Kartografik vizuallashtirish va visual haqiqiy tasvirlar - Информатика и ИТ - Рефераты

Kartografik vizuallashtirish va visual haqiqiy tasvirlar

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

93 KB

Kartografik vizuallashtirish va visual haqiqiy tasvirlar Reja: 1.Elektron va raqamli xaritalar 2.Elektron-atlas xaritalash 3.Atlasli axborot tizimlarining tasnifi 4.Mintaqaning vizual modeli 5.Xarita vizual modelining tarkibiy qismlari 6.Xarita vizual modelini yaratishga namunalar

Elektron va raqamli xaritalar Raqamli kartani tasovvur qilish uchun, oldin quyidagi iboralar bilan tanishish kerak: Raqamli karta - bu vektor yoki rastr shaklidagi umumgeografik yoki mavzuli kartani ma’lum formatda yozilgan, uni saqlash, taxrir qilish va qayta ishlashni ta’minlovchi raqamli karta ko‘rinishidir (GIS ta’limining taxsil olish standartlari). Er yuzining raqamli modeli – er yuzasi ob’ektlarining va ular orasidagi munosabatlarning raqamli tarzdagi mantiqiy – matematik ifodasi (GOST 28441-90 Raqamli kartografiya. Ibora va ta’riflar). Elektron karta (ingl. – electronic map) – bu kartografik tasvirning kompyuter displeyi yoki monitorida ifodalangan raqamli kartalari yoki GISning ma’lumotlari bazasi asosida yoki elektron shaklda ifodalangan raqamli ma’lumotlar bilan birga ularni dasturiy vositalar ko‘rinishidagi kartografik asaridir. Har qanday holda ham elektron karta - bu kompyuterli muhitda qabul qilingan proeksiyalar, shartli belgilar tizimidagi, etarli darajada aniqlangan va qoidalarga rioya qilgan holda jihozlangan raqamli kartasidir. Bunday turkum kartografik asarlarni ekranli kartalar desa ham bo‘ladi. Haqiqiy GISlarda raqamli modellar haqidagi mavzular yoki masalalar ko‘rilayotganda biz xayolan o‘tkazilgan chiziq yoki nuqtalar bilan emas, balki joydagi ob’ektlarning juda murakkab o‘zaro bog‘liqligi bilan ish yuritamiz. Raqamli karta ma’lumotlariga quyidagilar kiradi: - geometrik (o‘lchamli) ma’lumotlar; - ob’ekt bilan uni ifodalovchi atributiv belgilar; - ob’ektlararo bog‘liqlikni tushuntiruvchi iboralar (nogeometrik - topologik tasniflar). Raqamli karta – bu ma’lum ma’noda o‘zaro bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlarning tartibga tushgan to‘plami bo‘lib, er yuzining qabul qilingan koordinatalar tizimidagi raqamli modelini ifodalaydi. Joy ob’ektlarining hamma zarurli komponentlarini ifodalovchi axborotni talqin qilish, metrik va semantik ma’lumotlar to‘plami raqamli karta sifatida qabul qilinishi uchun ular qator talablarga javob berishi kerak.

