O’yinlar yaratish va foydalanish

Загружено в:

01.11.2023

Скачано:

0

Размер:

149.5751953125 KB

Скачать

O’yinlar yaratish va foydalanish Reja: 1. O’yinlar yaratish texnologiyasi. 2. O’yinlar yaratish usullari. 3. O’yinlada dasturlashning imkoniyati.

1. O’yinlar yaratish texnologiyasi Dasturlash – kompyuterlar va boshqa mikroprosersorli elektron mashinalar uchun dasturlar tuzish, sinash va oʻzgartirish jarayonidan iborat. Odatda dasturlash yuqori saviyali dasturlash tillari (Delphi, Java, C++, Python) vositasida amalga oshiriladi. Bu dasturlash tillarining semantikasi odam tiliga yaqinligi tufayli dastur tuzish jarayoni ancha oson kechadi. Biz sizga xozirgi kunda keng tarqalgan desktop dasturlashda ishlatiladigan dasturlash tillaridan bazilari xaqida aytib o’tamiz: Delphi (talaff. délfi) — dasturlash tillaridan biri. Borland firmasi tomonidan ishlab chiqarilgan. Delphi dasturlash tili ishlatiladi va avvaldan Borland Delphi paketi tarkibiga kiritilgan. Shu bilan bir qatorda 2003-yildan hozirgacha qoʻllanilayotgan shu nomga ega bulgan. Object Pascal — Pascal tilidan bir qancha kengaytirishlar va toʻldirishlar orqali kelib chiqqan boʻlib, u ob’yektga yoʻnaltirilgan dasturlash tili hisoblanadi. Avvaldan ushbu dasturlash muhiti faqatgina Microsoft Windows amaliyot tizimi uchun dasturlar yaratishga mo’ljallangan, keyinchalik esa GNU/Linux hamda Kylix tizimlari uchun moslashtirildi, lekin 2002-yilgi Kylix 3 sonidan so’ng ishlab chiqarish to’xtatildi, ko’p o’tmay esa Microsoft.NET tizimini qo’llab quvvatlashi to’g’risida e’lon qilindi.

Lazarus proekti amaliyotidagi (Free Pascal) dasturlash tili Delphi dasturlash muhitida GNU/Linux, Mac OS X va Windows CE platformalari uchun dasturlar yaratishga imkoniyat beradi. Delphida bajarilgan taniqli dasturlar ichidan quyidagilarni sanash mumkin: Borland mahsulotlari: Borland Delphi, Borland C++ Builder, Borland JBuilder 1 va 2-sonlari Administratorlik/ma’lumotlar bazasi yaratish: MySQL Tools (Administrator, Query Browser), TOAD Muhandislik dasturiy mahsulotlari: Altium Designer/Protel (Elektronika pyektlash) Grafik munitlari: FastStone Image Viewer, FuturixImager, Photofiltre Internetda ma’lumotlar uzatish: Skype (VoIP va IM), QIP va QIP Infium, The Bat! (elektron pochta mijoz dasturi), PopTray (elektron pochtani tekshirish), FeedDemon (RSS/Atom yangiliklar lentasini ko’rish), XanaNews (Yangiliklar guruhini o’qish), Xnews (Yangiliklar guruhini o’qish) Musiqa yaratish: FL Studio (avval FruityLoops) Dasturlash muhitlari yaratish: Dev-C++ (IDE), DUnit, Game Maker (o’yinlar yaratish) Help & Manual, Inno Setup (Dastur o’rnatuvchi dastur) Veb-dasturlash: Macromedia HomeSite (HTML-taxrirlagich), TopStyle Pro (CSS-taxrirlagich), Macromedia Captivate Veb-brauzerlar (MSIE uchun asos): Avant Browser, Netcaptor Yordamchi dasturlar(utilitalar): Spybot — Search & Destroy, Ad-Aware, jv16 PowerTools, Total Commander, Copernic Desktop Search, PowerArchiver, MCubix, Download Master [ko’chirishlar ustasi] Visual Basic (talaffuzi: "Vijual Beysik") – Microsoft korporatsiydan dasturlash tili va uning uchun dasturlash muhitdir. U BASICdan ko`p tushunchalar oldi va tez rasmli interfeys bilan dasturlar taraqqiyot ta`minlaydi. Oxirgi versiya 6.0 1998 yilda reliz kelishdi. Microsoftdan voris Visual Basic .NET 2002 yilda paydo bo`ldi. Java dasturlash tili - eng yaxshi dasturlash tillaridan biri bo’lib unda korporativ darajadagi mahsulotlarni(dasturlarni) yaratish mumkin.Bu dasturlash tili

