Biznes asoslari

Biznes asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Firmalarning shakllari 2. Biznesda sof xarajatlarning turlari 3. Me`yoriy xarajatlar

www.arxiv.uz Firmalarning shakllari Tadbirkorlik mavhum narsa bo`lmay, firmalar faoliyatida ifoda etiladi. Firma bozor uchun ishlovchi korxona. Korxona qaysi mulkka taalluqli bo`lmasin firma, zavod, fabrika nomlari bilan yuritiladi. Dehon xo`jaligi bundan istisno, u fermer xo`jaligi deb ataladi. Qishloq xo`jaligida shirkat firmalar ham faoliyat ko`rsatadi. Firma muayyan turdagi mahsulot ishlab chiqarishga va xizmat ko`rsatishga ixtisoslashadi, bozorga qarab ish yuritadi, iqtisodiy jihatdan mustaqil bo`ladi. Bozor iqtisodiyotiga o`tish davrida firmalarning mustaqilligi bir qadar cheklangan bo`ladi. Firmalar va xo`jaliklar, birinchidan, erkin bozor uchun ishlasalar, ikkinchidan, davlat buyurtmasiga binoan ishlaydilar, tovarni davlatga xarid narxiga ko`ra sotadilar. Shu jihatdan ular yarim mustaqil bo`ladilar. O`zining faoliyat miqyosiga qarab firmalar kichik, o`rta va yirik korxonalarga bo`linadi. O`zbekistonda ishlovchilar soni sanoat va qurilishda 50 kishigacha, boshqa ishlab-chiqarishda —25 kishigacha, fan va ilmiy xizmat ko`rsatish sohasida—10 kishigacha, chakana savdoda — 5 kishigacha bo`lgan korxonalar kichik korxonalar hisoblanadi. Korxonalar o`z navbatida kichik, o`rta va yirik biznesni tashkil etadi. Kichik va o`rta biznes sharoitga tez moslashadi, uning uchun pul topish oson, muhimi unda iqtisodiy xatar kamroq bo`ladi. Firmalarning turlari ko`p,ulardan asosiylarnni ko`rib chiqamiz. Хususiy firma ayrim shaxslarga yoki oilalarga qarashli korxona bo`lib, yakka xususiy mulk hisoblanadi. Bunday korxonalar asosan kichik biznes doirasida ish yuritadilar. Хususiy firma egasi yakka sohib, uning ustidan hech kim xo`jayinlik qila olmaydi, topishgan foydani o`zi oladi, ya`ni uni boshqalar bilan baham ko`rmaydi, zararni ham faqat o`zi ko`taradi. Bunday firmada xatar faqat bir kishi — sohib zimmasiga tushadi. Agar u o`z mulkini garovga quyib qarz olsa va uni to`lay olmasa mulkidan mahrum bo`ladi. Bunday firma soliq, qarz, ish xaqini to`lay olmasa, uning egasi uni qo`lga ilinadigan asbob-anjomlarini sotib bo`lsa ham o`z majburiyatidagi pulni to`lashga majbur etiladi. Хususiy firmalar tez yopilib va ochilib turadi. Shirkat-firmalari. Tadbirkorlikda javobgarlikni kamaytirish uchun shirkat shaklidagi firmalar tuziladi.

