Tarmoq texnologiyalari - Информатика и ИТ - Рефераты

Tarmoq texnologiyalari

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

168.2021484375 KB

Tarmoq texnologiyalari Reja: 1. Kompyuter tarmoqlari va tarmoq texnologiyalari 2. Kompyuter tarmoqlari topologiyalari

Kompyuter tarmoqlari. Kompyuter tarmoqlari kompyuterlarni bir biriga bog’lash uchun xizmat qiladi. Kompyuter tarmoqlari ulanish turiga(interfeys) ko’ra simli yoki simsiz bo’lishi mumkin. Kompyuter tarmoqlari uch turga bo’linadi: lokal, mintaqaviy va global turlarga bo’linadi. Lokal kompyuter tarmoqlari bir xona yoki binodagi kompyuterlarni birlashtiradi. Mintaqaviy kompyuter tarmoqlari ma’lum bir hudud tuman, viloyat yoki mamlakat kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi. Global kompyuter tarmoqlari mamlakatlardagi kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi. Global kompyuter tarmoqlari o’z ichiga minglab lokal kompyuter tarmoqlarini o’z ichiga oladi. Kompyuter tarmoqlaridan foydalanishdan maqsad butun dunyo kompyuterlari bilan aloqa o’rnatishdir. Kompyuter tarmoqlari orqali kompyuterlar o’rtasida axborot almashinish mumkin. Kompyuter tarmoqlari yordamida bir kompyuterda hosil qilingan axborotni boshqa kompyuterlarga tezkor ravishda yetkazish mumkin. Kompyuter tarmoqlaridan foydalanish juda katta ahamiyatga ega. Kompyuter tarmoqlari turlari: Lokal tarmoq - Lokal kompyuter tarmoqlari bir xona yoki binodagi kompyuterlarni birlashtiradi. Mintaqaviy tarmoq – Mintaqaviy kompyuter tarmoqlari ma’lum bir hudud tuman, viloyat yoki mamlakat kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi. Global tarmoq – Global kompyuter tarmoqlari mamlakatlardagi kompyuter tarmoqlarini birlashtiradi. Kompyuter tarmoqlari TCP/IP bilan uzviy bog’liqlikda ishlaydi. TCP/IP qisqartmasi Transmission Control Protocol va Internet Protocol dan tashkil topgan. Tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlar o’z IP manziliga ega bo’ladi. IP manzil qaysi kompyuterdan qaysi kompyuterga xizmat ko’rsatilishini aniqlash uchun kerak bo’ladi. Tarmoqda bir xil IP manzilga ega ikkita kompyuter bo’lishi mumkin emas. Kompyuterlar IP manzillarsiz kompyuter tarmoqlarini tashkil qilolmasdi.

Tarmoq texnologiyalari – Tarmoq texnologiyalari kompyuter tarmoqlarini tashkil etish qonun-qoidalarini, dasturiy va texnik ta’minotini o’z ichiga oladi. Kompyuter tarmoqlari ulanish turiga(interfeys) ko’ra simli yoki simsiz bo’lishi mumkin. Kompyuter tarmoqlarida asosan raqamli signallardan foydalaniladi. Kompyuterni o’zi ham raqamli signallar bilan ishlaydi. Kompyuter tarmoqlariga misollar: Ethernet, Internet, Bluetooth, Wi-Fi, WiMax va boshqalar. Ethernet – simli lokal tarmoqlarni tashkil qilishda yoki kompyuterlarni simli ulash uchun ishlatiladi. Kompyuter ushbu tarmoqlar bilan ishlashi uchun RJ-45 portidan foydalaniladi, Ikkita kompyuter shu port orqali sim bilan ulanadi. Agar ikkita kompyuter emas, undan ko’p kompyuter ulanishi kerak bo’lsa, Hub, Switch lardan foydalaniladi. Shuningdek modem yoki routerlardan foydalanish mumkin, ular ham RJ-45 portiga ega bo’ladi. Bluetooth – Ikki kompyuterni simsiz ulanishi uchun ishlatiladi. Asosan ma’lumot almashinish uchun ishlatiladi. Lekin Bluetooth texnologiyasida boshqa xizmatlar ham bor. Bluetooth 2.4Ghz chastota diapazonida ishlaydi. Kompyuter Bluetooth tarmoqlar bilan ishlay olishi uchun Bluetooth kengaytirish kartasi kerak bo’lishi mumkin. Blutooth – Ko’k tish degani. WPAN – Wireless Personal Area Network – Simsiz shaxsiy tarmoq texnologiyasi hisoblanadi Wi-Fi – simsiz lokal tarmoqlarni tashkil qilishda yoki kompyuterlerni simsiz ulash uchun ishlatiladi. Asosan kompyuterlarni internetga ulash uchun ishlatiladi. Wi-Fi 2.4Ghz yoki 5Ghz chastota diapazonida ishlaydi. Kompyuter Wi-Fi tarmoqlar bilan ishlay olishi uchun WiFi kengaytirish kartasi kerak bo’lishi mumkin. Wi-Fi – Wireless-Fidelity – Simsiz vafolik degani. WLAN – Wireless Local Area Network – Simsiz mahalliy tarmoq texnologiyasi hisoblanadi.

