Информатика фанининг максади ва вазифалари - Информатика и ИТ - Рефераты

Информатика фанининг максади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

38.7392578125 KB

Информатика фанининг максади ва вазифалари Режа: 1. Информатика фанини вужудга келиши ва тараққиёти 2. Информатика фанининг тузилмаси

Информатика фанини вужудга келиши ва тараккиёти Информатика 60-йилларда Францияда электрон ҳисоблаш машиналари ёрдамида ахборот қайта ишлаш билан шугулланувчи соҳани ифодалувчи атама сифатида юзага келди. Информатика атамаси лотинча infоrmatik сўзидан келиб чиққан бўлиб, тушунтириш, хабар қилиш, баён этиш маъноларини англатади. Французча infоrmatigue (информатика) сўзи ахборот автоматикаси ёки ахборотни автоматик қайта ишлаш маъносини англатади. Инглиз тилида сўзлашувчи мамлакатларда бу атамага Cоmрuter science (компьютер техникаси хақидаги фан) синоними мос келади. Информатиканинг инсон фаолиятининг мустақил соҳаси сифатида ажралиб чиқиши биринчи навбатда компьютер техникасининг ривожланиши билан боглиқ. Бунда асосий хизмат микропроцессор техникасига тўгри келади, унинг пайдо бўлиши 70-йиллар ўрталарида иккинчи электрон инқилобини бошлаб берди. Шу даврдан бошлаб ҳисоблаш машиналарининг элемент негизини интеграл схема ва микропроцессорлар ташкил этди. Информатика атамаси нафақат копьютер техникаси ютуқларини акс эттириш ва фойдаланиш, балки ахборотни узатиш ва қайта ишлаш жараёнлари билан ҳам богланади. Информатика ахборотнинг қайта ишлаш, уларни қўллаш ва ижтимоий амалиётнинг турли соҳаларига таъсирини ЭХМ тизимларига асосланган ҳолда ишлаб чиқиш, лойиҳалаш, яратиш, баҳолаш, ишлашнинг турли жиҳатларини ўрганувчи комплекс илмий ва муҳандислик фани соҳасидир. Информатика бу жиҳатдан ахборот моделларини қуришнинг умумий услубиёт тамойилларини ишлаб чиқаришга йўналтирилган. Шу боис ахборот услублари объект, ходиса, жараён ва ҳаказоларини ахборот моделлари ёрдамида баён этиш имкониятига эгадир. Информатиканинг вазифалари, имкониятлари, восита ва услублари кўп қиррали бўлиб, унинг кўплаб тушунчалари мавжуд. Уларни умумлаштириб қуйидагича талқинни тавсия этамиз.

Информатика - компьютерлар ёрдами ва уларни қўллаш муҳити воситасида ахборотни янгилаш жараёнлари билан боглиқ инсон фаолияти соҳасидир. Информатика ва кибернетика тушунчаларида кўпинча чалкашликлар учраб туради. Уларнинг ўхшашлиги ва фарқини тушунтиришга ҳаракат қиламиз. Н.Виннер томонидан кибернетикага киритилган асосий фикр инсон фаолиятининг турли соҳаларида мураккаб динамик тизимларини бошқариш назариясини ишлаб чиқиш билан боглиқ. Кибернетика компьютерлар мавжудлиги ёки йўқлигидан қатъий назар мавжуддир. Кибернетика - техник, биологик, ижтимоий ва бошқа турли тизимларда бошқарувнинг умумий тамойиллари ҳақидаги фандир. Информатика янги ахборотни анча кенг, кибернетика каби турли объектларни бошқариш вазифаларини амалий ҳал этмай, ўзгартириш ва барпо этиш жараёнларини ўрганади. Шу боис информатика ҳақида кибернетикадан анча кенг фан соҳаси, деган тасаввур ҳосил бўлиши мумкин. Бироқ, бошқа жиҳатдан, информатика компьютер техникаси билан боглиқ бўлмаган муаммолар ечими билан ифодаланмайди, бу, шубҳасиз, унинг умумлаштирувчи хусусиятини чеклайди. Информатика компьютер техникаси ривожланиши туфайли юзага келди, унга асосланади ва усиз мавжуд бўла олмайди. Кибернетика компьютер техникасининг барча ютуқларидан унумли фойдаланса ҳам, лекин объектларни бошқаришнинг турли моделларини яратган ҳолда ўз- ўзича ривожланаверади. Кибернетика ва информатика ташқи жиҳатдан бир- бирига жуда ўхшаш бўлса ҳам, лекин:  информатика - ахборот ва уни қайта ишловчи техникавий, дастурий воситалари хусусиятларига асосланиши;  кибернетика эса - объект моделларининг концепцияларини ишлаб чиқиш ва қуришда хусусан ахборотлардан кенг фойдаланиши жиҳатдан фарқланади.