www.arxiv.uz Shirkat bir necha sohiblarning mulkini birlashtirish va talbirkorlikda olingan foydani baham ko`rishga asoslangan sherikchilik firmasidir. Shirkat, birinchidan, kichik miqdordagi pullarni jamlab katta pul yig`ish va uni tadbirkorlikka qo`yish imkonini beradi; ikkinchidan, tadbirkorlik javobgarligini ko`pchilik zimmasiga yuklab, har bir tadbirkor uchun xatarni kamaytiradi; uchinchidan, ko`pchilikka, hatto, puli ozlarning ham tadbirkorlik bilan shug`ullanishga imkon beradi, ya`ni u kapitalni demokratiyalashtiradi. Shu afzalliklar tufayli shirkatlar hozir keng tarqalgan. Shirkat firmalar ikki xil bo`ladi: a) Mas`uliyati cheklanmagan firma. Uning mulki sherikchilik asosida yuz aga keladi.Sheriklarning dastlabki mulki firmaning ustav kapitali deyiladi. Bu mulkka har bir sherik o`z hissasini qo`shadi. Ammo hissadorlar to`la huquqli va huquqi cheklangan sheriklarga bo`linadi. To`la huquqli sheriklar firmaning ham javobgarligini, foydasiyu zararini ham baham ko`radilar, ular ustav fondiga qancha pul qo`ysa, hissasiga qarab foyda oladilar. Agar Islomov firma ustav kapitalining 15 foizga bergan bo`lsa, u foydaning 15 foizini oladi. Agar Ollayorov 10 foiz qo`ygan bo`lsa, foydaning ham 10 foizini oladi. Bordiyu firma sinsa, 1 sheriklar zararni hamji hatlikda ko`taradilar, ya`ni bir sherik boshqasiniig javobgarligini ham zimmasiga oladi. Agar 5 kishi sherik bo`lsayu, ulardan 2 tasi firma zararini to`lashga qodir bo`lmasa, qolgan 3 sherik ular zimmasidagi zararni ham o`zinikiga qo`shib ko`taradi. Bu erda «kemaga tushganlarning joni bir» degan qoidaga amal qilinadi. b) Mas`uliyati cheklangan firma. Uning kapitali sheriklarning ustav fondiga qo`ygan pay» (hissasi) hisobidan shakllanadi. Shunday firmalar nomiga «limited» degan so`z qo`shiladi, bu iiglizcha “cheklangan” degan ma`noni bildiradn. Masalan, “Ko`ksuv LTD” degan firma bo`lsa, darhol uning majburiyati cheklanganliini tushunish kerak. Bunday firma bilan munosabatda bo`lganda firmaning faoliyatida ishkallik yuz bersa, undan faqat ustav kapitaliga teng pulni undirish mumkinligini esdan chiqarmaslik kerak. Uning to`lov majburiyatidagi bundan ortiqcha bo`lgan qarzni hech qanday yo`l bilan undirib bo`lmaydi. Masuliyati cheklangan firmalarning eng keng tarqalgan shakli hissadorlik jamiyatlari yoki korporatsiyalardir. Jamiyat jamlagan

www.arxiv.uz kapitalga qarab maxsus qimmatli qog`oz — aktsiya chiqaradi. Aktsiyani sotib olganlar hissadorlarga aylanadilar va foydadan o`z hissasi — dividendni olib turadilar. Yopiq jamiyat aktsiyalari faqat ma`lum guruh kishilari, masalan, korxona ishchi- xizmatchilari o`rtasida, ochiq jamiyag aktsiyalari esa barcha xohlovchilarga s otiladi. O`zbekistonda iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichida davlat korxonalari yopiq aktsiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi. Islohotlarniig ikkinchi bosqichida ochiq aktsiyadorlik jamiyatlari tuzishga usgivorlik berildi. Masalan, qishloq xo`jaligida jamoa xo`jaliklari yopiq jamiyatlar — paychilar xo`jaligi shakliga o`tkazila boshladi. 1996 yil g` yanvarga kelib O`zbekistondagi hissadorlik jamiyatlari soni 5500 ga etdi (1995 yil 1 yanvarda esa 2255); Davlat korxonalari — davlat mulki bo`lgan va uning nazorati ostida ishlovchi korxonalar. Bu korxonalar markaziy va mahalliy hokimiyatga qarashli bo`lib, ishlab chiqarishdagi davlat sektorini tashkil etadi, eng muhim va mas`uliyatli vazifalarni bajaradi (mudofaa, aloqa, eiergetika, transport va boshqalar).1996 yil boshida O`zbekistonda 16000 ta davlat korxonasi bor edi. Aralash firmalar xususiy, davlat va jamoa mulkining aralash mablag`lariga tayanadi. Qo`shma firmalar (korxonalar) ham shunday firmalar qatoriga kiradi. Aralash firmalarning milliy va xorijiy kapitalga tayangan korxonalari kengroq tarqalgan. Ularning kapitali hissadorlik qoidasiga binoan tashkil topadi, foydasi shunga qarab taqsimlanadi. 2001 yil boshida O`zbekistonda xorij kapitali ishtirokida tuzilgan 3301 ta qo`shma korxona bor edi. Bundan tashqari 1958 ta aralash mulkka asoslangan milliy korxonalar ham faoliyat ko`rsatdi. Konsortsium korxonalarining maxsus tashknl etilgan birlashmasi. Uning ishtirokchilari o`z mustaqilligini saqlab qolgan holda muayyan maqsad yo`lida birlashadilar. Odatda konsortsium moliyaviy ishlar yuzasidan tuzilib, unga davlat, banklar, moliya investitsiya kompaniyalari, yirik firmalar, har xil pul fondi tashkilotlari uyushadi, U katta mablag` talab qiladigan ishlarni bajaradi. Konsortsium odatda xolding kompaniya shaklida tuziladi. Хoldinglar sanoat-moliya guruhi hisoblanadn. Ular tarkibida bosh — ona korxona va har xil shuba korxonalar ma`lum maqsad yo`lida hamjihatlik bilan ishlaydilar.