Hozirgi paytda hatto Rossiyada ham Er kadastri raqamli kartasining sifatiga talablar qo‘yadigan hech qanday standartlar yo‘q. Roskartografiyada tarmoq standartida OST 68-34-98 ―Raqamli topografik kartalar. Raqamli topografik kartalar sifatiga talablarǁ bor. Unda 1:10000 va undan mayda masshtabli dastlabki kartografik materiallar asosida yaratiladigan raqamli kartalarga qo‘yiladigan asosiy talablar keltirilgan. Mazkur standartda topografik kartalar sifatiga, ya’ni raqamli kartaning to‘liqligi; raqamli kartaning aniqligi; ob’ektlar va tavsifnomaning to‘g‘riligi; raqamli karta va unda keltirilgan ob’ektlarni kartografik tuzilishi mantiqan to‘g‘ri tanlangan bo‘lishi kabi asosiy talablar berilgan. Ushbu ko‘rsatgichlarga birinchi navbatda kelishi zarur bo‘lgan yana bir ko‘rsatkichni - raqamli kartada mavjud bo‘lgan, ma’lumotlarning metrik komponentini tashkil etadigan, vektor ma’lumotlarning topologik jihatdan mos kelishligini qo‘shib qo‘yish kerak. Topologik jihatdan moslik – bu vektor ma’lumotlarning topologik xossalariga qo‘yilgan barcha talablarni qanoatlantirishidir. Topologik moslikning talablari raqamli karta tuzish uchun foydalanilgan ma’lumotlar turkumiga bog‘liq ravishda o‘zgarishi mumkin, ammo barcha holatlarda ular aniq ifodalangan bo‘lishi shart. Barcha vektorli raqamli kartalar uchun qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan vektorli ma’lumotlarning topologik mosligiga quyidagi umumiy talablarni belgilash mumkin: - maydonli ob’ektlar chegaralari yopilgan bo‘lishi kerak, ya’ni konturning dastlabki nuqtasi koordinatalari oxirgi nuqta koordinatalari bilan bir xil bo‘lishi kerak; - chiziqli ob’ektlarning uzilishiga yo‘l qo‘yilishi mumkin emas; Agar ma’lumotlarni topologik vektorli modeli ishlatilayotgan bo‘lsa, yana yuqoridagi talablarga quyidagilarni qo‘shish lozim: - konturli ob’ektlar chegarasi sifatida ishlatiladigan chiziqlar kesishish joyida tugunlar hosil bo‘lishi, chiziqlar esa alohida konturli elementlariga bo‘lingan bo‘lishi kerak;

- berk chiziqli poligonning chegarasi hisoblanmaydigan har bir chiziqning boshlang‘ich va oxirgi nuqtalari boshqa chiziqlar nuqtalari bilan tutashishi va tutashgan joylarda tugunlar hosil qilishi, ya’ni har bir chiziqlarning oxirgi nuqtasi boshqa chiziqlarning biror nuqtasi bilan ulanishi va ayniqsa, ikkinchi qator parallel chiziqlari bo‘lmasligi kerak. Raqamli kartaning to‘liqligi quyidagi ko‘rsatgichlar bilan belgilanadi: raqamli kartaning pasportini bo‘lishi; uni to‘ldirishni to‘liqligi va to‘g‘riligi; ob’ekt tarkibi va tasnifining to‘liqligi va h.k. Elektron-atlas xaritalash Kartalar yaratish texnologiyasining an’anaviy qog‘ozli usuli bilan bir qatorda keyingi 10-15 yil ichida kompyuterli - geografik axborot tizimlaridan foydalangan texnologiyasi rivojlanib kelmoqda. Kartalar yaratishning GIS-texnologiyasini eng ko‘p tassavur etiladigan umumiy shakllari quyidagi ko‘rinishdadir: 1. Dastlabki materiallarni tayyorlash va ma’lumotlarni kompyuter xotirasiga kiritish: a) elektron taxeometrlar to‘plovchilaridan; b) GPS qabulchilaridan; v) tasvirlarni qayta ishlash tizimi orqali; g) tadqiqot materiallari, muallif yoki karta tuzuvchilarning originallari, shuningdek mavjud kartografik materiallardan; d) dastlabki materiallarni skanirlash va olingan rastrli tasvirni bir xil o‘lchov birligiga keltirishlardan iborat. 2. YAratiladigan karta qatlamlari va ularga tegishli jadvallarni tuzish va taxrir qilish hamda ma’lumotlar bazasini tuzish. 3. Ob’ektning tasnifli, jadvalli va matnli ma’lumotlarini kiritish. 4. Karta uchun tasvirlash usullarini tanlash. 5. Qatlamlarni ustma-ust joylash, kartaning mavzuli mazmunini ishlab chiqish va taxrir qilish.

