Аудитда муҳимлилик тушунчаси ва аудиторлик таваккалчилиги - Экономика - Рефераты

Аудитда муҳимлилик тушунчаси ва аудиторлик таваккалчилиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

167.5 KB

Аудит да муҳимлилик тушунчаси ва аудиторлик таваккалчилиги Режа: 1. Аудиторлик фаолиятида хато ва хатарнинг баҳоланиши 2. Ички назоратни баҳолаш

1. АУДИТОРЛИК ФАОЛИЯТИДА ХАТО ВА ХАТАРНИНГ БАҲОЛАНИШИ Аудиторлик фаолияти аудитордан – қарор қабул қилишда ва уни асослашда мустақилликни талаб қилади. Корхонанинг ҳисоботлари текширилганида аудитор томонидан ундаги аниқланган, моҳияти ва мазмуни жиҳатидан муҳим (моддий) ва муҳимсиз (номоддий) хатога баҳо берилади. Бундан ташқари, аудитор томонидан ўзининг фаолияти буйича таваккалчилик даражаси ҳам баҳоланади. Моддийлик ва таваккалчилик тушунчаларини АҚШ компаниялари мисолида кўриш мумкин. Бу тушунчалар АҚШда – аудитни режалаштириш, корхона фаолиятини ўрганиш ва текшириш ҳамда бажарилган ишлар тўғрисида ҳисобот тузиш учун кенг қўлланилади. Корхона (мижоз) ҳақидаги ҳисобот ва бошқа турдаги маoлумотларни таҳлил қилиш ва тестдан ўтказиш асосида аудитор ушбу маoлумотлар холисона ва аниқ эканлиги ҳусусида ўзининг малакали фикрларини билдиради. Аудитор ўз ҳисоботида (якуний хулоса, билдиришнома) ташқи ҳисоботнинг асл ҳақиқатига қай даража мувофиқ эканлигини кўрсатади. Ташқи ҳисоботнинг ишончлийлиги баҳоланганида “моддийлик” тушунчаси кенг қўлланилади. Молиявий ҳисоб юритиш ва ташқи аудитда хато ёки тушириб қолдирилган рақамлар оқибатида шу ҳужжатлардан фойдаланган шахс ўз қарорини қабул қилган вақтида чалғитилган бўлса ёки зиён кўрса бундай хатолар моддий (муҳим) деб ҳисобланади. Хато ва тушириб қолдиришлар қуйидаги моддийлик даражасига бўлинади: Биринчи даражали хато ва тушириб қолдиришларнинг миқдори жуда оз ва мазмуни жиҳатидан шу ҳужжатлар билан ишлаётган шахснинг қабул қилаётган қарорларига та o сир кўрсата олмаган даражада бўлса, ҳисоботдаги бундай хато ва тушириб қолдиришлар номоддий (муҳимсиз, асосий эмас) деб ҳисобланади.

Иккинчи даражали – ҳужжатлардан фойдаланувчи шахснинг у ёки бу қарорларини қабул қилиб олишига та o сир кўрсата олувчи хато ва тушириб қолдиришлар киради. Лекин шунга қарамай, ташқи ҳисобот умумий асл вазиятини холисона акс эттириб, фойдали бўлади. Учинчи даражали – ҳисоб юритиш ва ташқи ҳисоботдаги шундай хато ва тушириб қолдиришлар кирадики, улар жами ҳисобот ма o лумотларининг яхлитлигича ишончли ва холисона эканлигига гумон туғдиради. Бундай бузиб кўрсатилган ма o лумот асосида ҳужжатдан фойдаланувчишахс тубдан нотўғри қарор чиқариши мумкин. Хато ва тушириб қолдиришларнинг учинчи моддийлик даражаси аниқланганида аудитор томонидан берилган якуний фактлар тўла-тўкис кўрсатилади ва номуносиб (салбий) баҳоланади. Иқтисодий моҳият ва моддийлик мазмунлари амалиётда кенг қўлланилади. Моддийликнинг амалий қўлланилиши қуйидаги босқичларга ажратилади: 1. Тестдан ўтказилаётган об o ект буйича йўл қўйилган хато ва тушириб қолдирилган миқдорларнинг сўнги чегарасини дастлаб ҳисоблаб чиқиш. 2. Хато ва тушириб қолиш миқдорларининг сўнги чегаралари умумий ҳажмини тест қилинаётган об o ектнинг ички таркибий қисмлари буйича тақсимлаб чиқиш. 3. Ҳисоб юритиш ва ҳисобот ма o лумотларининг тести асосида ички таркибий қисмлар буйича алоҳида ҳисобланган хато ва тушириб қолдиришларнинг асл миқдорини аниқлаш. 4. Тест қилинаётган об o ект буйича хато ва тушириб қолдиришларнинг асл миқдорини умумийлаштириб чиқиш. 5. Йўл қўйилган хато ва тушириб қолдириш миқдорларининг сўнги чегараси дастлаб ҳисоб-китоб қилинган хажми (1-босқич) билан аслида аниқланган (4-босқич) ҳажмлари қиёслаб чиқиш ва якуний хулоса чиқариш. Биринчи босқич . Аудитор – касб тажрибаси ва дастлабки таҳлил асосида ҳужжатдан фойдаланувчи шахсни чалғитолмайдиган ҳажмда мавжуд бўлган хато ва тушириб қолдириш миқдорларининг сунгги чегарасини белгилаб

олади. Энг кўп миқдордан ортиб кетган хатолар моддий деб ҳисобланади ва 1 ёки 2-номоддий даражасига зид эканлигига боғлиқ хода баҳоланади. Аудитор чегараларини белгилашда ҳар бир мижозга нисбатан алоҳида йўл тутади. Сўнги миқдордаги хатоларнинг пастки ва юқоридаги чегараларини ҳисоблаб чиқариш учун ма o лум кўрсаткичлар танлаб олинади. Кўпинча моддийлик даражаси сифатида фойда ва бошқа, масалан корхона маблағларида хиссадорларнинг улуши каби кўрсаткичлар танлаб олинади. Хато ва тушириб қолдиришларнинг хусусиятларини аниқлаш ҳамда ҳужжатдан фойдаланувчи шахснинг уларга нисбатан муносабатини билиб олиш катта аҳамиятга эгадир. Аудиторлик фирмаларидаги моддийлик кўрсаткичларини амалда қўллаш учун, хусусан моддийликни аниқлаш мақсадида танлаб олинган кўрсаткичнинг соф фойда, активлар ва бошқалар умумий ҳажмида хато миқдорининг сўнги чегараларини аниқлаш сингари асосий қолдиқларни мустақил равишда ишлаб чиқадилар. Шу каби ма o лумотлардан ва ўтган йилларда, ўтказилган аудит текшириш натижаларидан фойдаланиб, аудитор таҳлил асосида ҳар бир мижоз учун сўнги хато чегарасининг аниқ қиймат миқдорини ҳисоблаб чиқади (5-жадвал). Хато ва тушириб қолдиришлар миқдорининг сўнги чегарасининг ҳисоб-китоби 5-жадвал Кўрсаткич ларнинг номланиш и Ҳисоботд а кўрсатила гн миқдори Энг қуйи чегара Энг юқори чегара % миқдо ри % Миқдо ри