www.arxiv.uz Kontsern korxonalarning ishlab chiqarish, investitsiya, moliya, texnika, tashqi iqtisodiy aloqalar sohasida birgalikda ish yuritishni ko`zlaydigan uyushma. Kontsern bir tarmoqlararo (konglomerat) birlashmalar shaklida tashkil etiladi. Firmalar shaxobchasi (filiali) yirik firmalarning tarkibiy qismi bo`lib, turli joylarda ish yuritadi. Mazkur korxona mustaqil bo`lmay, bosh firmaning bir qismi hisoblanadi. Mulkiy maqomidan qat`iy nazar firmaning korporativ guruhpy manfati mav jud. Firma ishlab chiqaruvchilar jamoasi. Bu jamoa a`zolarini birlashtiruvchi kuch ularning umumiy — foyda olishidan iborat Bu manfaat korxona meyorida ishlagandagina yuzaga chiqadi. Korxona jamoasi maqomi jihatidan uch toifaga bo`linadigan kishilardan tashkil topadi: 1) korxona egalari; 2) menedjyerlar (boshqaruvchilar); 3) yollanib ishlovchilar. Korxona egalari — bu mulkdorlar, korxonadagi moddiy resurslar, yaratilgan tavarlar va pul mablag`lari ularga tegishli. Ammo korxona maqomiga qarab mulkdorlar tarkibi turlicha bo`lishi mumkii. Mulkdorlarga korxona egasi - tadbirkorlardan tashqari ularning sheriklari bo`lmish menedjyerlar qisman oddiy ishchi-xizmatchilar ham kiradi. Ular korxona ishida nafaqat kapitali — mablag`i, balki mehnati va tadbirkorlnk iste`dodi, boshqarish mahorati bilan ham qatnashadilar. Firma mustaqil tovar ishlab chiqaruvchi sifatida u yoki bu sohaga ixtisoslashadi. Masalan, bir firma kiyim tiksa, boshqasi oziq-ovqat ishlab chiqaradi, yana boshqasi qurilish yoki yuk tashish bilan shug`ullanadi. Ixtisoslashuv tovarlarni sifatli chiqarish va arzonga tushirish shartidir. Shu sababli unversal, ya`ni hamma ish bilan shug`ullanuvchi firmalar bo`lmaydi, ular bir yoki bir necha tovarlar ishlab chiqarish sohasida ixtisoslashadi. Toshkentdagi “Qizil tong” firmasi ayollar paltosi va plashini, Chirchiqdagi «Guncha» firmasi bolalar kiyimini, Ko`qondagi Oxunboboev nomli firma erkaklar ko`ylaginn tikishga ixtisoslashgan. Ixtisoslashuvniig ikki afzal tomoni bor: birnnchidan mehnat unumdorligini oshiradi, xarajatlarni pasaytirib, foydani oshirish imkonini beradi. Ikkinchidan, sifatli tovar chiqarishni, binobarin. tovarning bozorda yaxshi sotilishini ta`minlaydi. Shu sababli chuqur ixtisoslashuv yuz beradi, firmalar faqat ayrim tovarlarnigina emas, balki mayda-chuyda butlovchi qismlarni ham ishlab chiqaradilar. Biznesda sof xarajatlarning turlari