6. Kartaning komponovkasini ishlab chiqib, uning nashrli nushasini hosil qilish. 7. Kartani nashr qilish. Raqamli kadastrli karta yaratishning asosiy texnologik jarayonlari. Biror bir xududa er kadastrining ma’lumotnomali asosini yaratishni ta’minlaydigan er kadastri ishlarining asosiy shakli – bu erlarni ro‘yxatdan o‘tkazish (inventarizatsiya) va kadastrli kartaga olish hisoblanadi. Bu ishlarni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi, chunki ular uchun umumiy manba ma’lumotlaridan foydalaniladi, shu bilan bir qatorda ayrim inventarizatsiya kadastrli karta tuzish ishlari tarkibiga kiruvchi dala ishlari bir vaqtda o‘tkazilishini ham ta’kidlash lozim. Xududni inventarizatsiya qilish va kadastrli kartaga olish bo‘yicha ishlar natijalari kadastrli kartalar va bayonli inventarizatsion materiallar shaklida keltiriladi. Kadastrli kartaga olish – bu rayon yoki aholi yashash joyi xududini kadastrli kartasini tuzish bo‘yicha olib boriladigan kompleks tadbirlardir. Kadastrli karta va plan hamda inventarizatsion materiallaridagi ma’lumotlar o‘rtasida bog‘liqlik er uchastkasi identifakatorlari vositachiligida amalga oshiriladi. Inventarizatsiya va kadastrli kartaga olish bo‘yicha ishlarni bajarishda identifikatorlar sifatida er uchastkalarining identifikatsion raqamlari, davlat er kadastrining ma’lumotlari bazasiga axborotlar kiritishda esa kadastr raqamlari ishlatiladi. SHunday qilib, kadastrli karta - bu inventarizatsiya va kadastrli kartaga olish bo‘yicha er kadastr ishlarini bajarishda olingan mahsulotni bir turi bo‘lib, u er kadastri axboroti asosining kartografik komponenti hisoblanadi. Kadastrli karta erlar inventarizatsiyasini o‘tkazish natijalarini ko‘rgazmali tasvirlashda, er uchastkalarining joylashgan o‘rnini, ularning chegarasi va maydonini aniqlash va navbatchi kadastrli karta tuzishda ishlatiladi. Aholi yashash joylari kadastrli kartalar va planlari uchun qoidaga muvofiq 1:1000 va 1:2000 masshtabli, aholi yashash joylaridan tashqaridagi erlar uchun esa 1:10 000 va undan mayda masshtablar qo‘llaniladi.

Kadastrli kartalar va planlarda katta maydonli xududlar (rayon, aholi yashash joylari) tasvirlanadi, shuning uchun ular aerofototografik s’emka uslubida raqamli texnologiyadan foydalanib yaratiladi, jumladan, aholi yashash hududlari uchun stereotopografik s’emka, boshqa xududlar uchun esa ortofotoplanda s’emka qilish metodida tuziladi. Aholi yashash xududlari uchun har ikki uslubni birgalashtirib karta yaratish ishlarini olib borish kerak, shunda binolar va baland inshootlar stereofotogrammetrik s’emka uslubida, qolgan ob’ektlar ortofoplandan foydalanib kartaga tushiriladi. Ayrim hollarda uncha katta bo‘lmagan hududlar uchun 1:2000, 1:1000, 1:500 masshtabda planlarni tuzishda taxeometrik, teodolitli va menzulaviy plan olish ishlari ham qo‘llaniladi. Kadastrli karta va planlarni yaratishning aerofototopografik s’emkaga olish uslubi texnologiyasini ko‘rib chiqamiz. Bunda aerofotos’emka materiallari bilan bir qatorda mavjud vektorli kartografik materiallar va dala s’emkasi natijalaridan ham foydalanish mumkin. 43-rasmda zamonaviy GIS-texnologiyalarini qo‘llab, kadastrli plan va kartalar yaratish ishlarining umumlashtirilgan texnologik jaroyoni keltirilgan. Bu texnologik jaroyonida aerofotos’emka materiallari asosiy ma’lumotlar manbai bo‘lib hisoblanadi, GIS-texnologiyalari va boshqa dasturiy vositalar esa asosan kameral fotogrammetrik va karta tuzish ishlari bilan cheklangan. Bunday kadastrli s’emka texnologiyasi ishlari kadastrli kartaga olish va erlarni inventarizatsiya qilish jarayonlarining birligini aks ettiradi va quyidagi zamonaviy uslublar va prinsiplardan foydalanish asosida yuritiladi: - GPS–tizimidan foydalanib rasmga olish markazini aniqlashga asoslangan aerofototopografik s’emka metodi; - fotogrammetriyaning raqamli uslublari; - kartaga olishning raqamli va GIS – texnologiyasi metodlari texnologik echim sifatida ishlatiladi; - mustaqil mahsulot sifatida raqamli kadastrli kartalar olish; - turli manbalardan olingan ma’lumotlarni birgalikda chiqish;

