Geoaxborot tizimini modellashtirish va geotahlilning umumiy usullari - Информатика и ИТ - Рефераты

Geoaxborot tizimini modellashtirish va geotahlilning umumiy usullari

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

581.5 KB

Geoaxborot tizimini modellashtirish va geotahlilning umumiy usullari Reja: 1.Hududiy tahlil 2.Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash vazifalari 3.Sirt modellarini yaratish va raster tasvirlari tahlili 4.Rel’efning raqamli modelini yaratish

Hududiy tahlil Turizmni rejalashtirish hamisha muayyan geografik hududga bog‘liq bo‘lib, bu hududlar turistlik faoliyat uchun qiziqish uyg‘otishi va turistlik imkoniyatlar hamda o‘ziga xos xususiyatlar va tafsiyalarga turistlik resurslarga boy bo‘lmog‘i kerak. Turizmni rejalashtirish turizmga bog‘liq bo‘lmagan o‘zga hududlardan alohida ajralib turishi va muayyan turistlik rejalarni amalga oshirish, ularni nazorat qilish, bu ishlarning kelajagini bashorat qilish yoki o‘zgarishini ko‘ra bilish kabi aniq siyosatni olib borish imkoniyatlariga ega bo‘lishi lozim. Turistlik muhitni rejalashtirishning mohiyati turizmni rivojlantirish uchun foydalanishga yaroqli bo‘lgan xududni va sharoitlarni yaratish, xududga xos turistlik imkoniyatlar va infrastrukturaga tayanishdan iboratdir. Turistlik soxani samarali rivojlantirishning muhim shartlaridan biri bu hududni kelajakda doimiy saqlash va undan unumli foydalanish kafolatini yaratishdir. Bugungi kundagi turizmning samarali rivojlantirish xuddi jamiyatning istiqbolini rivojlantirish kabi Umumjahon tabiatni saqlash uyushmasining konsepsiyasida keltirilgan ustuvor taraqqiyotni g‘oyasiz tasavvur qilish qiyin. Bu taklifni quyidagicha ifodalash mumkin: mustahkam ustuvor taraqqiyot bu shunday jarayonki, undagi rivojlanish turistlik muhit resurslariga o‘zini salbiy ta’sirini ko‘rsatmaydi va ularni ishdan chiqarmaydi, provardida taraqqiyotga yaxshi imkoniyat yaratiladi. Bu jarayonda resurslar shunday boshqariladiki, ular qanday tezlikda foydalanilayotgan bo‘lsa, o‘shanday darajada yangilanib boriladi yoki sekin yangilanadigan resurslarni tezroq yangilanib turiladigan resurslarga o‘tkaziladi. Resurslarga ana shunday yondashilsa ular bugungi avlod tomonidan xam istiqbolda xam unumli foydalanilishi mumkin. Ma’lumotlar bazasi bilan ishlash vazifalari Yuqorida aytilgandek, hamma atributiv ma’lumotlarni bitta jadavalda saqlash shart emas. Har xil manbalarning axborotlarini turli jadvallarda saqlagan holda bitta katta jadvalga mantiqan birlashtirish mumkin. Buning uchun barcha jadvallarga bir xilda ustun tanlanadi – ob’ekt tartib raqami yoki identifikatori, ya’ni har bir jadval o‘zining dastlabki ustuniga (indeksiga, kalitiga) ega bo‘lishi kerak – jadvaldagi ustunlar yoki ustunlar to‘plami ushbu jadvalda keltirilgan ma’lumotlarni bir xilda