www.arxiv.uz Har qanday firma kapital negiziga quriladi. Kapital foyda topish maqsadida firmaga qo`yilgan puldir. Bu pul firmaning o`z mablag`i va bankdan qarzga olingan puldan iborat bo`lib, asosiy aylanma kapitalni tashkil etadi (ular MDH mamlakatlarida asosiy va oborot fondlari deb yuritiladi). Asosiy kapital — bino-inshoat, mashina- uskunalarga sarflanadi, ular uzoq xizmat qiladi, masalan, bino 100 yil, mashina 5—10 yil, inshoat 200 yil ishga yarab turadi. Хizmat qilish davriga qarab ularning qiymati har yili qisman yaratilgan tovarlarga o`tadi, mahsulot sotishdan bu qism pul shaklida yana firmaga qaytib keladn. Shu qism amortizatsiya deyiladi. Masalan, tikuvchilik stanogi 500 ming so`m turadi va 5 yil xizmat qiladi. Har yili uning yordamida 50 ming metr gazlama to`qiladi, bu gazlama narxi 2,5 million so`m turadi, shundan 100 ming so`m stanokning amortizatsiyasi hisoblanadi va u stanok narxiga nisbatan 20 foizni gashkil etadi. Ishlab chiqarish uchun ashyoviy resurslar (xomashyo, yarim fabrikat, yoqilg`i, elektr energiya, har xil materiallar) va ish kuchi kerak, ularni olish uchun ketadigan pul oborot kapitali (fondi) deb ataladi. Ashyoviy resurslar uzoq xizmat qilmaydi, darhol ishlatiladi va ularning qiymati yaratilgan tovarlarga bir yo`la o`tadi. YAna gazlama misoliga qaytsak, uinng 2,5 million so`mdan iborat bir yillik qiymatida 100 ming so`m amortizatsiya bo`lsa, xomashyo, yoqilg`i, materiallar qiymati 1 million so`mga boradi. Ularni olish uchun ajratilgan pul aylanma kapitaldir. Bu pul faqat 200 ming so`m, chunki u bir yilda 5 marta aylanadi yoki qayta muomalaga kiradi. Bu pul gazlama sotilgach, firmaga qaytib keladi, unga yana ashyoviy resurslar olinadi. Bu pul yiliga 5 marta aylanganidan ashyoviy resurslar qiymati 1 million so`m bo`ladi. Firma o`zining pul shaklidagi kapitalni bozorda resursga aylantiradi. Resurslar ishlab chiqarishda qo`llanib, tovarlar va xizmatlar yaratiladi, ular bozorda sotilgach, firma kapitali qaytadan pul shakliga keladi. Firma kapitali bozorga pul shaklida chiqsa, u bozordan resurs shakliga kirib ishlab chiqarishga uning omillari sifatida qaytadi. Bu erda tovar va xizmatlar shaklida yana qayta bozorga chiqadi va u erda avval pul shaklini olib, so`ngra biror narsa sotib olingach, rssurslarga aylanada. Хullas, tadbirkor kapitali turli bosqichlardan o`tib, turli shakllarga kiradi va shu yo`sinda doiraviy (aylanma) harakatda bo`ladi. Firmannng faoliyati bozordan resurs sotib olishdan boshlanadi. Firma moddiy