Oak dasturlash tili asosida paydo bo’ldi. Oak dasturlash tili 90-yillarning boshida Sun Microsystems tomonidan platformaga(Operatsion tizimga) bog’liq bo’lmagan holda ishlovchi yangi avlod aqlli qurilmalarini yaratishni maqsad qilib harakat boshlagan edi. Bunga erishish uchun Sun hodimlari C++ ni ishlatishni rejalashtirdilar, lekin ba’zi sabablarga ko’ra bu fikridan voz kechishdi.Oak muvofaqiyatsiz chiqdi va 1995-yilda Sun uning nomini Java ga almashtirdi, va uni WWW rivojlanishiga hizmat qilishi uchun ma’lum o’zgarishlar qilishdi. Java Obyektga Yo’naltirilgan Dasturlash(OOP-object oriented programming) tili va u C++ ga ancha o’xshash.Eng ko’p yo’l qo’yildigan xatolarga sabab bo’luvchi qismalari olib tashlanib, Java dasturlash tili ancha soddalashtirildi. Java kod yozilgan fayllar(*.java bilan nihoyalanuvchi) kompilatsiyadan keyin bayt kod(bytecode) ga o’tadi va bu bayt kod interpretator tomonidan o’qib yurgizdiriladi. O’yinlar yaratish usullari; C++ ( talaffuzi: si plyus plyus ) — turli maqsadlar uchun moʻljallangan dasturlash tili. 1979-yili Bell Labsda Biyarne Stroustrup tomonidan C dasturlash tilining imkoniyatlarini kengaytirish va OOP(object Oriented Programming) xususiyatini kiritish maqsadida ishlab chiqarilgan. Boshida „C with Classes“ deb atalgan, 1983-yili hozirgi nom bilan yaʼni C++ deb oʻzgartirilgan. C++ C da yozilgan dasturlarni kompilyatsiya qila oladi, ammo C kompilyatori bu xususiyatga ega emas. C++ tili operatsiyon tizimlarga aloqador qisimlarni, klient- server dasturlarni, EHM oʻyinlarini, kundalik ehtiyojda qoʻllaniladigan dasturlarni va shu kabi turli maqsadlarda ishlatiladigan dasturlarni ishlab chiqarishda qoʻllaniladi. wikipedia.org malumotlaridan foydalanildi Ushbu maqolaning 1-qismida kompilyasiya jarayoni va undagi birinchi bosqich – kiritilgan matnni bo’laklash haqida gapirib o’tgan edim. Ushbu maqolada mavzuni davom ettiramiz. Oldin ham aytilganidek har qanday (dasturlash) til o’zining alifbosiga va qoidalar to’plamiga egadir. So’zlarning qanday tartibda kelishi tilning

