Delphi дастурлаш мухитининг ёрдам тизими - Информатика и ИТ - Рефераты

Delphi дастурлаш мухитининг ёрдам тизими

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1282.5 KB

АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАР Режа: 1. Дастурий заҳираларга талаблар. 2. Дастурлаш муҳити тузилиши. 3. Дастурлаш муҳитининг асосий ташкил этувчилари. 4. Delphi дастурлаш муҳитининг ёрдам тизими.

Дастурий за ҳ ираларга талаблар. Delphi бу юқори сифатга эга бўлган дастурлар яратиш воситасидир. Delphiни юклаш учун камида 4MB тезкор хотирага эга бўлган 386 компьютер керак бўлади. Лекин нормал ишлаш учун камида 8MB тезко р хотирага эга бўлган 66MHz ли 486DX компьютери тўғри келади. . Delphi да яратилган унча катта бўлмаган дастурлар ихтиёрий компьютерда ишлай олади. Бошқача қилиб айтганда уларга Delphi муҳити учун зарур бўлган тезкор хотира ва процессор тезлиги талаб қилинмайди . Дастурлаш му ҳ ити тузилиши. Delphi дастурлаш муҳитининг ташқи кўриниши Windowsда кўриш мумкин бўлган бошқа дастурлаш муҳитлари кўринишидан фарқ қилади. Масалан, Borland Pascal for Windows 7.0, Borland C++ 4.0, Word for Windows, Program Manager – буларнинг барчаси MDI дастурлари ҳисобланади ва Delphiга ўхшамайди. MDI (Multiple Document Interface) – битта асосий ойнанинг ичида бир нечта қуйи типдаги ойналарни бошқаришни билдиради. Delphi муҳити эса, Single Document Interface (SDI) деб номланувчи бошқа хусусиятга амал қилади ва алоҳида жойлашган бир нечта ойнадан иборат.

Агар сиз Delphiга ўхшаш SDI дастурлардан фойдалансангаз, бошқа дастурлар ойналари уни ёпиб қўймаслиги учун уларни пастга тушириб қўйиш керак. Агар бошқа дастурга ўтиш зарурияти туғилиб қоладиган бўлса, Delphi дастури бош ойнасидаги кичрайтириш тугмасини босиш кифоя. Дастурлаш му ҳ итининг асосий ташкил этувчилари. Қуйида Delphiнинг асосий ташкил этувчилари келтирилган: 1. Формалар дизайнери (Form Designer) 2. Дастур матни муҳаррири (Editor Window) 3. Компонент лар тўплами (Component Palette) 4. Объект лар инспектор и (Object Inspector) 5. Ёрдам тизими (On-line help) Delphi нинг булардан ташқари сизга дастурлаш муҳити ва дастурни созлаш учун хизмат қилувчи тизим менюси, ускуналар чизгичи каби бошқа воситалари ҳам бор. Delphiда дастурчилар кўп вақтларини Формалар дизайнери ва Дастур матни муҳаррири орасида ўтиш билан ўтказадилар. Сиз дастурлашни бошлашдан олдин шу икки муҳим элементни ажрата олишингизга ишонч ҳосил қилинг. Формалар дизайнери 1-расмда, Дастур матни муҳаррири 2- расмда келтирилган.

1-расм. Формалар дизайнери. 2-расм. Дастур матни муҳаррири Delphiдаги Формалар дизайнерининг тузилиши шу қадар оддийки, дастурнинг ташқи кўринишини яратиш болалар ўйинига ўхшаб кетади. Формалар дизайнери дастлаб оддий бўш ойнадан иборат бўлади ва сиз уни кейинчалик компонетлар тўпламидан олинган объектлар билан тўлдиришингиз мумкин.