Ўзбекистон Республикаси информатика ва ҳисоблаш техникаси йўналишида жаҳон даражасидаги илмий мактаблар яратгани, уларда тадқиқотлар муваффақиятли олиб борилаётганлиги билан шартли равишда фахрлана олади. “Математика фанининг эҳтимоллар назарияси ва математик статистика, дифферинциал тенгламалар ва математик физика, функционал таҳлил соҳасидаги ютуқлари республикадан анча узоқда ҳам машҳур” деб ёзади Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов. Ахборот технологиялари ривожланишининг замонавий жаҳон даражаси шундаки, республикада жаҳон ахборот маконининг инфратузилмалари ва миллий ахборот-ҳисоблаш тармоги интеграциясига мос келувчи миллий тизимни яратиш иқтисодиёт, бошқариш, фан ва таълим самарадорлигининг муҳим омили бўлмоқда. Бу муаммолар анча мураккаб ва айни пайтда республикамиз учун долзарбдир. Ъозирда олиб борилаётган иқтисодий, тузилмавий ва бошқа ўзгаришларнинг амалга ошириш натижалари республикада ахборотлаштириш билан боглиқ муаммоларнинг қандай ва қайси муддатларда ҳал этишга ҳам боглиқдир. 1956 йилда академик М.Т. Ўразбоев ташаббуси билан Ўзбекистон Фанлар Академияси таркибида В.И.Романовский номли Математика институти қошида Ъисоблаш техникаси бўлими очилиб, унга В.К. Кобулов раҳбар этиб тайинланди ва 1958 йилда Республикамизда илк бор “Урал-1” типидаги ЭЪМ ўрнатилди. 1966 йилда Марказий Осиё минтақасида Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг ҳисоблаш марказига эга бўлган Кибернетика институти, 1978 йилда унинг асосида Кибернетика илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаси ташкил этилди. Халқ хўжалигидаги турли вазифаларни ҳал этишда алгоритмлаш- тириш назариясини ривожлантирган академик В.К. Кобулов бошчилигадаги бирлашманинг етакчи олимлари Ўзбекистонда кибернетиканинг таркиб топиши ва ривожаланишига улкан хисса қўшдилар. Образларни текшириб билиш ва сунъий интеллект назариялар бўйича катта мактаб яратган

академик М.М.Комилов, математик моделлаш ва ҳисоблаш эксперименти, математик ва физика мураккаб вазифларини ҳал этишни миқдорий-таҳлилий усуллари бўйича мухбир аъзолар Ф.Б.Абуталиев, Б.А.Бендаренко, Т.Бўриев, ахборотни қайта ишлаш бўйича - академик Д.А.Абдуллаев, кибернетика фанининг турли йўналишлари бўйича улкан илмий мактаблар ўзагини яратган профессорлар Т.А.Валиев, З.Т.Одилова, О.М.Набиев, Д.Н.Ахмедова, Р.С. Сайдуллаева, З.М. Солихов, Ф.Т. Одилова, Н.А. Мўминов ва бошқаларнинг катта хизматларини таъкидлаш лозим. Ўзбекистон Республикаси мустақиликка эришгач, бирлашма олимлари томонидан фундаментал ва амалий илмий йўналишлар белгиланди, Ўз.Р. Фанлар Академияси Хайъати томонидан Республикада кибернетика ва ахборотлаштиришни ривожлантириш концепцияси ишлаб чиқилди ва тасдиқланди. Булардан ташқари математик моделлар асосида халқ хўжалиги муаммоларини хал қилиш, иқтисодиётда ахборотлар тизимларидан унумли ва оқилона фойдаланиш, замонавий компьютер технологияларининг хаётга кенг тадбиқ қилиш соҳалари бўйича академик С.С.Ғуломовнинг, иқтисодий кибернетика йўналиши бўйича профессор Т.Ш.Шодиевнинг мактабларини тилга олиш диққатга лойиқдир. Давлат томонидан тартибга солишнинг муҳимлиги ва Республикада ахборотлаштириш жараёнини тезлаштириш заруриятини ҳисобга олиб, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1992 йил 8 декабр қарори билан Фан ва техника Давлат қўмитаси (ФТДК) қошида ахборотлаштириш бўйича бош бошқарма (Бошахбор) тузилди. Мазкур қарорда белгилаб берилган асосий вазифа ва фаолият йўналишлари доирасида ЎзР ФТДК ташаббуси билан ахборотлаштириш жараёнини ривожлантиришга йўналтирилган бир қатор қонунлар қабул қилинди. Ахборотлаштириш ҳақида (1993 йил, май) ва ЭЪМ ва маълумотлар базаси учун дастурларни ҳуқуқий муҳофазалаш ҳақидаги (1994 йил, май) қонунлар шулар жумласидандир.