www.arxiv.uz resurslar, ya`ni asbob-uskunar, stanoklar, transport va aloqa vositalari, xomashyo, yoqilg`i, har xil materiallarni, mehnat bozoridan ish kuchini sotib oladi, ya`ni ishchilarni ishga yollaydi. Kerak bo`lsa binolar va erni ham sotib oladi. Mabodo zarurat bo`lmasa, ularni ijaraga olib, xaqini to`laydi. Iqtisodiy rssurslar uchun qilingan sarf ishlab chiqarish xarajatlariga aylanadi. YAratilgan tovarlar va xizmatlar, bajarilgan ish birligi uchun sarflangan pul firmaning ishlab chiqarish xarajatlari deyiladi. Хarajatsiz hech qandan iqtisodiy faoliyat yuz bermaydi, binobarin, foyda topish mumkin emas. Tadbirkorlar orasida «xarajatsiz harakatning natijasi nolga teng» degan hazil-mutoyiba gap yuradi. Bu gapning tagida chuqur ma`no bor. Ishlab chiqarish albatta resurslarni talab qiladi, resurslarni esa hsch kim tekinga bermaydi, ularni sotib olishi kerak. Foydani im koni bori cha ko` payt iri shga int il maydigan firma bo`lmaydi, bunga erishish uchun xarajatlarni imkonn boricha pasaytirish talab etiladi. Bozordagi narx o`zgarmagan sharoitda foydani ko`paytirish sharti xarajatlarni kamaytirishdan iborat. Хarajatlar moddiy resurslar uchun sarflanadigan pul (moddiy resurslar sarfi), ish xaqi, har xil mukofotlar, ijtimoiy (sotsial) sug`urta ajratmalari kabi mehnat sarflari va tadbirkorni qoniqtiradigan pul daromadidan iborat. Tadbirkor ishbilarmonlik qobiliyati va zimmasiga mas`uliyatni olib tavakkaliga ish qilgani uchun el qatori foyda olishi kerakki, uning topadigan daromadi hech bo`lmaganda yuqori ish xaqidan kam bo`lmasligi shart. Agar tadbirkor shunday daromad topmasa, tadbirkorlik qilib, halovatini yo`qotishdan ko`ra yollanib ishlagani ma`qul. Aytaylik, malakali ishchi oyiga 8000 so`m topadi, tadbirkorning ko`radigan odatdagi foydasi bundan kam bo`lmagandagina u biznesga qo`l uradi. Mahsulot arzon-garov, ya`ni faqat xarajatni qoplaydngap narxda sotilganda ham tadbirkor foyda oladi , o`z ishini tashlab ketmaydi. Bozor iqtisodiyotida tanlash qoidasi va zimmaga tushgan xarajat, ya`ni iqtisodiy xarajat mavjud. Ishlab chiqarish uchun tanlab olingan resurslarni eng qulay ishlatgan sharoitlar xarajatlar, ya`ni o`z ishiga jalb etish uchun resurslar egalariga to`langan pul zimmaga tushgan xarajatlar yoki iqtisodiy xarajatlar deb ataladi.

www.arxiv.uz Muayyan bir resursni har xil ishlatish mumkin. Masalan, metalldan avtomashina, traktor, ekskavator, stanok, tramvay ishlab chiqarish mumkin. Bulardan qaysi birini ishlab chiqarish uchun resurs jalb etilsa, shunga ketgan xarajat iqtisodiy xarajat hisoblanadi. Binobarin, iqtisodiy xarajatlar muqobil ravishda tanlangan faoliyat xarajatlaridir. Хarajatlarni ishlab chiqarish doirasi bilan cheklab bo`lmaydi. Ular har xil xizmatlarga, chunonchi, savdo-sotiq, davolash, o`qitish, moliyaviy ish yuritish, maslahat berish xizmatlariga ham taalluqli. Tovarlarni oldi-sotdi qilish, ya`ni savdo xizmati ko`rsatish bilan bog`liq bo`lgan xarajatlar muomala xarajatlari deyiladi. Me`yoriy xarajatlar Firma o`z faoliyatini yuritish uchun tashqaridan resurslar sotib oladi va pullik xizmatlardan foydalanadi. Shuningdek, firma ilgari sotib olingan resurslarni–binolar, mashina. stanok, asbob-uskunalarni ham ishlatadi, ularga ham ilgari xarajatlar qilingan. Bundan tashqari firma ijara xaqi, banklardan olgan qarzi uchun foiz to`lab turadi. Shu boisdan xarajatlar tashqi va ichki xarajatlarga bo`linadi. Tashqi xarajkatlarga ish kuchi. xomashyo, yoqilg`i, energiya sotib olish, transport, aloqa va boshqa xizmatlar uchun, shuningdek, soliqlar uchun to`langan pul kiradi. Binolar, asbob-uskunalar, ijara xaqi va boshqa sarflarning hammasi ichki xarajatlar hisoblanadi. Хarajatlarga, bulardan tashqari, tadbirkorlik me`yordan foydasi ham kiradi. Shunday qilib xarajatlar o`zining kelib chiqish manbalariga qarab har xil sarflardan iborat bo`ladi. Хarajatlarning tarkibiy tuzilishi ishlab chiqarishning omillari bilan bog`liq. Ishlab chnqarishda esa doimiy va o`zgarib turadigan ikki omil ishtirok etadi. Doimiy omilga bino, inshoatlar, mashina va uskutsalar kiradi. Ishlab chiqarishdagi o`zgaruvchan omillarga qisqa vaqtda va tezdan o`zgartirlish mumkin bo`lgan ish kuchi, xomashyo, yoqilg`i, elektr energiya, har xil materiallar, mayda-chuyda asboblar kiradi, ularni tezda ko`paytirib va ozaytirib turish, ayni paytda ishlab chiqarish hajmini ham o`zgartirish mumkin. Omillarning har xil bo`lishi doimiy va o`zgaruvchan xarajatlarni paydo etadi. Miqdori ishlab chiqarish hajmiga qarab o`zgarmaydigan xarajatlar doimiy