Internet – Internet qisqartmasi Interconnected Network so’zlaridan tashkil topgan. Butun dunyodagi mavjud bo’lgan deyarli barcha kompyuter tarmoqlarini o’z ichiga olgan eng katta kompyuter tarmog’i hisoblanadi. Internet tarmog’iga ulangan kompyuter, internetga ulangan boshqa kompyuter tarmoqlari yoki kompyuterlar bilan axborot lmashinadi yoki turli xil xizmatlardan foydalanadi. Har bir internetga ulangan kompyuter o’z navbatida lokal, mintaqaviy va global tarmoqlarni bir nechtasiga ulangan bo’ladi. Internet tarmoqlar aro ishlaydi, o’z ichiga ko’plab kompyuter tarmoqlarini oladi. Internetga ulanish to’g’ridan to’g’ri amalga oshirilmaydi. Sabab butun dunyoni tarmoqlar bilan qoplash oson ish emas va qimmatga tushadi. shuning uchun internetga ulanish telefon tarmog’i orqali amalga oshiriladi. Telefon analog signallar bilan ishlaydi, kompyuter esa raqamli signallar bilan ishlaydi. Kompyuterni shundayligicha telefon tarmog’iga ulab bo’lmaydi. Ulashimiz uchun modem qurilmasi kerak bo’ladi. Modem qisqartmasi Modulator va Demodulator so’zlaridan tashkil topgan. Modulator – raqamli signalni analog signalga aylantirish va Demodulator – analog signalni raqamli signalga aylantirishdir. Shu ikki vazifani modem amalga oshiradi. Modem so’zi Mo – modulator va Dem – demodulator so’zlarining qo’shilmasidir. Turli modemlar internetga turli xil ulanish texnologiyasiga ega bo’ladi. Misol: ADSL, VDSL, Dial-UP va boshqa texnologiyalarda ishlaydigan modemlar bor. Ammo telefon tarmog’i orqali internetga ulanilganda internet tezligi past bo’ladi. Hozirgi kunda telefon tarmog’i orqali internetga ulanish zamon talabiga javob bermaydi. Shuning uchun Optik kabellar internetga ulanish uchun ishlatilyapdi. Bunda tezligi ancha yuqori bo’ladi. Intranet -biror yurodik shaxs (vazirlik, kompanya, tashklot, korxona, ta’lim muassasalari va shunga o’xshash)ga tegishli kompyuter tarmog’i bo’lib, u internetda sinovlardan yaxshi o’tgan axborot texnologiyalari asosida yaratiladi.