Ўз ФТДК нинг давлат патент идорасида 1995 йил сентябридан ЭЪМ ва маълумотлар базаси учун дастурларни ҳуқуқий мухофазалаш усули бўйича агентлик ишлаб турибди. Бу идора дастурий маълумотлар, шунингдек тўлиқ ёки қисман мулкий ҳуқуқларни бериш шартномаларини расмий рўйхатдан ўтказади. 1994 йил декабрда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Ўзбекистон Республикасининг ахборотлаштириш концепциясини қабул қилди. Ушбу Концепциянинг асосий мақсади ва унда қўйилган масалалар қуйидагилардан иборатдир:  миллий ахборот - ҳисоблаш тармогини яратиш;  ахборотларга товар сифатида ёндашишнинг иқтисодий, ҳуқуқий меъёрий ҳужжатларни юритиш;  ахборотларни қайта ишлашда жаҳон стандартларига риоя қилиш;  информатика индустриясини яратиш ва ривожлантириш;  ахборот технологияси соҳасидаги фундаментал тадқиқотларни рагбатлантириш ва қўллаб-қувватлаш;  информатика воситаларидан фойдаланувчиларни тайёрлаш тизимини мувофиқлаштириш. Концепциянинг асосий қойидалари ҳисобга олинган “Ўзбекистон Республикасининг ахборотлаштириш дастури” ишлаб чиқилди, у уч мақсадли дастурни ўз ичига олади: а) миллий ахборот - ҳисоблаш тармоги; б) ЭХМ ни математик ва дастурий таъминлаш; в) шахсий компьютер. Ахборот технологияларини ривожлантиришнинг олти устувор йўналиши қуйидагилардан иборат:  давлат статистика тизими, кредит-молия ва банк тизимлари;  электрон маълумотлар базаси;  фан-техника ахбороти (ФТА) тармоги;

 таълим, кадрлар тайёрлаш ва қайта тайёрлаш, ижтимоий муҳофаза ва солиқни сақлаш соҳалари ахборот тизимлари;  маълумотларни узатиш ва алоқа тизимлари;  фавқулодда ҳолатларининг олдини олиш ва хабар беришнинг ахборот тизимлари. Мазкур дастурда вазирлик ва маҳкамалар ахборот тармоқлари, Миллий ахборот-ҳисоблаш тармогини яратиш, компьютерлар ва ҳисоблаш техникаси воситаларини ишлаб чиқаришни ташкил этиш, янги ахборот технологияси соҳаларида кадрлар тайёрлашни такомиллаштириш, ҳужжатлаштиришнинг меъёрий-услубий ва ҳуқуқий тизимини яратиш ва бошқалар жой олган. Миллий ахборот ҳисоблаш тармоги давлат алоқа тизими негизида ишлайдиган ва ягона ўрнатилган қоидаларга риоя қилиш асосида қурилган давлат ва идоравий хусусиятга эга ахборот ҳисоблаш тармоқлари мужассамлашганлигини ўзида намоён этувчи очиқ тизим сифатида яратилиши лозим. Юқорида кўрсатилган муаммоларни бир неча босқичида ҳал этиш кўзда тутилмоқда. Биринчи босқичда миллий тармоқлар ўзагини ташкил этувчи асосий давлат муассасалари ахборот тизими ва тармоқларни яратиш кўзда тутилган. Бу тизимларга асосий талаб: юқори малакалий экспертизадан ўтган лойиҳадан мавжудлиги; юқори сифатли лицензияли дастурий воситалар ва замонавий компьютер техникаси мавжудлиги; очиқ тизимлардаги ўзаро амалдаги халқаро стандарт ва қоидалардан фойдаланиши. Иккинчи босқичда миллий тармоқлар ўзагини давлат ташкилот ва муассасаларида яратилган ахборот тизимларида интеграцияси амалга оширилади. Учинчи босқичда тармоққа бошқа идоралар, концернлар, ассоциациялар, илмий-тадқиқот институтлари, илмий марказлар ва ҳоказолар уланади.