grammatikasini belgilaydi. Avvalgi maqolada erkin-kontekstli dasturlash tillarini grammatikasini yozish uchun foydalaniladigan Bekus-Naur yozuvi haqida ham gapirgandim. Kompilyasiya jarayonining keyingi bosqichi kiritilgan dastur matnidan, ya’ni biz o’tgan safar bo’laklarga ajratib olgan qismlardan til grammatikasiga mos ravishda tuzilmaviy daraxt hosil qilishidan iborat bo’ladi. Ushbu jarayonni sintaktik daraxt hosil qilish yoki parsing ham deyiladi. Sintaktik daraxtda dasturdagi dasturlash tilining harbir so’zi va buyruqlar ketma-ketligi shoxchalar yordamida ifodalanadi. Masalan: 2 + 3 * 5 ifodani sintaktik daraxti quyidagicha ko’rinishda bo’lishi mumkin: Yoki murakkabroq daraxt tahminan mana bunday bo’ladi: Parsing tushunchasi umumiy ma’nodagi so’z bo’lib, sodda qilib aytganda har qanday matnli ahborotni tahlil qilish, qayta ishlash deb ham tushunish mumkin. Sintaktik daraxt hosil qilishda qo’llaniladigan parsing jarayoni turlari bir necha hil bo’lib ulardan eng ko’p ishlatiladigani – Yuqoridan pastga qarab ishlovchi va Pastdan yuqoriga qarab ishlovchi parsing turlaridir (top-down va bottom-up). Bularning bir biridan farqi sintaktik daraxtning qay tomondan boshlab yaratishidadir. Bular haqida batafsil gapirib o’tirmayman, bularni bitta maqolada tushuntirishni iloji ham yo’q. Biz faqatgina Yuqoridan pastga qarab ishlovchi turga kiruvchi Rekursiv parserni ko’rib chiqamiz. Qolgan parser turlari haqida balki keyingi maqolalarda ham yozishga harakat qilib ko’raman. Rekursiv tushuvchi parserning qolgan parserlardan asosiy afzalligi uni bevosita dasturlash mumkin. Qolgan parser turlarida esa steklar, mos kelish jadvallardan foydalaniladi. Rekursiv parserni tuzishni boshlaymiz. Deylik, bizning tilimizda faqatgina bitta qoida mavjud: <Son> := ButunSon | HaqiqiySon Ya’ni, dastur kodi faqat bitta butun yoki haqiqiy sondan iborat bo’lishi mumkin bo’lsin. “|” belgisi “yoki” degan ma’noni anglatadi (BN yozuvi).

$Grammatikada har doim boshlang’ich qoidani ham ko’rsatish kerak bo’ladi. Ushbu boshlang’ich qoida dastur qaysi qoidadan boshlanishini bildiradi. Bizda bitta qoida bor (yuqoridagi) va boshlang’ich qoida ham shunga teng deb olamiz: <Dastur boshi> := <Son> Bizda tayyor bo’laklar mavjud, shulardan foydalanib parserimizni yozamiz. Avvalo Parser nomli class yaratamiz. class Parser { string text; // kiritilgan matn Lexer lex; // ajratilgan bo’laklar, Lexer public Parser (string _text) { this.text = _text; } public void Parse () { lex = new Lexer(text); StartProgram(); // boshlang’ich qoida } }$

O’yinlada dasturlashning imkoniyati Dastur matni faqatgina 1 ta sondan tashkil topishi mumkinligidan birinchi bo’lak sonligini va undan boshqa bo’lak yo’qligini tekshirsak parserimiz tayyor )) // <Son> qoidasi // Joriy bo’lakni butun yoki haqiqiy sonligini tekshiradi public bool NumValue() { // agar keyingi bo’lak son bo’lsa if (lex.LookNextToken().Type == Token.TokenType.NUMLITERAL) { lex.ReadToken(); return true; } else return false; } // <Dastur boshi> public void StartProgram() { // NumValue() ijobiy qiymat qaytarsa va keyingi bo’lak dastur

// oxiri belgisi bo’lsa unda hammasi OK if (NumValue() && lex.ReadToken().Type==Token.TokenType.EOP ) Console.WriteLine ("Parsing OK."); else Console.WriteLine ("Syntax Error!"); } Ko’rib turganingizdek oddiy qoidamizga juda oddiy parser hosil bo’ldi. Endi til qoidalarini (mos ravishda parserni ham) biroz murakkablashtiramiz. Matn faqat bitta son emas sonlar va faqat qo’shish amalidan iborat arifmetik ifodadan iborat degan qoidani kiritamiz: <Qo’shish> := <Son> | <Son> “+” <Qo’shish> <Son> := <Qo’shish> <Qo’shish> qoidasi faqat 1 ta sonning o’zi yoki son, “ ” belgisi va yana <Qo’shish> qoidasidan tashkil topgan. Bu rekursiv bog’lanish bizga <Son><Son><Son> … ko’rinishidagi ifodalarni ko’rsatishga yordam beradi. // <Qo’shish> qoidasi public bool Add() { if (NumValue()) { Token t = lex.LookNextToken();

// Agar keyingi bo’lak amali bo’lsa if ((t.Type == Token.TokenType.OPERATOR) && (t.Text == "+")) { // amalini tashlab yuborish, chunki LookNextToken // joriy bo’lakni o’zgartirmaydi lex.ReadToken(); // Qushishni rekursiv chaqirish va funksiyadan chiqish // funksiya qiymati rekursiv chaqiruv qiymatiga teng return Add(); } // faqat sonni o’zidan iborat return true; } return false; } StartProgram prosedurasida NumValue() ni Add() ga almashtiramiz. Bu qoidani ham dasturlashtirdik. Natijani dasturni ishlatib tekshirib ko’rishimiz mumkin.