Kompyuter tarmoqlarining topologiyalari. Kompyuter tарmоg‘i topologiyasi (yaxlitlash, qiyofalash, tuzilish) deganda tarmoq kompyuterlarini bir-biriga nisbatan fizik joylashtirish va ularni aloqa liniyalari bilan ulashi tushuniladi. Kompyuter tarmoqlari 3 turga bo’linadi: 1. Shina (bus), bunda hamma kompyuterlar bir aloqa liniyasiga parallel ulanadi va har bir kompyuterdan axborot bir vaqtda hamma qolgan kompyuterlarga uzatiladi. 2. Yulduz (star), bunda bitta markaziy kompyuterga chetda qolgan kompyuterlar ulanadi, shu bilan birga har biri o‘zining alohida aloqa liniyalaridan foydalanadi. 3. Halqa (ring), bunda har bir kompyuter axborotni har doim faqat bitta zanjirda kelayotgan kompyuterga uzatadi, axborotni esa faqat zanjirdagi oldinda kelayotgan kompyuterdan oladi va bu zanjir “halqa” bo‘lib birlashgan. Server mijoz texnologiyasi. Server mijoz texnologiyasi kompyuter tarmog’ida ishlatiladigan asosiy tuzilma hisoblanadi. Kompyuter tarmoqlari odatda bitta server va bir qancha mijozlardan tashkil topgan bo’ladi. Server mijozlarga turli xil xizmatlarni ko’rsatadi. Mijoz tomonidan berilgan so’rovlarni ko’rib chiqadi va so’rovga tegishli javobni so’rovni amalga oshirgan mijozga uzatadi. Kompyuter tarmog’ida odatda asosiy qurilma server qilib olinadi. Bu qurilma keying yuqori tarmoqqa ulanishi mumkin. Mijozlardan so’rov kelsa va so’rov javobi yuqori tarmoda bo’lsa, mijozni yuqori tarmoqqa chiqishini ta’minlashi mumkin. Mijozlar o’ziga kerakli ma’lumotlarni server orqali oladi. Tarmoqdagi boshqa kompyuterlar bilan aloqa qilishda va ma’lumotlarni olishda ham serverga bog’lanadi. Server va mijozlar o’z ip manziliga ega bo’ladi. Mijozlar tarmoqni o’zida va yuqori boshqa tarmoqlarda ham o’z o’zidan ish yurita olmaydi, mijozlarni huquqlarini server boshqaradi. Mijozlardan o’rtasidagi trafik server orqali o’tadi. Yuqori boshqa tarmoqlar va tarmoqni server va mijozlari o’rtasidagi trafik ham server orqali o’tadi. Agar tarmoqqa boshqa mijoz ulansa, mijozlar soni ortadi. Mijozlarni o’zi ham server bo’lishi mumkin yoki o’zini

tarmog’ini tashkil qilishi mumkin. Agar mijozga boshqa kompyuterlar ulansa, unda mijoz serverga aylanadi va yangi kompyuter tarmog’i hosil bo’ladi va yangi tarmoqqa mijozlar ulanishi mumkin. Yangi tarmoq yuqori tarmoqqa ulangan bo’lsa, u yuqori tarmoq uchun quyi tarmoq hisoblanadi. Agar yuqori tarmoq bo’lmasa alohida tarmoq hisoblanadi. Agar yuqori tarmoqqa yangi tarmoq ulansa, u kengayadi. Qancha ko’p yuqori tarmoq qo’shilsa, u shuncha kengayib boradi. Agar quyi tarmoqqa yangi tarmoq ulansa, u kegayadi. Qancha ko’p quyi tarqmoq qo’shilsa, u shuncha kengayib boradi. Internet tarixi – Internet yaratilishiga dastlabki tashkil qilingan AQSH ning ARPANet kompyuter tarmog’i turtki bo’lgan. ARPANet qisqartmasi Advadced Research Projects Agency so’zlaridan tashkil topgan. ARPANet Kaliforniya va Yuta shtatlaridagi 4 tagina kompyuterni o’zaro bog’lagan. Internet biror tashkilotga bo’ysunmaydi, lekin ilmiy va ta’lim muassalari, tijorat strukturalari va millionlab xususiy shaxslar tomonidan moliyalashtiriladi. Internet tushunchasi 1994-yildan boshlab internetdagi web texnologiyalari muvoffaqiyatli sinovlardan o’tib ko’pchilikning e’tiboriga tushgandan keng keng ishlatila boshlandi. Birinchi brauzer dasturi 1990-yilda CERN(Yevropa Yadroviy Tadqiqotlar Kengashi) xodimi Tim Berners-li tomonidan ishlab chiqilgan. Hozirgi kunda eng ko’p foydalanuvchilarga ega bo’lgan brauzer AQSH ning Google brendi ostiga tegishli bo’lgan Google Chrome brauzeri hisoblanadi. Brauzer dasturlariga misol qilib Google Chrome, Yandex, Mozilla Firefox, Microsoft EDGE va boshqalarni keltirish mumkin. O’zimizning qidiruv tizimimiz 2006-yilning oktyabr oyida UZINFOCOM kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish va joriy etish markazi tomonidan ishlab chiqilgan va ishga tushurilgan. 2015-yilning 11-fevralida esa yangi talqini ishlab chiqilgan va ishga tushurilgan. Internetga telefon tarmog’lari orqali ulanish imkonini beradigan modem deb ataluvchi qurilma 1979-yil Nayes kompaniyasi tomonidan yaratilgan. Modem