www.arxiv.uz xarajatlar deyiladi. Shunday xarajatlar ham borki, ularning miqdori firmaniig faoliyatiga bog`liq bo`lmaydi, hatto firma ishlamagan taqdirda ham ularni qoplash lozim. Bularga renta to`lovlari (ko`chmas mulk uchun ijara puli), qarz foizi, reklama xaqi, garov puli, amortizatsiya ajratmasi, ijara xaqi, sug`urta puli, oldindan to`lanishi ko`zda tutilgan maoshlar kiradi. Masalan, firma banklar yiliga 10 foiz to`lash sharti bilan 100 million so`m olgan, demak u pul olganidan keyin uni ishlatadimi yoki yo`qmi, baribir, bankka yiliga 10 million so` m to`lashi shart. Yoki binoni 150 ming so`mga ijaraga olgan bo`lsa, shu pulni, korxonasi yoki ofisi turgan er uchun er egasiga ham 100 ming so`m er xaqi to`lashi zarur. Miqdori ishlab chpqarish hajmiga nisbatan to`g`ri mutanosiblikda o`zgarib turuvchi xarajatlar o`zgaruvchan xarajatlar deyiladi. Bu xarajatlar ish xaqi, xomashyo, yoqilg`i, har xil materiallar va yuk tashish xarajatlaridan iborat. Ishlab chiqarish hajmi ortsa, o`zgaruvchan xarajatlar ko`payadi, qisqarsa, kamayadi Masalan, to`qimachilik fabrikasi 10 million so`mlik gazlama to`qib chiqarish uchun 7 million so`m sarf qildi. Shundan 3 million so`m paxta tolasi, 1 million so`m buyoq, 1 million so`m elektr energiyasi sarfidir, Qolgan 2 million so`m mashina- uskunalar amortizatsiyasi, ijara xaqi va soliqlardan iborat. Aytaylik, fabrika gazlama to`qib chiqarishni 20 foiz oshirib, mahsulot hajmini 12 million so`mga etkazdi. Buning uchun qo`shimcha ravishda paxta uchun 600 ming so`m, bo`yoq uchun 200 ming so`m, elektr energiya uchun 200 ming so`m sarflandi. Ammo bu ish uchun ijara xaqi, mashina- uskunalar sarfini oshirish talab qilinmaydi. Doimiy va o`zgaruvchan xarajatlarning yig`indisi umumiy xarajatlar deyiladi. Umumiy xarajatlardagi siljishlarni eng avval o`zgaruvchi xarajatlar yuzaga chiqaradi. Iqtisodiyotda xarajatlarning umumiy mikdori emas, ularning samarasi muhim. Agar xarajatlarga nisbatan yaratilgan mahsulotlar tezroq o`ssa, ish samarali bo`ladi. Shu boisdan o`rtacha xarajatlarning ahamiyati katga. O`rtacha xarajat mahsulot birligiga sarflangan xarajatdir.