$Endi qoidamizni yana o’zgartiramiz bu safar matn to’liq arifmetik ifodadan iborat bo’lishi mumkin bo’ladi: <Qo’shish> := <Ko’paytirish> | <Ko’paytirish> “+” <Qo’shish> | <Ko’paytirish> “-“ <Qo’shish> <Ko’paytirish> := <Daraja> | <Daraja> “*” <Ko’paytirish> | <Daraja> “/” <Ko’paytirish> <Daraja> := <Son> | <Son> “^” <Daraja> <Son> := ButunSon | “(“ ButunSon “)” | HaqiqiySon | “(“ HaqiqiySon “)” <Dastur boshi> := <Qo’shish> Amallar qoidasi har doim deyarli shunday ketma-ketlikda yoziladi. Bunda qoidalar amallarning qaysi biri birinchi qaysi oxiri bajarilishiga qarab yoziladi. Masalan ko’paytirish amali qo’shishdan oldin bajarilgani sababli qo’shish qoidasida avval ko’paytirish qoidasiga murojaat bo’ladi va xok. Ushbu qoida uchun yuqoridagi dasturimizning Add() funskiyasiga biroz o’zgartirish kiritib va qolgan qoidalarni ham dasturga qo’shsak kifoya. // <Qo’shish> qoidasi public bool Add() { if (Mul()) {$ Token t = lex.LookNextToken(); if (t.Type == Token.TokenType.OPERATOR) { if ((t.Text == "+") || (t.Text == "-")) { lex.ReadToken(); return Add(); } } return true; } return false; } // <Ko’paytirish> qoidasi public bool Mul() { if (Pow())

Token t = lex.LookNextToken(); if (t.Type == Token.TokenType.OPERATOR) { if ((t.Text == "+") || (t.Text == "-")) { lex.ReadToken(); return Add(); } } return true; } return false; } // <Ko’paytirish> qoidasi public bool Mul() { if (Pow())

{ Token t = lex.LookNextToken(); if (t.Type == Token.TokenType.OPERATOR) { if ((t.Text == "*") || (t.Text == "/")) { lex.ReadToken(); return Mul(); } } return true; } return false; } // <Daraja> qoidasi public bool Pow() {

$if (NumValue()) { Token t = lex.LookNextToken(); if (t.Type == Token.TokenType.OPERATOR) { if (t.Text == "^") { lex.ReadToken(); return Pow(); } } return true; } return false; } // <Son> qoidasi$ public bool NumValue() { if (lex.LookNextToken().Type == Token.TokenType.NUMLITERAL) { lex.ReadToken(); return true; // <Son>:= "(" <Qo’shish> ")" } else if (lex.LookNextToken().Text == "(") { lex.ReadToken(); if (Add() && lex.LookNextToken().Text == ")") { lex.ReadToken(); return true; } else return false; } else return false;

public bool NumValue() { if (lex.LookNextToken().Type == Token.TokenType.NUMLITERAL) { lex.ReadToken(); return true; // <Son>:= "(" <Qo’shish> ")" } else if (lex.LookNextToken().Text == "(") { lex.ReadToken(); if (Add() && lex.LookNextToken().Text == ")") { lex.ReadToken(); return true; } else return false; } else return false;