Формалар дизайнерининг муҳимлигига қарамасдан, дастурчилиарнинг кўп вақтлари Дастур матни муҳарририда кечади. Чунки бу ерда дастурнинг асосий коди (иш бажарувчи қисми) ёзилади. Компонентлар тўплами сизга формалар дизайнерига ўрнатиш ва дастурнинг ташқи кўринишида иштирок этувчи объектларни танлаш учун хизмат қилади. Компонентлар тўпламидан фойдаланиш учун аввал керакли объект устига сичқончани босинг ва сўнгра формалар дизайнерига сичқончани босиш билан танланган объектни формага қўйишингиз мумкин. 3- расм. Компонентлар тўплами. Компонентлар тўпламида объектлар гуруҳлар буйича алоҳида саҳифаларга бўлинган. Тўпламда Standard, Additional, Dialogs ва ҳо казо саҳифалар йиғилган. Агар сиз бу номларнинг ихтиёрийсини боссангиз, шу гуруҳ объектлари жойлашган саҳифага ўтишингиз мумкин. Масалан, сиз формага TEdit объектини ташладингиз; сиз уни бир жойдан иккинчи жойга кўчиришингиз ва унинг ўлчамларини ўзгартиришингиз мумкин. Бошқа кўпчилик объектлар билан ҳам худди шундай ишларни амалга ошириш мумкин. Лекин, дастур бажарилишида формада кўринмайдиган (TMenu ёки TdataBase каби) объектлар ўз кўринишини ўзгартирмайди. Формалар дизайнеридан чап томонда сиз объектлар инспекторини кўришингиз мумкин. Бу ойнадаги маълумотлар формада танланган объектнинг типига қараб, ўзгариб боришига эътибор беринг. Ҳар бир компонент бу объектдир, ва унинг кўриниши ҳамда ҳаракатини объектлар инспектори ёрдамида ўзгартириш мумкинлигини унутманг!

4- расм. Объектлар инспектори. Объектлар инспектори жорий объектнинг ҳаракатларини аниқлаш учун икки саҳифадан ташкил топган. Биринчи саҳифа – хусусиятлар рўйхати бўлса, иккинчиси объектнинг ҳолатлари рўйхатидир. Жорий объектнинг бирор томонини ўзгартириш керак бўлса, сиз албатта Объектлар инспекторига мурожаат қилишингиз керак. Мисол учун сиз TLabel элементининг номини ўзгартиришингиз, ёки унинг Caption, Left, Top, Height, ва Width каби хусусиятлари ёрдамида жойлашишини ўзгартиришингиз мумкин. Объектлар инспектори ойнасининг қуйи қисмидаги саҳифа номларидан объектларнинг хусусиятлари ва ҳолатлари ойнасига ўтиш мумкин. Ҳолатлар саҳифаси дастур матни муҳаррири билан бевосита боғлиқ бўлиб, ундаги ҳолатларнинг ихтиёрийсига сичқончани икки марта боссак, объектнинг шу ҳолатига тегишли дастур сарлавҳаси муҳаррирда пайдо бўлади ва сизга шу ҳолатда бажариладиган ишларни дастур кўринишида ёзиш имконияти берилади. Delphi бу имкониятини кейиноқ тўлиқ кўриб ўтамиз. Delphi дастурлаш му ҳ итининг ёрдам тизими Delphi муҳитининг охирги муҳим қисми бу ёрдам тизимидир (on-line help). Бу воситага мурожаат қилиш учун аввал меню сатридан Help сўнгра Contents буйуғини танлаш керак. Экранда 5-расмда кўрсатилган - ихтиёрий маълумотни тез топиш ёрдам тизими намоён бўлади.