- inventarizatsiyani (chegaralarni aniqlash, natijalarini joylash, deshifrovka qilish) o‘tkazish uchun ishchi material sifatida ortofotoplandan foydalanish. Biz erlarni inventarizatsiya qilish va kadastrli karta (plan) yaratishning texnologik jarayonlarini tashkil etishni mumkin bo‘lgan bir variantini ko‘rib chiqdik. Texnologik jarayonning yana boshqa bir variantida (5.2. rasm) dalada suratlarni deshifrovka qilish va dala tadqiqotlarini o‘tkazishda ortofotoplanlardan emas, balki aerofotosuratlarning yirik tasviridan foydalaniladi. Har ikkala ko‘rib chiqilgan texnologik jarayonlar variantlari uchun dala tadqiqotlari va deshifrovka qilish ishlari (yiriklashtirilgan tasvirlarda yoki ortofotoplanlarda) stereoskopik yoki ortofotoplanlarda bajarilib, ob’ektlar konturini tasvirlashgacha o‘tkazilishi o‘xshash. Ob’ektning hamma konturlari amalda 2 martadan chizib chiqiladi, ya’ni birinchi marta deshifrovka qilishda, ikkinchi marta stereos’emka yoki ortofotoplanlarni vektorlash jarayonida, demak, birinchi marta – fototasvirli qog‘ozda tush bilan, ikkinchi marta – monitor ekranida raqamli shaklda. Bu uslubda ishga ortiqcha mehnat sarflanadi. SHuning uchun aholi yashash xududlari uchun karta tuzishda boshqacha yondashuvni taklif etsa bo‘ladi. Avval raqamli texnologiya va raqamli fotogrammetrik stansiyalardan foydalanib, aerofotosuratli yoki stereojuftliklarni kameral deshifrovka qilish ishlari bajariladi. Deshifrovka qilish natijalari deshifrovka qilingan ob’ektlar konturini vektor shaklda, kartaning masshtab aniqligi darajasida beriladi. So‘ngra shu vektor model plotterda toza qog‘ozda yoki ortofotoplan yuziga ishchi abris ko‘rinishda chiziladi. Ushbu ishchi abris natijada dala tadqiqotlarida ishlatiladi. Dala tadqiqotlari davomida kameral deshifrovka qilishning to‘liqligi va aniqligi tekshirilib ko‘riladi, zarur bo‘lgan tuzatishlar va dala s’emkalari natijalari kiritiladi. Dala tadqiqotlari natijalari raqamli kartani yaratish maqsadida bajariladigan raqamli kartografik ma’lumotga so‘ngi kameral ishlov berish uchun uzatiladi. Bunday uslub mahsulot tayyorlashda mehnat sarfini kamaytirish imkonini beradi. Stereoskopik s’emkani kameral deshifrovka qilish bilan birgalikda olib borish paytida bu ayniqsa sezilarlidir.