Ўзбекистон ахборот технологияларини тадбиқ этиш ва ривожланиш учун талай интеллектуал имконият ва ахборот заҳираларига эга. Фанлар академияси, олий ва ўрта махсус ўқув юртлари, ишлаб чиқариш корхоналари ва фирмаларда компьютер техникаси, алоқа, дастурий ва ахборот таъминоти, ахборот тизимлари бўйича малакали кадрлар ишламоқда. Информатика фанининг тузилмаси Информатика кенг маънода инсоният фаолиятининг барча соҳаларида асосан комьпютерлар ва телекоммуникация алоқа воситалари ёрдамида ахборотни қайта ишлаши билан боглиқ фан, техника ва ишлаб чиқаришнинг хилма хил тармоқлари бирлигини ўзида намоён этади. Информатикани тор маънода ўзаро алоқадор уч қисм - техник воситалар (hadware), дастурий воситалар (sоftware) ва алгоритмли воситалар (brainware) сифатида тасаввур этиш мумкин. Ўз навбатида информатикани ҳам умуман, ҳам қисмлари бўйича турли жиҳатлардан: иқтисодий тармоги, фундаментал фан, амалий фан соҳаси сифатида кўриб чиқиш мумкин (1.3- расм). Информатика иқтисодий тармоқ сифатида компьютер техникаси, дастурий маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва ахборотни қайта ишлаш замонаий технологиясини ишлаб чиқиш билан шугулланадиган хўжалик юритишнинг турли шаклларидаги корхоналардан иборат бўлади. Информатиканинг ишлаб чиқариш тармоги сифатида ўзига хослиги ва аҳамияти шундаки, халқ ҳўжалигининг бошқа тармоқлари меҳнат самарадорлиги кўп жиҳатдан унга боглиқдир. Бундан ташқари бу тармоқлар меъёрида ривожланиши учун информатиканинг ўзида меҳнат самарадорлиги анча юқори суръатларда ўсиб бориши лозим, чунки хозирги даврда жамиятда ахборот кўпроқ сўнгги истъемол предмети сифатида намоён бўлмоқда: одамларга дунёда рўй бераётган воқеаллар, уларнинг касбий фаолиятига доир предмет ва ходисалар, фан ва жамиятнинг ривожланиши хақида ахборот зарур. Меҳнат самарадорлигининг бундан кейинги ўсиши ва фаровонлик даражасини кўтариш, катта ҳажмдаги ахборотни (матн, графика,