Соф фойда (сўм) 352000 5 17600 10 35200 Оборот активлари 1842000 5 91200 10 184200 Активларн инг умумий миқдори 2195600 3 65868 6 131736 Жорий пассивлар 314900 7 22043 10 31490 Иккинчи босқич: хато сўнгги чегарасининг умумий миқдори танлаб олинган кўрсаткичдаги ички таркибий қисмларга тақсимлаб чиқилади. Мисол тариқасида балансдаги жорий активлар пастки ва юқори чегараларининг миқдорлари олинади ва шу бўлим ичидаги моддалар буйича тақсимланади. Мазкур мисолда келтирилган амал ёрдамида ётган текширишлар тажрибасига асосланиб, “Жорий активлар” баланс бўлимининг нақд пул маблағлари, дебиторлар ҳисобварағлари, товар-моддий қийматликлар заҳираси каби моддалари учун сўнги миқдордаги хатонинг пастки ва юқори чегарасини аниқлаши мумкин. Умумий миқдорнинг тақсимланишини мисолда келтирамиз (6-жадвал). Баланснинг оборот активлари бўлимининг таркибий қисмлари буйича сўнги хато чегарасининг умумий миқдорини тақсимлаш 6-жадвал Оборот активлари бўлимининг моддлари қуйи чегарадаги миқдор (сўм) Юқори чегарадаги миқдор (сўм) Мавжуд пул маблағлари Дебиторлар билан ҳисоб-китоблар Моддий қийматликлар 4000 33000 55100 8000 66000 110200

заҳираси Жами 92100 184200 Аудит режалаштирилиши учун иккинчи босқич муҳим аҳамиятга эга. Аудитор мижоз ҳисоботидаги қалтис-тест қилиниши учун анча кенг маoлумотлар тўпланиши ва чуқур таҳлилни талаб этган жойларини ажратиб олади. Бу тадбир орқали аудитор сарф қилган меҳнатини оқилона ўлчамлаб (вақт ва молиявий сарф), фаолиятни бир йўналишда жамлайди. Учинчи босқич . Аудит жараёнида корхона (фирма) фаолиятибир неча асосий даврларга бўлинади. Бу даврларнинг ҳар бирида аудитор томонидан хўжалик операциялари билан бир қаторда, ушбу даврга жалб этилган баланс моддлари тестдан ўтказилади. Масалан, “Моддий қийматликлар заҳираси” счёти буйича баланс моддаларининг ишончлигини тест ўтказиш учун танлаб олинади. Дастлаб ҳисобот даврида қабул қилиб олинган барча моддий қийматликларнинг омбор ҳужжатларига киритилган ва сони ҳамда қиймати жиҳатидан акс эттирилиб, қайд этилиши аниқланади. Кирим ҳужжатлари бўйича репрезентатив танлаб олинган ма o лумотларни ажратиб, қай даражада тўлиқ акс эттирилгани аниқланади. Моддий қийматликлар мавжудлиги ва харакати билан боғлиқ бўлган бошқа хўжалик ма o лумотлари ҳам шу тариқа тест қилинади. Ушбу ма o лумотларнинг ҳар бири бўйича репрезентатив танлаб олиш асосида хатоларнинг асл миқдори аниқланади ва жамлаштирилиб, статистик услуб ёрдамида умумий ўрганилаётган ма o лумотларга кўчирилади. Масалан, товар-моддий заҳиралар счёти бўйича ўтказилган текшириш натижасида аудитор томонидан ҳисобга олинган ма o лумотларнинг ҳақиқий миқдорлардан 295000 сўмга ортириб юборилгани аниқланди. Бунда 250000 сўм миқдордаги дастлабки ҳужжатлар ва қийматликлар билан бажарилган операциялар бўйича ҳисоб юртитиш рўйхатлари ўрганиб чиқилган, тест қилинаётган жами ма o лмотлар миқдори эса 1270000 сўмни ташкил этган натижада, моддий заҳиралар счёти бўйича

ҳақиқий хато 173460 сўмни ташкил қилади (29600/250000қ1470000). Бу усул – репрезентатив танлаб олинган ма o лумотлар бўйича аниқланган ҳақиқий хато жами ўрганилаётган умумий ма o лумотларга кўчириш амалининг энг оддийсидир. Баланснинг бошқа счётлари бўйича ҳисоб-китоблари ҳам шу тартибда амалга оширилади. Олинган ма o лумотларни 7-жадвалда жамлаш мумкин. ТЕСТ ЎТКАЗИЛГАНДАН СЎНГ ОЛИНГАН ҲАҚИҚИЙ НАТИЖАЛАРНИ УМУМИЙЛАШТИРИШ Оборот активлари баланс бўлимининг моддалари Дастлабки ҳисоб- китоб қилинган ҳато ва тушириб қолдиришларнинг сўнги миқдори Тест натижасида аниқлаб олинган ҳақиқий хато Энг паст чегара Энг юқори чегара Нақд пул маблағлари Дебиторлар (-) Моддий қийматликлар заҳироаси Жами 4000 33000 55100 92100 8000 66000 110200 184200 3058 58682 173460 235200 Тўртинчи босқич. Тест ўтказилаётган жами об o ектда бўлган хато ва тушириб қолидиришлар умумийлаштирилади. Мисолимиздаги (7-жадвал) “Жорий ативлар” баланс бўлими бўйича бўлган ҳақиқий хатонинг умумий миқдори 235200 сўмни ташкил этган. Бешинчи босқич. Ҳақиқий хатонинг умумий миқдори (235200 сўм) биринчи босқичда дастлаб аниқлаб олинган сўнгги миқдори (92100 дан 184200 гача)