Birinchidan, stereoskopik deshifrovka qilish monitor ekranida bajarilishi ancha oson, ya’ni stereoskopik tasvir bittalik tasvirga qaraganda deshifrovka qilinish imkoniyati ancha yuqori. Ikkinchidan, ekranda tasvirning masshtabini o‘zgartirsa bo‘ladi, uning fotogrametrik xususiyatlarini (kontrastini, yorug‘liligini) tanlash mumkin. Uchinchidan, ananvaiy deshifrovka qilishda ob’ektlar o‘rnini aniqlashda xatolikga yo‘l qo‘yiladi (masalan, chegaralar, elektr stolblari o‘rnida va boshqalarda). Gorizontallar bilan tasvirlanmaydigan ob’ektlarni o‘rnini faqat stereoskopik yo‘l bilangina aniqlasa bo‘ladi. Quyida keltirilgan texnologik jarayonda ushbu echimi topilishi zarur bo‘lgan holatlar hisobga olingan. Keltirilgan texnologik jarayonlar variantlari, tabiiyki, ish jarayonida va kadastrlar xususiyatidan kelib chiqib, takomillashtiriladi, agar dala ishlarida maxsus dasturlar bilan ta’minlangan portativ (ixcham) kompyuterlardan foydalanilsa, ishchi materiallar dala tadqiqot va deshifrovka qilish natijalari bira to‘la raqamli holatga o‘tkaziladi. Atlasli axborot tizimlarining tasnifi Topologik tasniflarga orientirlash (bir ob’ektning boshqasiga nisbatan yo‘nalganligi); ulanish (ulangan yuzalar mavjudligi), birikish (umumiy chegara yoki tutash nuqtalarning mavjudligi), mos kelish (bir ob’ektni boshqa ob’ektning ustida joylashishi) va h.k. kiradi. Topologik tasniflar ma’lumotlarning qo‘shimcha atributlarini kodlash vaqtida MB ga kiritiladi. Bu jarayon ko‘pgina GISlarda ma’lumotlarni vektor shaklga o‘tkazishda avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Ob’ektlar juftligi orasidagi bog‘lanishni kodlash uchun ob’ektlararo mantiqiy munosobatlar sifatida shu toifaga kiruvchi ob’ektga yaqin joylashgan identifikator (qaytarilmaydigan tartib raqami) orqali uning sifati berilishi bilan aniqlanadi. SHunday qilib, ma’lumotlar bazasiga ega bo‘lgan ob’ekt haqidagi axborot 4-jadvalda berilgan asosiy komponentlardan iborat bo‘lishi kerak Jadvalda uchraydigan ayrim iboralarga tushunchalar beramiz. O‘lchamli kartografik ma’lumot – bu raqamli va grafikli ma’lumot bo‘lib, ma’lum koordinata tizimidagi kartografik ob’ektning fazoviy holati va o‘lchami ifodasini aks ettiradi (Kartografiyada avtomatlashtirish lug‘ati. M., 1988).

Raqamli topografik kartadagi ob’ekt semantikasi – bu topografik kartadagi ob’ektning mazmuni va xossalarini ifodalovchi ma’lumotlarning bir qismidir (OST 68- 3.1-98 ―Kart ы sifrov ы e topograficheskie. Ob щ ie trebovaniyaǁ – M.: SNIIGAiK, 2000). Ob’ektlarning fazoviy – mantiqan aloqadorligi – bu ob’ektlar orasidagi o‘ziga xos munosabatlar bo‘lib, ularning o‘zaro fazoviy holatini (qo‘shnichilik, kesib o‘tish, tutashganlik va h.k.) va bir-biriga nisbatan o‘zaro harakatini mantiqan belgilaydi. 10-jadval. Ob’ekt haqidagi axborotlar tasnifi 4-jadval Majburiy komponentlar Majburiy bo‘lmagan komponentlar Identifikator ma’lumotlari Talqin ma’lumotla ri Holat ma’lumotlari Ob’ektning tavsiflari Ob’ektning fazoviymantiqiy aloqadorligi haqidagi ma’lumotlar Grafikli ma’lumotla r Ko‘pgina ob’ektlar orasidan Ob’ekt mohiyatini bir xilda Ob’ektning holati, shakli va Ob’ektning mohiyati va xossalari Ob’ektlar orasidagi fazoviy Ob’ektni grafikli tasvirlash kerakli ob’ektni ajratish imkonini beradi talqin qilish imkonini beradi o‘lchamlarin i ifodalovchi ma’lumotlar ma’nosi. Sifat yoki miqdoriy ko‘rinishda bo‘lishi mumkin holatlarni aniqlovchi o‘ziga xos munosabatlar qoidalari va uning kartografik tasviri tavsifi Qaytarilmas identifika-tor (tartib raqami yoki nomi) Klassifikator bo‘yicha ob’ekt kodi Metrik, o‘lchamli ma’lumotlar – sintaksis Semantik axborotlar (atributlar). Tavsifning kodi yoki belgisi Topologik munosabotlar. Mantiqiy aloqadorlik Ranglar, CHiziqlar, SHartli belgilar, SHriftlar