www.arxiv.uz Meyoriy xarajatlar. Me`yoriy xarajat deganda qo`shimcha ravishda mahsulot birligini ishlab chiqarish uchun ketgan qo`shimcha xarajat tushuniladi. Umumiy xarajatlardagi qisqa muddatli siljishlar faqat o`zgaruvchi xarajatlar hisobiga yuz beradi. Ularni oshirish yoki qisqartirish hieobidan ishlab-chnqarish hajmi o`zgaradi. Masalan, bosmaxona kitobni ko`proq bosib chiqarishi uchun qog`oz, bo`yoq, karton, elim, ip va elektr energiyasi sarfini ko`paytirishi kerak. Bunda mashinalarni ko`paytirmasdan, ularning ishlash soati oshiriladi. Sarflarni qisqa vaqtda o`zgartirish uchun resurslarni sotib olib, korxonaga keltirishning o`zi kifoya, bu esa uzoq vaqt talab etmaydi. Lekin bu yo`l bilan mahsulot hajmini oshirishning cheki bor. Firmalar tovariga talab oshgan kezlarda ishlab chiqarish hajmini oshirish uchun uzoq muddat talab etadigan ham doimiy, xam o`zgaruvchan xarajatlarni ko`paytirish zarur. YAna bosmaxona misoliga qaytsak, kitobning bozori chaqqon bo`lib, uni sotishga ko`proq tashlash uchun o`zgaruvchi xarajatlarni oshirish kifoya qilmaydi. Buning uchun yangi tsexlar va omborlar qurish, yangi harf teradigan, bosadigan va muqovalaydigan mashinalarni o`rnatish kerak bo`ladi. Albatta, uzoq muddatli o`zgarishlar vaqti bir xil emas. Masalan, yangi konni ochib, uni texiika bilan jihozlashga ko`p vaqt, bosmaxona uchun yangi tsex qurib, uni jihozlashga oz vaqt talab etiladi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan a dabiyotlar : 1. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qo`llanma A.E.Ishmuxamedov va boshq.-T.: TDIU, 2006. 2. Zаynutdinоv SH.N., Kаdirхоdjаеvа N.R. Bоzоr nаzаriyasi. Dаrslik – T.: TDIU, 2007y. 329 bеt 3. I.A.Karimov «Iqtisodiyotni erkinlashtirnsh va isloxatlarni chuqurlashtirish - eng muhim vazifa» «Хalq so`zi» 24 yanvar 2000yil. 4. Iqtisodni erkinlashtirish, resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish bosh yo`limiz. xalq so`zi 13 fevral, 2002 yil. 5. Bozor iqtisodiyoti va biznes asoslari: O`quv qullanma /A.E.Ishmuxamedov va boshq.-T.: TDIU, 2004.-160 c. 1 ekz. 6. Шевелева С.А. Основы экономики и бизнеса: Учебное пособие /С.А.Шевелева, В.Е.Стогов.- 2-е изд., перераб. и доп.- М.: ЮНИТИ, 2005.- 515 с. 1 экз. . 7. Maxmudov E.Х. Korxona iqtisodiyoti: O`quv qo`llanma. - T.: TDIU, 2004.- 208 c. 1 ekz. 8. Круглова Н.Ю. Основы бизнеса. учебник для вузов Издательство: РДЛ, 2005. 9. Кузнецов А. Основы рыночной экономики. Терминологический словарь. Издательство: Владос, 2004. 10. Куторжевский Г.А. Экономика. Основы теории. Учебное пособие, Издательство: Экономика, 2004.. 1. www.ziyonet.uz

Похожие

Kichik biznes korxonalarida biznes reja

Kompyuter integratsiyalashgan biznes

Biznes samaradorligi muammolari

Biznes va tadbirkorlik

Biznes rejani tuzish tartibi