билан қиёсланади. Ҳақиқий хатонинг умумий миқдори дастлаб аниқланган чегаранинг энг кўп миқдордаги ортиқча бўлган муносабати билан мижоз ҳисоботининг ва айниқса баланснинг ишончли ва холисоналиги аудитор томонидан гумон остига олинади. Бундан ташқари, нақд пул маблағлари счёти бўйича ҳақиқий хато миқдори эхтимол қилинган хатонинг энг паст чегарасидан оз. Бинобарин, аниқланган хато ва тушириб қолдиришлар номоддийдир ва мазкур счёт бўйича ҳақиқий хато, эҳтимол тутилган миқдорнинг энг паст ва энг юқори чегараларида жойлашган. Ушбу счёт бўйича берилган ма o лумотларнинг ишончлийлигини аниқлаш учун қўшимча ма o лумот тўпланади. Моддий қийматликлар заҳираси счёти бўйича ҳақиқий хато миқдори сўнги миқдорнинг энг юқори чегарасидан ортиқчадир. Аниқланган хатоларнинг моддийлик даражасини белгилаб олиш учун аудитор ўз харакатларини айни шу майдонда кучайтириши керак. Ушбу счёт бўйича берилган ҳисоботнинг дастлабки ма o лумотлари ҳақиқатга тўғри келмаслиги қайд этилади ва ҳисоботга ўзгартиришлар киритилиши талаб этилади. Аниқланган камчиликлар ма o мурият томонидан тан олинмаган тақдирда аудитор ҳисоботнинг ишончли эканлиги тўғрисида номуносиб фикрни хулосасида билдиради. Аудитор фаолиятининг режалаштиришдаги бошқа таркибий қисмлари сифатида аудитор таваккалчиликни баҳолаш ва ма o лумот базасини аниқлаш амаллари ҳисобланади. Аудитор таваккалчилиги ва бизнес (тадбиркорлик фаолияти) таваккалчилигини фарқлаш мақсадга мувофиқдир. Аудитор таваккаличилиги (АТ) деб, аудитор э o тиборидан четда қолган хато ва тушириб қолдиришлар мавжуд бўлиши мумкинлиги холатида, ташқи ҳисобот ма o лумотларининг тўла ишончлилиги тўғрисида хулоса ясаб, ўз зиммасига ма o сулиятни олганлиги тушинилади. Бизнес таваккалчилиги мижознинг молиявий холати мустахкам деб тасдиқланган холатда, ушбу холатнинг аудиторга боғлиқ бўлмаган вазиятлар та o сирида ёмонлашиб кетганлиги ҳисобланади.

Аудитор таваккалчилиги қуйидагича намоён этилиши мумкин: бунда АТ- аудитор таваккалчилиги, ИТ-ирсий таваккалчилик, ДТ-детекцион таваккалчилик, НТ-назорат таваккалчилиги. Аудитор таваккалчилиги – аудитор амалларининг текшириш ҳисоботига нисбатан бир томонлама бўлишида намоён бўлади. Таваккалчилик нисбатининг паст бўлишини истаган аудитор – ҳисоботда хато ва тушириб қолдиришлар йўқлигига ишонч ҳосил қилиши керак. Нол p нисбатидаги таваккаличилик – ма o лумотларнинг мутлақо ишончлилигини билдиради. Амалда эса ҳисоботнинг пухта ишланганлигига тўла ишонч ҳосил қилиб бўлмайди, шунинг учун аудитор таваккалчилигининг нисбати 0 ва 1 (ёки 0 ва 100) фоиз ўрталарида бўлади. Аудитор таваккалчилигининг исталган нисбати ва аудит ўтказиш учун режалаштирилган ма ъ лумотлар базаси ўртасида тескари муносабат мавжуд: аудит таваккалчилиги қанча кам нисбатда бўлса, тест учун шунча кўп миқдорда ма o лумот тўплаш керак. Ирсий (хол бўлган) таваккалчиликда – бир қатор суб o ектив ва об o ектив кўрсаткичлар та o сири натижасида ҳисоботнинг моддий хатоларга мойиллик даражаси тушинилади. Бунда аудит ўтказилаётган ташкилотда ички хўжалик назоратининг умуман йўқлиги эҳтимол қилинади. Ички назорат та o сирининг йўқолганлигини – аудитор таваккалчилиги андозаси ичида назорат таваккалчилиги билан тушинтириш мумкин. Ирсий таваккалчилик – аудит учун режалаштирилган ма o лумот базасиниг ҳажмига тўла боғлиқ. Мижознинг ҳисоботидаги айрим атайлаб ва атайлаб қилинмаган хатолар мавжудлиги бир қатор ташқи ва ички кўрсаткичларга ҳам боғлиқ. Аудитор уларни таҳлил қилиб, баҳолаб, аудитнинг ма o лумот базасини тартига келтиради. Бундай кўрсаткичларга қуйидагилар киради: аудит ўтказилаётган корхона бизнесининг моҳияти ва мазмуни, бошқарув аппаратининг малакаси ва ҳалоллиги, ходимлар меҳнатини рағбатлантириш тизими, илгари ўтказилган аудиторлик текшириш натижалари, ғайриоддий ва нойб хўжалик операцияларининг мавжудлиги, ўрганилаётган умумий ма o лумотлар ва

репрезентатив танлаб олинган ма o лумотларнинг таркиби ва миқдори ҳамда бошқалар. Амалиётда аудитор, ирсий таваккалчилик нисбатини 50% ва бундан ортиқ миқдорларда белгилайди. Кўрсаткичларнинг сабий та o сири аниқланган тақдирда ирсий таваккалчилик нисбати 100% яқинлашиб келади. Назорат таваккалчилигида мижоз ички хўжалик назорати тизимининг самараси ҳисоб юритиш ва ҳисоботчиликдаги хатоларнинг келиб чиқишига йўл қўймаслик ёки уларни тузатиб чиқиш мақсадларида аудитор томонидан баҳоланиши тушинилади. Ички назорат структураси 3 таркибий қисмдан: мувоффақиятли назоратнинг ташқи шарт-шароитлари (бошқарув аппаратининг ички хўжалик назоратига бўлган муносабати), бухгалтерлик ҳисобининг самарали тизими, мижоз томонидан ишлаб чиқилган ва амалга оширилаётган умумий ва маҳсус назорат омилларидан ташкил топади. Назорат таваккалчилигини белгилашдан олдин қуйидаги асосий тадбирлар бажарилади: берилган ички назорат структурасидаги таркибий қисмларни пухта ўрганиб чиқиш асосида, йўл қўйилган хато ва тушириб қолдиришларни аниқлашга кафолат берилишини таoминловчи тадбирларни тузиш; умумий аудит дастуридаги ички назорат воситаларини тестдан ўтгазиш; уларнинг самаралигидан келиб чиқиб назорат таваккалчилигини баҳолаш. Назорат таваккалчилиги билан аудитринг маoлумот базаси ўртасида тўла боғлиқлик мавжуддир. Мижознинг ички хўжалик назорати аудит томонидан самарали деб топилганида, тест учун маoлумот тўплаш ҳажми қисқартирилиши мумкин. Детекцион таваккалчилик деб – аудит ўтказиш мобайнида ҳисоботлардаги хато ва тушириб қолдиришлар аниқланмаганда аудитор истаги билан аниқланувчи таваккалчиликка айтилади. Бунда ички назорат тизими ушбу хатоларни аниқлай олмагани ва тузатмаганлиги таҳмин қилинади. Детекцион таваккалчилик аудитор таваккалчилгининг моделини ўзгартириш асосида ҳисоб-китоб қилинади:

Детекцион таваккалчилик билан аудит маoлумот базаси ўртасида тескари муносабат мавжуд, детекцион таваккалчилигининг қисқариши – тест учун маoлумот ҳажмининг ортирилишини талаб қилади. Шундай қилиб аудит режалаштирилишининг муҳим таркибий қисми аудит таваккалчилиги бўлиб ирсий, назорат ва детекцион таваккалчиликлар таoсирида ўзгариб борувчи сунoий кўрсаткич ҳисобланади. Моддийлик ва таваккалчилик ҳамда улар билан боғлиқ бўлган кўрсаткичлар аудит учун маoлумот базасини шакллантириш каби тадбирлар ташқи аудит назарияти ва амалиётда асосий ўрин эгаллайди. Буюк Британияда аудит тадбирларни режалаштириш учун қўлланувчи, АқШдан фарқли улароқ таваккалчиликни баҳолаш услуби мавжуддир. Чунончи: аудит таваккалчилигига икки омил натижаси деб қаралади, яoни муҳим хатолар пайдо бўлиш хавфи ҳамда уларни аниқлай олмаслик хавфлари. Бу икки хавфлар ҳам алоҳида таркибий қисмларга бўлиниши мумкин: 1. Муҳим хато пайдо бўлиш хавфи икки хил таваккалчиликдан иборат, ички одатдаги ўзига хос таваккалчилик ва назорат таваккалчилиги. Ички ирсий таваккалчилик – бу баланс счёти қолдиғи (ёки бир неча операцияларнинг) ички назоратнинг заифлигидан муҳим хатога мойиллигидир. 2. Аудит мобайнида муҳим хатоларни аниқламай қолишлик хавфи икки турдаги аудит тестлари билан боғлиқ бўлган, алоҳида таваккалчилик натижасида вужудга келиши мумкин: таҳлилий ёритиш таваккалчилиги (ТЁТ) ва оборотлар тест таваккалчилиги (ОТТ). Юқоридаги қоидаларда ялпи молиявий ҳисоботга нисбатан туб моҳиятга эга бўлган хато муҳим деб ҳисобланади. Таваккалчилик қуйидаги тенгламада ифодаланиши мумкин: Бу ерда: АТ-аудит таваккалчилиги ИТ-ички одатдаги ўзига хос таваккалчилик НТ-назорат таваккалчилиги

ТЁТ-таҳлилий ёритиш таваккалчилиги ОТТ-оборотлар тест таваккалчилиги Ушбу тенгламанинг афзаллиги статистик танлаб олиш режаси тузилганида бу ўлчов ёрдамида талаб этилган ишонч (ўз зиммасига олинган таваккалчилик) фоизини ҳисоблаб чиқиш мумкин. Масалан, агар умумий мақсад 55 ли аудит таваккалчилигига эришиш бўлса, таваккалчиликнинг таркибий қисмлари қуйидагича баҳоланиши мумкин: Таваккалчиликнинг таркибий қисмлари: Таваккалчилик баҳоси: 60%*15%*90%862қ5% Кўпчилик фирмалар таваккалчилик даражаларини сон миқдорларида ўлчашга харакат қилмайдилар ва «юқори», «ўртача» ҳамда «паст» деб белгилашади. 2. ИЧКИ НАЗОРАТНИ БАҲОЛАШ Тизимли аудит – бу ички назорат асосида мустақил экспертиза ўтказишдир. Бунда, операцияларни назорат этувчи тизимлар кузатилади. Ички назорат тизими самарали ишласа, синчиклаб текширишлар керак бўлмайди, чунки хато ва тартиб бузилишлар бундай назорат тизими орқали аниқланганлигига ишонч ҳосил бўлади. Ҳисоб юритиш ва ички назорат тизимларини ўрганиб чиқишнинг ҳажми қўйилган талабаларга бера олишликларни аниқлаш тадбирлари – тизимларнинг мураккаблиги ва ташқи аудиторнинг ички назорат натижалари қониқарли бўўлса, мустақил ва холисона текширувлар сони қисқартирилиши мумкин. Ички назорат маoлумотлари асосида хулоса чиқариш ёки зарур бўлган қўшимча тадбирлар ўтказиш учун бу маoлумотларнинг етарли эканлигини ташқи аудитор аниқлаб олади. Ички назорат воситалари – амалга оширилаётган тафтиш тури ва мақсадларига мувофиқ ўрганилади ва баҳоланади. Молиявий ҳисобот юритилиши текширилганда, асосан, актив ва ресурслардан сақланиб