ta’riflab boshqalardan farqlaydi. Jadvallar orasidagi bog‘lanish birinchi jadvalga ikkinchi jadvaldagi indeks qiymatiga ega bo‘lgan ustunni qo‘shish bilan hosil qilinadi. SHu sababli xohlagancha katta hajmli ma’lumotlarni maxsus dasturiy vositalar yordamida birlashtirish imkoniyati yaratiladi. YOzuvlarni tanlash, ularni guruhlash, birlashtirish, saralash, shuningdek, foydalanuvchi talabiga binoan ma’lumotlar bazasida izlashdek o‘ta dolzorb ishlarni bajarish imkoni paydo bo‘ladi. Bular esa foydalanuvchiga katta qulayliklar yaratadi, chunki ma’lumotlar bazasini qayta qurish talab qilinmaydi, faqatgina dastlabki jadvallardan birini yangilash talab qilinadi, xolos. Mantiqiy aloqadorlik quyidagicha amalga oshiriladi - bir jadvaldagi ob’ektning atributiv ma’lumoti belgilansa, boshqa barcha jadvallarda ham bu ma’lumot belgilanadi. Bunday uslub bilan bir qancha jadvallarni nafaqat mantiqan, balki amalda bitta katta jadvalga keltirish, ―bir-biriga biriktiribǁ bog‘lash mumkin. Lekin bunday amallar foydadan ko‘proq muammolarni olib keladi. Tizimning katta miqdorda uyushgan fazoviy ma’lumotlar bilan erkin ishlashi uchun, barcha ma’lumotlarni karta elementlari bilan bog‘lash lozim. Bunday ishni amalga oshirish uchun ko‘p hollarda ma’lumotlar bir qancha bosqichlarga ajratiladi (qatlamlarga) va bu ―kvantlashǁ usuli deyiladi. Raqamli kartografiyada bu usul tasvir elementlarini hosil qilishning qatlamli prinsipi deyiladi. Vektorlash (raqamlash) jarayonida karta tuzuvchi gidrografiya elementlarini alohida bitta guruhga (qatlamga), yo‘l tarmoqlarini – ikkinchi va h.k. guruhlarga joylaydi. Har bir guruhga o‘zining atributiv jadvalini hosil qiladi. Fazoviy ma’lumotlarni qatlamli tashkil etish hozirgi zamon GISini yaratishda umumiy ravishda qabul qilingan asosiy prinsiplardan biridir. Tasvir elementlarini tashkil etishning yana boshqa bir prinsipi – bu ob’ektliorientirlangan prinsip bo‘lib, unda ob’ektlar orasidagi mantiqan bog‘liqlik ierarxik (tabaqali) va ko‘plab qonuniyatlar e’tiborga olinishi natijasida bajariladi. Sirt modellarini yaratish va raster tasvirlari tahlili Rastrli tasvir — surat, fotosurat yoki boshqa grafikli materiallarni rastrli nuqtalar yig‘indisi shaklida kompyuterda tasvirlanishidir. Rastrli tasvir piksel ( pixsel — tasvir elementi) deb ataluvchi rangli yoki oq — qora nuqtalardan iborat bo‘ladi, vektorli tasvir esa biror bir nuqtalarning koordinata tizimidagi X va U ning qiymatini

belgilashdan hosil qilinadi. Rastrli tasvirlar ustiga MapInfo dasturida yaratilgan kartani joylashtirish mumkin. MapInfo da rastrli tasvirlar faqatgina ko‘rish uchun foydalaniladi — ularga o‘zgartirish kiritish mumkin emas. Odatda ular vektorli kartalar uchun kartografik asos sifatida foydalaniladi, chunki tasvirning detallashganlik darajasi vektorli kartalarga qaraganda ancha yuqoridir. MapInfo skanerlar bilan bevosita aloqa qilmasada, boshqa dasturlar asosida tayyorlangan tasvirlar fayllarini bemalol o‘qiydi. Rastrli tasvir planshetli skaner yordamida tuziladi, buning uchun kartografik manbani skanerning ob’ektiv oynasi ustiga joylashtirish va skanirlash jarayonini amalga oshirish kerak. Rastrli tasvirni fazoviy bog‘lash (yoki ro‘yxatga olishda) hamda uni vektorlash uchun kartografik proeksiya va koordinatalar tizimi tanlanadi. Rel’efning raqamli modelini yaratish Tayanch nuqtalar sifatida topografik tur chiziqlarining kesishgan joyi, erlardan foydalanish chegaralarining burilish nuqtalari, yoki nuqta shartli belgisi bilan ifodalangan aholi yashaydigan joylar belgisi qabul qilinishi mumkin. "Nazorat nuqtasini qo‘shish" "Dobavit kontrolnuyu tochku" dialogi paydo bo‘ladi. Ushbu dialogda yuqorida keltirilgan usullarning biridan foydalanib, nuqtaning aniqlangan koordinatalari EHM xotirasiga kiritiladi. Tasvirda nazorat nuqtalari raqamlanadi. "OK" ni bosib, boshqa nuqta uchun ish yana shunday tartibda qaytariladi. Ko‘rsatilgan tayanch nuqtalar soni 4 tadan kam bo‘lmasligi kerak (41 va 42-rasmlar).

41-rasm. Tayanch nuqtalar geografik koordinatalarini tanlash jarayoni 42-rasm. Tayanch nuqtalar to‘g‘ri burchakli koordinatalarini tanlash jarayoni Eslatma: Ko‘rish oynasidagi tasvirning masshtabi "+" va "-" tugmalari orqali o‘zgartiriladi. Masshtabni kattalashtirib, tayanch nuqtalarini katta aniqlikda belgilashga erishish mumkin. Rastrli tasvir "aylantirish chizg‘ichi" (lineyka prokrutki) yordamida harakatlantiriladi.