видеотасвир, товуш, анимация) қабул қилиш ва ишлашга янги интеллектуал воситалар ва “инсон машина” интерфейсларидан фойдаланиш асосидагина эришиш мумкин. Информатикада меҳнат унумдорлиги ошиши суръатлари етарли бўлмаса, бутун халқ хўжалигида меҳнат самарадорлиги ўсишининг анчагина камайиши рўй бериши мумкин. Ъозир дунёдаги барча иш жойларнинг 50 фоизга яқини ахборотни қайта ишлаш воситалари билан таъминланган. 1.3-расм. Информатиканинг фан, тармоқ ва амалий фан сифатида тузилиши Информатика фундаментал фан сифатида компьютер ахборот тизимлари негизда исталган объектлар билан бошқарув жараёнларини ахборот жиҳатидан таъминлашни барпо этиш услубиётини ишлаб чиқиш билан шугулланади. Шундай фикр ҳам мавжудки, фаннинг асосий вазифаларидан бири - ахборот тизимлари нима, улар қандай ўринни эгаллайди, қандай тузилмага эга бўлиши лозим, қандай ишлайди, унинг учун қандай қонуниятлар хос эканлигини аниқлашдир. Европада информатика соҳасида қуйидаги асосий илмий йўналашларни ажратиб кўрсатиш мумкин: тармоқ тузилмасини ишлаб чиқиш, компьютерли интеграциялашган жараённи ишлаб чиқариш, иқтисодий ва тиббий информатика, ижтимоий сугурта ва атроф муҳит информатикаси, касбий ахборот тизимлари.

Информатикада фундаментал тадқиқотлар мақсади исталган ахборот тизимлари хақида умумлаштирилган ахборотни олиш, уларни қурилиши ва ишлашининг умумий қонуниятларини аниқлашдир. Информатика амалий фан соҳаси сифатида қуйидагилар билан шугулланади:  ахборот жараёнларидаги қонуниятларни ўрганиш (ахборотларни йигиш, қайта ишлаш, тарқатиш);  инсон фаолиятининг турли сохаларида коммуникацион-ахборот моделларини яратиш;  аниқ бир соҳаларда ахборот тизими ва технолгияларини ишлаб чиқиш ва уларнинг ҳаётий босқичлари бўлган лойиҳалаш, уни ишлаб чиқиш, фойдаланиш даврларига тавсиялар тайёрлаш. Информатиканинг бош вазифаси ахборотни ўзгартириш усуллари ва воситаларини ишлаб чиқиш, улардан ахборотни қайта ишлашнинг технологик жараёнларини ташкил этишда фойдаланишдир. Информатиканинг асосий вазифалари қуйидагиларни ўз ичига олади:  исталган турдаги ахборот жараёнларини тадқиқ этиш;  ахборот жараёнларини тадқиқ этишдан олинган натижалар асосида ахборотни қайта ишлаш тизимини ва янги технологияларни яратиш;  жамият ҳаётининг барча соҳаларида компьютер техникаси ва технологиясини яратиш, тадбиқ этиш ва самарали фойдаланишни ташкил этиш илмий ва мухандислик муаммоларини ҳал этиш. Информатика ўз-ўзича мавжуд бўлмай, балки бошқа соҳалардаги муаммаоларни ҳал этиш учун янги ахборот техника ва технологияларини яратишга қаратилган комплекс илмий-техник соҳадир. У бошқа соҳалар, хатто жараёнлар ва ходисалар тартиблашмаганлиги туфайли миқдорий услубларни қўллаш мумкин эмас деб ҳисобланадиган соҳаларга ҳам тадқиқот услубини ва воситаларини тақдим этади. Информатикада компьютер техникаси шарофати туфайли амалий рўйёбга чиқиши мумкин бўлган

математик моделлаш услубларининг ҳал қилинишини алоҳида ажратиб кўрсатиш лозим.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсагасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Т.: Ўзбекистон, 1997. 2. Каримов И.А. Баркамол авлод – Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори. Т.: Шарқ, 1998. 3. Ғуломов С.С. ва бошқалар. Иқтисодий информатика: Олий ўқув юртларининг иқтисодиёт мутахассисликлари учун дарслик. Т.: Ўзбекистон, 1999. 4. Ғуломов С.С. Экономика ва информатика. Т.: Меҳнат, 1991. 5. Информатика: Учебник. – 3-е перераб. изд. /под ред.проф. Н.В.Макаровой. – М.: Финанси и статистика, 2000.

Похожие

Информатика фанининг предмети хисоблаш техникаси тарихи

Информатика ва ахборот технологияларига кириш информатика

Информатика фанга кириш. Фаннинг укитилиш максади, мазмуни. ЭХМнинг авлодлари ва тарихи

Информатика фанга кириш. Фаннинг укитилиш максади, мазмуни. ЭХМнинг авлодлари ва тарихи

Маълумотлар базалари фанининг мақсади ва вазифалари