қолиниши учун амалга оширилаётган назорат чоралари ҳамда ҳисоб ҳужжатларининг аниқлиги ва тўлалигини таoминловчи чоралар текшириб чиқилади. Фаолиятнинг қонунийлигини таoминловчи назорат чоралари ўрганилади ва баҳоланади. Аудитор ўз ишини ташкил этишда молиявий ҳисобот мазмунини бузиб кўрсатувчи тартиббузарликни аниқлашга тайёр бўлиши керак. Ноқонуний фаолият аломатлари мавжудилигидан қуйидагилар далолат беради: баoзи ҳисоб регистрларининг бўлмаганлиги, ҳужжатларнинг қалбакилаштирилиши, рухсатсиз операциялар ёки нотўғри ёзувлар, ички назоратнинг харакатсизлиги, режадаги рақамлар билан натижаларнинг бир- бирига тўғри келмаслигида ифодаланган қониқарсиз тушинтиришномалар, фондларнинг ғайри-оддий тарзда сарфланиши ва маoлумотни қиёслашдаги тафовутлар, жарима ва пеня сифатида намоён бўлган тўлов ҳисоб- китобларнинг бажарилиши, банк интизомиринг бузилиши, номаoлум хизматлар учун маслахатчиларга тўланган тақдирлаш пуллари, хизмат учун олинган ортиқча пуллар, нақд пул билан йирик тўловлар ўтказмалари ва бошқалар. Бузиб кўрсатиш холлари мавжудилигига гумон туғилган бўлса, аудитор қўшимча текширув ва тестлар ўтказади, молиявий ҳисоботга тартиббузарликларнинг таoсир кўрсатишини аниқлайди, бузиб кўрсатишларга йўл қўймаслик хусусида маoмуриятга тавсия беради. Хўжалик фаолияти тафтиш қилинганида, текширилаётган корхона (фирма) раҳбарияти томонидан тақдим этилаётган молиявий маoлумотлар қайси назорат воситалари ёрдамида тўпланганлиги ўрганиб чиқилади ва баҳоланади. Аудитор, фирмада амал қилаётган операцияларни акс эттирувчи тизим билан танишиб чиқиши ҳамда молиявий ҳисобот тузиш учун асос тариқасида ундан фойдаланилганлиги қанчалик ўзини оқлаганлигини аниқлаб олади. Бу эса текшириш олиб бориш услубини танлашда, ҳисоб регистрларининг умумий фаолият назоратини, активларнинг сақланишини, молиявий ҳисобот тайёрланиши, қонунчиликка риоя этилишини таoминлаётганлигини

аниқлашда аудиторга ёрдам беради. Ҳисоб юритиш тизими – молиявий ҳисобот тайёрлаш учун фойдаланилган маoлумотларнинг тўпланишини ва тегишли ишлов берилишини доимо таoминлаши керак. Ҳисоб юритиш тизими фирманинг ҳажми, тузилмаси ва фаолиятининг турига мос келиши шарт. Ривожланган давлатлар ҳисобга олиш ва ҳисобот тизимини баҳолашда қуйидаги мезонларга амал қилишади: - ҳисобнинг тўлиқлиги, яoни акс эттирилиши керак бўлган назоратли кўрсаткичларни ҳисоблашда барча муомалаларнинг эoтиборга олиниши, масалан, махсулот реализацияси; - ёзувларнинг аниқлиги, яoни ҳисобот кўрсаткичлари бўйича маoлумотлар етарли даражада аниқ-равшан эканлиги, масалан, сарф- харажатлар; актив ва пассивларни қийматли баҳоланишининг ишонарли эканлиги, рақамларда воқеа-ходиса ва муомалаларнинг ҳақиқий холати акс эттирилиши – обoективлик, масалан, ишлаб чиқариш заҳиралари; ҳисобга олиш даври чегаралираг риоя қилишлик, шартнома суммалари ва вақтнинг мазкур даврига таалуқли харажатлари; - барча юридик (ҳуқуқий) расмийлаштирилган молиявий муносабатларнинг ҳисоботларида акс эттирилган ҳуқуқ ва мажбуриятларга риоя этиш; - маoлумотларнинг очиқлиги – барча ахборот ва тегишли ёзувларни акс эттириш. Ҳисоб регистрларида акс эттирилиши керак бўлган барча операциялар ҳақиқатдан ҳам у ерда акс эттирилгани, ёзувлардаги хато ва камчиликлар аниқлангани, ҳужжатларда қайд этилган актив ва пассивлар миқдори ҳақиқатга мувофиқ эканлигига ишонч ҳосил қилиниши керак. қуйида ҳисоб юритишнинг журнал-ордер шаклида синтетик ва аналитик ҳисоб аудитининг жадвали келтирилган. Жадвал Журнал-ордер шаклидаги ҳисобни аудитдан ўтказиш жадвали

Бухгалтерлик ҳисоби тизимининг текширилаётган ҳужжатлари Аудитнинг мақсадлари ва тадбирлариЖурнал-ордерлар ва ёрдамчи регистрлар Дастлабки ва бошқа ҳужжатлар 1-сонли журнал- ордер (кредит бўйича) ва 1-сонли қайднома (дебет бўйича) 50-«касса» счёти Кассадаги пул харакати тўғрилигини исботловчи банк кўчирмаси, кирим ва чиқим касса ордерлари, бошқа ҳужжатлар, чеклар. Пул маблағларини ҳужжатларга тўлиқ киритилгани ва асос билан сарфланганини текшириш. Банк чеклари, кирим касса ордерлари билан қиёслаш, маблағ тўловини асослаб берувчи ҳужжатнинг мавжудлиги ва ишончлигини, ҳамда кассир ҳисоботидаги ёзувларга мос келишини текшириш. 2-сонли журнал- ордер (кредит) ва 2- сонли қайднома (дебет) -«ҳисоб- китоб» счёти Банк кўчирмалари тўлов талабномаси, тўлов топшириқлари. Ҳисоб варақларининг тўғри юритилишини ва дастлабки ҳужжатларнинг банк кўчирмаларига мувофиқлигини текшириш. 3-сонли журнал- ордер (кредит) 3- сонли қайднома (дебет) -банкдаги махсус счётлар. - Аккредитивлар ҳисобварағи. -Чек дафтарлари. -Пул ҳужжатлари. - Банк кўчирмаси, чеклар рўйхати, тўлов топшириқлари. Маблағларнинг аккредитивларга киритилгани уларни ҳисобдан чиқариб ташланиши ва қайта тикланишини текшириш. Маблағларнинг чек дафтарчаларига тўғри депонация қилиниши ва ҳисобдан чиқариб