5-расм. Delphi ёрдам тизими Ёрдам тизими жорий ҳолатга боғлиқ ҳисобланади, яъни сиз F1 тугмасини босишингиз билан жорий ҳолатга мос маълумотни олишингиз мумкин. Масалан, Объектлар инспекторида бирор хусусиятни танлаб, F1 тугмасини боссак – жорий хусусиятнинг қўлланилиши ҳақида маълумотга эга бўламиз Қўшимча элементлар Бу бўлимда биз асосан дастурлаш учун ёрдамчи ҳисобланган учта қўшимча элементлар ҳақида гапирамиз:  Меню (Menu System)  Тезкор мурожаат тугмалари (SpeedBar)  Расмлар муҳар р ир и (Image Editor) Меню Delphi нинг энг тезкор ва мослашувчан воситасидир , чунки , ундаги буйру қларни тезкор тугмалар ёрдамида ҳам бажариш мумкин . Менюнинг қулайлиги шундаки, бу ерда тугмачалар ва белгилардан фарқли равишда аниқ сўзлар ишлатилади . SpeedBar бевосита менюниг қуйи қисмида, компонентлар тўпламидан чап томонда жо йлашади .

6-расм: Тезкор мурожаат тугмалари (SpeedBar) 7-расмда келтирилган Расмлар муҳаррири Windowsдаги Paint дастури каби ишлайди. Сиз бу объектга Tools менюснинг Image Editor буйруғини танлаш билан мурожаат қилишингиз мумкин. 7-расм. Расмлар муҳаррири Энди дастурчилар Delphiда кўп қўллайдиган элементлар билан танишиб ўтамиз. Инструментал воситалар Юқорида кўриб ўтилганлардан ташқари Delphi таркибида яна бешта восита мавжуд. У лар қуйидагилар:  Ички дастур назоратчиси  Таш қи дастур назоратчиси  Буйру қ сатри компилятори  WinSight  WinSpector Бу воситаларнинг алоҳида гуруҳга булинганлиги уларн и нг бошқаларидан кўра камроқ амамиятга молик эканлигида эмас, балки, улар дастурлаш жараёнида анча мавҳум техник вазифаларни бажаришидадир. Delphiда кучли дастурчи бўлиш учун сиз Delphi дастур назоратчиси қандай тузилганлигини билишингиз керак. Назоратчи сизга ёзилган дастурни қадамба-қадам текшириш, бир март ада дастур матнининг бир қатор ини

бажариш ва дастурдаги узгарувчилар қийматларини алоҳида кўриш ойнаси (Watch)да кузатиш имконини беради . Ю қорида санаб ўтилган беш элементдан энг муҳими бўлган ички дастур назоратчиси дастур матни муҳаррири ойнасида ишлайди. Таш қи дастур назоратчисининг ичкидан фарқи у анча тез ва кучлилигидадир. Лекин уни ишлатиш учун аввал Delphi муҳитидан чиқиш керак. Энди Компиляторлар ҳақида гаплашайлик. Ташқи компилятор DCC.EXE деб номланади, у асосан дастурни ташқи дастур назоратчиси ёрдамида ўтқазишдан олдин ишлатилади. Лекин кўпчилик дастурчилар ўз дастурларини Delphi муҳитининг ўзида назорадан ўтказадилар. WinSight ва WinSpector Windows муҳитида кучли дастурчилар учун қизиқарли ҳисобланади. Бу воситалар иккиламчи ҳисобланади ва фақат тор техник мақсадларда ишлатилади. Бу икки воситадан WinSight анча фойдалиро қ. Унинг асосий вазифаси Windows томонидан юборилаётган хабарлардан сизни воқиф қилиб туришдир. Delphi малакасиз фойдаланувчилардан бу тизимнинг мураккаб қисмларини яширишга мўлжалланган бўлсада, Windows ҳолатларни бошқариш мумкин бўлган тизим саналади. Delphi сизга Windowsнинг ҳамма хабарларига жавоб бериш имкониятини беради. Натижада, малакали фойдаланувчиларга WinSight зарур бўлиб қолади. WinSpector ЭҲМнинг жорий ҳолатини матнли файлларга сақлаб қўйиш учун хизмат қилади; ва сиз бу файллар ёрдамида дастурнинг қайси қисми ишламаётганлигини ва нималарни ўзгартириш кераклигини билиб олишингиз мумкин. Стандарт компонентлар Компонентлар тўплами Delphi дастурлаш муҳити билан танишишни давом эттирар эканмиз, компонентлар тўплами ҳақида гапиришга тўғри келади. Компонентлар тўпламининг биринчи саҳифасида 14та объектлар жойлашган бўлиб, ҳамма дастурчилар албатта ушбу объектлардан