Mintaqaning vizual modeli Umumilmiy axamiyatga ega bulgan tizim goyasi uning ichki tuzulishi, ya’ni tarkibga ega bulishi, tarkib va tizimni tashkil etuvchi tik va gorizontal, ichki va tashki alokalarni takozo etadi. Uz navbatida tizimning ichkijixatdan yaxshi tashkil etilganligi uning mustaxkamligi, mustakil amal kilishi va boshkaruvchanligini ta’minlaydi. Xar kanday tizim tarkibdan, ichki kismlardan iborat; bu kismlar birligi tizimning butunligiga olib keladi, unga «jon»beradi, butunlik esakismlarga «xayot» bagishlaydi. SHu nuktai nazardan tizim, jumladan xududiy ishlab chikarish tizimi turli daraja va mikdordagi tarkibdan tashkil topadi. ammo, tizimni tabakalashtirish, uni kism va kismchalarga «tik» xolda taksimlash cheksiz emas; uning birlamchi kismi-element bulib, u boshka parchalanmasligi kerak. Aks xolda bunday yondashuv mintakaviy tizimning ishlab chikarish va korxonaning boshkaruv, texnik-iktisodiy tizimiga utib ketadi. Element boskichidan yukori kavatlarda joylashgan tarkibiy kismlar esa ichki jixatdan tizim yoki tizimcha xisoblanadi, tashkaridan karaganda esa u tarkibdir. SHu sababdan, turli boskichdagi tizimlarni ochik yoki yopik shaklda kurish mumkin. Ishlab chikarishning xududiy tarkibi xar xil kurinishga ega. Bu tarkib yoki tizim xosil kiluvchi omillarga boglik. Bunday omillar esa oddiy xududiy yoki geografik, gidrogeografik, orogeografik, ma’muriy-xududiy (boshkaruv) va iktisodiy geografik buladi. CHunonchi, Uzbekiston Respublikasi milliy iktisodiyotni (xalk xujaligini) Amu va Sirdaryo xavzasi, tog va tekislik rayonlari, viloyatlar xamda iktisodiy rayonlar yoki mintakalarga bulib taxlil kilish mumkin. Ayni vaktda ular xam uz navbatida turli boskich va mikdordagi kismlarga bulinadi.. YUkoridagi xar xil kurinishdagi tarkib (tizimlar) asosida umumiy omil sifatida xududiy birlik xizmat kiladi. Binobarin, mamlakatlarni iktisodiy rayonlashtirish bilan kuprok iktidosdiy geografiya shugullanadi va bu fanning tarixi bilan boglaydilar. SHuning uchun xam iktisodiy geografiya mintakaviy iktisodiyotning nazariy, metodologik asosi vazifasini utaydi. Milliy iktisodiyot tarkibini taxlil va tadkik kilishda ishlabchikarishning xududiy tarkibini turli shakllaridan foydalaniladi.