Йўлдаги пул ўтказмалари ташланишини, қолдиқнинг банк кўчирмаларига мсо келишини текшириш. 4-сонли журнал- ордер (кредит) 4- сонли қайднома. Банк қисқа муддатли кредитлари (тури бўйича). -Узоқ муддатли банк кредитлари. -қисқа муддатли қарзлар. - Узоқ муддатли қарзлар. Банк кўчирмалари, тўлов топшириқлари, кредитлаш ва қарз шартномалари, тўлов ҳисоб-китоблари. Кредит шартномаси мавжудлигини ва шартларини текшириш, банк кўчирмаларининг тўғрилигини қиёслаштириш ёрдамида ўрганиб чиқиш, чекларнинг тўлиқ мавжудлиги борасида чек дафтарчасини текшириш. 5-сонли журна- ордер дафтари (кредит) 5-сонли регистр (дебет). счёт Ходимлар учун банк кредитлари. Банк кўчирмаси, тўлов топшириқлари, қарз бериш ҳақидаги шартномалар. Кредитлашнинг асосланганлиги, қопланиш тури бўйича кредитнинг расмийлаштирилишини ўрганиб чиқиш. 6-сонли журнал- ордер ва 5-сонли қайднома. - Таoминотчилар билан ҳисоб- китоблар. -Олинган аванслар бўйича ҳисоб-китоб. Ҳисоб регистрлари ва уларга тегишли ҳужжатлар. Ҳисоб-китобларни текшириш, қабул қилиб олинган қийматликлар сони ва қиймати бўйича ҳужжатларга тўғри киритилганига аванс ўтказилиши шартномада ёки қўшимчалар орқали ўтилганига ишонч ҳосил қилиш. 7-сонли журнал- Аванс ҳисоботлари, кирим Ҳисобдан чиқариб ташланган

ордер дафтари (дебет кредит) счёт. Ҳисобот берувчи шахслар билан ҳисоб-китоб ва чиқим касса ордерлари. сарф-харажатларнинг ҳақиқий сарфларга мос келишини текшириш. Аванс ҳисоботи билан биргаликда асословчи ҳужжатлар мавжудлигини ҳисобот берувчи шахс томонидан олинган маблағларнинг тўлиқ ҳужжатларга киритилганлигини аниқлаш. Журнал-ордер дафтаридаги ёзувларни аванс ҳисоботи билан қиёслаш. 8-сонли журнал- ордер ва 8сонли қайднома (а,б,в,г). - Нобюджет тўловлар бўйича ҳисоб- китоблар. -Меҳнатга ҳақ тўлаш бўйича ходимлар билан ҳисоб-китоблар. - Ижтимоий суғурта ва таoминот бўйича ҳисоб-китоблар. - Турли дебитор ва кредиторлар билан ҳисоб-китоблар. - Даoволар бўйича ҳисоб-китоблар. - Бўлинма бўйича ҳисоб- китоб қайдномаси, шахсий ҳисобварақалар, ҳисоб- китоблар, маoлумотномалар, тўлов тури бўйича маoносини очиб берувчи варақалар, даoво аризалари, тижоратчилик ҳужжатлари, солиштириш қайдномалари, ходимлар билан тузилган қарз шартномалари, кредитга олинган мол ҳақида маoлумотнома, таoсис шартномалари, акциялар эмиссияси ва уларга обуна Маoлум бир кредитор ёки дебиторлар бўйича пул миқдорларининг тўғри киритилишини текшириш, ҳисоб-китобларнинг қонунчиликка мувофиқлиги ва арифметик ҳисоб- китобларнинг тўғрилигини текшириш. Шартномалар, хўжалик суди қарорлари, ҳисоб-китоблар аҳволини ўрганиб чиқиш. Махсулот ишлаб чиқариш ҳажми ва унинг таннархи, бухгалтерия ҳисоби тизимининг ишончлилиги ҳақидаги маoлумотлар ёрдамида

Бошқа операциялар бўйича ходимлар билан ҳисоб- киоблар. Кредитга сотилган мол учун ҳисоб-китоблар, моддий зарарни қоплаш бўйича ҳисоб-китоблар. - Таoсисчилар билан ҳисоб-китоблар. бўлиш ҳақидаги маoлумотлар, ҳисоб- китобларни қиёслаш далолатномалари ва бошқалар. бюджетга ўтказилган солиқ ҳисоб-китобларини текшириш. Танлаб олиш тарзида назорат қилиш услуби ёрдамида иш ҳақи тарқатиш қайдномасидан маoлум шахсларни ажратиб даромаддан солиқ ҳисоблаш ва тўлов турлари бўйича пул ушлаб қолиш ҳисобларининг тўғрилигини текшириш. 9-сонли журнал- ордер дафтари (кредит) ва 9 -сонли қайднома (дебет). - Боқилаётган уй хайвонлари (ёрдамчи хўжалик мавжудлиги холатида). Хайвонларни жойдан жойга кўчирилгани ҳақидаги ҳисобот, вазни ва кўпайгани бўйича ҳужжатлар, сўйилган ва улатга учраган хайвонлар бўйича далолатномалар. Хайвонларни қабул қилиш ва топшириш ишларининг ҳужжатларда тўла акс этттирилганини текшириш, хайвонлар сўйилганида чиққан гўшт ҳажмининг меoёрларга тўғри келишини, хайвонлар боқилини ҳисобидан махсулот етказилишини текшириш. 10-сонли журнал- ордер дафтари (10/1, 10/2) ва 20-Асосий ишлаб чиқариш счёти бўйича ишлаб чиқариш ҳисоботлари, -Давр харажатлари Лимит ҳисоб-китоб ҳужжатлари, моддий жавобгар шахсларнинг ишлаб чиқариш ҳисоботлари, рўйхатлар, юк-транспорт ҳужжатлари, ҳисоб-китоблар маoносини очиб берувчи ёзувлар. Ишлаб чиқариш учун берилган материалларнинг лимитга мувофиқлигини, нархланишининг асосланганлигини текшириш, материал сарфлаш меoёрларига риоя этилишини, ҳисоб юритиш рўйхатлари, ишлаб чиқариш ва моддийлик ҳисоботларига мувофиқлигини текшириш, айрим турдаги

сарф-харажатлар таннархларига тўғри киритилганини текшириш. Текширишдан олдинги ордер дафтарларидан фойдаланиш зарур. 11-сонли журнал- ордер (кредит) ва 11-сонли қайднома (дебет). - Махсулотни сотиш, -Жўнатилган моллар, -Бўнак тарзида буюртмачилар билан ҳисоб- китоблар. Ҳисоб регистрлар, маoлумотномалар ва уларга тегишли ҳужжатлар, юк-транспорт ҳужжатлари, жўнатиш ҳақидаги буйруқлар, харидорларга мол сотилгани ҳақидаги ва тўлов бажарилгани ҳақидаги ҳужжатлар, асосий маблағлар бўйича пул тўлови ҳақидаги ҳужжатлар, тўлов топшириқлари ва талабномалар, омбор ҳисобида юритилувчи варақалар, ишлаб чиқариш ва моддий ҳисоботлар. Чиқарилган махсулот ҳажмини ордер- дафтарларидаги маoлумотларнинг ишлаб чиқариш ҳисоботларига мувофиқлигини, ушбу ҳисоботдаги маoлумотларнинг дастлабки ҳужжатларга мувофиқлигини текшириш. Материаллар ва бир йиллик махсулотнинг ҳаракатини саналар бўйича текшириш. 37- ва 40-счётладаги ишлаб чиқариш ҳамда омбор ҳисоби маoлумотлари билан қиёслаш. Чиқарилган махсулотларнинг ҳақиқий таннархини тасдиқловчи текшириш натижаларидан фойдаланиш. Махсулот чиқариш учун берилган ҳужжатларни тўлов бажарилгани ҳақидаги ҳужжатлар билан қиёслаш, махсулот жўнатиш ва сотиш