qurilmasini yaratilishi va rivojlanishi sababli faqatgina shaxsiy kompyuteri va telefoni bor millionlab kishilar tarmoqning maxsus qurilmalarisiz va ortiqcha harajatlarsiz ham internetdan foydalana olish imkoniyatiga ega bo’ldilar. Modem internetning tez rivojlanishiga katta yordam berdi. Davlatimiz rahbarining “o’zbekiston respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog’ini tashkil etish to’grisida”gi 2005-yil 28-sentyabrdagi qaroriga muvofiq. 2006-yilda “ZiyoNET” jamoat axborot ta’lim tarmog’i tashkil etildi. 1972-yil Larry Roberts tomonidan elektron pochta uchun birinchi dastur yaratildi. 1991-yil Tim Berners-li tomonidan WWW ya’ni World Wide Web ga asos solindi. 1978-yil IPv4 protokoli qabul qilindi. 1983-yil TCP/IP internet uchun asos qilib olindi. 1984-yil DNS ya’ni domenlarni nomlash tizimi joriy qilindi. 1999-yil yirik shaharlarda DSl liniyalari orqali internetga ulanish ommaviylasha boshladi. 1994-yil may oyidan mamlakatimiz internet tarmog’iga ulandi. 1997-yil uz domeni ishga tushurildi. Mamlakatimizga tegishli bo’lgan uz domeni UZINFOCOM tomonidan boshqariladi. Ushbu domen uchun ochilgan cctld.uz saytidan domen haqidagi hamma ma’lumotlarni olish mumkin. Internet xizmatlari – Internet xizmatlaridan deyarli barchamiz hozirda foydalanamiz. Hozir keng foydalaniladigan internet xizmatlari haqida ma’lumot keltiraman. IP-telefoniya – Internet orqali ovozli qo’ng’iroqlar amalga oshirish xizmati. IP-televideniya – IP-televideniya yoki qisqacha IPTV deb yuritiladi. Internet orqali TV dasturlarni namoyish etish xizmati. Chat – internet orqali kishilarning ovozli, matnli va boshqalar yordamida muloqot qilish xizmati. Elektron pochta – Oddiy pochtaning elektron shakli. Oddiy pochtada pochtaning manzilga yetib borishi ancha vaqtni olsa, elektron pochtada ancha tez soniyalar ichida pochtaning manzilga yetib borishi mumkin.

Bulut – Bulut xizmati axborotlarni internet tarmog’ida saqlash uchun xizmat qiladi. Video konfrensiya – Internet orqali video anjumanlar tashkil qilish xizmati. Qidiruv tizimi – Internetdan qidiruv xizmati. Internetdan kerakli axborotni tezroq topishga yordam beradi. Hosting – Internet saytlarini axborotlarini saqlash uchun joy ajratish xizmati. Proxy – Mijozlarni internetga ulaydigan server xizmati. Internetga ulanmagan yoki ulanishi mumkin bo’lmagan kompyuterlarni internetga ulashda ishlatish mumkin. VPN – Virtual shaxsiy tarmoq xizmati. Tarmoq ichida tarmoq tashkil qilish mumkin. DNS – Domen nomini aniqlash xizmati. Domen nomiga ulangan ip manzilni aniqlab beradi.

