалик тизимини барпо этилган бўлса, унинг ривожланишига таъсир этувчи омили турли мулк шаклидаги Бизнес фаолиятлари ўртасидаги рақобат кураши ҳисобланади. 4.2.Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш жараени. «Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни «Мулкчилик ҳақида»ги қонунни руебга чиқариш учун шарт-шароитни таъминлади. 1993 йил 7 майда «Мулкчилик тўғрисидаги қонунга узгартириш ва қўшимчалар киритиш тўғрисида»ги қонунда мустахкамланиб қўйилган қонунга мувофиқ фақат жисмоний шахсларгина эмас, балки нодавлат юридик шахслар хам мулк ҳуқуқининг субъектлари деб эътироф этилади. Хусусийлаштиришнинг бир неча йўллари мавжуд: 1) давлат Корхоналарни акционерлик жамиятига айлантириш; 2) ижарага олинган давлат Корхоналарини жамоа мулкига айлантириш; 3) давлат мулкини фуқароларга бепул бериш; 4) давлат мулкини маъсулиятни уз зиммасига оладиган мулк сохибига бериш; 5) давлат мулкини чет эл фуқароларига бериш; 6) давлат мулкини аукционда сотиш орқали амалга ошириш мумкин.

Мулкни давлат тасарруфидан чиқариш-шуролар иқтисодий тизимини синдириб, унинг асоратларини бартараф этиш ва эркин бозор иқтисодиётига ўтишининг энг самарали йўлларидан бири. Бу тадбир хусусийлаштириш жараени билан мантикан богланган тушунча бўлиб, давлатга оид ташкилот, Бизнес фаолияти, муассасаларни ҳамда бирлашмаларни давлат тасарруфидан, яъни давлат ихтиеридан чиқариб, хусусий мулк эгаларига бўлиб бериш, аниқроги, уни сотиш тушунилади. Давлат тасарруфидан чиқариш-янги бошқарув тузилмаларини барпо этиш демакдир. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамаси 1994 йилнинг март ойида «Ўзбекистон Республикасида давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш жараенларини чуқурлаштириш бўйича давлат дастури»ни тасдиклади. Дастур бўйича: 1)Улар хусусийлаштиришнинг Республика дастурларининг устивор йуналишларини ҳисобга олган холда ишлаб чиқарилиши керак. 2) Хусусийлаштиришнинг минтакавий ва тармок дастурлари асосий қоидаларини амалга ошириш, қонун бўйича минтакада еки тармоқда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш учун масъул бўлган булинмалар ва мансабдор шахсларнинг маъсулият тартиби асосида тезкор ва сифатли бажарилиши керак. 3) Хусусийлаштиришнинг минтакавий ва тармок дастурлари асосий қоидаларини амалга ошириш қонун бўйича минтакада ёки тармоқда давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш учун масъул бўлган булинмалар ва мансабдор шахсларнинг масъулият тартиби асосида оператив ва сифатли бажарилиши керак. Исталган тармокни давлат тасарруфидан чиқариш концепцияси, мамлакатдаги ҳақикий иқтисодий ахволни ва унинг хусусиятини ҳисобга олган холда ишлаб чиқилади.Бунда бошқа давлатларда бўлиб ўткан иқтисодий танглик даврлари инобатга олинади. Товар-пул мутаносиблигига, асосан, давлат мулкининг бир қисмини сотиш, шунингдек, бюджет ва кредит

сиесатини узгартириш билан эришиш мумкин. Давлат самарасиз ишлаб чиқаришларни қўллаб-кувватлашдан воз кечиб, бу билан чуқур тузилмавий ўзгаришлар учун шарт-шароит яратиб бериши керак. Мулкий табақаланишни чекловчи ва ишлаб чиқариш инвестицияларини рагбатлантирувчи солиқ ислоҳати давлат тасарруфидан чиқариш кенг тус олишидан олдинрок амалга оширилиши керак. Ҳуқуқий шахслар ва фуқароларнинг, шу жумладан, хорижий фуқароларнинг қонун билан тақиқланмаган хар қандай хўжалик фаолиятида тенглик эълон қилинади. Ҳуқуқий шахслар ва фуқароларнинг хеч истисносиз, давлат мулки ҳисобланадиган мулк турларидан ташқари, хар қандай мулк турига, шу жумладан, ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қилиш ҳуқуқи кафолатланган. 4.3. Тадбиркорлик шакллари ва рақобатнинг кучайиши. Тадбиркорлик шакллари «Тадбиркорлик тўғрисида»ги қонуннинг 5- моддасига биноан қуйидагилардан иборат: -якка мехнат фаолияти; -хусусий тадбиркорлик-айрим фуқаро томонидан елланма мехнатни жалб этиш асосида амалга оширилади; -жамоа тадбиркорлиги-бир гуруҳ фуқаролар томонидан амалга оширилади; -ҳамкорликдаги тадбиркорлик- юридик шахслар ва фуқароларнинг уз мулклари ва мулкий ҳуқуқларини бирлаштириш асосида амалга оширилади. Бу Низомда курсатилишича, хусусий тадбиркор фаолияти турини амалга оширишда хўжалик юритувчи бошқа субъектлар ва мижозлар билан уз муносабатини шартнома асосида олиб боради. Ўз фаолиятини ёлланма мехнатни жалб қилиб амалга оширадиган хусусий тадбиркор юридик шахс сифатида номоён бўлади ва у Бизнес фаолиятини белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказиш шарт. Ўзбекистон тажрибаси курсатганидек, мулк шаклларининг амалдаги реализацияси таъминламагунча, рақобатбоп хўжалик юзага чикмайди. Рақобатнинг асосий воситаси нарх бўлади. Бозор иқтисодиётига ўтиш