ҳисоб варақалари бўйича тўлов пулини тўғри киритилишини текшириш. 12-сонли журнал- ордер дафтари ва 12-кайднома, - Резерв фонди, - Тақсимланган фойда, - Келгусидаги сарфлар ва тўловлар, - Мақсадли тушумлар ва мақсадли молиялаш. Ҳисоб-китоблардаги маoлумотлар маoносини очиб берувчи варақалар, буйруқлар, маoмурият қарорлари, таoсисчилар, хиссадорлар мажлисларининг қарорлари. Фондларни мақсадга мувофиқ сарфланганлигини аниқлаш. Тўловларни асослантирувчи ҳужжатлар мавжудилиги ва тўғрилигини текшириш, фондларнинг тўғри шакллантирилганлиги ва мақсадли сарфлар учун маблағларнинг етишарлигига ишонч ҳосил қилиш. Ташкил этилаётган фондларнинг қонунчиликка, низомга, директорлар кенгашининг қарорларига, қоидаларга, тавсия этилган ҳисоб- китобларга мувофиқлигини текшириш. 13-сонли журнал- ордер ва 13- қайднома, -Низомий фонд, -Асосий воситалар, -Асосий воситаларнинг эскириши, - Номоддий активлар ва бошқалар. Асосий воситаларнинг қабул қилиниши ва фойдаланишга киритилиши ҳамда тугатилиши ҳақидаги далолатномалар, таҳлилий ҳисоб юритиш варақлари ва рўйхатлари, низом, таoсис шартномаси, қимматбаҳо қоғозлар эмиссияси учун берилган Асосий воситаларнинг сони ва қиймат жиҳатидан ҳужжатларга тўлиқ киритилганига ишонч ҳосил қилиш, ашёвий йўқлама натижаларини асосий маблағлар ҳисобини юритиш, маoлумотлар билан ва йўқлама рўйхати билан қиёслаш. Асосий воситаларнинг ҳисобини юритиш бўйича

рухсатнома. йўқлама варақаларини қабул қилиш далолатномаси ва техник паспортлар билан қиёслаш. Фойдаланиш муддатлари, қайта баҳоолаш ва асосий воситаларнинг эскиришини ҳисоб-китоб қилиш натижаларига аҳамият ажратиш. Счётлар бўйича пул киритилишининг тўғрилигини ва ҳисобга киритилган номоддий активларнинг таoсис шартномаси шартларига ва дастлабки ҳужжатларга мувофиқлигини текшириш. Номоддий активларнинг эскириши ва ҳисобдан чиқариб ташланиши хусусидаги хулосаларнинг асосланганлигини аниқлаш. Низомий фонднинг таoсис шартномасига ва низомга мувофиқлигини, акция обуначиларини рўйхатга олиш қоидаларига риоя этилаётганини, қимматбаҳо қоғозлар эмиссияси учун берилган рухсатнома мавжудлигини текшириш. 14,15-сонли журнал- Ҳисоб-китоблар Махсулот сотиш ҳажми ва

ордер ва 15сонли қайднома, -Фойда ва заралар, - Фойданинг сарфланиши, - Шубҳали қарзлар бўйича резервлар счётлари маoносини очиб берувчи варақалар, маoлумотлар. сотилган махсулот таннархи бўйича ўтказилган маблағни текшириш учун фойдаланиш. Тақсимланмаган фойда миқдорини аниқловчи ҳисоб- китобларни текшириш. Айрим турдаги даромад ва зараларнинг фойда ҳисобига асосли киритилишини текшириш, фойда бўйича солиқларни ҳисоб- китобларини арифметик жиҳатидан тўғрилигини ва мувофиқлиги, резерв фондига пул ўтказмалари, шубҳали қарзлар бўйича резервга мақсадли молиялаш ўтказмаларини текшириш. Дивидендларни тақсимлаш ҳисоб-китобларини, фойдани тақсимлаш бўйича счётлар корреспонденциясини текшириш. 15,16-сонли журнал ордер дафтари, - Нокапитал ишлар, - Келгуси даврлар учун сарфлар Капитал сарфлари, капитал ва жорий таoмирлаш ишлари бўйича ишлаб чиқариш ҳисоботлари, регистрлар ва уларга тегишли ҳужжатлар. Вақтинчали титул ва нотитул иншоотларнинг қурилиши учун сарфланаётган маблағларнинг тўғри ва қонунийлигига ишонч ҳосил қилиш. қурилиши тўхтатилган обoектларнинг бузиб

ташланиши ва демонтаж қилиниши учун сар- харажатларнинг айрим турлари вужудга келиши ва ҳисобдан чиқариб ташлаш тартибини текшириш. Ҳисобга олиш тизимини текширишда муайян аудиторлик тадбирлар бажарилади. Улар қуйидагилардан иборат: - корхона (фирма) тўғрисидаги ахборотларни олиш ва таҳлил қилиш; - ҳисобга олиш тизимини қўйилган талабларга мувофиқлигини текшириш; - ҳисобга олиш тизими фактларини ёзма баён этиш, ҳужжатлар айланиш тасвири ёки анкета тузиш асосида таҳлил қилиш; - мижоз (буюртмачи) ўтказган таҳлил натижаларининг унинг рухсати билан текшириш ишларига жалб этиш; - операцияларни ҳисоб тизимида қайдлашнинг шубҳали жараёнларини кузатиш; - аудитор ўтказган мустақил текшириш натижасини ҳисоб маoлумотларига мувофиқ келишлигини текшириш. Ҳисоб тизимларини ўрганишда аудиторлар текширишларнинг турли методларидан фойдаланишади. Кичик корхоналарни текширишда энг қулай услуб – фактларни ёзма баёнлаш ҳисобланади. Мазкур услуб ҳар бир камчиликлар бўйича унинг сабабларини очиб ташлаш ва бартараф қилиш бўйича тадбирларни белгилаш имконини беради. Бухгалтерия ҳисобининг аҳволини ўрганиш учун аудит бошлашдан олдин назорат варақаларидан фойдаланиш мумкин. Назорат варақалари – олдиндан тайёрланган ўзига хос саволлардан иборат стандарт ҳужжатлар бўлиб, ушбу саволга олинган ҳар бир салбий жавоб – ҳисоб соҳасида назоратнинг яхши