} Balki “Sintaktik daraxt qani?” degan savol tug’ilgandir? Sintaktik daraxt aynan shuni o’zidir. Aniqrog’I ushbu rekursiv chaqirilayotgan qoida funksiyalari sintaktik daraxtning shoxchalarini tashkil etadi. Endi sintaktik daraxtni ifodalovchi class yaratib, yuqoridagi funksiyalar tanasida daraxt haqidagi ma’lumotni yozib boruvchi kod qo’shilsa yetarli. Dasturni ishlatib ko’ramiz va biror to’g’ri ifodani kiritib ko’ramiz: 2 * 3 + 4 / ( 1 - 2 ^ ( 1 + 1 ) * 2 ) Parsing OK. Demak ifoda to’g’ri. Endi biror noto’g’ri ifoda kiritamiz: 2 + 5 * 1 - ( 1 * 2 Syntax Error: 10 Demak parserimiz matnni to’g’ri tahlil qilyapti. Maqolaning keyingi qismida ushbu parserimizga (va mos ravishda tilimizga) o’zgartirishlar kiritib uni mukammallashtirib boramiz. Shuningdek kompilyasiyaning oxirgi bosqichi – dasturni mashina kodiga tarjima qilish, virtual mashinalar haqida ham fikr almashamiz. P.S. Maqolada yozilgan kodlar deyarli tekshirilmagan, unda ba’zi “qo’polliklar”, “chiroyli yozish”ga amal qilinmagan holatlar yoki mantiqiy hatolar uchrashi mumkin. Foydalanuvchi kiritmasidan qiymatlarni yig’uvchi dasturni yozganingizda nechta qiymatlar bo’lishini bilmaysiz. Afsuski, dastur tuzilganda jadval hajmi aniq bo’lishi kerak. Bo’limda bu muammoni qisman to’ldirilgan jadvallar qanday yo’naltirishni ko’rdingiz. biz quyidagi bo’limlarda muhokama qiladigan bu vektor tuzilishi qulayroq echimni taklif etadi. Vektor qiymatlar ketma ketligini xuddi jadval qilgandek yig’adi lekin uning hajmi o’zgarishi mumkin.

Vektorni aniqlaganingizda burchak kronshteyndagi elementlar turini aniqlashtirasiz. Quyidagicha:vector<double> values; Boshlang’ich hajmni erkin aniqlashingiz mumkin. Masalan, Bu erda boshlang’ich hajmi 10 ga teng bo’lgan vektorning ta’rifi: vector<double> values(10); agar vektorni boshlang’ich hajmsiz aniqlasangiz uning hajmi 0 ga teng. Jadvalning 0 hajmini aniqlashda hech qanday nuqta bo’lmaganda boshlang’ich hajmi 0 ga teng vektorlarga ega bo’lish foydali va keyin ular keraklicha o’stiriladi. Dasturingizda vektorlardan foydalanish uchun siz vektor sarlavhasini ham kiritishingiz zarur defining Vectors vector<int> numbers(10); 10 butun vektor vector<string> names(3); 3 trosli vektor vector<double> values; 0 hajmli vektor vector<double> values(); Xato : Vektorni aniqlamadi. Agar qo’shimcha elementlar kerak bo’lsa elementni vektorning oxiriga qo’shish uchun push_back funksiyasini qo’llaysiz. bunda uning hajmi 1 ga ortadi. Push_back funksiyas i quyidagi nuqtali notatsiya bilan chaqirishingiz shart bo’lgan a’zo funksiyasidir: values.push_back(37.5); Bu chaqiruvdan so’ng 14 shakldagi vektor qiymati 3 hajmga teng va qiymatlar values[2] qiymat 37.5 ga teng. Bo’sh vektor bilan boshlash va push_back funksiyasi bilan uni to’ldirish ommalashgan. Masalan, vector<double> values; // Dastlabki bo’sh

$values.push_back(32); // endi qiymatla 1 hajmga va element esa 32 hajmga ega values.push_back(54); // endi qiymatla 2 hajmga va element esa 32,54 hajmga ega values.push_back(37.5); // endi qiymatla 3 hajmga va element esa 32,54,37.5 hajmga ega push_back a’zo funksiyasi uchun boshqa bir foydalanish bu vektorni kiritma qiymatlari bilan to’ldirish. vector<double> values; // Dastlabki bo’sh double input; while (cin >> input) { values.push_back(input); } Bu kiritmassikl 6.2.10 bo’limdagidan osonroq va oddiyroq ekanini qayd eting. Boshqa a’zo funksiyasi, pop_back , vektorning oxirgi elementini olib tashlash, uning xajmini bittaga kichiklashtirish. (15 shaklga qarang): values.pop_back();$

O’yinlar yaratish va foydalanish

01.11.2023

0

149.5751953125 KB

Похожие