фойдаланишган. Чунки, жуда ҳам камчилик тугма, рўйхат, киритиш ойналари ва ҳо казолардан фойдаланмасдан дастур туза олади. Бу объектларнинг барчаси Windowsдаги сичқонча ва мулоқот ойнаси каби муҳимдир. 8-расм. Стандарт Компонентлар тўплами Ҳар бир саҳифадаги компонентлар тўплами ва жойлашишини ўзгартириш мумкин. Демак, сиз мавжуд компонентларни ўрнини ўзгартириш билан биргаликда уларнинг таркибига янгиларини қўшишингиз мумкин. Delphiнинг стандарт компонентлари ва уларни ишлатиш ҳақидаги қисқача изоҳ қуйида келтирилган. Бу компонентларни ўрганаётган вақтда қўл остингизда компьютер бўлгани маъқул, чунки бирваракайига уларнинг ишлаш принципи билан ҳам танишишингиз мумкин.  TMainMenu – ўз дастурингизга бош меню қўшиш имконини беради. TmainMenu ни формага қўйган вақтда у кичкина белги кўринишини олади; бундай белгиларни "кўринмас компонент" деб атайдилар, чунки, дастур бажарилаш вақтида улар экранда кўринмайди. Менюни яратиш уч қадамдан иборат: (1) TMainMenu формага ўрнатиш, (2) объектлар инспекторининг Items хусусияти ёрдамида Меню дизайнерини чақириш, (3) Меню Дизайнерида меню қисмларини киритиш.  TPopupMenu ёрдамчи менюни яратиш. Бу меню сичқончанинг ўнг тугмаси босилганда кўринади.  TLabel матнларни экранда намойиш қилиш учун қўлланади. Агар сиз объектлар инспекторининг Font хусусиятига сичкончани икки марта боссангиз, Label нинг шрифти, ранги, ҳарфлар ранги ва ўлчамларини ўзгартишингиз мукин.

 TEdit – Windowsдаги стандарт маълумот киритиш ойнаси. У қисқа матнларни намойиш қилиши ва дастур бажарилиш вақтида фойдаланувчига ўз маълумотларини киритиш имконини беради.  TMemo – TEditнинг бошқача кўриниши. Катта мантлар билан ишлашни кўзда тутади. TMemo матн қисмларини қатордан қаторга кўчириши, буферда сақлаши, охирги амаллардан воз кечиши, умуман олганда оддий мухаррир амалларини бажара олади. TMemo 32Кб матн ҳажми билан чегараланади, бу тахминан 10-20 саҳифа матнга тенгдир.  TButton дастур бажарилаш вақтида тугма босилиши билан бирор амал бажарилишини кўзда тутади. Delphiда ҳамма нарса оддий. TButtonни формга кўйиб, унга икки марта сичқон тугмасини боссак, биз дастур матни муҳарририда тугма босилиш ҳолатига дастур тузишимиз мумкин бўлган ойнага ўтамиз. Энди дастур матнини бажариладиган буйруқлар коди билан тўлдириш керак. Масалан: procedure TForm1.Button1Click(Sender: TObject); begin MessageDlg('Ишларингиз яхшими?',mtConfirmation,mbYesNoCancel,0); end;  TCheckBox чап томонида кичкина дарчаси бўлган матн сатрини акслантиради. Дарчага унинг белгиланганлигини билдирувчи белги қуйиш мумкин. Масалан, Word даги Печать муло қот ойнасининг Печать в файл бўлимида айнан шу объект ишлатилган.  TRadioButton бир нечта ҳолатлардан бирини танлаш имконини беради. Масалан, Wordдаги Печать мулоқот ойнасининг чоп қилиниши керак бўлган саҳифалар оралағини танлаш бўлимида айнан шу объект ишлатилган.