йўлга қўйилмаганлигидан далолат беради. Бундай анкеталар фирма фаолиятининг алоҳида йўналиши (обoектлари) бўйича қўшимча саволлардан тузилган бўлиши керак. Ҳисобга олиш тизими ичида ҳужжатлар ҳаракатини график тасвирловчи ҳужжат айланиш схемаси аудиторлик текшириш амалиётида кенг тарқалган. Улар ҳужжатлар харакати йўлидаги назорат босқичини ифодалайди ва барча операциялар тегишли ҳужжатларда акс эттирилганлигига ишонч ҳосил қилиш имконини беради. Натижада фактларни атрофлича ёзма баён қилишга зарурат қолмайди. Ҳужжатлар айланиш схемасини тузишда символ ва шартли белгилар қўлланилиб, бу схемалар тушиниш ва назорат қилишни соддалаштиради. Ҳисобга олиш тизими билан бир қаторда ички назорат ҳам текширишдан ўтказилиб, у кадрлар назорати, бошқарув назорати, ички аудит ва назоратнинг бошқа турларини ўз ичига олади. Аудитор ички назоратнинг обoективлиги ва маoлумотларининг ҳақиқий аҳволига мувофиқ келишига ишонч ҳосил қилади. ички назорат тизими активларининг бутлиги, фирма фаолиятини самарали ва изчил юритилишини таoминлаш операцияларини ўз вақтида ва тўлиқ акс эттирилишига ёрдам бериши керак. Корхонани текширишда иш режасининг тузилганлиги, ходимларнинг вазифалари ва ҳуқуқларини тақсимланиши ҳамда уларнинг бажарилиши, моддий қийматликларни олиш учун маoсул ходимларнинг тайинланиши таҳлил қилинади. Ички назорат ахборотларини тўлиқ, мунтазам ва асосли акс эттирган тарзда аудитор ундан фойдаланиши мумкин. Ички назорат маoлумотларига таяниб қолмасдан, аралаш ва мустақил текширишлар, анкетали сўроқ ўтказиш ва баҳоловчи варақалар тузиш мақсадга мувофиқ бўлади. Маoлумотларнинг бир-бирига мос келмаслиги ва ички назоратининг сифатига шубҳа туғдирган барча вазиятлар аудитор томонидан текширилиши керак. Ички аудит ички назоратнинг таркибий қисми ҳисобланади. Унинг

вазифасига ҳисоб тизими ва ички назоратнинг бошқа бўлинмалари устидан кузатиш, молиявий ахборотларни бошқарув мақсадларида ўрганиш, олди- сотди ишларини натижавийлиги ва самарадорлигини текшириш, хўжалик фаолиятини таҳлил қилиш методлари билан танишиш ишлари киради. Ташқи аудитор ички назоратнинг натижалари ва хулосаларидан фойдаланиши мумкин. Бунинг учун ички назоратнинг самарадорлиги қуйидаги йўналишлар бўйича баҳоланади: ички аудитнинг мақсадлари ва кўлами, аудиторнинг фирма бошқаруви таoсирида мустақиллик даражаси, ишни ташкил этилиши, ички аудиторларнинг билимдонлиги (касбий тайёрганрлиги, тажрибаси), ички аудитор ҳисоботларининг сифати, текширув дастурларининг белгиланган муддатларда бажарилиши, аудит жараёнида очиб ташланган камчиликлар, ички назорат натижалари ва ташқи аудиторлик текширишларнинг мувофиқ келишлиги. Ички аудитнинг самарадорлиги ёзма хулосада баҳоланади ва бошқарувнинг аудиторлик ишлар паст савияда ўтказилаётган бўлинмалари ҳамда аудиторлик текширишларга қай даражадаишонч ҳосил қилиш мумкинлиги кўрсатилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. - Т.: Ўзбекистон, 1992 йил 8 декабр. 2. Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодекси. Ўзбекистон Республикаси Олий мажлисининг 29.08.96 йил. 257 1-сон қарорига мувофиқ, тасдиқланган 1997 йилнинг 1 мартидан кучга киритилган. 3. Ўзбекистон Республикаси Жиноят Кодекси. 22.09.1994 йил 4. Ўзбекистон Рсспубликаси Олий мажлисининг № 120-12 сон қарор билан тасдиқланган (01.04.1995 йил кучга кирган) 5. Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодекси 24.04.1997 6. Ў збекистон Республикаси Олий мажлисининг №396 1-сон қарор билан тасдиқланган. ! 7. Ўзбекистон Республикаси «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»ги қонуни. 1996 йил 30 август. 8.Ўзбекистон Республикаси «Аудиторлик фаолияти тўғрисида»ги қонуни. 2000 йил 26 май. 9. Ўзбекистон Республикаси Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартлари №00-21-сонлари. «Norma» дастури. 10.Ўзбекистон Республикаси Аудиторлик фаолиятининг миллий стандартлари.-Т.: 2004. Президент И.А.Каримов асарлари 11.Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. - Т.: «Ўзбекистон», 1997. - 286 б. 12. Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тараққиёт йўлида. 6-товд. - Т.: «Ўзбекистон», 1998. - 262 б. 13. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. - Т.: «Ўзбекистон», 2000. - 83 б.

14. Каримов И.А. Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш - энг муҳим вазифамиз. Т.8.-Т.: Ўзбекистон. 2000. 15. Каримов И.А. «Эришган марраларимизни мустаҳкамлаб, ислоҳотлар йўлидан изчил бориш - асосий вазифамиз». Т.12.-Т.: «Ўзбекисто н ». 2004.-400 б. 16 . www.ziyonet.uz 17 . www.nur.uz

Похожие

Тадбиркорлик таваккалчилиги

Аудиторлик далиллар ва аудиторлик текшириш ўтказиш

Аудит фанининг предмети ва услублари

Аудит текшируви усуллари, режалаштириш ва аудиторлик хулосасини тайёрлаш

Аудиторлик текширувларини режалаштириш