даврида нархсиз рақобатга шароит бўлмайди, шу боисдан нархларни либераллаш, яъни уларни эркин куйиб бориш ва бозорда шакллантириш рақобатнинг асосий талаби ҳисобланади. Ўзбекистон давлат назорати остидаги нархлардан, келишилган нархларга, улардан эркин бозор нархларига ўтиш юз беради. ҚИСҚА ХУЛОСАЛАР Мулкнинг фуқароларнинг шахсий ва хусусий мулки, жамоа мулки, давлат мулки, аралаш мулк, қўшма Бизнес фаолиятилар мулки каби шакллари мавжуд. Ўзбекистон Республикасида мулкнинг хамма шакллари тенг ҳуқуқлидир. Ўзбекистоннинг мулк тўғрисидаги қонунда мулкий ҳуқуқларнинг барчаси курстилган. Мазкур қонуннинг биринчи бандига мувофиқ, Ўзбекистон Республикасида молк-мулкнинг мавжуд эканлиги ва унга нисбатан эгалик ҳуқуқининг бўлиши тан олинади. Давлат тасарруфидан чиқариш-шуролар иқтисодий тизимини синдириб, унинг асоратларини бартараф этиш ва эркин бозор иқтисодиётига ўтишнинг энг самарали йўлларидан бири. Давлат тасарруфидан чиқариш- янги бошқаарув тизилмаларини барпо этиш демакдир. Исталган тармокни давлат тасарруфидан чиқариш концепцияси, мамлакатдаги хукикий иқтисодий ахволни ва унинг хусусиятини ҳисобга олган холда ишлаб чиқарди. Тадбиркорлик ташкилик-ҳуқуқий шаклларининг қуйидаги: хусусий тадбиркорлик; кичик бизнес (кичик нархлр); хўжалик ва ижтимоий бирлашмалаар тадбиркорлиги; фермер хужалиги асосидаги тадбиркорлик; ижара ва жамоа хужалигидаги тадбиркорлик; чет эллик шериклар билан қўшма тадбиркорлик мавжуд.

Адабиётлар руйхати Асосий адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Бозор ислоҳатларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада эркинлаштириш соҳасидаги устивор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлар тўғрисида”ги Фармони // Халқ сўзи, 2005, 15 июн. 2. Каримов И.А. “Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни модернизация ва ислоҳ этишдир”. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлис Қонунчилик палатасм ва Сенатининг қушма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2005, 29 январ, 20- сон. 3. Ходиев Б.Ю., Қосимова М.С., Самадов А.Н., Мухиддинова У.С. Кичик бизнесни бошқариш. –Т.: “Ўқитувчи”, 2003. 4. Абдуллаев Ё., Каримов Ф. Кичик бизнес ва тадбиркорлик асослари.-Т.: Меҳнат, 2000. 5. Еременко А. Разработка бизнес-приложениий в Microsoft Business solutions-Alapta в ерсии. 3.0ҒФелексей Ермененко, Руслан Шашков. –М.: Альпина Бизнес Букс, 2005.-503 с. 6. Ходиев Б.Ю., ва бошқалар. Кичик тадбиркорлик асослари(ўқув-амалий қўлланма)-Т.:ЕҲ. ТЕМПУС “Консаудит”, 2004. 7.Rambler-http : // www / rambler, ru; 8. www. gov. uz.

Похожие

Кишлок хўжалигида мулк ва тадбиркорлик шакллари

Қишлоқ хўжалигида мулк ва тадбиркорлик шакллари

Мулк ва мулк муносабатлари

Кичик бизнесда маркетинг

Кичик бизнесда таваккалчилик