Ularning barchasi davlatning boshkaruv funksiyasini va uning mintakaviy siyosatini amalga oshirishda xizmat kilishlari mumkin. Birok, bu nuktai nazardan rasmiy maxalliy xokimiyat tizimiga ega bulgan ma’muriy iktisodiy rayonlar juda kul keladi. SHu geosiyosiy tuzilmasi ob’ektiv xolatda shkallangan iktisodiy rayionlarga (mintakalarga) asoslanishi maksadga muvofikdir. Ta’kidlash joizki, mamlakat xududi ichki tuzilmasining tabiiy jixatdan xar xilligi uning iktisodiy rivojlanishida ijobiy axamiyatga ega. CHunki, bunday tabiiy geografik xolat iktisodiy geografik vaziyatning shakllanishi, xududiy mexnat taksimotining keng rivojlanishiga imkon beradi. Zero, xar kanday mukammal tizim bir tusdagi tarkibiy kismlarning oddiy yigindisi emas, balki ularning turlitumanligidan tashkil topadi. Aynan ana shunday shariotda xududiy birliklar bir-biri tuldiradi, ular urtasida integratsiya jarayoniga extiyoj tugiladi va shu asosda iktisodiyotning xududiy samaradorligi vujudga keladi. Biron-bir mamlakatning xududi tabiiy va iktisodiy jixatdan mutlok bir xil bulmaydi. Xuddi shunga mos ravishda ishlab chikarish kuchlari xam xudud boyuncha bir tekis joylashmaydi. Notekislik esa uziga xos xududiy-iktisodiy rivojlanish omilidir. Kiziigi shundaki, xar kanday mamlakat yoki viloyat uzining xududida ishlab chikarish kuchlarini bir tekis joylashtirishga, xududlar ijtimoi-iktisodiy rivojlanishini tenglashtirishga xarakat kiladi, ammo mutlok xolda bunday tenglik xech kachon amalga oshmaydi. Xarita vizual modelining tarkibiy qismlari Biz endi keng tarqalgan GISning universal tizimi bo‘lgan MapInfo dasturidan foydalanib, mavzuli kartalarni tuzishda olib boriladigan ish jarayonini ko‘rib chiqamiz. MapInfo dasturi rus tilida tuzilgani uchun, qo‘llanmada ushbu dasturni boshqarish elementlari nomlarining o‘zbek tilidagi tarjimasi bilan bir qatorda rus tilidagi atamalarini ham keltirishni lozim topdik. MapInfo GIS dasturining asosiy xususiyati — uning ommabopligidadir, ya’ni bu tizim: grafikli tasvirlarni o‘qish (ko‘rish) va ularga qayta ishlov berish; ma’lumotlar bazasi bilan ishlash; ma’lumotlar bazasida qidiruv ishlarini amalga oshirish,