Internet tushunchalari – Internet bilan ishlar ekanmiz, ba’zi bir tushunchalarni bilish o’zimiz uchun foyda bo’ladi. Asosiy internet tushunchalarini keltirib o’taman. Server – Tarmoqqa ulangan kompyuterlarga xizmat ko’rsatadi, tarmoqni boshqaradi. Server va mijoz dasturiy va texnik qismlardan tashkil topgan bo’ladi. Serverga misol qilib Elektron pochta, bulut, hosting, printer, fayl, DNS, Proxy va VPN serverlarini keltirish mumkin. Server xizmatlarini ko’rsatadigan kompyuter server kompyuteri va server xizmatlarini ko’rsatadigan dastur server dasturi deb ataladi. Mijoz – Tarmoq foydalanuvchisi, server ko’rsatadigan xizmatlardan foydalanadi. Mijoz server bilan ishlashi uchun brauzerlar yoki maxsus dasturlardan foydalaniladi. Trafik – Tarmoq orqali uzatilgan yoki qabul qilingan axborotlar miqdori hisoblanadi. Protokol – Kompyuterlarning bir biriga ulanishi uchun qonun-qoidalar majmui hisoblanadi. URl – Miijoz uchun axborotga murojaat qilishi uchun yo’l. Tarmoqda ikkita bir xil yo’lga ega axborot bo’lishi mumkin emas. IP manzil – Tarmoqqa ulangan qurilmani tarmoqdagi o’rnini bildiradi. Internet protokollari – Internet bilan ishlashda biz protokollar bilan ish yuritamiz. Asosiy keng foydalaniladigan protokollarni keltirib o’taman. HTTP - Hyper Text Transfer Protocol – Giper matnni uzatish protokoli. FTP - File Transfer Protocol – Fayllarni uzatish protokoli. NFS - Network File System – Tarmoq fayl tizimi. SMTP – Simple Mail Transfer Protocol – Oddiy pochtani uzatish protokoli. TCP – Transmission Control Protocol – Uzatmalarni boshqarish protokoli. UDP – User Datagram Protocol - Uzatmalarni boshqarish protokoli.

IP – Internet protocol – Internet protokoli. Internet manzillari - Tarmoqqa ulangan barcha kompyuterlar o’z IP manziliga ega bo’ladi. IP manzil qaysi kompyuterdan qaysi kompyuterga xizmat ko’rsatilishini aniqlash uchun kerak bo’ladi. Tarmoqda bir xil IP manzilga ega ikkita kompyuter bo’lishi mumkin emas. IP manzilni quyudagi misol bilan tushuntirishim mumkin. Katta shahar bu kompyuter tarmog’i undagi kompyuterlar uylar har bir uylar o’z manziliga ega. Xuddi shunday kompyuterlar uy manziliga o’xshab,tarmoqda shahardagi kabi IP manziliga ega bo’ladi. Hozirgi kunda ishlatiladigan IP manzili IPv4 ya’ni IP manzil 4-versiyasi hisoblanadi. Internetga ulangan kompyuter soni kundan kunga ortib bormoqda. IPv4 manzilari soni yaqin kunlarda foydalanishdan chiqadi. Sababi IPv4 yaqin kelajakda mavjud kompyuterlarni yetarli manzillar bilan ta’minlay olmay qoladi. Keyin IPv4 manzillari yetarli bo’lmay qolsa, unda IPv6 manzillariga o’tiladi. IPv4 haqida ma’lumot berib o’taman. IPv4 da manzillar 32bit uzunlikda kodlanadi. Har biri 8bitdan bo’lgan 4 ta qismdan iborat. Qismlar nuqta(.) bilan ajratib ko’rsatiladi. Qismlarni 0 dan 255 gacha bo’lgan sonlar bilan belgilash mumkin. IPv4 quyudagi ko’rinishda bo’ladi: x.x.x.x – 192.168.1.1 va uzunligi 32 bit bo’ladi. IPv4 bilan eng ko’pi bilan 4.2Milliard internet manzillarini hosil qilish mumkin. Foydalaniladigan adabiyotlar: 1. M.N. Muminova, M.A. Maksumova «Kasbiy etika va etiket», uslubiy qo’llanma, T.,2006. 2. N. E. Muhammadiyev «Kasb etikasi va estetik madaniyati»- Toshkent,1998 y. 3. M. Abdullayev, E. Xakimov «Vvedeniye v etiku»-Namangan, 1998. 4. Abdulla SHer «Axloqshunoslik» Ma’ruzalar matni, Toshkent, 2000 5. V.G. Fedsov «Kultura servisa» Uchebno-prakticheskoye posobiye - M., «PRIOR», 2001. 6. A.A. Avloniy «Turkiy guliston yohud ahloq», T. 1992.

7. Y. Y. Petrunin, V.K. Borisov «Etika biznesa» M., «Delo»,2000. 8. S. S. Gulomov «Tadbirkorlik va kichik biznes» - T., «Shark», 2002.

Похожие

Tarmoq adapterini o‘rnatish va sozlash

Tarmoq monitoringi tizimlari. Tarmoqli monitoringni vositalari

Zamonaviy axborot texnologiyalari

Tarmoqlangan axborot texnologiyalari

Axborot texnologiyalari haqida tushuncha