 TListBox рўйхатли маълумотларни намойиш қилишга мўлжалланган масалан Wordдаги Открыт буйруғи ёрдамида очиладиган мулоқот ойнасидаги файллар ва каталоглар рўйхати айнан шу объектга жойлаштирилган.  TComboBox ташқи кўринишидан ListBoxга ўхшаб кетади, улар орасидаги фарқ ComboBoxнинг юқорисида маълумот киритиш мумкин бўлган майдони ҳам бор. ComboBoxнинг кўплаб турлари мавжуд, кўп ишлатиладигани эса, рўйхати пастга очиладиган (drop-down combo box)дир.  TScrollbar – ўтказиш йўлакчаси. Кўпинча таҳрирланадиган ёки кўринадиган маълумотлар экран чегараларидан чиқиб кетганда пайдо бўлади.  TGroupBox Windowsга формадаги объектларнинг қандай жойлашганлигини билдириш учун қуллаш мумкин.  TPanel – TGroupBoxга ўхшаш объект бўлиб, безаш учун ишлатилади. Агар сизга бундан кўра тўлиқроқ маълумотлар керак бўлса, Delphiнинг ёрдам тизимидан фойдаланинг Объектлар Инспектори ҳақида. Олдинроқ биз Объектлар Инспектори (Object Inspector) билан бир оз танишиб ўтдик. Энди у билан яқинроқ танишиш вақти етди. Объектлар Инспекторининг асосий вазифаси формага ташланган ихтиёрий объектнинг хусусиятларини таҳрирлаш ҳисобланади. Бундан ташқари у ёрдамида форманинг хусусиятларини ҳам ўзгартириш мумкин. Объектлар Инспекторини ўрганишнинг энг қулай усули – у билан ишлашдир. Аввал янги лоиҳа очамиз File | New Project. Сўнгра формага TMemo, TButton ва TListBox объектларини 9-расмда кўрсатилганидек жойлаштиринг.

9-расм. Формага объектларни жойлаштириш. Хусусиятлар билан ишлашни бошлашда Ctl3D хусусиятидан бошлаймиз (жимлик қоидаси бўйича фаол). Формага сичқон тугмасини босинг, Объектлар Инспекторига ўтинг ва Ctl3D хусусияти қийматини сичқонча ёрдамида бир неча марта ўзгартириб кўринг. Бу амал форманинг ташқи кўринишини ўзгартираётганлигига эътибор қаратинг. Форманинг Ctl3D хусусияти қийматини ўзгартириш шу формага ташланган ҳамма объектларнинг шу хусусияти қийматини ўзгартиради. Формага дастлабки ҳолатини қайтаринг ва ундаги TMemo объектини белгиланг, сўнгра <Shift> тугмасини босиб туриб, TListBox объектини белгиланг. Энди сиз формадаги бир нечта объектларни белгилай оласиз. Объектлар гуруҳини белгилаганда Объектлар Инспекторида фақат шу гуруҳ объектлари учун умумий бўлган хусусиятлар кўринади ва уларнинг қиймати ўзгартирилиши белгиланган объектларнинг барчаси учун амал қилади. Агар бу гуруҳда умумий хусусиятларга эга бўлган объектлар бўлмаса, Объектлар Инспекторида ҳеч қандай хусусият кўринмайди.

Адабиётлар руйхати: 1. Бобровский «Delphi 5», «Питер» Москва 1997г. 2. Шумаков «Delphi 4 разработка баз данных», «Питер» Москва 1996г. 3. Пачеко, Тейксера «Delphi 5 пособие программиста», «Питер» Москва 4. www.ziyonet.uz

Похожие

DELPHI визуал дастурлаш муҳити ҳақида асосий тушунчалар

DELPHI визуал дастурлаш муҳити компоненталари билан ишлаш технологиялари

Delphi лойиҳани бошқариш

Delphi ning grаfik imkоniyatlаri

Delphi да объектларнинг хусусиятлари