redaktorlik ishlarini bajarish; kartografik belgilarni qurish; diagrammalarni tuzish; kartani nashrga tayyorlash va nashr qilish ishlarini bajarish imkoniyatiga ega. Dasturda ma’lumotlarni kurish uchun 3 xil darcha mavjud: matnli, kartografik va grafikli. Monitor ekranida bir yo‘la bir necha darchalar namoyon bo‘lishi mumkin. Masalan, foydalanuvchiga shahar ko‘chalarini tasvirlovchi planli kartografik darcha va unga xos bo‘lgan jadvallar matni darchasi. Ekranda hosil qilingan darchalar faol hisoblanadi. Dasturning yana bir xususiyati — darchalarning bir-biri bilan uzviy bevosita bog‘langanligidadir, ya’ni biror darchada o‘zgarish bo‘lsa, boshqa darchalarda ham shunga qarab o‘zgarish bo‘ladi. Agar grafikli ob’ekt va unga mos keladigan matnli jadval yozuvi tanlansa, u kartografik darchada ham yoritiladi va aksincha, kartografik darcha tasviri tanlansa — u grafikli darchada ham yoritiladi. Matnli darcha qator va ustunlarga ega bo‘lgan jadval ko‘rinishdagi elektron sahifa bo‘lib, uning har bir qatori ma’lum yozuvni aks ettiradi va har bir ustuni ushbu yozuv maydonini anglatadi. Dastur yozuvlarni qo‘shish, taxrir qilish, o‘chirish imkonini beradi. Foydalanuvchi darchadagi kerakli ustunlarni ko‘rish uchun tanlab olishi, o‘lchamlarini o‘zgartirishi mumkin. Kartografik darcha boshqa ko‘pgina GISlardagidek qatlamli tasvirlashda foydalaniladi. Har bir qatlamning tavsifi foydalanuvchini talabidek ko‘rsatilishi, taxrir qilinishi mumkin. Tashqi kartografik darcha matn darchasi kabi jihozlangan. U boshqa darchalarni ko‘rsatish uchun gorizontal va vertikal aylantirish chizg‘ichiga ega. Grafik darchadan nuqtali, chiziqli, yuzali va boshqa turdagi ob’ektlar bilan ishlash uchun foydalaniladi. Xarita vizual modelini yaratishga namunalar MapInfo dasturi hisobotlar tuzish, grafiklar va diagrammalar qurish, statistik kartalar ishlab chiqishning rivojlangan vositalariga ega. Dastur mavzuli kartalar, shartli belgilar va shriftlar yarata oladi. Ma’lumotlar bazasi orqali ob’ektning sifat va miqdoriy ko‘rsatkichlarni aks ettiruvchi shkalalar tuzish yo‘llariga ega. Bundan tashqari, dastur kartalarning shartli belgilarini hosil qilish, ularni tushuntiruvchi yozuvlar bilan ta’minlash va eng asosiysi, kartalarni taxrir qilish imkoniyatiga ega.

MapInfo dasturi axborot-ma’lumotnoma turkumidagi shaxsiy GIS hisoblanadi. YUqoridagi qayd etilgan imkoniyatlardan kelib chiqib, MapInfo Geografik axborot tizimida mo‘‘jiza yaratsa bo‘lar ekan, degan fikr paydo bo‘ladi, chunki asosiy kartaga tayyorlangan qatlamni qo‘shsak so‘ralgan zahoti — ―Karta tayyorǁ, degan javob chiqadi! Lekin, kartani tayyorlash jarayonida qanday texnologiyalar tanlanilishidan qat’iy nazar, jiddiy tayyorgarlik ishlari olib borilishi kerak.

Adabiyotlar: 1. Трифонова Т.А. Геоинформационные системы и дистанционное зондирование в экологических исследованиях : учеб. пособие для студ. вузов / Т. А. Трифонова, И. В. Мищенко, А. Н. Краснощеков. – М.: Академ. Проект, 2005. - 350 с. 2. Морозов М.А. Информационные технологии в социально-культурном сервисе и туризме. Оргтехника. [Текст]: учебник для вузов по специальности "Социально-культурный сервис и туризм" / М. А. Морозов, Н. С. Морозова, М: Академия, 2006. – 240 с. 3. Александрова А.Ю. Международний туризм. Учебник. - М: «КНОРУС» 2010. 464 с. 4. Чандра, А. М. Дистанционное зондирование и географические информационные системы / А. М. Чандра, С. К. Гош ; пер. с англ. А. В. Кирюшина. - М. : Техносфера, 2008. - 308 с. 5. Геоинформатика. Толковый словарь основных терминов // Ю.Б. Баранов, А.М. Берлянт, Е.Г. Капралов и др. — М.: ГИС-Ассоциация, 1999. — 204 с. 6. Тухлиев И.С., Қудратов Ғ.Ҳ., Пардаев М.Қ. Туризмни режалаштириш. Дарслик. - Т.: “Iqtisod-moliya”, 2010 й.

Похожие

Zamonaviy GAT larni loyihalash va ularning sharhi

Animatsion tasvirlar haqida tushuncha

C++ visual dasturlash muhitida oqimlar va fayllar

C++visual dasturlash muhitida massivlar va satrlar

C++ Visual dasturlash tilida stаtistik