Agar tayanch nuqtalar koordinatasiga o‘zgartirishlar kiritilishi kerak bo‘lsa (ro‘yxatga olishning juda katta xatoligi tufayli), tasvirni "Ro‘yxatga olish" "Registratsiya izobrajeniya" dialogini yuqori qismidagi nuqta haqida (to‘g‘risida) yozuvni tanlab, rastrdan boshqa nuqta tanlanadi yoki tanlangan nuqtaning geografik koordinatalarini aniqlash qayta bajariladi. Agar tayanch nuqtalar puxta, bejirim qilib, joylashtirilgan bo‘lsa, MapInfo rastrni yoyiltirmasdan va burmasdan ko‘rsatadi. Vektorli ma’lumotlar qo‘shilganda MapInfo rastr va vektor qatlamlarining o‘zaro to‘g‘ri joylashishini ta’minlaydi. Rastrlangan tasvirni bir marta ro‘yxatlagan ma’qul, chunki keyingi marta rastrli tasvir fayli MapInfo ning istalgan boshqa jadvallari kabi ochiladi. Ro‘yxatlangan rastrli tasvirni ochish uchun: 1. "Jadvalni oching" "Otkr ы t tablitsu" faylini tanlang. 2. Dialogda ko‘ringan ro‘yxatdan TAV-fayl (ro‘yxatlanish jarayonida tayanch nuqtalarga egali fayl) jadvalini tanlang (masalan: <O‘zbekiston TAV > yoki < Samarqand tab>ni) 3. Jadval turini o‘zgartirishsiz qoldiring, chunki kartaga yozish vaqtida MapInfo (TAV-fayl) o‘z jadvallarini o‘qishga qulay bo‘lgan fayl shaklda yaratgan edi. 4. "Ochilsin" "Otkr ы t" ni bosing. MapInfo rastrlangan tasvirga ega bo‘lgan jadvallarni ochadi va uni monitor oynasida ko‘rsatadi. Eslatma: Agar "Ochilsin" "Otkr ы t" tugmasini bosganda monitor ekranida rastrli tasvir ko‘rinmasa, "Qatlamlarni boshqarish" dialogiga kirib "Jihozlash" "Oformlenie" yozuviga strelkani keltirib, sichqoncha tugmasini bosib, monitor oynasidagi "CHegarada ko‘rsatish" "Pokaz ы vat v predelax" bayroqchasini olib tashlash kerak. Koordinatalar tizimida metrlarni o‘rnatish uchun, masofalarni kilometrlarda, maydonlarni esa kv. km larda o‘lchash zarur. Buning uchun "Karta — Rejimlar" "Karta — Rejim ы " menyusiga kiriladi va dialogning kerakli joylarida parametrlarning ko‘satkichlari belgilanadi.

Adabiyotlar: 1. Трифонова Т.А. Геоинформационные системы и дистанционное зондирование в экологических исследованиях : учеб. пособие для студ. вузов / Т. А. Трифонова, И. В. Мищенко, А. Н. Краснощеков. – М.: Академ. Проект, 205. - 350 с. 2. Морозов М.А. Информационные технологии в социально-культурном сервисе и туризме. Оргтехника. [Текст]: учебник для вузов по специальности "Социально-культурный сервис и туризм" / М. А. Морозов, Н. С. Морозова, М: Академия, 206. – 240 с. 3. Александрова А.Ю. Международний туризм. Учебник. - М: «КНОРУС» 2010. 464 с. 4. Чандра, А. М. Дистанционное зондирование и географические информационные системы / А. М. Чандра, С. К. Гош ; пер. с англ. А. В. Кирюшина. - М. : Техносфера, 208. - 308 с. 5. Геоинформатика. Толковый словарь основных терминов // Ю.Б. Баранов, А.М. Берлянт, Е.Г. Капралов и др. — М.: ГИС-Ассоциация, 1999. — 204 с. 6. Тухлиев И.С., Қудратов Ғ.Ҳ., Пардаев М.Қ. Туризмни режалаштириш. Дарслик. - Т.: “Iqtisod-moliya”, 2010 й.

Похожие

Geoaxborot tizimi hamda uning rivojlanish tarixi haqida umumiy ma’lumot

Geoaxborot texnologiyalarining asoslari

Geoaxborot tizimi texnologiyalarining xususiyatlari va turlari

Geoaxborot tizimi va internet texnologiyalari multimedia

Turizmda veb va geoaxborot tizimi texnologiyalarining imkoniyatlari